You are on page 1of 13

aucileblobis aspeqtebi: aprioruloba, igiveoba, winaaRmdegoba

redaqtorebi leri mWedliSvili da Tamar cxadaZe

savle wereTlis filosofiis instituti Tbilisi 2009

alfred tarski

logikuri gamomdinareobis cnebisTvis*


logikuri gamomdinareobis cneba erT-erTia im cnebaTagan, romelTa Semotana mkacri formaluri kvlevis sferoSi ar iyo ama Tu im mkvlevris TviTneburi gadawyvetilebis Sedegi; misi gansazRvrebisas cdilobdnen, TanxmobaSi yofiliyvnen yoveldRiur cxovrebaSi enis Cveulebriv gamoyenebasTan. magram es cdebi Seejaxa siZneleebs, Cveulebriv Tan rom axlavs xolme aseT SemTxvevebs. Sinaarsis sinaTlis TvalsazrisiT gamomdinareobis Cveulebrivi cneba arafriT aRemateba yoveldRiuri enis sxva cnebebs. misi sazRvrebi ar aris mkacrad dadgenili, xolo gamoyeneba cvalebadia. am cnebis gamoyenebasTan dakavSirebuli yvela SesaZlo bundovani, zogjer winaaRmdegobrivi tendenciis harmoniaSi moyvanis nebismieri cda ueWvelad marcxisTvisaa ganwiruli. Tavidanve unda SevurigdeT im faqts, rom mis nebismier zust gansazRvrebas met-naklebad eqneba TviTneburi mxareebi. bolo dromdec ki bevr logikoss egona, rom warmatebiT SeZlo cnebaTa SedarebiT mwiri maragis meSveobiT gamomdinareobis Cveulebrivi cnebis Sinaarsis TiTqmis zustad gadmocema, an kidev axali cnebis gansazRvra, romelic moculobiT emTxveva Cveulebrivs. aseTi rwmenis warmoSobas xels uwyobda deduqciuri mecnierebis meToAlfred Tarski, On the Concept of Logical Consequence // Logic, Semantics, Metamathematics: Papers from 1923 to 1938, trans. J. H. Woodger (Oxford, Clerandon Press, 1956) 409-420. TargmanisTvis visargebleT statiis teqstiT, romelic gadabeWdilia krebulSi D. Jacquette (ed.), Philosophy of Logic. An Anthology (Blackwell Publishers, 2002), 210-215. werili aris 1935 wels parizSi Catarebuli mecnieruli filosofiis saerTaSoriso kongresze gamosvlis reziume. pirvelad gamoqveynda polonurad saTauriT `O pojciu wynikania logieznego~ (Przeglad Filozoficzny, 39 (1936), 58-68), xolo Semdeg germanulad saTauriT `ber den Begriff der logischen Folgerung~ (Actes du Congrs International de Philosophie Scientifique, vol. 7 (Actualits Scientifiques et Industrielles, t. 394) (Paris, 1936), 1-11).
*

220

alfred tarski

dologiis axali miRwevebi. gasuli aTwleulis ganmavlobaSi maTematikuri logikis progresis wyalobiT viswavleT, rogor unda warmovadginoT maTematikuri disciplinebi formalizebuli deduqciuri Teoriebis saxiT. rogorc cnobilia, am TeoriebSi yoveli Teoremis damtkiceba daiyvaneba daskvnis zogierTi martivi wesis, magaliTad, Canacvlebisa da mocilebis wesebis erT an mravaljerad gamoyenebaze. es wesebi gveubneba, Tu wminda struqturuli saxis ra gardaqmnebi (anu gardaqmnebi, romlebic winadadebis mxolod garegan struqturas exeba) unda Sesruldes aqsiomebze da TeoriaSi ukve damtkicebul Teoremebze, raTa SesaZlebeli iyos, rom aseTi gardaqmnebis Sedegad miRebuli winadadebebi TviTonac damtkicebulad CaiTvalos. logikosebma ifiqres, rom gamoyvanis es ramdenime wesi amowuravs gamomdinareobis cnebis Sinaarss. fiqrobdnen, rom yovelTvis, rodesac winadadeba gamomdinareobs sxvebisgan, SesaZlebelia, metad an naklebad rTuli gziT, wesebSi aRwerili gardaqmnebis meSveobiT misi maTgan miReba. am Tvalsazrisis dasacavad skeptikosebisgan, romlebic eWvqveS ayenebdnen imas, rom aseTnairad formalizebuli gamomdinareobis cneba namdvilad Seesabameba mis Cveulebriv gagebas, logikosebs SeeZloT wamoeyenebinaT erTob damajerebeli argumenti: faqtia, rom maT namdvilad warmatebiT SeZles yvela im zusti bWobis formalizebuli damtkicebis saxiT warmodgena, rac ki odesme ganxorcielebula maTematikaSi. amis miuxedavad, dRes Cven viciT, rom skepticizmi sruliad gamarTlebuli iyo da zemoT moxazul Tvalsazriss ver davicavT. ramdenime wlis win me movitane sakmaod martivi magaliTi Teoriisa, romelsac Semdegi Tavisebureba aqvs: mis Teoremebs Soris aris winadadebebi: A0. A1. 0-s aqvs Tviseba P, 1-s aqvs Tviseba P, konkretuli winadadeba, romelsac

da, saerTod, yvela Semdegi forma aqvs: An.

n-s aqvs Tviseba P,

logikuri gamomdinareobis cnebisTvis

221

sadac `n~ warmoadgens naturaluri ricxvis aRmniSvnel nebismier simbolos romelime (magaliTad, aTobiT) sistemaSi. meore mxriv, am Teoriis safuZvelze daskvnis normaluri wesebis gamoyenebiT SeuZlebelia damtkicdes zogadi winadadeba A.

yvela naturalur ricxvs aqvs Tviseba P.

vfiqrob, es faqti TavisTavad mravlismetyvelia. is gviCvenebs, rom gamomdinareobis formalizebuli cneba, romelsac Cveulebriv iyeneben maTematikuri logikis warmomadgenlebi, araviTar SemTxvevaSi ar emTxveva mis Cveulebriv cnebas. marTlac, intuiciurad cxadi unda iyos, rom zogadi winadadeba A Cveulebrivi azriT gamomdinareobs kerZo A0, A1, , An, winadadebebis erTobliobidan. Tu yvela es winadadeba WeSmaritia, A winadadebac WeSmariti unda iyos. axla aRweril viTarebasTan dakavSirebiT aRmoCnda, rom SesaZlebelia daskvnis iseTi axali wesebis Camoyalibeba, romlebic logikuri struqturiT ar gansxvavdeba ZvelTagan, intuiciurad iseve Seumcdaria, anu WeSmariti windadebebidan yovelTvis WeSmarit winadadebebTan mivyavarT, magram ar daiyvaneba Zvel wesebze. amgvari wesis magaliTia e.w. usasrulo induqcia, romlis mixedviTac A winadadeba SeiZleba damtkicebulad CaiTvalos, Tu damtkicebulia A0, A1, , An, winadadebebidan yvela (simboloebi `A0~, `A1~ da a.S. gamoiyeneba imave mniSvnelobiT, romliTac zemoT). magram es wesi, misi infinitisturi xasiaTis gamo, arsebiTad gansxvavdeba Zveli wesebisgan. misi gamoyeneba raime Teoriis agebisas mxolod maSin SeiZleba, Tu manamde ukve SevZeliT am Teoriis usasrulod bevri winadadebis damtkiceba viTareba, romelic praqtikulad verasodes ganxorcieldeba. magram es nakli advilad SeiZleba daiZlios axali wesis garkveuli modifikaciiT. am mizniT Cven ganvixilavT B winadadebas, romelic amtkicebs, rom A0, A1, , An, winadadebebidan yvela damtkicebadia aqamde gamoyenebuli daskvnis wesebis safuZvelze (da ara imas, rom yvela maTgani realurad aris damtkicebuli). amis Semdeg CamovayalibebT axal wess: Tu B winadadeba damtkicebulia, maSin Sesabamisi A winadadebac SeiZleba damtkicebulad CaiTvalos. magram aq

222

alfred tarski

mainc SeiZleba Semogvedavon, rom B winadadeba sulac ar aris asagebi Teoriis winadadeba, aramed egreTwodebul metaTeorias (anu gansaxilveli Teoriis Teorias) ekuTvnis, da amitom am wesis praqtikuli gamoyeneba yovelTvis moiTxovs Teoriidan mis metaTeoriaze gadasvlas. raTa es Sedaveba Tavidan aviciloT, SemovifarglebiT im deduqciuri TeoriebiT, romlebSic SesaZlebelia naturaluri ricxvebis ariTmetikis Camoyalibeba; SevniSnoT, rom TiToeul aseT TeoriaSi SesaZlebelia misi metaTeoriis yvela cnebisa da winadadebis interpretacia (ramdenadac SesaZlebelia enis gamosaxulebebsa da naturalur ricxvebs Soris erTi-erTze Sesabamisobis damyareba). gansaxilvel wesSi B winadadeba SegviZlia SevcvaloT B' winadadebiT, romelic B-s ariTmetikuli interpretaciaa. ase viRebT wess, romelic arsebiTad ar gansxvavdeba daskvnis wesebisgan arc gamoyenebis pirobebiT, arc mis formulirebaSi Semavali cnebebis bunebiT da, bolos, arc misi intuiciuri SeumcdarobiT (Tumca maTze bevrad ufro rTulia). axla SegviZlia SemoviRoT msgavsi bunebis sxva wesebi, Tanac imdeni, ramdenic gagvixardeba. faqtobrivad sakmarisia SevniSnoT, rom bolos Camoyalibebuli wesi arsebiTadaa damokidebuli moculobaze cnebisa `aqamde gamoyenebuli wesebis safuZvelze damtkicebadi winadadeba~. magram rodesac es wesi Semogvaqvs, amiT am cnebis moculobas vafarToebT. Semdeg, gafarToebuli moculobisTvis SegviZlia SemoviRoT axali, analogiuri wesi da a.S. usasrulod. saintereso iqneboda imis gamokvleva, arsebobs Tu ara Cveulebrivad gamoyenebuli wesebisTvis gansakuTrebuli poziciis miweris obieqturi safuZvlebi. axla SeiZleba vifiqroT, rom bolos da bolos SegviZlia gamomdinareobis cnebis mTeli intuiciuri Sinaarsi movicvaT zemoT aRwerili meTodiT, anu deduqciuri Teoriebis agebisas gamoyenebuli daskvnis wesebis SevsebiT. k. goedelis Sedegebis gamoyenebiT SegviZlia vaCvenoT, rom es varaudi usafuZvloa. yovel deduqciur TeoriaSi (zogierTi gansakuTrebulad elementaruli Teoriis garda), rogorc ar unda SevavsoT Cveulebrivi daskvnis wesebi axali, wminda struqturuli wesebiT, SeiZleba aigos winadadebebi, romlebic Cveulebrivi azriT gamomdinareobs am Teoriis Teoremebidan, magram, amis miuxedavad, ma-

logikuri gamomdinareobis cnebisTvis

223

Ti damtkiceba SeuZlebelia am TeoriaSi miRebuli daskvnis wesebis safuZvelze.1 imisaTvis, rom miviRoT gamomdinareobis jerovani cneba, romelsac Cveulebriv cnebasTan arsebiTi siaxlove eqneba, saWiroa misi gansazRvrisTvis sul sxva meTodebs mivmarToT da sul sxva cnebiTi aparati gamoviyenoT. Tumca, zedmeti ar iqneba winaswar SevniSnoT, rom gamomdinareobis Zveli cneba, romelsac Cveulebriv iyenebdnen maTematikuri logikis warmomadgenlebi, axlisgan gansxvavebiT, ar kargavs Tavis Rirebulebas. am cnebas, albaT, yovelTvis eqneba gadamwyveti mniSvneloba deduqciuri Teoriebis agebis praqtikisaTvis, rogorc instruments, romelic saSualebas gvaZlevs davamtkicoT an davarRvioT am Teoriebis konkretuli winadadebebi. magram zogadi Teoriuli xasiTis ganxilvebSi wina planze albaT gamomdinareobis jerovani cneba unda iyos. gamomdinareobis jerovani cnebis zustad gansazRvris pirveli cda r. karnaps ekuTvnis. magram es cda sakmaod mWidrodaa dakavSirebuli im formalizebuli enis konkretul TvisebebTan, romelic mas hqonda arCeuli gamosakvlevad. karnapis mier SemoTavazebuli gansazRvreba SeiZleba ase Camoyalibdes: X winadadeba logikurad gamomdinareobs K klasSi Semavali winadadebebidan maSin da mxolod maSin, Tu klasi, romelic K-s yvela winadadebisa da X-is uaryofisgan Sedgeba, winaaRmdegobrivia. aSkaraa, rom am gansazRvrebis gadamwyveti elementia cneba `winaaRmdegobrivi~. am cnebis karnapiseuli gansazRvreba Zalze rTuli da specifikuria imisTvis, rom aq misi gadmocema grZeli da mosabezrebeli ganmartebebis gareSe SevZloT. minda aq movxazo zogadi meTodi, romelic, Cemi azriT, saSualebas gvaZlevs, avagoT gamomdinareobis cnebis adekvaturi gansazRvreba formalizebuli enebis farTo
1

raTa Tavidan aviciloT SesaZlo Sedavebebi, axla formulirebuli Sedegis gamoyenebis are ufro zustad unda ganisazRvros da daskvnis wesebis logikuri buneba ufro naTlad iqnes naCvenebi; kerZod, zustad unda aixsnas, ras niSnavs am wesebis struqturuli xasiaTi.

224

alfred tarski

klasisTvis. Tumca, xazs vusvam, rom gamomdinareobis cnebis SemoTavazebul gagebas ar aqvs sruli originalurobis gansakuTrebuli pretenzia. bevr logikoss, romelic didi yuradRebiT ekideboda gamomdinareobis cnebas da cdilobda mis ufro zustad daxasiaTebas, am midgomaSi Caqsovili ideebi raRac kargad nacnobad da, SesaZloa, Tavisadac moeCveneba. miuxedavad amisa, vfiqrob, rom mxolod mecnieruli semantikis dafuZnebisTvis bolo wlebSi ganviTarebuli meTodebi da maTi daxmarebiT gansazRvruli cnebebi gvaZlevs am ideebis zusti formiT warmodgenis saSualebas. CvenTvis amosavali iqneba garkveuli intuiciuri xasiaTis mosazrebebi. aviRoT winadadebaTa nebismieri K klasi da X winadadeba, romelic am klasis winadadebebidan gamomdinareobs. intuiciuri TvalsazrisiT SeuZlebelia, rom K klasi mxolod WeSmariti winadadebebisgan Sedgebodes, xolo X mcdari iyos. metic, radgan aq Cven gvainteresebs logikuri anu formaluri gamomdinareobis cneba da, maSasadame, mimarTeba, romelic mxolod im winadadebebis formiT unda ganisazRvros, romelTa Sorisac es mimarTeba arsebobs, ar SeiZleba am mimarTebaze gavlenas axdendes empiriuli codna da, kerZod, im obieqtebis codna, romlebsac exeba X winadadeba an K klasis Semadgeneli winadadebebi. gamomdinareobis mimarTebaze ar SeiZleba gavlenas axdendes am winadadebebSi miTiTebuli obieqtebis aRniSvnebis sxva obieqtebis aRniSvnebiT Canacvleba. es ori garemoeba, rogorc Cans, Zalzed damaxasiaTebeli da arsebiTi gamomdinareobis cnebisTvis, erToblivad Semdegi debulebiT SeiZleba gamovTqvaT: (F) Tu K klasis winadadebebSi da X winadadebaSi mudmivebs wminda logikuri mudmivebis garda CavanacvlebT nebismieri sxva mudmivebiT (ise, rom msgavs niSnebs yvelgan msgavsi niSnebiT CavanacvlebT) da Kdan ase miRebul klass `K'-iT aRvniSnavT, xolo Xidan miRebul winadadebas `X'~-iT, maSin X' winadadeba WeSmariti unda iyos, Tuki K' klasis yvela winadadeba WeSmaritia.

logikuri gamomdinareobis cnebisTvis

225

[ganxilvis gamartivebisTvis aqac da qvemoTac garkveuli araarsebiTi garTulebebi ugulebelyofilia. isini nawilobriv dakavSirebulia logikuri tipebis TeoriasTan, xolo nawilobriv gansazRvrebiT Semotanili nebismieri simbolos, romelic SeiZleba gansaxilvel winadadebebSi Sediodes, eliminaciis, anu sawyisi simboloebiT Canacvlebis aucileblobasTan]. (F) debulebiT miviReT aucilebeli piroba imisa, rom X winadadeba K klasis Sedegi iyos. axla ismis kiTxva, aris Tu ara es piroba sakmarisic. Tu am kiTxvas dadebiT pasuxs gavcemdiT, maSin gamomdinareobis cnebis adekvaturi gansazRvrebis formulirebis problemac dadebiTad gadawydeboda. erTaderTi siZnele dakavSirebuli iqneboda termin `WeSmaritTan~, romelic (F) pirobaSi gvxvdeba. magram am terminis zustad da adekvaturad gansazRvra semantikaSi SesaZlebelia. samwuxarod, viTareba ar aris ase saxarbielo. SesaZlebelia da xdeba kidec (amis Cveneba ar aris Zneli specialuri formalizebuli enebis ganxilviT), rom X winadadeba Cveulebrivi azriT ar gamomdinareobs K klasis winadadebebidan, Tumca (F) piroba sruldeba. es piroba faqtobrivad SeiZleba mxolod imitom Sesruldes, rom gansaxilvel enaSi ar aris eqstralogikuri mudmivebis sakmarisi maragi. (F) mxolod maSin SeiZleba CaiTvalos imis sakmaris pirobad, rom X winadadeba K klasidan gamomdinareobs, Tuki gansaxilvel enaSi yvela SesaZlo obieqtis aRniSvna gvaqvs. magram es daSveba fiqciuria da verasodes ganxorcieldeba. amitom (F) pirobaSi nagulisxmevi intenciebis gamosaxatad iseTi saSualeba unda movZebnoT, romelic sruliad damoukidebeli iqneba am fiqciuri daSvebisgan. aseT saSualebas gvaZlevs semantika.* semantikis fundamentur cnebebs Soris gvaqvs erTeuli obieqtebiT an obi*

semantikis qvemoT gamoyenebuli sawinadadebo funqciis, dakmayofilebis, modelis da a.S. cnebebis ufro farTo ganmartebebi mkafio magaliTebis TanxlebiT mocemulia wignSi: a. tarski, logikisa da deduqciur mecnierebaTa meTodologiis Sesavali (Tbilisi, Tsu gamomcemloba, 1971). ix. gansakuTrebiT I da VI Tavebi (red.).

226

alfred tarski

eqtTa mimdevrobebiT sawinadadebo funqciis dakmayofilebis cneba. zedmeti iqneboda aq am cnebis Sinaarsis zusti axsna. intuiciuri sazrisi iseTi frazebisa, rogoricaa: joni da piteri akmayofileben pirobas `X da Y Zmebi arian~,

an ricxvTa sameuli 2, 3 da 5 akmayofilebs gantolebas `x+y=z~, araviTar eWvebs ar iwvevs. dakmayofilebis cneba,

sxva semantikuri cnebebis msgavsad, yovelTvis romelime konkretuli enis mimarT unda iyos relativizebuli. misi zusti gansazRvrebis detalebi am enis struqturazea damokidebuli. miuxedavad amisa, SesaZlebelia SevimuSaoT zogadi meTodi, romelic saSualebas mogvcems avagoT aseTi gansazRvrebebi formalizebuli enebis vrceli klasisaTvis. samwuxarod, teqnikuri mizezebis gamo aq SeuZlebelia am meTodis, Tundac misi zogadi konturebis moxazva. erT-erTi cneba, romelic SeiZleba dakmayofilebis cnebis saSualebiT ganisazRvros, aris modelis cneba. davuSvaT, rom gansaxilvel enaSi yovel eqstralogikur mudmivs Seesabameba garkveuli cvladebi, ise, rom yoveli winadadeba sawinadadebo funqciad iqceva, Tuki masSi mudmivebs Sesabamisi cvladebiT CavanacvlebT. vTqvaT, L winadadebebis nebismieri klasia. CavanacvloT yvela eqstralogikuri mudmivi, romelic L-is winadadebebSi gvxvdeba, Sesabamisi cvladebiT, ise, rom msgavsi mudmivebi msgavsi cvladebiT Seicvalos, gansxvavebulebi gansxvavebulebiT. ase miviRebT sawinadadebo funqciebis L' klass. obieqtebis nebismier mimdevrobas, romelic L' klasis yovel sawinadadebo funqcias akmayofilebs, vuwodebT winadadebaTa L klasis models anu realizacias (Cveulebriv swored am azriT laparakoben deduqciuri Teoriis aqsiomaTa sistemis modelebze). kerZod, Tu L klasi Sedgeba erTaderTi X winadadebisgan, L klasis models aseve SegviZlia vuwodoT X winadadebis modeli. am cnebebis gamoyenebiT logikuri gamomdinareobis cneba SegviZlia Semdegnairad ganvsazRvroT: X winadadeba logikurad gamomdinareobs K klasis winadadebebidan maSin da mxolod maSin, Tu K kla-

logikuri gamomdinareobis cnebisTvis


sis yvela modelia.2 modeli amave dros X

227 winadadebis

vfiqrob, yvelam, visac am gansazRvrebis Sinaarsi esmis, unda aRiaros, rom is sakmaod kargad eTanxmeba [gamomdinareobis cnebis] Cveulebriv gamoyenebas. es kidev ufro cxadi xdeba misi sxvadasxva Sedegidan. saxeldobr, am gansazRvrebis safuZvelze SeiZleba damtkicdes, rom WeSmariti winadadebebis yvela Sedegi WeSmariti unda iyos, aseve is, rom mocemul winadadebebs Soris gamomdinareobis mimarTebis arseboba sruliad ar aris damokidebuli am winadadebebSi Semavali eqstralogikuri mudmivebis mniSvnelobaze. mokled, SeiZleba Cveneba, rom zemoT Camoyalibebuli (F) piroba aucilebelia, raTa X winadadeba gamomdinareobdes K klasis winadadebebidan. meore mxriv, es piroba, sazogadod, ar aris sakmarisi, radgan gamomdinareobis aq gansazRvruli cneba (Cvens mier miRebul TvalsazrisTan TanxmobaSi) damoukidebelia imisgan, Tu ramdenad mdidaria cnebebiT sakvlevi ena. bolos, ar aris Zneli SemoTavazebuli gansazRvrebis SeTanxmeba karnapiseul gansazRvrebasTan. marTlac, SegviZlia SevTanxmdeT, rom winadadebaTa klass vuwodoT winaaRmdegobrivi, Tuki mas ar gaaCnia modeli. amis msgavsad, winadadebaTa klass SeiZleba vuwodoT analizuri, Tu obieqtTa yoveli mimdevroba misi modelia. orive es cneba SeiZleba mivuyenoT ara mxolod winadadebaTa klasebs, aramed calkeul winadadebebsac. davuSvaT, rom gansaxilvel enaSi yoveli X winadadebisTvis arsebobs misi uaryofa, anu iseTi Y winadadeba, romlisTvisac modelia obieqtTa yvela is da mxolod is mimdevroba, romelic ar aris X-is modeli (es daSveba arsebiTia karnapis konstruqciisTvis). yvela am SeTanxmebisa da daSvebis safuZvelze advi2

mas Semdeg, rac am werilis originali gamoqveynda, h. Solcma Tavis statiaSi `Die Wissenschaftslehre Bolzanos, Eine JahrhundertBetrachtung~ (Abhandlungen der Friesschen Schule, axali seria, t. 6, 399-472. ix. gansakuTrebiT 58-e SeniSvna 472-e gverdze) gamokveTa mniSvnelovani msgavseba gamomdinareobis am gansazRvrebasa da asi wlis win b. bolcanos mier SemoTavazebul gansazRvrebas Soris.

228

alfred tarski

lad mtkicdeba am ori gansazRvrebis tolfasoba. aseve SegviZlia vaCvenoT, rogorc karnapi akeTebs, rom yvela is da mxolod is winadadebaa analizuri, romelic winadadebaTa yoveli klasidan (kerZod, carieli klasidanac) gamomdinareobs da yvela is da mxolod is windadebaa winaaRmdegobrivi, romlidanac yvela winadadeba gamomdinareobs. me sulac ar vfiqrob, rom aq warmodgenili ganxilvis Sedegad gamomdinareobis cnebis materialurad adekvaturi gansazRvrebis problema mTlianad gadawyda. piriqiT, me isev vxedav ramdenime Ria kiTxvas, romelTagan axla mxolod erTze, albaT, yvelaze mniSvnelovanze SevCerdebi. mTeli Cveni konstruqciis safuZvelia gansaxilveli enis yvela terminis dayofa logikur da eqstralogikur terminebad. es dayofa, udavod, mTlianad TviTneburi ar aris. magaliTad, Tu eqstralogikur simboloebs mivakuTvnebdiT implikaciis simbolos an zogadobis kvantors, maSin gamomdinareobis cnebis Cveni gansazRvreba Cveulebrivi gamoyenebis aSkarad sawinaaRmdego SedegebTan migviyvanda. meore mxriv, CemTvis cnobili ar aris arc erTi obieqturi safuZveli, romelic terminTa am or jgufs Soris mkacri sazRvris gavlebis uflebas mogvcemda. SesaZlebeli Cans, Cveulebriv gamoyenebasTan mkveTri dapirispirebis gareSe logikur terminebs mivakuTvnoT zogierTi iseTi termini, romelic logikosebs Cveulebrivad eqstralogikurad miaCniaT. ukidures SemTxvevaSi, SegveZlo, enis yvela termini logikur terminad CagveTvala. maSin formaluri gamomdinareobis cneba daemTxveoda materialuri gamomdinareobis cnebas. am SemTxvevaSi gamovidoda, rom X winadadeba winadadebaTa K klasidan gamomdinareobs, Tu an X WeSmaritia, an K klasis Tundac erTi winadadeba mcdaria.3
albaT, sasargeblo iqneba erTmaneTs SevadaroT sami cneba: `gamoyvanadoba~, `formaluri gamomdinareoba~ da `materialuri gamomdinareoba~ im kerZo SemTxvevaSi, roca K klasi, romlidanac gamomdinareobs mocemuli X winadadeba, Seicavs mxolod sasruli raodenobis winadadebebs: Y1, Y2,, Yn. aRvniSnoT `Z~ simboloTi pirobiTi winadadeba (implikacia), romlis antecedentia Y1, Y2,, Yn winadadebebis koniunqcia, konsekventi ki X winadadeba. maSin SesaZlebelia Semdegi tolfasobebis dadgena:
3

logikuri gamomdinareobis cnebisTvis

229

raTa davinaxoT am problemis mniSvneloba zogierTi zogadi filosofiuri TvalsazrisisTvis, sakmarisia SevniSnoT, rom terminebis logikur da eqstralogikur terminebad dayofa arsebiT rols asrulebs cneba `analizuris~ naTelyofaSic. magram bevri logikosis Tanaxmad, es ukanaskneli cneba unda CaiTvalos tavtologiis (e.i. debulebis, romelic `arafers ambobs realobis Sesaxeb~) cnebis zust formalur korelatad cnebisa, romelic piradad CemTvis erTob bundovania, magram fundamenturi mniSvnelobisa iyo l. vitgenStainisa da mTeli venis wris filosofiur ganazrebebSi. Semdgomi kvleva ueWvelad naTels mohfens CvenTvis saintereso problemas. iqneb SesaZlebeli gaxdes mniSvneX winadadeba (logikurad) gamoyvanadia K klasis winadadebebidan maSin da mxolod maSin, Tu Z winadadeba logikurad damtkicebadia (anu gamoyvanadia logikis aqsiomebidan); X winadadeba formalurad gamomdinareobs K klasis winadadebebidan maSin da mxolod maSin, Tu Z winadadeba analizuria; X winadadeba materialurad gamomdinareobs K klasis winadadebebidan maSin da mxolod maSin, Tu Z winadadeba WeSmaritia. gamomdinareobis cnebis gansxvavebul variantebs Soris miTiTebuli analogiis safuZvelze dgeba kiTxva: sasargeblo xom ar iqneboda specialuri cnebebis garda SemogveRo mimarTebiTi zogadi cneba, saxeldobr, cneba gamomdinareoba winadadebaTa L klasis mimarT. Tu isev adrindel aRniSvnebs gamoviyenebT (da SemovifarglebiT SemTxveviT, roca K klasi aris sasruli), SegviZlia es cneba Semdegnairad ganvsazRvroT: X winadadeba gamomdinareobs K klasis winadadebebidan winadadebaTa L klasis mimarT maSin da mxolod maSin, Tu Z winadadeba L klass ekuTvnis. am gansazRvrebis safuZvelze gamoyvanadoba daemTxveva gamomdinareobas logikurad damtkicebadi yvela winadadebis klasis mimarT, formaluri Sedegebi iqneba Sedegebi yvela analizuri winadadebis klasis mimarT, xolo materialuri Sedegebi Sedegebi yvela WeSmariti windadebis klasis mimarT.

230

alfred tarski

lovani obieqturi argumentebis moZebna, romlebic saSualebas mogvcems gavamarTloT tradiciuli sazRvari logikur da eqstralogikur gamosaxulebebs Soris. magram savsebiT SesaZlebeli mgonia isic, rom kvlevebma veraviTari pozitiuri Sedegebi ver mogvces am mimarTulebiT da iZulebulebi gavxdeT, iseTi cnebebi, rogoricaa `logikuri Sedegi~, `analizuri debuleba~ da `tavtologia~ CavTvaloT mimarTebiT cnebebad, romlebic yovel calkeul SemTxvevaSi damokidebulia terminTa garkveul, metad Tu naklebad TviTnebur dayofaze logikur da eqtralogikur terminebad. gamomdinareobis cnebis Cveulebriv gamoyenebaSi arsebuli cvalebadoba, nawilobriv mainc, sruliad bunebrivad iqneboda asaxuli am iZulebiT viTarebaSi.

Targmna sofio totoCavam redaqtori leri mWedliSvili

You might also like