ROZDZIAŁ 6.

CYTOGENETYKA KLINICZNA

Aberracje chromosomowe
- są odpo iedzial e za iększość „strat reprodukcyjnych” – poronienia nawykowe, martwe urodzenia,
iepłod ość; spo ą zęść ad odzo h i iele p z padkó upośledze ia u sło ego
- stwierdza się je u , % ż o u odzo h dzie i, % płodó z iąż ko iet po oku ż ia i około %
p z padkó po o ień sa oist h pie sz t est ze
- iększość oła a jest łęde ejozie p z po sta a iu ko ó ek pł io h

Metoda badania chromosomów limfocytów we krwi obwodowej:

- po a ie k i z dodatkie a t koagula tu i dola ie jej do podłoża uż a ego do hodo li tka ko h
- doda ie z ika itoge ego aj zęś iej fitohe aglut i elu oła ia aglut a ji e t o tó i
pobudzenia limfocytów do podziałó
- za loko a ie podziałó zasie itoz p zez doda ie kol hi , któ a lokuje ze io o ka ioki et z e
- dodanie hipotonicznego roztworu -> pęka ie jąd a i ozdziele ie h o oso ó
- barwienie i fotografowanie

CHROMOSOM METACENTRYCZNY – e t o e z ajduje się poś odku h o oso u

CHROMOSOM AKROCENTRYCZNY – e t o e po liżu koń a h o oso u , , , , ; i h k ótkie
a io a t o zo e są p zez satelit i ie kie sz pułki
CHROMOSOM SUBMETACENTRYCZNY – e t o e położo iędz koń e a ś odkie h o oso u
RAMIĘ P – a ię k ótkie
RAMIĘ Q – a ię długie

Wybarwianie chromosomów:
 P ążki G
- a ie ie etodą Gie s po og a i zo ej p oteolizie p. t ps ą lu p o azą
- a io e egio ogate są A=T, póź o eplikują, ają ało akt wnych genów (skondensowana
heterochromatyna)
 P ążki R
- a ie ie etodą Gie s po de atu a ji te i z ej
- bogate w G≡C, zes a eplika ja, li z e akt e ge , iski stopień ko de sa ji
 P ążki C
- a ie ie etodą Gie s po de atu a ji za po o ą BaOH
- z łasz za e t o e ; póź o eplikują e, ez ge ó ; dużo iałek iehisto o h,
heterochromatyna konstytutywna
 NOR
- barwienie azotanem srebra
- o ga izato jąde ko e NOR a p ze ęże ia h h o oso ó ak o e t z h
 P ążki Q
- fluorochromy, np. mepakry a, o a ż ak d o
- ogate A=T, póź o eplikują e, ało akt h ge ó sko de so a a hete o h o at a
 P ążki eplika j e
- p o adze ie B DU a aloga T do eplikują ego DNA, z isz ze ie B DU za po o ą UV i a ie ie
etodą Gie s
- ześ ie al o póź o eplikują e a dzo sil e a ie ie
 P ążki T
- a ie ie etodą Gie s po ko t olo a ej de atu a ji te i z ej
- regiony telomerowe, bardzo bogate w G≡C, wczesna replikacja, bardzo liczne geny
 P ążki sokiej ozdziel zoś i
- barwienie w czasie profazy lub prometafazy
- poz ala to a u ido z ie ie a dzo ał h z ia , p. zespołu P ade – Williego
P ążki h o oso u po u e o a e są od e t o e u do koń a a io ; p. . – su ążek p ążka
egio u długi h a io h o osomu

ZAPISYWANIE KARIOTYPU
- ajpie podaje li z ę h o oso ó
- póź iej układ h o oso ó pł io h
- e e tual e iep a idło oś i li z i udo h o oso ó
- 1 – 22 – autosomy
- X, Y – h o oso pł io e
- / - ozaiko ość
- p – k ótkie a ię chromosomu
- q – długie a ię h o oso u
- del – delecja
- der – chromosom pochodny
- dic – chromosom dwucentromowy
- dup – duplikacja
- fra – iejs e ła li e
- i – izochromosom
- ins – insercja
- inv – inwersja
- mar – chromosom markerowy
- mat – chromosom od matki
- pat – chromosom od ojca
- r – chromosom kolisty
- t – translokacja
- pter – koniec krótkiego ramienia
- qter – ko ie długiego a ie ia
- + lub - = p zed li z ą h o oso u oz a za dodatko + lu ak -) chromosomu

46, XX – p a idło ka iot p żeński

46, XY – p a idło ka iot p ęski
47, XX +21 – ko ieta z t iso ią zespół Do a
47, XY + 21/46, XY – ęż z z a z ozaiko ą t iso ią ko ó ki z t iso ią i ko ó ki p a idło e
46, XX, del(5)(p13) – ko ieta z dele ją k ótki h a io h o oso u od p ążka do koń a a ie ia
45, XY, t(13;14)(q10;q10) – ęż z z a z t a sloka ją Ro e tso o ską h o oso ó i
46, XX, t(11;22)(q23;q22) – ko ieta ze z ó o ażo ą t a sloka ją h o oso ó i iejs e zła ań
11q23 i 22q22)
46,XY,der(19),t(4;19)(p15.3;q13.2)mat. - ęż z z a, chromosom pochodny 19 odziedziczony od matki
po stał pop zez t a sloka ję po iędzy chromoso e k ótkie a ię, egio , p ążek , su p ążek a
h o oso e długie a ię, egio , p ążek , su p ążek 2)
46, XX, der(1)t(1,9)(qter,qter) - kobieta, h o oso po hod po stał pop zez t a sloka ję koń ó a io
długich chromosomu 1 i chromosomu 9
46, X, i(Xq) – ko ieta z izo h o oso e X po stał z d ó h a io długi h

TRANSLOKACJA ROBERTSONOWSKA – pęk ię ie po liżu e t o e u d ó h h o oso ó

ak o e t z h i połą ze ia się i h a io długi h z jed o zes ą ut atą a io k ótki h; po staje jede
chromosom pochodny zapisywany jako „der”
TRANSLOKACJA ZRÓWNOWAŻONA – brak objawów, nie jest utracone funkcjonalne DNA
TRANSLOKACJA NIEZRÓWNOWAŻONA – np. 46, XY, der (21;21)(q10;q10) + 21 – translokacja
iez ó o ażo a iędz h o oso a i pa iku zego po stał h o oso ut o zo z a io
długi h d ó h h o oso ó ; pot ój a kopia a ie ia długiego hromosomu 21 -> ok eślo zespół
fenotypowy
INWERSJA – od ó e ie o * f ag e tu h o oso u; oże ć pa a e t z a [ ez o ję ia e t o e u;
p. , XX, i ] lu pe i e t z a [z o ję ie e t o e u; p. , XX, i p ]
INSERCJA – łą ze ie f ag e tu h o oso u jego a ię długie lu k ótkie
IZOCHROMOSOM – po staje a skutek połą ze ia d ó h jed ako h a io długi h lu k ótki h
h o oso u, z któ ego po stał
Hybrydyzacja fluorescencyjna in situ (FISH) – znakowana sonda (fluoroch o a i DNA za ie ają a sek e je
spe fi z e dla jed ego h o oso u h d zo a a jest z h o oso a i; uż a a do k a ia ał h
delecji chromosomowych
- p a idło ka iot pie so da ędzie h d zo ać d ó h iejs a h d a ho ologi z e h o oso
w komórkach somatycznych)
- p z padku dele ji ho ologi z ego h o oso u so da ędzie h d zo ać t lko jed iejs u
- gd ist ieją t z kopie ho ologi z h sek e ji, so da ędzie h d zo ać t ze h iejs a h

Metoda porównawczej hybrydyzacji genomowej (CGH) – k a dele je lu duplika je ok eślo h od i kó

chromosomów
- DNA pobrany z badanej tkanki jest znakowany fluorochromem zielonym, a z normalnej tkanki kolorem
czerwonym
- o d a DNA h d zo a e są z p a idło i h o oso a i
- duplika ja jakiegoś od i ka ada ego h o oso u po oduje p ze agę h d za ji ada ego DNA (kolor
zielony)
- dele ja od i ka ada ego h o oso u po oduje, że odpo iadają u od i ek p a idło ego
h o oso u ędzie da ał p ze agę h d za ji DNA z ako a ego kolorem czerwonym

ABERRACJE CHROMOSOMÓW
1) Aberracje liczby chromosomów
 Poliploidia – o e ość ko ó e dodatko h ko plet h zesta ó haploidal h
chromosomy)
- t iploidia h o oso ó jest u zło ieka letal a i zda za się a dzo zadko u o orodków;
sta o i % iep a idło oś i h o oso o h po stają h p z zapłod ie iu; aj zęstsza
przyczyna – zapłod ie ie ko ó ki jajo ej p zez d a ple iki dispe ia
- tetraploidia (92 chromosomy) – zda za się zadziej iż t iploidia, jest letal a
 Aneuploidia – ko ó ki so at z e, któ e ie ają ielok ot oś i h o oso ó
- oże ć oła a o e oś ią dodatko ego h o oso u lu ut atą h o oso u
- o oso ie autoso ó p a ie za sze u ie ożli iają ż ie, ale ożli e jest ż ie z iektó i
trisomiami
- aj zęstsza p z z a – ie ozdziele ie h o oso ó zasie I lu II podziału ejot z ego; takie
ko ó ki pł io e ają ó zas al o za ało al o za dużo h o oso ó
2) Aberracje struktury chromosomów
- ogą ć z ó o ażo e gd p ze iesz ze ie ate iału ge et z ego ie ołuje a i jego ut at a i
przybytku)
- ogą ć iez ó o ażo e gd ołują ut atę lu p z tek ate iału ge et z ego
- p z z : ie ó e ułoże ie ho ologi z h h o oso ó zasie ia h o at d siost za h lu
zła a ia hromosomów
 TRANSLOKACJE – ia a ate iału ge et z ego iędz ieho ologi z i h o oso a i
- translokacje wzajemne – po stają gd a d ó h óż h h o oso a h stępują zła a ia, a
„oderwany” ate iał ge et z jest iędz i i ie io ; po stają chromosomy pochodne;
osi iele taki h z ia ie kazują o ja ó kli i z h, po ie aż ia a jest zaje a i ie
p o adzi do st at a i p z tku ate iału ge et z ego ALE p z p zekazie p zez osi iela
t a sloka ji poto st u dzie ko oże: ieć p a idło ka iot p, ć osi iele t a sloka ji,
oże ieć zęś io ą t iso ię jed ego z h o oso ó , oże ieć dele ję jed ego z
chromosomów
- translokacje robertsonowskie – ut a o e są k ótkie a io a d ó h h o oso ó ak o e t z h
(13,14,15,2 , a i h długie a io a łą zą się t o zą jede h o oso ; osi iele ają
h o oso ó każdej ko ó e; i h poto st o ędzie iało al o t iso ię długi h a io al o
o oso ię h o oso ó u zest i zą h t a sloka ji
 DELECJE – skutek zła a ia h o oso u do hodzi do ut at zęś i ate iału ge et z ego
- ko ó ka pł io a za ie ają a h o oso z dele ją oże ut o z ć z gotę z p a idło ą ko ó ką
p io ą
- terminalne - dot zą ut at koń o h f ag e tó a io długi h lu k ótki h
 - interstycjalne - dot zą ut at ś odko ego f ag e tu chromosomu
- ZESPÓŁ CRI-DU-CHAT/ZESPÓŁ KOCIEGO MIAUKU – pła z dzie i p z po i a iau ze ie kota; ają
ałogło ie i są upośledzo e u sło o; oła jest dele ją k ótki h a io h o oso u
- ZESPÓŁ WOLF – HIRSCHHORNA – delecja krótkich ramion chromosomu 4
 Ch o oso pie ś ie io – po staje skutek zła ań o d u koń ó h o oso u, a astęp ie i h
połą ze iu
 Zespoł ik odele ji – p. zespół P ade – Willi, Angelman, Williams, WAGR, Wolf – Hirschhor,
Smith – Magenis
- zespół ge ó sąsiadują h – dele ja od i ka, a któ z ajdują się sąsiadują e ze so ą óż e ge

KLINICZNE KONSEKWENCJE ABERRACJI CHROMOSOMOWYCH

1) Poronienia samoistne
- po ad % płodó z po o ień sa oist h kazuje iep a idło oś i h o oso o e
- głó e t p iep a idło oś i u po o io h płodó to , X / , t iso ia igd ie iduje się u
ż o u odzo h dzie i i t iploidal ość z iąza a z zes zgo e dzie ka
- t iso ię , i st ie dza się u około % płodó po o io h, a t lko u , % dzie i ż o u odzo h
2) Wady wrodzone
- z ó o ażo e t a sloka je z kle ie ołują żad h iep a idło oś i kli i z h, ale ogą
p ed spo o ać osi iela do posiada ia dzie ka z za u ze ie h o oso o
 Zespół Do a
- 1/800 przypadków
- trisomia 21 chromosomu
- zaha o a ie z ostu, upośledze ie u sło e, óż e ad odzo e, d s o fia t a z
- opóź ie ie oz oju ps ho oto z
- ok. 40% ma wady wrodzone serca -> aj zęstsza to spól ka ał p zedsio ko o – komorowy
- zęsto o e iedosłu h, a iedo z ość ta z i ad z oku zda zają się zęś iej iż ogól ej
populacji
- dzie i ają iększe z ko stąpie ia iała zki i iększą zęstość stąpie ia zać
- p a ie sz stkie oso p zeż ają e po ad ok ż ia ają o ja de e ji p z po i ają e
ho o ę Alzhei e a p a dopodo a p z z a to pot ój a kopia ge u APP kodują ego iałko
prekursora beta amyloidu)
- zęstość o ja ó : skoś o - gó e szpa po ieko e % , luź a skó a a ka ku % , ąskie
podniebienie (76%), krótkogło ie % , ad ie a u ho ość sta ó % , płaska asada osa
% , z iększo odstęp iędz I a II pal e stóp % , k ótkie sze okie dło ie % , k ótka sz ja
% , iep a idło e zę % , z a sz zka akąt a % , k ótki piąt pale dło i (58%), otwarte
usta % , zak z ie ie piątego pal a dło i % , pla ki B ushfielda % , uzdo a jęz k %,
pop ze z a li ia zgię io a dło i % , zdefo o a e lu d splast z e ałżo i % , stają
jęz k %
- oła jest u % ho h z t iso ią astępst ie ie ozdziele ia zasie ejoz
- atki po iżej .ż. ają z ko iejsze iż /
- atki po żej .ż. ają z ko iększe iż / iększa zęstość ie ozdziele ia h o oso ó u
starszych matek – oo t po stają u ko iet ok esie za odko i zat z ują się p ofazie aż do
czasu owulacji -> 45 letnia kobieta ma 45 letnie oocyty)
- % p z padkó jest skutkie iez ó o ażo ej t a sloka ji zęś iej u atek po iżej .ż. ; około
60% dotyczy ramion chromosomów 13, 14 i połą zo h z długi a ie ie h o oso u ;
około % t a sloka ji dot z t lko h o oso ó i ; 80% translokacji to 21q21q i prawie
sz stkie ie są dziedzi zo e
!!!!!!! Kiedy jeden z rodziców jest nosicielem translokacji 21q21q KAŻDE jego ż wo urodzone dziecko
usi ieć zespół Do a
- % a ozaiko ość poza , + a li ię ko ó ko ą euploidal ą i u i h o ja są łagod iejsze
- z ko a otu dla odzi ó posiadają h jed o dzie ko z zespołe Do a oła
„ egula ą” t iso ią osi około %
- dla osi ieli z ó o ażo ej t a sloka ji z ko u odze ia ho ego dzie ka osi ok. % jeśli
atka jest osi ielką, a iej iż %, jeżeli osi iele jest oj ie
- k t z od i ek h o oso u odpo iedzial za stępo a ie zespołu Do a to 21q22
 - ge ki az DYRK odpo iedzial jest za upośledze ie u sło e
- gen krystaliny alfa-A CRYA odpo iedzial jest za zęste stępo a ie zać
- o koge ETS odpo iedzial jest za z iększo e z ko iała zki
- gen APP odpowiedzialny jest za deme ję p z po i ają ą ho o ę Alzhei e a
 T iso ia h o oso u /Zespół Pataua
- zda za się u / ż h u odzeń
- dzie i zęsto kazują za u ze ia oz ojo e ózgu – holop ose efalię ak płató zoło h,
wady czaszki, rozszczep podniebienia i wielopal zastość
- około % dzie i gi ie iesią u z ia, a % pie sz oku ż ia
 T iso ia h o oso u /Zespół Ed a dsa
- zda za się u / ż h u odzeń
- zęstość stępo a ia zależ od ieku atki
- dzie i ż ją a et do lat
- objawy kliniczne: iska asa iała po u odze iu, zaha o a ie oz oju fiz z ego, ad se a
zęsto VSD , hipe to ia ięś io a z za iś ięt i dłoń i d ugi i piąt pale akładają się a t ze i i
z a t , ałe i płaskie usz , sk ó e ie ostka, opóź ie ie oz oju ps horuchowym

INAKTYWACJA CHROMOSOMU X
- za hodzi e zes ok esie oz oju za odka żeńskiego ok. t god ia po zapłod ie iu
- ma charakter losowy – ok. poło ie ko ó ek u ie z io jest h o oso X od atki, a ok. % jest
unieczynniony chromosom X od ojca
- każd ie z h o oso X pozostaje ie z e sz stki h ko ó ka h poto h, do któ h został
przekazany – inaktywacja trwała
- dotyczy tylko komórek somatycznych kobiety – w komórkach rozrodczych chromosom X jest reaktywowany,
a każda ko ó ka jajo a ogła ot z ać z ą kopię tego h o oso u
- każda zd o a ko ieta jest ozaiką h o oso o ą, po ie aż a d ie popula je ko ó ek: jed ą z z
h o oso e X po hodzą od oj a i d ugą z z h o oso e X po hodzą od atki każdej
komórce jest losowo „ łą za ” jeden chromosom X – od matki lub od ojca)
- nieczynny chromosom X = ciałko Barra
- li z a iałek Ba a ko ó ka h so at z h jest za sze o jed ą iejsza, iż li z a h o oso ó X
ko iet z zespołe Tu e a ie ają iałek Ba a, a ęż z ź i z zespołe Kli efelte a , XXY ają jed o
iałko Ba a
- i akt a ja zapo zątko a a jest oś odku i akt a ji X z ajdują się a długi a ie iu h o oso u
X, któ za ie a ge XIST iez ęd do zapo zątko a ia i akt a ji , któ ego RNA k a e jest t lko u
kobiet
- t a sk pt RNA po oduje opłasz za ie z h o oso X
- metylacja DNA ie z ego h o oso u X jest tó a i służ do ut z a ia i akt a ji
- ie ał h o oso ulega i akt a ji – od i ek koń o k ótki h a io kazuje ho ologię z d stal ą
zęś ią h o oso u Y -> odcinek pseudoautosomalny, który ulega crossing over w czasie mejozy; inne odcinki
ie ulegają e i akt a ji za ie ają .i . ge zespołu Kall a a hipogo ad z i a oso ia , g up k i Xg i
sulfatazy sterydowej

ZABURZENIA CHROMOSOMÓW PŁCIOWYCH

 Zespół Kli efelte a
- / o o odkó pł i ęskiej
- ie dol ość jąde uja iają a się zasie pok ita ia
- ho z ają ęski fe ot p, ale są z kle so , a i h koń z są ad ie ie długie
- ok. % a gi eko astię – u i h z iększo e jest z ko aka pie si
- iopsja jąde kazuje zeszkli ie ie ka alikó asie h i azoospe ię -> ezpłod ość
- aj zęś iej ka iot p , XXY; zda zają się ka iot p , XXXY lu , XXXXY i ię ej dodatko h
h o oso ó X, t iększe p a dopodo ieńst o upośledze ia u sło ego t zespole
 Zespł XYY
- zda za się u / ż o u odzo h hłop ó - / PENSJONARIUSZY zakładó ka h
- jed stał o ja fe ot po to soki z ost
- a euploidal ość h o oso u X usi po sta ać a skutek ejot z ego ie ozdziele ia u oj a
 Zespół Tu e a
- monosomia chromosomu X
- fenotyp żeński z d sge ezją go ad i iedoj załoś ią pł io ą
- pie ot ak iesią zki, z kle ezpłod ość
- iski z ost z p a idło i p opo ja i iała, płet istość sz i, kośla e łok ie, pukle zo ata klatka
piersiowa
- wiele ma wrodzone wady serca i nerek (często e ka podko iasta
- u o o odkó o e e o zęki li fat z e dło i i stóp
- za iast jaj ikó o e e pas a tka ki łą z ej
- ie po stają d ugo zędo e e h pł io e
- po i ie ć le zo est oge a i oz ój d ugo zędo h e h pł io h i poda a ie hormonu
wzrostu
- macica normalna – implantacja jajeczka in vitro doprowadza do urodzenia dziecka
- ok. 50% to kariotyp 45, X
- ok. % to óż e t p ozaiko oś i X/XX łagodzi o ja kli i z e; oże stąpić iesią zka , X/XY
ie ozdziele ie doszło zasie itoz po zapłod ie iu; ok. 20% ryzyko gonadoblastomy) lub X/XXX
- ozpoz a ie ie oże się opie ać a ada iu iałek Ba a oz aza h z a ło ka śluzó ki ja
ust ej, o t lko p z padki ałko itej o oso ii X są h o at o – ujemne
- odcinek Xq26 jest p a dopodo ie odpo iedzial za ut z a ie p a idło ej z oś i jaj ikó i
zapobiega przedwczesnej menopauzie
- uta je ge u SHOX odpo iedzial e są za iski z ost
 Trisomia X
- 1/1000 kobiet
- z kle ie daje po aż iejsz h ko sek e ji
- spot ka się także ka iot p ,XXXX i ,XXXXX -> i ię ej h o oso ó X, t ięższe
upośledze ie u sło e i iększa zęstość ad udo
 Męż z ź i XX i ko iet XY
- ge SRY o e jest tuż p z od i ku pseudoautoso al za ho uje się jak autoso zasie
crossing o e i odpo iedzial jest za oz ój iez óż i o a ego za odka st o ę ęską
- u ok. / ęż z z st ie dza się ka iot p żeński ,XX – kli i z ie p z po i ają o i zespół
Kli efelte a; posiadają o i h o oso X za ie ają ge SRY, o jest skutkie iep a idło ego
ossi g o e iędz X i Y i p ze iesz ze ia ge u SRY z h o oso u Y a h o oso X
- poto st o, któ e ot z a h o oso X z ge e SRY ędzie iało fe ot p ęski i ka iot p , XX
- poto st o dziedzi zą e h o oso Y ez ge u SRY ędzie iało fe ot p żeński i ka iot p , XY