SADRAJ

1. UVOD.....................................................................................................................................3 2. OPE ODREDNICE..............................................................................................................4 3. EKONOMSKA ULOGA DRAVE.......................................................................................5 4. EKONOMSKE POLITIKE MJERE....................................................................................7 5. UINCI INTERVENCIONALIZMA.....................................................................................9 6. ZAKLJUAK.......................................................................................................................10 7. LITERATURA......................................................................................................................11

1. UVOD

Intervencionizam se javlja 30-ih godina 20.vijeka na osnovu teoretskih postavki i analiza Dona Mejnarda Kejnsa (John Maynard Keynes) i sljedbenika tzv.Kejnzijanske kole: Prvo znaajnije Kejnsovo djelo bilo je Ekonomske konsekvence mira (The Economic Consequences of Peace) iz 1919.godine, a zatitnim znakom intervencionistike ekonomije smatra se njegovo djelo Opa teorija zaposlenosti, kamata i novca (The General Theory of Employment, Interest and Money), objavljeno 1936.godine. John Maynard Keynes, prvi baron Keynes od Tiltona (5. jun 1883 - 21. april 1946) je bio engleski ekonomista ije su radikalne ideje imale ogroman uticaj na modernu ekonomiju i politiku teoriju. Posebno je zapamen kao zagovara vladine politike intervencionisanja, po kojoj bi vlada mogla koristiti fiskalne i monetarne mjere da bi ciljano ublaila efekte ekonomske recesije, depresije i ekspolozija. Mnogi ga smatraju osnivaem moderne makroekonomije. John Maynard Keynes je bio sin Johna Nevila Keynesa, ekonomskog lektora pri Kembrid univerzitetu, uspenog autora i socijalnog reformatora. Keynes se prvo obrazovanje dobio na Itonu, gde je pokazao talenat za skoro svaku oblast njegovih irokih interesa. Upisao je Kraljevski koled pri Kembridu da bi studirao matematiku, ali su ga njegova interesovanja prema politici odvela na polje ekonomije koju je studirao na Kembridu.

2. OPE ODREDNICE

Temeljna Kejnsova postavka je da ne postoji prirodni ekonomski poredak i da ekonomske zakonitosti treba posmatrati u dinamici. Stoga ekonomska ravnotea nije kontinuiran proces i ekonomski sistem moe postii ravnoteu i u uslovima visoke nezaposlenosti (za razliku od dotadanjeg miljenja). Kejns je teite analize procesa uravnoteenja premjestio sa cijena na pitanja zaposlenosti i kamatne stope. Njegov koncept se bazira na meuzavisnosti investicija, potronje, tednje i dohotka. Polazei od nacionalnog dohotka (drutvenog proizvoda) i zaposlenosti, Kejns istie da oni u osnovi zavise od agregata efektivne tranje. Kako ravnotea u privredi znai da je tednja jednaka investicijama, a dohodak zbiru potronje i investicija, to znai da je osnovni generator rasta drutvenog proizvoda i zaposlenosti agregat tranje. Agregat tranje uslovljen je nizom faktora ekonomske i neekonomske prirode, od kojih su osnovni: - sklonost ka potronji (odnos izmeu dijela dohotka koji se neposredno troi i ukupnog dohotka; obrnuto je proprocionalan sklonosti ka tednji); - granina efikasnost kapitala (odnos izmeu profita od investicija i ukupno angaovanog kapitala); - kamatna stopa (odnos izmeu kamate kao prinosa i samog kapitala koji je predmet kredita). Analizirajui navedene faktore, Kejns zakljuuje da granina sklonost ka potronji i granina efikasnost kapitala imaju tendenciju opadanja, a kamatna stopa tendenciju formiranja iznad nivoa koji bi se oekivao na osnovu tranje za novanim kapitalom.1

Ekonomska politika, Kasim I. Begi, 49, 50, 51, 52 str.

3. EKONOMSKA ULOGA DRAVE

Zadatak drave prvenstveno je da aktivno djeluje u formiranju globalne ravnotee izmeu agregata ponude i tranje i da regulisanjem efektivne tranje (po pravilu ee poveanjem nego smanjivanjem) osigura pretpostavke za stabilan privredni razvoj i poveanje zaposlenosti.2 Dakle, ekonomska uloga drave se znatno proiruje sa teitem da se ovim putem dopunjava i koriguje trini mehanizam, kako bi se osigurao adekvatan drutveni okvir privreivanja. Djelovanje drave na tokove drutvene reprodukcije pretpostavljalo je angairaniji pristup prema ranije utvrenim ekonomskim funkcijama drave (antimonopolsko

zakonodavstvo i stabilnost novca), kao i sasvim nove funkcije i zadatke: - opsenije privredno i radniko zakonodavstvo, - socijalno zakonodavstvo (zdravstvena zatita, penzijsko osiguranje i neposredni vidovi socijalne zatite), - irenje sektora javnih usluga, - javni radovi, - podsticanje privatne aktivnosti, posebno u stratekim oblastima privreivanja, - interventne mjere u poljoprivredi, - kontrola bankarskog i berzanskog poslovanja; - neposredne privredne aktivnosti od strane drave po osnovu nacionaliziranja privrednih kapaciteta i formiranja javnog sektora privreivanja.

Temeljne poluge ukupne dravno-intervencionistike ekonomske politike su fiskalna i monetarno-kreditna politika.

Goli B., Osnove Ekonomije 21 str.

Finansijska aktivnost drave se umjesto kvantitativnog, tretira i kreira sa kvalitativnog aspekta. Ovaj pristup znaio je 3 bitno nove odrednice javnih finansija: 1. Naglo se poveava uee javnih izdataka; 2. Naputa se tzv.manestersko pravilo u korist manjeg ili veeg remeenja trinih zakonitosti; 3. Umjesto fiskalnih ciljeva finansijske aktivnosti, u prvi plan stavljaju se ekonomski i socijalni uinci.

Ukupna ekonomska aktivnost drave, odnosno

dravno-intervencionistiki koncept

ekonomske politike zasniva se na 2 temeljna obiljeja: funkcionalnost i anticiklinost. Funkcionalnost podrazumijeva da finansijska i ukupna aktivnost drave treba imati aktivan (funkcionalan) odnos prema tritu i ekonomskim zakonitostima u smislu dopune i korekcije trita. Anticiklinost pretpostavlja mjere ekonomske politike radi prevazilaenja konjunkturnih kretanja u privredi. U principu, drava se ponaa suprotno od tokova privreivanja po osnovu privatne inicijative i uinaka trinog mehanizma. Ukoliko privatna inicijativa zataji, na scenu stupa drava i ranovrsnim mjerama uveava agregat tranje uz istovremeno podsticanje investicija, ukljuujui aktiviranje javnog sektora privrede kao i vei stepen korekcije i dopune trita. U obrnutom sluaju, ako se po osnovu privatne inicijative i trinog privreivanja ostvaruje stabilan privredni razvoj, drava se treba suzdrati od veeg unoenja u drutvenu reprodukciju uz istovremeno saniranje ekonomske aktivnosti koja je bila pojaana u periodu depresije.3

Ekonomska politika, Kasim I. Begi 53,54,55 str.

4. EKONOMSKO POLITIKE MJERE

Za intervencionistiku ekonomiju karakteristino je da neposredno operativno unoenje drave u tokove privreivanja poprima sistemski karakter. Javni sektor privrede u prosjeku obuhvata oko 1/3 proizvodnih fondova, sa generalnim ciljem da se na ovaj nain dopuni privatna inicijativa i omogue nesmetani tokovi reprodukcije. Osim to se na ovaj nain javnim sektorom pokrivaju one djelatnosti koje nisu atraktivne za privatnu inicijativu, po ovom osnovu drava moe ostvarivati prihode i time uveati tzv.neporeske izvore u strukturi javnih prihoda. to se tie strukture regulativnih mjera, u domenu fiskalne politike, od posebnog znaaja su slijedee: - Znatno razuenija struktura poreza, u najveoj mjeri zbog mnotva ciljeva oporezivanja. Ovi ciljevi mogu se klasificirati na 2 grupe: ekonomski (uticaj na faktore agregata tranje i podsticanja investiranja), redistributivni (preraspodjela bogatstva); - Selektivno oporezivanje radi uinaka u 3 osnovna vida: raspored poreskog tereta u odnosu na uslove privreivanja i strateki znaaj pojedinih oblasti privrede, vee oporezivanje visokih dohodaka kako bi se stimulisalo usmjeravanje kupovne moi u investiranje, oslobaanja i olakice za niske dohotke; - Potenciranje redistributivnih uinaka finansijske aktivnosti. To se realizira s jedne strane progresivnim oporezivanjem, ime se prema ekonomskoj snazi pojedinaca vri ravnomjerniji raspored poreskog tereta, a sa druge strane irokim programom socijalnih izdataka iz budeta (finansiranje obrazovanja, zdravstva, neposredna davanja za ugroene kategorije stanovnitva i sl). - irenje strukture javnih prihoda pri emu nezamjenjiv instrument predstavlja javni zajam; - Destimuliranje tednje rentijerskog tipa; - Potiskivanje klasinih javnih izdataka u strukturi budeta u korist ekonomskih rashoda (javni sektor ili stimulisanje privatne inicijative) i socijalnih izdataka; - Relativiziranje zlatnog pravila budetske ravnotee u smislu da je deficit u budetu pravilo kako bi se nadomjestila nedovoljna tranja. Ukoliko se uope govori o budetskoj ravnotei,
7

umjesto jednogodinjeg budeta operira se sa tzv.ciklinim budetima koji se vremenski podudaraju sa jednim privrednim ciklusom. Poseban izraz principa budetske ravnotee je i naputanje naela jedinstva budeta, po kome su svi javni prihodi i rashodi obuhvaeni budetom kao jedinim aktom finansijske aktivnosti drave. To je uz tipini budet, kao instrument finansiranja klasinih javnih potreba, znailo i uvoenje ekonomskog ili kapitalnog budeta kojima se osiguravaju sredstva na ime intervencija u privredi. U tom smislu, prvi sluaj naputanja naela jedinstva budeta zabiljeen je u Danskoj 1927.godine. 4

U domenu monetarno-kreditne politike, najznaajnije mjere kojima se utie na uspostavu ekonomske ravnotee su: - Aktivna emisiona politika, kojom se emitiranjem gotovog novca u opticaju uveava novana masa i time neposredno poveava agregat tranje. To je znailo 2 temeljne posljedi ce: relativiziranje monetarne ravnotee i naputanje zlatnog standarda - pariteta valute. - Ekspanzivna ili restriktivna kreditna politika po osnovu aktivne politike kamatnih stopa. Time se neposredno utie na kretanje kamata, a postiu se i dvostruki opi efekti: promjene koliine novca u opticaju, te obim i struktura investiranja. - Stvaranje ili ponitavanje, odnosno raspodjela ili preraspodjela novane mase u opticaju sa neposrednim efektima po formiranje i tokove agregata tranje putem politike otvorenog trita (hartije od vrijednosti), poveanja ili smanjenja stope obaveznih rezervi banaka, prodaja ili kupovina zlata itd, ukljuujui i neposredno uee drave na tritu novca i kapitala, kako bi se uticalo na kretanje kamata i kurseva dionica i drugih oblika plasmana kapitala. Znaajan sektor intervencionistikog koncepta su i instrumenti vanjske trgovine sa nizom interventnih mjera (npr.carine, izvozni stimulansi, uvozne dozvole, kvote itd) radi ostvarivanja trgovinskog i platnog suficita i zatite domae privrede. Bitno je istai da su zbog naglaene globalizacije ekonomskih tokova ove mjere bile znatno manje rigidne u odnosu na merkantilistiki koncept.5

4 5

Ekonomska politika, Kasim I. Begi 55, 56, 57, 58, 59 str. ebi F., Uvod u ekonomiju 77,78 str.

5. UINCI INTERVENCIONALIZMA

U pogledu teorijskog doprinosa intervencionistike doktrine, treba istai slijedee: 1. Osnovni pristup Kejnsa i sljedbenika kejnzijanske kole privreivanju u drutvenoj zajednici jeste da se radi o sistemu u njegovom historijskom razvoju (nema vjenih zakonitosti, ve one zavisno od okolnosti poprimaju razliite varijacije); 2. Metodoloki, ovaj koncept ekonomske politike polazi od meusobne funkcionalne ovisnosti pojedinih ekonomskih fenomena i procesa kao to su drutveni proizvod, zaposlenost, tednja, tranja, ponuda, cijene, kamata itd. To omoguava kako iznalaenje zakonitosti tokova reprodukcije, tako i odgovarajue poteze u okviru ekonomske politike kao praktine djelatnosti; 3. Posebna zasluga odnosi se na injenicu da su ova doktrina i koncept po prvi put promovirali osnovnu makroekonomsku aparaturu, koja je i danas osnov za istraivanje i analize privreivanja, kao i za ekonomsku politiku najveeg broja zemalja. Pojmovi bruto drutvenog proizvoda, istog drutvenog proizvoda i nacionalnog dohotka prema trokovima faktora proizvodnje, kategorije linog dohotka i rapoloivog dohotka koji su i danas opteuvosvojeni, nesumnjivo potiu od Kejnsa. 4. Analitiki instrumentarij koriten u dravno-intervencionistikoj ekonomskoj politici preuzele su i doktrine koje su najee osporavale intervencionistiku doktrinu. Praktini uinci koncepta intervencionistike politike bili su spektakularni. Potvrdilo se da intervencionizam nije samo nain prevazilaenja najdublje krize, ve se pokazao i kao pouzdan u eliminiranju kriznih arita najrazvijenijih privreda.6

Ekonomska politika, Kasim I. Begi 60, 61

6. ZAKLJUAK

Iz prethodnog teksta moe se zakljuiti da je uloga drave prisutna u svim ekonomskim kao i ljudskim aktivnostima jedne ekonomske zajednice. Meutim, ovde je za razmatranje posebno znaajna uloga drave u ekonomiji. Uloga drave u ekonomiji je neizbjena i neminovna za normalno i stabilno odvijanje svih ekonomskih aktivnosti. Ali i pored svega, uloga drave u ekonomiji moe u raznim situacijama biti povoljna, ali i nepovoljna, u zavisnosti na koga se odnosi. Tako na primjer, izvor velikog trinog uea vodeih kompanija moe biti i dravna regulativa koja pravnim ogranienjima stvara prepreke konkurenciji. Jedan od vanih oblika pravnog ogranienja u razvijenim zemljama je zatita patenta, ime se daje iskljuivo pravo inovatoru da svoj izum eksploatie odreeno vrijeme. Isto tako, drava moe odobriti koncesije poduzeima za obavljanje nekih usluga i slino. Uloga drave moe biti povoljna za stanovnitvo kada ona svojom regulativom odreuje maksimalne cijene robama neophodnim za egzistenciju kao to su hljeb, lijekovi, itd.

10

7. LITERATURA

1. Kasim I. Begi.: Ekonomska politika Sarajevo, 2000. godine 2. ebi F.: Uvod u ekonomiju Sarajevo 2006. godine 3. Goli B.: Osnove ekonomije Sarajevo 1996. godine 4.http://www.zbornica.com/index.php?option=com_zoo&task=item&item_id=256&Itemid=108
5. http://www.effect-dubrovnik.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1616:johnmaynard-keynes&catid=57:osoba-dana-arhiva

11