Ndotja e ujrave n Shqipri vjen si pasoj e hedhjeve t mbeturinave n lumenj e liqene, si dhe derdhjes s ujrave t zeza t paprpunuara.

Cilsia e ujrave natyror shqiptar dhe ndikimi i njeriut sht diskutuar prej nesh n nj publikim prmbledhs (ullaj et al., 2005). Vlersimi i cilsis s ujrave n Shqipri ka qn prgjithsisht i regullt, shpesh i kufizuar n parametra fiziko-kimik t thjesht, si mineralizimi, temperatura, pH, prcjellshmria etj. Vlersimi i ushqyesve (azotit dhe fosforit) dhe i ndotsve industrial, bujqsor ose urban sht kryer jo rregullisht. Tjetr mangsi sht mundsia e kufizuar e shkmbimit t informacionit, sidomos n vitet e fundit, dhe shkalla e ult e besueshmris s t dhnave. Nisur nga sasia dhe cilsia e shkarkimeve ndotse, n gjendjen mjedisore n Shqipri mund t veohen dy periudha t ndryshme. Para vitit 1991, ndotja ishte kryesisht industriale dhe bujqsore. Burimi kryesor i ndotjes vinte kryesisht nga prdorimi i teknologjive t vjetra n industri dhe sasia e tepruar e plehrave dhe pesticideve n bujqsi. Burim ndotje ishin ndrmarrjet industriale q prdornin lnd helmuese, si p.sh. lnd organike ose inorganike t arsenikut, kromit, mrkurit, si dhe pesticidet dhe stoqet e lndve kimike. Gjat asaj kohe, prej industris shkarkoheshin drejtprdrejt n lumenj rreth 250 x 106 m3/vit mbeturina t lngta. Meq rreth 65% e popullsis jetonte e shprndar npr fshatra ndotja urbane mund t konsiderohej e pakt, vetm n zona shum t kufizuara. Nga minierat, nga shkrirja dhe pasurimi i bakrit do vit prodhoheshin mbi 106 ton mbetje t ngurta. Aktiviteti minerar m i madh ishte n pellgun e Matit. do vit nxirrej rreth 0,7 106 t bakr, dhe mbi 0,65 x 106 t sterile hidhej n brigjet e Fanit, Drinit dhe Matit (Shehu & Malja, 1998). Pr m tej, rreth 106 m3 ujra shkarkoheshin do vit nga pasurimi minerar dhe metalurgjit. N kto ujra jan gjetur mbi 30 lnd ndotse, si p.sh. metale t rnd (Pb, Zn, Fe, Cu, Cr), shpesh n prqndrime 7-10 her m t larta se normat e lejuara. N sedimentet e delts s Matit prqndrimet e metaleve t rnda ishin m t larta se ato t detit Adriatik (tabela 1-4). Lndt e ngurta pezull (TSS) n lumenj arrinin mesatarisht deri n 1,65 t s-1, q i prket sasis prej 53,25 106 t/vit, t cilat transportohen n det (Kabo, 1990-91), ku pjesa m e madhe i prket mbeturinave t ngurta industriale. Pas vitit 1991, shum prej aktiviteteve industriale u mbylln dhe prdorimi i kimikateve n bujqsi u paksua dukshm. Lvizja masive e popullsis drejt qendrave t mdha t Ultsirs Perndimore, si n Tiran, Durrs etj. bri q ndotja urbane t rritet mjaft. Kjo vihet re menjher, nga vshtrimi me sy t lir i saprobis n afrsi t qyteteve dhe zonave t tjera t banuara. Kt e mbshtesin gjith rezultatet e ktij studimi t diskutuara m sipr, sidomos vlera e lart e ushqyeseve. Sipas ktyre t dhnave n prgjithsi ujrat e Ultsirs Bregdetare jan eupolitrof ose politrof (Lana dhe Ishmi), klasa mjaft t larta q tregon ndotje t rnd. N prgjithsi ujra t tilla kan vler prdorimi mjaft t ult dhe paraqesin rrezik pr shndetin e njeriut. T dhnat e cilsis s ujrave gjat viteve 1997-98 jan publikuar n Raportin e Gjendjes Mjedisore (AKM/NEA, 1997-9Cool nga ish Agjencia Kombtare e Mjedisit (f. 54-61). Vlersim i cilsis s ujrave n lumenj sht br mbshtetur n klasifikimin e UNECE, nisur prqndrimet e fosforit t prgjithshm, nitrateve, oksigjenit, BOD5, COD dhe amoniumit. Prej tyre arrihet n prfundimin se, mbi 80% e ujrave t lumenjve n Shqipri kan prgjithsisht cilsi t lart. Veanrisht, n 90% t

lumenjve prmbajtja e COD luahtet brenda 0,2 dhe 3,6 mg O2/l, dhe BOD5 brenda 0,4 dhe 4,0 mg O2/l. Vlerat e oksigjenit ishin posht 9 mg/l vetm n 5% t rasteve. Me prjashtim t Ishmit dhe Semanit, ushqyesit tek t gjith lumenjt e tjer ishin t ult. Pra nga raportet shtetrore (KMM/CEP, 1995-1996; AKM/NEA, 1997-9Cool arrihet n prfundimin se cilsia e ujrave t lumenjve shqiptar sht prgjithsisht e mir, me prjashtim t Ishmit dhe Gjanics.

E par n kndvshtrim territorial reportet shtetror kan plotsisht t drejt. Edhe nga ky studim mund t deduktohet se nj pjes e mir (ndoshta mbi 2/3) e territorit shqiptar sht n gjendje t mir. Ne mund t pohojm se ujrat n pjesn e siprme t lumenjve jan me cilsi oligomezotrofe, shum e pranueshme dhe e pa rrezikshme pr shndetin e njeriut. Edhe n ato zona ku dyshohet pr ndotje pr metalet e rnd, si n Fan, Mat dhe Shkumbin, fatmirsisht u vrejt se vlerat e tyre jan zvogluar ndjeshm. Kjo do t thot se ndrprerja e aktivitetit minerar dhe prpunues n kta 15 vjet t tranzicionit ka ndihmuar n vetpastrimin dhe ndrprerjen e ndotjes. Megjithat, pjest e ndotura t lumenjve prkojn me zonn m t populluar t vendit. Po ti hedhim nj sy harts n figurn 1-2, t botuar nga INSTAT (2004) vem re se n zonn bregdetare sht prqendruar thuajse popullsia m e madhe e Shqipris. Gjith aktiviteti bujqsor, industrial, turistik etj. sht i prqendruar n kt zon. Edhe krkesa pr prdorimin e burimeve ujore, si pr vaditje, blegtori, industri ushqimore etj. sht, gjithashtu, m e madhe n kt zon. Mos t harrojm se Ultsira Perndimor sht drejtprdrejt e lidhur me bregdetin dhe lagunat bregdetare, q jan nga pikat m t forta t natyrs shqiptare, pr zhvillimin e turizmit dhe pr biodiversitetin e lart. Pr kt, edhe shqetsimi dhe ndrgjegjsimi pr masa parandaluese duhet t dal n plan t par. Kto pohime i thekson edhe raporti i fundit i UNEP-it (2000), se burimet ujore n Shqipri jan t bollshme por t krcnuara seriozisht. Gjithashtu, po qe se merren parasysh kufijt e BE -s (BMZ, 1995;

tab. 2-2), ose ata t vendeve t veanta, si p.sh. Norvegjis (Bratli, 2000; tab. 2-3), t Gjermanis ose Zvicrs etj., cilsia e ujrave prkeqsohet dukshm tek lumenjt q prshkojn Ultsirn Perndimore Adriatike. Si prfundim i gjith ktij studimi dhe i t dhnave t tjera po paraqesim m posht disa nga shkaqet q ndrthuren sbashku n uljen e cilsis s ujrave n Shqipri: Ndotje nga shkarkimet urbane N Shqipri nuk ka ende asnj impiant prpunimi/pastrimi pr shkarkimet e lngta urbane. Ujrat e zeza derdhen drejtprdrejt n lumenj dhe shkojn drejt detit. Pr rrjedhoj, posht qyteteve dhe fshatrave vihen re sasi e madhe bakteresh fekale. N lumin e Tirans jan gjetur 1,2 x 108/100 ml E. coli cfu (colony forming units/njsi koloni formuese), 1,1 x 107/100 ml n Shkumbin dhe 1,1 x 106/100 ml n Kir (n Bun). Sipas raportit t METAP, kufiri i siprm i baktereve duhet t jet 103/100 ml) (METAP, 1997). Gjithashtu, edhe mbeturinat e ngurta vazhdojn t hidhen n mnyr t pakujdesshme prgjat brigjeve t lumenjve.