[Menaxhmenti Shëndetësor] 1

Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI EKONOMIK DHE FAKULTETI I MJEKSISË
STUDIMET POSTDIPLOMIKE
MENAXHMENTI në SHËNDETËSI

punim seminarik:

Gjendja shëndetësore në kujdesin parësor të

Prishtinës dhe perspektiva e zhvillilmit

mentori: Prof.Dr.ISUF DEDUSHAJ kandidati: mr.sc.ph.

Arijeta N.Stanovci

2008, Prishtinë
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 2
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

Hyrje

Në periudhën e para luftës kujdesi shëndetėsor i nivelit primar dhe mjeku i praksës
së përgjithshme, ishin nė njė pozitė tė palakmueshme, tė disfavorshme gjė qė
reflektohej edhe në shërbimet shėndetėsore që u ofroheshin popullatės. Kėshtu lindi
nevoja qė tė bėhet njė ndryshim, riorganizim, reformë nė nivelin primar të mbrojtjes
shëndetësore etësordhe filluan filizat e para të një koncepti tė ri shëndetėsor, tė
Mjekėsisė Familjare.

Nė Dhjetor 1999 - Janar 2000 nga Asociacioni i Mjekëve tė Përgjithshëm të Kosovės

(AMPK), u organizuan shumë takime ku personeli shėndetėsor nė Kosovė u njoftua
me konceptin e Mjekësisë Familjare.
Para vitit 1999 kishte ndryshime në shfrytëzimin e shërbimeve shëndetësore publike
dhe private nga ana e popullatës, me një shtim të aranzhimeve private dhe kujdesit
shëndetësor alternativ.
Historikisht, shërbimet e shëndetësisë primare janë parë si “kontrolli i trafikut”,
d.m.th.ofrimi i një recete dhe referimi tek shërbimet shëndetësore dytësore apo
private. Kjo çoi tek një pikëpamje e përhapur gjerësisht për një shërbim shëndetësor
publik primar inferior dhe shërbime superiore dytësore dhe private. Si pasojë,
njerëzit e anashkalonin kujdesin primar dhe shkonin direkt tek specialistët e kujdesit
dytësor. Ishte kjo trashëgimi që rezultoi në referime të panevojshme në shërbimet
sekondare dhe ato private, gjë që rezultoi në një përdorim joefektiv të burimeve të
kujdesit shëndetësor publik dhe shfrytëzim të gjerë të shëndetësisë private të
parregulluar ligjërisht. Kjo përfaqëson një sfidë të madhe për implementimin e
politikës shëndetësore operacionale dhe një ndryshim qëndrimi për qytetarët,
shërbyesit civil dhe profesionistët.

Kështu vitit 1999, u ndërmor hapi i guximshëm i reformimit te sistemit shëndetësor.

Mjekësia familiare duhej të ishte gurthemeli i politikës shëndetësore të Kosovës, me
theks më të madh në promovimin e shëndetësisë, parandalimin sëmundshmërisëdhe
rolin e rojtarit së portës që kujdesi shëndetësor parësor duhet të luaj ndaj shërbimeve
shëndetësore dytësore/tretësore.
Në shtator 2004 Ministria e Shëndetësisë ka botuar Strategjinë e Kujdesit Parësor
Shëndetësor në Kosovë. Parashikimi i Ministrisë ishte që 80-90% e gjithë shërbimeve
shëndetësore do të ofrohet në kujdesin shëndetësor parësor, në përputhje me normat
ndërkombëtare.
Tashmë janë bërë arritje madhore në zhvillimin e sistemit të kujdesit shëndetësor
publik parësor, të tilla si futja që nga viti 2001 e trajnimit të mjekut të mjekësisë
familiare dhe trajnimi i infermiereve të kujdesit shëndetësor parësor dhe hartimi i
evidencës bazuar në protokollet klinike për diagnostikimin dhe trajtimin e një vargu
sëmundjesh mjekësore p.sh. të hipertensionit.
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 3
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

Koncepti i Mjekësisë Familiare parashikon që qytetarët do ta zgjedhin mjekun

familjar si mjekun e tyre personal dhe familjar, i cili duhet të jetë pikë referimi për
kujdesin shëndetësor dytësor dhe tretësor.
Kujdesi parësor shëndetsor (KPSH) si gurthemel i kujdesit shëndetsor përbëhet nga

• Qendrat Kryesore të Mjekësisë Familjare,

• Qendrat e Mjekësisë Familjare, dhe
• Punktet

KPSH i jep prioritet shërbimeve preventive, dhe duke zgjidhur 80-90% të problemeve
që paraqiten në atë pjesë ku vepron.

KPSH poashtu ka objektivë përcjelljen e gjendjes shëndetsore të popullatës, sidomos

diagnostikimin dhe tretmanin edhe në shtëpi.

Detyrat e Qendrës së Mjekësisë Familjare:

 shërbime preventive
 diagnoza fillestare dhe kujdesi elementar shërues
 kujdesi i emergjencës dhe stabilizimi i gjendjes së pacientëve emergjent 24 orë
 kujdesi shëndetësor për nënën dhe fëmijën
 shërbimet e shëndetit reproduktiv
 shërbimet themelore stomatologjike
 vizitat shtëpiake
 kujdesi paliativ apo ngushëllues

Ligji i Kosovës për Shëndetësinë (Rregullorja 2004/30) është ligji themelor për
rregullimin, përparimin dhe përmirësimin e ofrimit të kujdesit shëndetësor për
qytetarët e Kosovës. Ai është gurthemeli mbi të cilin janë ndërtuar procedurat dhe
politika shëndetësore.

Strategjia e Kujdesit Parësor Shëndetësor u botua nga Ministria e Shëndetësisë në

shtator 2004. Ajo mbështetet nga Udhëzimi Administrativ (Shëndetësi 29/2004) i
shtatorit 2004 mbi themelimin, organizimin, objektivat dhe funksionet e
institucioneve të shërbimit primar.

Ligji për Shëndetësi i Kosovës: Ligji nr. 2004/4 ofron hartimin e një kornize
administrative për të lehtësuar veprimtarinë e një sistemi shëndetësor efikas dhe të
drejtë në Kosovë i cili bazohet në meritën dhe tregon karakterin multietnik të
Kosovës. Ai krijon bazën ligjore për rregullimin, përparimin dhe përmirësimin e
ofrimit të kujdesit shëndetësor për qytetarët e Kosovës.
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 4
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

Ekzistojnë një numër programesh të rëndësishme të zhvillimit të shëndetësisë dhe të

trajnimi klinik, të financuara nga një varg qeverish/organizatash (p.sh. Zvicra,
Finlanda, SHBA-të, MB-ja, EBA) që janë duke u implementuar nga komunat
individuale, Ministria e Shëndetësisë dhe OJQ-të si p.sh. DFID-ja, USAID-i, OBSH-ja,
AER-i dhe ECHO. Është e rëndësishme që të mbahen marrëdhënie të mira pune mes
AKK-së (Asociacionit të Komunave të Kosovës) agjensive donatore dhe Ministrisë së
Shëndetësisë për të siguruar që sinergjitë dhe integrimi mes veprimtarive lokale dhe
qendrore të maksimalizohen dhe të njihen prioritetet e komunave.

Deklaratë Parimore për Kujdesin Shëndetësor Parësor

Kjo deklaratë parimore fokusohet në kujdesin shëndetësor parësor i cili në ligj
përfshin përgjegjësitë e shëndetësisë publike. Pos kësaj, ngaqë duhet të ketë
vazhdimësi për pacientët në kujdesin shëndetësor parësore dhe atë dytësore janë
bërë referime edhe në këtë sektor.
Sipas ligjit aktual, Instituti për Shëndetësi Publike, Autoritetet Shëndetësore të
Qarkut (ASHQ) dhe komunat, të gjitha kanë përgjegjësi për funksionimin e
shëndetësisë publike.
Ato përfshijnë identifikimin dhe parandalimin e sëmundjeve ngjitëse, edukimin
shëndetësor, shëndetin e mjedisit, ujin e sigurtë të pijes dhe higjenën, sigurinë e
ushqimit dhe nutricionin dhe planifikimin e kujdesit parësor shëndetësor në
përputhje me nevojat shëndetësore të popullatës. Të gjitha këto aspekte janë faktorë
të brendshëm për funksionimin e kujdesit parësor shëndetësor dhe janë të definuara
në ligj si përgjegjësi të komunave. Komunat kërkojnë një shkëmbim më efektiv të
informacioneve në mes: QKMF, komunës, IPSH-së, dhe AQQ –së, për të ndihmuar
planifikimin e ofrimit të shërbimeve shëndetësore dhe të përgaditjes së buxhetit.

KOMUNA E PRISHTINËS

Shenjat e banimit në Prishtinë i hasim që në parahistori. Hulumtimet arkeologjike

nga koha e Neolitit të hershëm, si në Mat, Graçanicë, Ulpianë dëshmojnë për këtë,
pastaj në epokën e bronzit, deri te etnokultura dardane që nga shek. VIII e VI para
Lindjes së Krishtit. Në të dhënat historike të shkruara deri në shek. XIV, për
Prishtinën kemi të dhëna të pakta e fragmentare. Kështu, për strukturën e Prishtinës
nuk mund të mbështetemi vetëm në të dhënat e shkurtëra e narrative nga Arkivi i
Raguzës për periudhën paraosmane.
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 5
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

Të përkujtojmë se gjatë periudhës së sundimit

romak, popullatën e vendëse në shumicë e përbënin
dardanët, pastaj vijnë dubrovnikasit dhe sasët.
Me pushtimin e Artanës (ish-Novobërdës) më 1455,
pra edhe të Prishtinës nga Perandoria Osmane, në Prishtinë filluan të vijnë edhe
turqit, çerkezët, romët etj.

Etimologjia e emrit Prishtinë, duket se vjen nga një gjuhë e lashtë indoevropiane,
ndërsa kuptimi i saj është; i lashtë, i fazës fillestare, diçka që i përket të kaluarës ose
pri Justina sypozohet se pas rrenimit nga termeti i ulpijanës fillon ndërtimi i
Prishtinës dmth para Justines.

Duke u mbështetur në këto të dhëna, hetohet se Prishtina është një lokalitet i lashtë
antik, por që është përtërirë gjatë periudhës së Mesjetës. Shkrimi i parë për Prishtinën
është ai i vitit 1342 nga Perandori i Bizantit, Johan Kantakuzen, i cili Prishtinën e
përshkruan si një fshat. Pas këtij viti, ka të ngjarë se ekzistonte kisha katolike e Shën
Mërisë dhe si priftërinj përmenden edhe emra, si ai i shqiptarit Don Lasio.

Meqë gjatë periudhës së vjetër ekzistonte qyteti i vjetër Ulpiana (Ulkiana), ndërsa
gjatë mesjetës së hershme Artana si qytet xehetarësh, atëherë hetohet se Prishtina
deri në kohën e sundimit osman, nuk dëshmon ndonjë rol të rëndësishëm gjatë shek.
XIV e XV kur Prishtina, fillon të zhvillohet edhe si qendër e rëndësishme tregtare.
Komuna e Prishtinës shtrihet në sipërfaqe prej 572 km 2. Prishtina i ka gjithësej 48
fshatra. Dhe vlerësohet se në këtë Komunë jetojnë rreth 500 000 banorë.

- QKMF PRISHTINË –
Shtëpia e Shëndetit në Prishtinë, në bazë të
shënimeve që i kemi në dispozicion është
themeluar në vitin 1951. Gjatë periudhave të
ndryshme, ka ardhë deri te ndryshimi i formës së
organizimit të punës në këtë institucion. Që nga viti
1970, Shtëpia e Shëndetit përbëhej nga katër njësi
punuese:

1. Mjekësia e përgjithshme;
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 6
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

2. Shërbimi dispanzerik;
3. Shërbimi stomatologjik;
4. Bashkësia punuese
Në kuadër të këtyre bashkësive punuese kanë vepruar këto shërbime: 1) shërbimi i
laboratoriumit, 2) Rö – kabineti, 3) shërbimi i vaksinimit, 4) shërbimi pediatrik, 5)
shërbimi gjinekologjik, 6) këshillimorja për fëmijë, 7) këshillimorja për diabet, 8)
barnatorja, 9) shërbimi internistik, 10) shërbimi i dermatologjisë, 11) shërbimi i ORL-
së, 12) shërbimi neuropsikiatrik, 13) shëbimi oftalmologjik, 14) shërbimi i ndihmës së
shpejtë, 15) shërbimi administrativ, 16) shërbimi i shërimit shtëpiak, 17) mjekësia e
punës, 18) shërbimi teknik, 19) shërbimi i DAT-it.

Skema organizative pas vitit 2000

Në organizimin e mbrojtjes primare (KPSH) në këtë fazë, i është dhënë prioritet
konceptit të Mjekësisë Familjare. Skema momentale është si vijon:
- Mjekësia Familjare;
- Shërbimi specialistiko – konsultativ;
- Shërbimi stomatologjik;
- Shërbimi diagnostik – laboratoriumi dhe Rö-kabineti;
- Shërbimi teknik, dhe
- Shërbimi administrativ.
Mjekësia Familjare është organizuar në Qendrat e Mjekësisë Familjare dhe
Ambulanca.
Në qytetin e Prishtinës ekziston Qendra Kryesore e Mjekësisë Familjare (QKMF),
gjashtë Qendra të Mjekësisë Familjare (QMF), si dhe një në Hajvali dhe një në Besi.
Ndërsa, Ambulancat janë në pesëmbëdhjetë fshatra: Shkabaj, Barilevë, Bardhosh,
Llukar, Keqekollë, Dabishevc, Koliq, Mat, Slivovë, Mramor, Viti, Bullaj, Fllotacion,
Kishnicë dhe Shashkovc.

Resurset Humane në QKMF (Shtëpinë e Shëndetit) Prishtinë 31. 12. 2006

Nr. Profili Nr. P Nr. R. Profili Nr.ipun
1 Mjek familjar 63 17 Sp. i Higjienës 1
2 Mjek në specializim 19 18 Biokimist 5
3 Specialist të M.P. 6 19 Kimist 1
4 Mjek 22 20 Biolog 1
5 Pediatër 25 21 Sociolog 2
6 Dermatovenerolog 7 22 Motra medicinale 286
7 Gjinekolog 6 23 Mami - akushere 18
8 Pneumoftiziolog 4 24 Ro-teknik 7
9 Radiolog 1 25 Laborant 40
10 Reumatolog 1 26 Administrator 5
11 Okulist 3 27 Zyrtar Prokurimi 1
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 7
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

12 Internist 4 28 Administrator 26
13 Neuropsikiatër 2 29 Shërbimi teknik 28
14 ORL 2 30 Autoparku 26
15 Specialist të M.Punës 2 31 Enëlarëse 4
16 Epidemiolog 1 32 Higjienist 57

Në komunën e Prishtinës janë të angazhuar 794 punëtorë mjekësor dhe jo mjekësor.

Në Mjekësi të përgjithshme punojnë 676 veta ku sipas përgatitjes profesionale kishte:
63 Specialistë të Mjekësisë Familjare, 19 mjek në specializim – Mjekësi Familjare, 6
specialistë të Mjekësisë së Përgjithshme, 22 mjek të Praktikës së Përgjithshme, 25
pediatër, 7 dermatovenerolog, 6 gjinekolog, 4 pneumoftiziolog, 1 radiolog, 1
reumatolog, 3 oftalmolog, 4 internistë, 2 neuropsikiatër, 2 specialilistë të ORL-së, 2
specialistë të mjekësisë së punës, 1 epidemiolog, 1 specialist i ekologjisë humane, 5
biokimistë, 1 kimist, 1 biolog, 2 sociolog, 286 motra medicinale, 18 mami (akushere),
7 teknik të Rö-së, 40 laborantë dhe 147 punëtor të tjerë jo mjekësor.

Në Shërbimin Stomatologjikë punojnë 118 punëtorë sipas kësaj përgatitje

profesionale: 7 specialistë të protetikës, 5 specialistë të pedodoncisë, 3 specialistë të
sëmundje të dhëmbëve dhe gojës (S.DH.G.), 2 Kirurg oral, 32 stomatolog, 12 teknik të
dhëmbëve, 43 asistentë të dhëmbëve, 6 teknik të rentgenit 2 teknik të kartotekës dhe
6 të tjerë jo mjekësorë.

Shërbimi Stomatologjik
Nr. i
Nr.rendor Profili punëtorëve
1 Specialist protetike 7
2 Specialist pedodonte 5
3 Specialist - S.DH.G. 3
4 Kirurg oral 2
5 Stomatolog 32
6 teknik të dhëmbëve 12
7 Asistent të dhëmbëve 43
8 Teknik të rentgenit 6
9 Teknik të kartotekës 2
10 Depoist 1
11 Elektricist 2
12 Higjienist 3
Gjithsej 118
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 8
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

DISKUTIMI dhe PËRFUNDIMET

Para vitit 1999 kishte ndryshime në shfrytëzimin e shërbimeve shëndetësore publike

dhe private nga ana e popullatës, me një shtim të aranzhimeve private dhe kujdesit
shëndetësor alternativ.

Gjatë vitit 1999, shumë Shtëpi Shëndeti, tani Qendra të Mjekësisë Familjare (themeli i
ofrimit të shërbimit të kujdesit shëndetësor parësor) u shkatërruan dhe/ose patën pak
investime në 10-15 vjetët para 1999-ës. Ndërsa shumë janë rindërtuar ose kanë patur
njëfarë renovimi, shumë vazhdojnë të kenë nevojë për investime si në mjedise ashtu
edhe për pajisje.

Studimet ndërkombëtare tregojnë se niveli i sistemit të kujdesit shëndetësor parësor

të një vendi shoqërohet me përmirësimin e treguesve të vdekshmërisë së popullatës
nga të gjitha shkaqet, vdekshmërisë së prematurëve nga të gjitha shkaqet dhe
vdekshmërisë sëprematurëve nga shkaqe specifike, nga sëmundjeve madhore
respiratore dhe kardiovaskulare. Për më tepër, zgjerimi i ofrimit të kujdesit
shëndetësor parësor shoqërohet me shtimin e pacientëve të kënaqur nga shërbimi
dhe pakësimin eshpenzimeve të përgjithshme për kujdesin shëndetësor.

Studimet nga vendet e zhvilluara tregojnë se orientimi drejt sistemeve të bazuara tek
specialistët shkakton pabarazi në qasje. Sistemet shëndetësore në vendet me të
ardhura të ulta (tëpakta) me një orientim të fuqishëm në kujdesin shëndetësor
parësor kanë tendencë të jenë më pro të varfërve, më të barabarta dhe që ofrojnë
qasje më të madhe. Në nivel operacional, shumica e studimeve tregojnë se
shfrytëzimi i mjekëve të kujdesit shëndetësor parësor zvogëlon pakëson shpenzimet
dhe shton numrin e pacientëve të kënaqur pa asnjë efekt të padëshirueshëm mbi
cilësinë e kujdesit apo shëndetin e pacientit.

Situata aktuale dhe rekomandimet

Që nga viti 1999, është arritur përparim i rëndësishëm në zhvillimin e shërbimeve të
kujdesit shëndetësor parësor në Kosovë, përmes implementimit të Mjekësisë
Familjare
dhe futjes së evidencës së bazuar në protokollet e trajtimit.
• Pritet që KPSH të trajtoj 80-90% të rasteve, banorët të zgjedhin mjekun familjar
personal.
• Kujdesi esencial stomatologjik do jetë gjithnjë pjesë e KPSH – së dhe
• specialistët e spitaleve ofrojnë kujdes specialistik vetëm me posedim të udhëzimit
nga mjeku i KPSH-së (edhe kujdesi mental në kuadër të KPSH-së).
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 9
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

 Udhëzimi Administrativ 29/2004 shprehet se specialistët e mjekësisë familjare

(MF) duhet të jenë në raportin 1:2000 me pacientët. Pa një rekrutim dhe trajnim të
shtuar të stafit shtesë, ky synim nuk do të arrihet për shumë vite në të ardhmen.
 Ekziston nevoja për shtimin e të ardhurave për Qendrat Kryesore e Mjekësisë
Familjare (QKMF) në mënyrë që nevojat për shpenzime për përmirësimin e
statusit shëndetësor të grupeve të vëna në shenjestër të kujdesit parësor
shëndetësor të mund të plotësohen në baza të qëndrueshme.
 Ekziston një mungesë e madhe e kuadrove profesionale të kujdesit shëndetësor
parësor, të tillë si doktorë të mjekësisë familjare, infermiere të trajnuara, radiologë
dhe staf i kualifikuar i patologjisë dhe mungesë e qasjes së barabartë në shërbimet
e kujdesit parësor shëndetësor në Kosovë.
 Poashtu me disa përjashtime të dukshme, ekziston demotivim i përhapur i
kuadrove, mungesa e stimujve profesional për një llojllojshmëri arsyesh duke
përfshirë pagat e ulta, kushtet e këqija të punës, ngarkesën e punës nëpër klinika,
procedurat joefektive dhe joefikase të prokurimit për furnizimet me pajisje
mjekësore dhe jomjekësore p.sh. barërat, mobiljet e zyrave, korrupsioni që ndihet.
 Ekziston nevoja urgjente për të rishikuar pagat e stafit profesional kyç,
veçanërisht të specialistëve të mjekësisë familjare (MF), për të vazhduar
renovimin e mjediseve shëndetësore dhe për të rishikuar procedurat aktuale të
prokurimit administrative duke përfshirë hartimin e buxheteve në mënyrë që ato
të jenë sa më afër pacientëve që të jetë e mundur, si edhe rekrutimin e njerëzve të
duhur në pozitat udhëheqëse kyçe.
 Ekziston gjithashtu nevoja për të rritur pagat e stafit profesional, në mënyrë që të
tërhiqet një numër më i madh i personelit në kujdesin primar dhe të mbahen ata
mjek që marrin kualifikime në MF por që pastaj nuk punojnë në kujdesin parësor
shëndetësor, të ofrohet një sistem i pranueshëm i kujdesit parësor shëndetësor
publike. Kjo do të përmirësonte barazinë në qasje për shërbimet dhe së këndejmi
do të përmirësonte rezultatet e shëndetësisë tek popullata.
 Numri i personelit që duhet të punësohet caktohet nga qeveria qendrore
 Buxheti i kujdesit shëndetësor parësor përcaktohet nga qeveria qendrore dhe
ndahet për pagat, mallrat dhe shërbimet. Në realitet, ky buxhet nuk u është
transferuar komunave të cilave u është dhënë përgjegjësia për shërbimet e
kujdesit parësor shëndetësor. Komunat kanë të drejtë të përfshihen në procesin e
caktimit të buxhetit dhe përcaktojnë prioritetet lokale. Buxheti për kujdesin
parësor shëndetësor duhet t’u transferohët menjëherë komunave.
 Komunat insistojnë që drejtorët e të gjitha KQMF duhet të kenë kualifikimin si
MF dhe përvojë në menaxhim. Procesi i rekrutimit duhet të jetë transparent dhe të
jetë i bazuar në aftësitë profesionale në vend që të jetë emërim politik.
 Specialistët e mjekësisë familjare dhe infermierët e familjar kanë qasje për EVP
(Edukimi vazhdueshëm profesional)EVP-ja duhet të bëhet e mundur për të gjithë
stafin profesionale.
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 10
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

 Komunat kërkojnë të kenë të drejtën të përfshihen në analizën e nevojave të

trajnimit profesional dhe të konsultohen se kush do të dërgohet për trajnim për
MF, për të siguruar që paratë publike të shpenzohen në mënyrë të përshtatshme
dhe që nevojat e shërbimit të kujdesit parësor shëndetësor të jenë plotësuar.
 Komunat inkurajojnë marrjen në konsideratë të mundësisë së shfrytëzimit të
mjeteve shtesë të të hyrave për kujdesin parësor shëndetësor p.sh.lëshimin e
çertifikatave të ndryshme mjekësore.
 Numri i personelit që duhet të punësohet caktohet nga qeveria qendrore. Në
shumë QMF, ekziston numër i pamjaftueshëm i stafit klinik dhe një numër i madh
i stafit administrativ, i cili do të mund ta mbulonte ngarkesën e punës me më pak
staf, nëse ai do të ishte më efektiv.
 Meqë komunat janë vendi më i mirë për të identifikuar nevojat lokale për kujdes
shëndetësor, komunat duan të identifikojnë vetë nevojat e tyre për staf, bazuar në
nevojat lokale për kujdes shëndetësor duke respektuar normat dhe standardet për
mjekësi familjare dhe pastaj të ndryshojnë llojet dhe numrin e stafit të punësuar
për të ofruar shërbimet e kërkuara.

Ofrimi i kujdesit shëndetësor falas në institucionet publike të shëndetësisë për grupet

e specifikuara në Ligjin e Shëndetësisë të Kosovës 2004/30 konsiderohet si një
kontribut i madh për përmirësimin e shëndetësisë për qytetarët

Në të gjitha komunat, formulari për mbledhjen e të dhënave të kujdesit parësor

shëndetësor u fut në dhjetor të vitit 2003. Detajet bazë të pacientit dhe informacionit
për diagnozën futen në një kompjuter qendror. Megjithatë, me përdorim të gjerë të
sektorit privat në të gjitha komunat, të cilat nuk ofrojnë këtë lloj informacioni,
informacioni që ka të bëjë me popullatën p.sh. numri i personave me sëmundje
kronike, etj., nuk mund të sigurohet. Ndërkohë që nga QKMF-të dërgohen të dhëna
në MSH, nuk ka të dhëna të
plota të dërguara tek komunat për planifikimin e kujdesit shëndetësor/monitorimin e
trendit të sëmundjeve, etj nga MSH.

• Parimet për ofrimin e shërbimit shëndetësor, d.m.th.:

-barazia
-cilësia
-ndershmëria dhe përgjegjësia
-gjithëpërfshirja dhe jodiskriminimi
-financimi i qëndrueshëm
-financimi kosto/efektiv
-bashkëfinancimi, d.m.th. parandalimi i përdorimit të panevojshëm të
shërbimit shëndetësor dhe mbështetja në sistemin e referimit

• Shëndetësia primare duhet të përfshijë:

a) përparimin, parandalimin, mjekimin, shërimin dhe rehabilitimin që kanë të bëjnë
me sëmundjet, çrregullimet shëndetësore si edhe lëndimet
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 11
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

b) edukimin shëndetësor
c) imunizimin
d) përcaktimin e diagnozës fillestare dhe kujdesin parësor shëndetësor duke
përfshirë edhe ndërhyrjet e vogla kirurgjikale
e) promovimin e shëndetit oral dhe kujdesin themelor stomatologjik
f) kujdesin për shëndetin mendor të bazuar në bashkësi
g) rehabilitimin e bazuar në bashkësi
h) Sigurimin e ujit dhe ushqimit cilësor

• Ekipi i mjekësisë familjare duhet të përbëhet nga punëtorët shëndetësor të

mëposhtëm:
 Doktor i mjekësisë
 Doktor i stomatologjisë
 Specialistët e mjekësisë familjare
 Magjistri i farmacisë
 Pediatri
 Obstetër-Gjinekologu
 Specialisti i biokimisë klinike
 Infermieret, mamitë, fizioterapeutët dhe teknikët mjekësor

• Institucionet e shëndetësisë primare përcaktohen si:

 Qendrat kryesore të mjekësisë familiare
 Qendra e mjekësisë familiare
 Ambulanca shëndetësore
 Qendra e mjekësisë urgjente në komunat me mbi 150,000 banorë
 Barnatore
 Qendra e rehabilitimit

Sqarimi i roleve të ndryshme të qeverisë qendrore dhe asaj komunale dhe vendosja e
vijave të qarta të dialogut si vertikalisht ashtu edhe horizontalisht me mekanizma
rishikimi konsultativ, do të kontribuojë në masë të madhe për përmirësimin e
efiktshmërisë në përdorimin e burimeve njerëzore dhe të aftësive që janë të
kufizuara.
Megjithatë në kujdesin parësor shëndetësor janë bërë përmirësime dhe hapa të
mëdha gjatë pesë viteve të kaluara.
Në Ligjin për shëndetësi 2004 shprehet se “komunat sigurojnë zbatimin e kujdesit
shëndetësor parësor duke i dhënë përparësi zbatimit të masave parandaluese nëpërmjet
zbatimit të konceptit të mjekësisë familjare”

Komunat duan të kenë përfshirje më të madhe të stafit në hartimin e politikës

shëndetësore dhe të planifikimit shëndetësor gjë që do të mundësonte që
implementimi i politikës shëndetësore të jetë më efektiv dhe të arrijë rezultate
shëndetësore të përmirësuara për popullatën.
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 12
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

Ekzistojnë nivele shumë të ndryshueshme të komunikimit dhe bashkëpunimit mes

Ministrisë së Shëndetësisë, gjashtë Autoriteteve Shëndetësore të Qarkut (pika lokale e
hyrjes në Ministrinë e Shëndetësisë), Spitaleve dhe tridhjetë komunave. Për
shembull, ekzistojnë një numër shembujsh ku komunat dhe Qendrat Kryesore të
Mjekësisë Familjare nuk kanë marrë kopje të dokumentacionit relevant që ka të bëjë
me kujdesin shëndetësor prësor. Në të gjitha komunat mungon bashkëpunimi për
sistem të mirëfillt të referimit nga niveli parësor shëndetësor në nivelin sekondar dhe
feedback-u.
Nga ana tjetër, ka shembuj të përparimit të zhvillimit të kujdesit shëndetësor parësor,
gjë që i atribuohet në mënyrë direkte menaxhimit të mirë bashkëpunues mes qeverisë
qendrore dhe asaj lokale.

Nevojitet të krijohet një sistem i përmirësuar i komunikimit dhe një bashkëpunim më

i madh mes qeverisë qendrore dhe qeverive lokale në mënyrë që praktikat e mira të
përsëriten në të gjitha komunat. Kjo do të ndihmojë që të pakësohet mënyra aktuale e
pabarabartë e zhvillimit të kujdesit parësor në Kosovë.

Ekziston qasje e ndryshme në shërbimet dhe pajisjet në qendra të ndryshme të

mjekësisë familjare (QMF), veçanërisht në zonat rurale ku jeton 60% e popullatës
Komunat insistojnë që parimi i barazisë në trajtim, qasje në shëndetësi dhe
shpërndarja e barabartë e burimeve shëndetësore bazuar në barazinë ekonomike dhe
shoqërore, të përqafuara në Ligjin e Shëndetësisë së Kosovës, të realizohen për të
gjithë qytetarët, qoftë për ata që jetojnë në komunat urbane apo në ato rurale.
 
Me disa përjashtime të dukshme, ekziston demotivim i përhapur i kuadrove,
mungesa e stimujve profesional për një llojllojshmëri arsyesh duke përfshirë pagat e
ulta, kushtet e këqija të punës, ngarkesën e punës nëpër klinika, procedurat
joefektive dhe joefikase të prokurimit për furnizimet me pajisje mjekësore dhe
jomjekësore p.sh. barërat, mobiljet ezyrave, korrupsioni që ndihet.

Pasi që të gjitha referimet për në kujdesin dytësor (si ai publik edhe ai privat) shkojnë
përmes kujdesit primar kurse kujdesi primarka burime të mjaftueshme profesinale
që të arrijë rolin efektiv të “mbylljes se portave” për tek shërbimet spitalore, atëherë
kërkesa për specialist në shërbimin dytësor të kujdesit nuk do të ishte aq e lartë. Si
rrjedhojë burimet do të mund të ridrejtoheshin nga kujdesi dytësor për në kujdesin
parësor.

Pas vitit 1999, fokusi ishte vënë në rekrutimin e stafit për të pakësuar shifrat e
papunësisë në vend që t’i jipej rëndësi kombinimit të aftësive dhe kompetencës për të
ofruar shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor.

Në shumë QMF, ekziston numër i pamjaftueshëm i stafit klinik dhe një numër i
madh i stafit administrativ, i cili do të mund ta mbulonte ngarkesën e punës me më
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 13
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

pak staf, nëse ai do të ishte më efektiv. Në mënyrë interesante, kjo çështje është
identifikiuar gjerësisht në Raportin e Bankës Botërore.

Meqë komunat janë vendi më i mirë për të identifikuar nevojat lokale për kujdes
shëndetësor, komunat duan të identifikojnë vetë nevojat e tyre për staf, bazuar në
nevojat lokale për kujdes shëndetësor.
E kjo zbatohet padyshim duke respektuar normat dhe standardet për mjekësi
familjare dhe pastaj të ndryshojnë llojet dhe numrin e stafit të punësuar për të ofruar
shërbimet e kërkuara.

Strategjia dhe Objektivat:

• Një QMF në 10 000 banorë.

• Stimulimi i Mjekësisë Private
• Sigurimi i Barnave Esenciale

Megjithatë, me qëllim që të realizohen të gjitha përfitimet nga shërbimi shëndetësor i

drejtuar nga kujdesi parësor shëndetësor duhet të ketë më shumë bartjen e
kompetencave tek komunat dhe të përfshihen më shumë ato në planifikimin dhe
zhvillimin e kujdesit parësor dhe në implementimin e politikës së kujdesit parësor
shëndetësor.

Duhet gjithashtu të ketë harmonizim të stafit shëndetësor brenda Qendrave të

Mjeksësisë familjare. Pa këto ndryshime nuk do të arrihet sigurimi i efekasitetit në
sistemin shëndetësor dhe përmirësimet në statusin shëndetësor të popullatës.

Shkurtesat

ASHQ - Autoriteti Shëndetësor i Qarkut

MF - Mjekësia Familjare
QMF - Qendra Mjekësore Familjare
QKMF - Qendra Kryesore Mjekësore Familjare
MSH - Ministria e Shëndetësis
OJQ - Organizatë Jo Qeveritare
KPSH - Kujdesi Parësor Shëndetësor
 [Menaxhmenti Shëndetësor] 14
Gjendja shëndëtësore në kujdesin parësor-Prishtinë

Referencat:

1. Ministria e Shëndetësisë “Shëndetësia dhe Kujdesi shëndetësor në

Kosovë”, shkurt 2004
2. Deklaratë Parimore mbi Kujdesin Parësor Shëndetësor , MSH
3. Prof.Dr. Isuf Dedushaj, Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike-
raporta dhe të dhëna nga hulumtimet
4. “Strategjia e kujdesit parësor shëndetësor”, MSH
5. Raporti i UNDP-së mbi Zhvillimin Njerëzor në Kosovë 2004, shtator
6. Ligji për Shëndetësi i Kosovës: Ligji nr. 2004/4, Rregullorja e UNMIK-
ut 2004/30