KARBONSKA VLAKNA

- PRIMJENA U GRAEVINARSTVU -
UNIVERZITET U SARAJEVU AKADEMSKA 2013/14. GODINA
GRAEVINSKU FAKULTET
ODSJEK ZA KONSTRUKCIJE
PREDMET: GRAEVINSKI MATERIJALI II
STUDENT:
NEIMARLIJA RUSMIR
Profesor:
Doc.dr. Azra Kurtovi
Plan i program:
1.) Uvod
- Historijat
- Nastanak
- Podruja primjene

2.) KARAKTERISTIKE MATERIJALA
- Sastav i struktura
- Tehnologija izrade
- Fiziko - hemijska svojstva
- Mehanika svojstva
- Otpornost
- zatezanje, savijanje, udar...
- ispitivanje materijala
- poreenje sa konkurencijom

Plan i program:
3.) PRIMJENA U GRAEVINARSTVU
- Aplikacija
- Oblast primjene:
1. rekonstrukcije i ojaanja
- visokogradnja
- niskogradnja
2. kao osnovni materijal
4.) PRIMJENA U BIH
5.) ZAKLJUAK
6.) LITERATURA

Opti podaci
ugljina vlakna (karbonska vlakna), vlakna koja sadre
najmanje 90% ugljika, vrlo su fina, veinom kruna
presjeka, promjera 5 do 10 m i svojstvene crne boje.
Spadaju u kategoriju FRP (Fiber Reinforced Polymer) -
CFRP
Definicija: Karbonska vlakna predstavljaju kompozitni
materijal sastavlje od mnogo finih, sitnih ugljicnih
vlakana, izuzetnih mehanickih karakteristika, unutar
matrice od epoksidnih smola
Novim tehnologijama iz grafita se izrauju izuzetno
vrsta grafitna vlakna (pirolizom pri temperaturama
iznad 1500-3000C), Grafitna vlakna koriste se za
izradu metalnih ili nemetalnih kompozitnih
materijala male gustoe i izuzetno visoke vrstoe
koji se koriste u zrakoplovnoj i svemirskoj
tehnologiji, ali i u graevinarstvu.

Matrica (eng.matrix) je tijelo sastojka koje slui
za oblikovanje kompozitnih materijala te za
zavrno formriranje veliine i oblika kompozita.
Matrica meusobno povezuje vlakna i pri tomu
prenosi naprezanja meu vlaknima i ujedno ih
titi od utjecaja iz okolia.
Polimeri velike molekule sastavljene
od manjih molekula (monomera)
povezanihu duge lance (sinteticki
organski materijali)
Poetkom 80-ih godina prolog stoljea bilo je
svega tridesetak istraivakih centara koji su
se bavili istraivanjem ovih materijala s obzirom
na njihovu primjenu u graevinskim
konstrukcijama, a danas ih ima vie od 300.
U 2005, globalni karbonskih vlakana na tritu je
samo 900 milijuna dolara, dok je u 2013
dosegnulo vie od 10 milijarde dolara, oekuje
se da e 2022 se oekuje da e dosegnuti 40
milijarde dolara, primjena karbonskih vlakana
takoer e ui u novo razdoblje.
Od 1996. godine taj broj raste iz godine u godinu. Npr. u SAD-u 42% od
ukupno 575 000 mostova koji povezuju glavne prometnice treba popraviti
uglavnom zbog korozije ili je potrebno ojaanje na kolniku zbog poveanog
optereenja. Kako bi se postigla optimalna obnova starih i izgradnja novih
mostova, izraen je program CONMAT (engl. CONstruction MATerials) koji je
poeo s radom 1995. godine i u koji je uloeno dvije milijarde amerikih
dolara za razvoj infrastrukture i njezin popravak. Od tog iznosa 40% je utroeno
na razvoj polimera ojaanih vlaknima kako bi se razvila nova generacija
mostova poveane trajnosti i produena vijeka trajanja. 1996. godine izgraen
je prvi most od polimera ojaanih vlaknima, a do kraja 2000. godine bila su
dovrena 32 mosta.

Historijat i nastanak
Od davnina ljudi koriste kompozitne materijale
KARBONSKA VLAKNA patentirao 1957. godine Roger Bacon u laboratoriju
Union Carbid, Ohio, Cleveland
Prvobitni pokusi relativno neuspjesni samo 20 % karbona u krajnjem
proizvodu (puno slabije mehanicke osobine)
Puni potencijal realizovan 1963. od strane W. Watt, L. N. Phillips, and W.
Johnson gdje je nanovo patentirano i prodano kompanijama Rolls Royce,
Morganit itd
Eksperimenti nastavljeni tokom godina, a primjena je rasla (automobilska,
avio i mainska industrija, a poslije i graevinarstvo)
Danas jako bitna grana industrije i osnovni materijal za mnoge konstrukcije
i predmete (vie milijardi dolara godinje)...

KOMPOZITI materijali sastavljeni od drugih, vec konacnih
proizvoda, uglavnom kao njihova mjesavina, kako bi imali nova,
poboljsana svojstva, ili radi zastite. Jedna komponenta se koristi kao osnova,
a druga kao dopuna ili materijal za ojacanje.
KARBONSKA VLAKNA - KOMPOZIT KARBONA I MATRICE EPOKSIDA
KARBONSKA VLAKNA imaju niz prednosti i nedostataka.
Glavne prednosti u odnosu na tradicionalne konstrukcijske materijale su:
- odnos vrstoe vlastite teine taj je odnos kod FRP materijala priblino 40
50 puta vei nego kod elika
- uglavnom nisu podloni koroziji
- postojani su na veinu kiselina i luina
- otporni su na zamor
- lako se oblikuju
- relativno su jeftini
- mogunost priguenja vibracija i izolacije
- dobra otpornost na habanje.

Najvaniji nedostaci su: osjetljivost na raslojavanje i mrvljenje,
neplastinost, mogunost irenja pukotine du vlakana, pojava naprezanja
izazvana skupljanjem matrice pri proizvodnji i nakon nje (zaostala
naprezanja) te anizotropna svojstva.

PREDNOSTI I NEDOSTACI
Podjela
Prema obliku:
Vlakna (razne upotrebe i mogunosti oblikovanja)
Lamele-trake (upotreba u graevinarstvu)
Platna (upotreba u graevinarstvu)
Folije (zatita i izolacija)

PREMA GRAI:
GRAFITNA
ARAMIDNA (KEVLAR)
GRAA I STRUKTURA
Vlakna: 90-99 % ugljika (vei % C -> bolje osobine)
Matrica: epoksidne smole

Ugljik Karbon

Ugljik, poslije vodika, tvori vie spojeva nego svi ostali
hemijski elementi zajedno. Razlog tome je to se ugljikovi
atomi u spojevima mogu meusobno povezivati
jednostrukim, dvostrukim i trostrukim kovalentnim vezama
na razliite naine u dugake lance i prstenove..
Kemiju ugljikovih spojeva,
osim karbida, karbonata, cijanida, ugljikovih
oksida i sulfida prouava organska hemija.

ZATO UGLJIK???
Postoje 3 znaajna razloga za iroku upotrebu materijala koji sadre ugljik:
Atomi ugljika mogu se spajati s drugim atomima ugljika pomou kovalentne veze.
Na taj nain dobivamo spojeve razliitih svojstava, ovisno o atomima s kojima se
ugljik vee.
Svaki atom ugljika moe stvoriti 4 kovaletne veze istovremeno, s 4 razliita atoma. To
je mnogo vei broj veza, nego to ih tvori veina drugih atoma. Na taj nain imamo
mogunost stvaranja velikih lanaca razliitih spojeva, od kojih svaki unosi nove
(poeljne) osobine.
Ugljik je element koji tvori najsnaniju vezu sa samim sobom u cijelom periodnom
sistemu elemenata. Takoer, ima mogunost vezivanja na najrazliitiji broj naina.
Na primjer, ako se atomi ugljika veu u kratke lance, nastaje spoj s osobinama plina.
Vee li se u due lance, dobivamo vrste tvari, poput plastike. Kad bi vezanje krenulo
u 2 ili 3 dimenzije, dobili bi najvre spojeve koji postoje kao na primjer dijamant.

Alotropske modifikacije
Alotropske modifikacije (koristi se i pojam alotropija) su dva ili vie oblika
istog hemijskog elementa koja se meusobno razlikuju po nainu meusobnog
vezivanja atoma. Zbog razliitih hemijskih veza, alotropi imaju razliita fizikalna i hemijska
svojstva.






dijamant (najtvri poznati mineral). Vezivna struktura: 4 elektrona u sp3-orbitalama.
Dijamant je proziran, vrlo tvrd (i vrlo skup!) mineral. Ne provodi elektrinu struju. Ugljikovi
atomi u dijamantu povezani su sa etiri susjedna ugljikova atoma u dijamantnu reetku.
grafit Vezivna struktura: 3 elektrona u sp2-orbitalama i 1 elektron u p-orbitali. Grafit je
mekana, sivocrna, lomljiva tvar, masna opipa. Grafit provodi elektrinu struju. Kristali
grafita sastoje se od slojeva, a u svakom sloju atomi su poredani kao esterolani
prstenovi.
fuleren Zatvorene strukture, napravljene od peterolanih i esterolanih, a ponekad i
sedmerolanih prstenova ili cijevi. Najpoznatiji i najstabilniji fuleren je bakminsterfuleren,
C
60
, ija struktura podsjea na nogometnu loptu. Fulereni su ime dobili po poznatom
amerikom arhitektu Buckminsteru Fulleru (1895. - 1983.).

Nanotubes (nanocjevice)
Karbonska nanocijev je nanoskopska struktura koja se sastoji od
atoma karbona (C) u obliku upljeg cilindra. Cilindri su obino zatvoreni na
krajevima polu-fulerenskim strukturama.
Nanocijevi su konstruisane sa omjerom duina-promjer, ak do
132,000,000:1






Ugljikove nanocijevi su zapravo fulereni, samo
to se kraj nikad ne zatvara u sferu, ve tvori
cilindar.
jednozidne nanocijevi
(Single-Walled Carbon Nanotubes)
Druga vrsta su viezidne cijevi (Multi-Walled
Carbon Nanotubes - MWNTs)
Osobine: puno bolja istezljivost, elektrina i toplotna
provodljivost u odnosu na druga vlakna
KARBONSKA VLAKNA
Sastavljena od vie hiljada karbonskih (nano)cjevica
100% ugljik grafen
Grafen je dvodimenziona ugljenika struktura debljine jednog atoma. Grafen
je skoro u potpunosti providan, ali je istovremeno i toliko gust da ni najmanji
atomi gasa ne mogu da prou kroz njega. To je veliki kristal, koji je veoma jak
sto puta jai od elika a moe se rastegnuti i do 20%.
Grafen je istovremeno i najtanji i najjai poznati materijal.

Podjela karbonskih vlakana:
Obina karbonska vlakna
Vlakna sa viezidnim nanocjevicama
Grafitna vlakna
Grafenska vlakna
Povezuju i tite vlakna unutar vlastite matrice !!!
Nanoenje:
- Bojenje
- Pre-impregnacija

MATRICA: EPOKSIDNE SMOLE
Epoksidne smole (engl. epoxy resins; ep- + oksid) su hemijski inertni polimeri s
najmanje dvije epoksidne skupine koji se povezivanjem lanastih molekula mogu
prevesti u visokomolekulske polimerne materijale (epoksidni polimeri).
Proizvode se polikondenzacijom dihidroksifenilpropana (bifenol A) i epiklorhidrina
u dva stepena.
Zbog svojih svojstava, preteito slue kao ljepila i sredstva za zatitu povrine.
Najvea im je primjena u antikorozivnoj zatiti i prevlaenju metala, te kao
matrica za karbonska vlakna.
TEHNOLOGIJA DOBIJANJA CFRP
KARBONIZACIJA (PIROLIZA) sirovine PAN
1. Sirovina PAN - polyacrylonitrile (ZAGRIJAVANJE)





Piroliza (piro + liza), kemijska razgradnja
organskih tvari djelovanjem topline na visokoj
temperaturi, bez prisutnosti kisika i vode i tako
se dobivaju isti elementi (UGLJIK). Pritom se
velike molekule razgrauju na manje.
Karbonizacija proces dobijanja ugljika
prirodnim ili vjestackim putem, zagrijavanjem
bez prisusustva zraka ili vode
PAN sintetiki,
polukristal smolaste
strukture, (C
3
H
3
N)
n

1. PITCH metode


2. PAN metode
Dobija se u procesu prerade u naftnoj
industriji. Polazna osnova je propen, iz
kojeg se dobija akronitril, a u postupku
polimerizacije poliakronitril.
2. Zagrijavanje na 700 C
(gubitak hidrogena)
DEHIDROGENIZACIJA


3. Dodatno zagrijavanje 1000+ C izbacivanje ostatka vodika i
vezivanje u trake

Jednostavna i labilna
struktura molekula
Stabilna i popunjena
struktura molekula
3.POVEANJE TEMPERATURE 3000 C
(ODBACIVANJE NITROGENA I
IRENJE TRAKA) - UGLJENIZACIJA
Ovako nastale strukture imaju ugljik u svojoj
heksagonalnoj strukturi, ali su jo uvijek
bezoblina masa, pa svoje mehanike
karakteristike dobijaju tek slaganjem
strukture u pravilne oblike.
Dodatni zagrijavanjem 1300+ C karbonska vlakna se
mogu pretvoriti u grafen, koji predstavlja jau i
stabilniju formu ugljika.
4. povrinska obrada i spajanje sa matricom od epoksidnih
smola





5. oblikovanje i suenje
- Velika prednost: mogunost slobodnog oblikovanja i koritenja
kalupa svih vrsta i veliina
- Fabrika izrada trake, lamela i ica (graevinarstvo!)


Pravac noenja
Pravac noenja
BIAXIAL
Djelovanje temperature u
procesu dobijanja
karbonskih vlakana
OSOBINE KARBONSKIH VLAKANA
POREENJE SA KONKURENCIJOM: MEHANIKA I TEHNOLOKA SVOJSTVA

TEMPERATURA !!!
AGRESIVNA SREDINA !!!
SIKA CARBOWRAP 230C (LAMELE)
Sika je globalna tvrtka s vie od 120 proizvodnih i marketinkih podrunica u 76
zemalja. To je globalno integrirana tvrtka koja nudi specijalne proizvode graevinske
hemije i znanja o njihovoj primjeni
ISPITIVANJE MATERIJALA
ISPITIVANJE BETONA PULL OFF TEST
ISPITIVANJE VLAKANA
- PRITISAK
- SMICANJE


PULL OFF TEST - beton
Pri primeni karbonskih traka
postoji i uslov da se one
mogu lijepiti samo za
betonske elemente dovoljno
visokih mehanikih
karakteristika
To znai da se apliciranje
traka moe izvoditi samo na
betonskim podlogama koje
e obezbediti zadovoljavajui
stepen athezije (prijanjanja)
izmeu betona i ljepila u toku
eksploatacije posle ojaanja.
AKSIJALNI PRITISAK
- opit centrinim pritiskom
- do loma nastaje usljed deformacije
matrice, koja omoguava izvijanje i lom
vlakana

- prosjena nosivost = 350 MPA , oko
10 % nosivosti na zatezanje
AKSIJALNO ZATEZANJE
- Najbitnije svojstvo
CFRP
- I dalje se unaprijeuju
osobine
- Prosjena vrijednost
zavisi od tehnologije
proizvodnje
- Prosjene vrijednosti
variraju
- = 3500 8000 MPA

Vrste lomova
Armatura potekla
smanjenje
pritisnute zone
(drobljenje
betona)
PEELING OFF CFRP (ODLJEPLJENJE)
Diskontinuitet usljed neravne
povrine betona - nemogunost
prenoenja sila zatezanja (javlja se
sila okomita na pravac zatezanje,
koja odljepljuje lamelu
Diskontinuitet usljed prethodne ili
novonastale pukotine, usljed ega
dolazi do skretanja sila zatezanja i
nemogunosti prenoenja na daljnja
vlakna
UPOTREBA CFRP U GRAIVANRSTVU
MATERIJAL ZA OJAANJE
- GREDE
- STUBOVI
- ZIDOVI
- PLOE

OSNOVNI MATERIJAL ZA GRADNJU
- GRADNJA KONSTRUKCIJA
- IZOLACIJA I PANELI
OJAANJE I REKONSTRUKCIJA AB
ELEMENATA
Aplikacija mogua na sve vrste materijala, zavisno od veziva.
Prethodno potrebno urediti, zatititi i obraditi povrinu koja se ojaava,
a zatim se vri nanoenje elemenata za ojaanje. Potrebno postaviti
konanu zatitu.
OJAANJE GREDA
-Trake slue za ojaanje i rekonstrukciju elemenata
- Ojaavanje:
1. savijanje (zategnuti rub)
2. transverzalne sile (rebro)

prednosti:
-Poveanje ili sanacija nosivosti
M i T
- ne poveavaju se dimenzije
- jednostavna aplikacija
-Ne poveava se teina
-Uklapanje u prethodno stanje
-Jeftina varijanta ojaanja
mane:
-Prethodna obrada povrine
- nemogue sve sanirati (Pull Off)
- Naknadna obrada povrina
OJAANJE STUBOVA I CIJEVI
CFRP se postavlja radi poveanja nosivosti i duktilnosti betonskih stubova
- Koriste se monoaksijalna ojaanja u pravcu stuba (N, M) i omot za primanje poprene sile (T)
prednosti:
-Poveava se nosivost i
duktilnost
- ne poveava se sopstvena
teina i dimenzije
- jednostavna primjena
- omoguuje dodatnu zatitu
presjeka od vanjskih uticaja
-Mogua primjena na ipove i
cijevi
mane:
-Prethodna obrada povrine
- nemogue sve sanirati
(Pull Off)
- Naknadna obrada povrina
- Potrebna velika povrina
ojaanja

OJAANJE ZIDOVA OD OPEKE
Koristi se za ojaanje armiranih i nearmiranih zidova od opeka. Poveava
nosivost u ravni zida i okomito na ravan zida. Koriste se lamele (trake) i
tkakine (povri)
prednosti:
-Poveava se nosivost i duktilnost presjeka
- ne poveava se sopstvena teina i
dimenzije
-Ojaanje mogue vriti u oba pravca
-Nije potrebno temeljenje, niti sidrenje
- U odreenim sluakevima moe zamijeniti
serklae (seizmika duktilnost)
- ne gubi se prostor poslije
mane:
-Prethodna obrada
povrine potrebna
(peeling off)
-Velika povrina lijepljenja
i potronja materijala
OJAANJE AB PLOA
Postavlja se sa gornje strane ili donje strane, zavisno od napona zatezanja.
prednosti:
-Poveava se nosivost ploe
- ne poveava se sopstvena teina i
dimenzije (ne smeta)
-Zamjena za gljivaste stubove
-Smanjuje ugibe
mane:
-Prethodna obrada povrine
potrebna (peeling off)
-Velika povrina lijepljenja i
potronja materijala
-Vatrootpornosti i otvori!
PRORAUN OJAANJA
USLOVI:
- Koeficijent sigurnost
2,5 5
-Pull of 1,5 N/mm2

REKAPITULACIJA PRORAUNA OJAANJA
PRIMJER PRORAUNA NAPONA:
OBMATANJE STUBOVA
Ke
Primjeri:
Postoje jo ojaanja za smicanje, ploe, za smanjenje ugiba... Viu u krajnjem radu!
CFRP KAO OSNOVNI MATERIJAL
- Tehnologija budunosti
- Mogua proizvodnja elemenata u potpunosti od CFRP (reetke, cijevi,
armatura)
- Pogodno za sve elemente, bez obzira na karakter optereenja (M, T, N)
- Preovladava primjena u izradi malih elemenata, konstrukcionih veza i
elemenata sa velikim udjelom vlastite teine (mostovi, zgrade, elini
detalji)
- Primjena u graevinarstvu jo uvijek puno manja u odnosu na druge
tehnologije: medicina, elektrotehnika, automobilizam...

CFRP- OBLOGE I ZIDNI PANELI
UTICAJ OBLOGE NA KONDUKCIJU TOPLOTE:
- VELIKA ELEKTRINA,
- MALA TOPLOTNA VODLJIVOST
- NEDOSTATAK: PAD TEMPERATURE
SNIAVA KARAKTERISTIKE MATERIJALA
GRADIVNA OSNOVA ZIDNIH PANELA: