VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

DRZAVNI UNIVERZITET
U NOVOM PAZARU

STATE UNIVERSITY OF
NOVI PAZAR

UL.VUKA KARADZIA BB, 36000 NOVI PAZAR, SRBIJA

rektorat@np.ac.rs univ_np@yahoo.com
web address: www.np.ac.rs
Broj telefona: +381 20 317 754

PRVI SEMINARSKI RAD

GEODEZIJA
VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA
DEPARTMAN ZA TEHNIKO-TEHNOLOKE NAUKE
ODSEK: GRADJEVINARSTVO

STUDENT:

MENTOR:

ARBEN LJAJI
BROJ INDEKSA: 08-005/10

Mr.Sc NAZIM MANI

NOVI PAZAR
26.2.2011

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

REZIME......................................................................................................................3
PRAVOUGLI KOORDINATNI SISTEM U RAVNI ..............................................4
PRAVOUGLI KOORDINATNI SISTEM U PROSTORU......................................6
POLARNI KOORDINATNI SISTEM........................................................................6
POLARNO-CILINDRINI KOORDINATNI SISTEM............................................7
SFERNI KOORDINATNI SISTEM............................................................................7
GEOGRAFSKI KOORDINATNI SISTEM................................................................8
LITERATURA...........................................................................................................11

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

REZIME:
Dat je pregled pojedinih vrsta koordinatnih sistema i njihove osobine,kao i njihova primena u
raznim oblastima.Pored toga slikovito su prikazani svi pomenuti koordinatni sistemi,da bi se
itaocu sto vie pribliio izloeni materijal.Cilj rada je da predstavi pojedine koordinatne
sisteme,tj.da napravi odredjenu analogiju izmedju njih,kao i da uporedno predstavi njih i njihovu
primenu.
Kljune rei: Koordinata,Geografska irina,Geografska duina,Koordinatni sistem
ABSTRACT:
In this paper is given the sewerage of some kinds of Coordinate Systems and their
characteristics,and their usage in different areas.Also beside that, picturesquely are shown
all mentioned coordinate systems,so that person who reads could understand the shown
material.Purpose of this work is to show some kinds of coordinate systems,in another meaning to
make certain analogy between them,and also to compare them and their usage.
Keywords:Coordinate,Latitude,Longitude,Coordinate System

Primer(Example)

Slika1.

Picture 1.

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

PRAVOUGLI KOORDINATNI SISTEM U RAVNI

Pravougli koordinatni sistem u ravni izmislio je francuski matematiar Rene Dekart,koji se
takodje naziva i Dekartov Pravougli Koordinatni Sistem u Ravni.Ova ideja je napravila pravu
revoluciju u svim naukama i na osnovu njega su omoguene mnoge stvari u raznim naukama pa i
u Geodiziji.
Ideja o ovakvom koordinatnom sistemu razvijena je 1637. godine u dva Dekartova dela.
U delu Metoda Predavanja je uveo novu ideju odredjivanja poloaja take ili predmeta na
povrini,koristei dve ose kao pomagalo za merenje.U delu Geometrija Dekart je dalje objasnio
koncept ovg sistema.
Ovaj sistem predstavlja Dvodimenzioni sistem.

Slika 2.

Picture 2.

Na slici je predstavljen princip ovog koordinatnog sistema.Svaka taka je odredjena sa dve

koordinate (x,y) koje predstavljaju rastojanje po osama x i y od koordinatnog poetka ije su
koordinate O(0,0).Osa x se naziva apcisa ili apcisna osa,dok osa y se naziva ordinatna osa.Ovaj
sistem se koristi da jednoznano odredi svaku taku pomou dva broja i izborom mere za svaku
osu i oznaavanjem broja mere.
Korisenjem ovog koordinatnog sistema geometrijske figure kao sto su krive, mogu se prikazati
algebarskim jednainama koje zadovoljavaju koordinate taaka koje lee na toj krivoj.
Na primer,krug poluprenika 2 ima jednainu x+y=4.

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

Slika 3.

Picture 3.

Ovaj koordinatni sistem ima znaajnu ulogu u svim naukama,prevashodno u matematici,i

predstavlja impuls za dalji razvoj nauke i tehnike.
Rastojanje izmedju dve take u ovom koordinatnom sistemu je:
D=

x +y

Medjutim u Geodeziji koordinatni sistem ima drugaciji smer obeleavanja i to je predstavljeno na

slici 4.

Slika 4.
Picture 4.
Kvadranti se obeleavaju redom u smeru kazaljke na satu.Ugao V predstavlja ugao izmedju
pozitivnog dela x ose i prave odredjene takama i naziva se direkcioni ugao.

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

PRAVOUGLI KOORDINATNI SISTEM U PROSTORU

Pravougli Dekartov koordinatni sistem u prostoru ine tri uzajamno normalne prave u prostoru
x,y,z, koje su medjusobno normalne i koje nazivamo x-osa ili apcisa y-osa ili ordinata i z-osa ili
aplikata.Po dve koordinatne ose ine koordinatne ravni:
xy ine horizontalnu ravan H, yz ine vertikalnu ravan P ,xz ine profilnu ravan F.
Taka je odredjena sa tri broja A(x,y,z) tj.njihovo odstojanje od koordinatnog poetka
O(0,0,0).

Slika 5.

Picture 5.

Primer korisenja ovog sistema na Zemlji uz odredjene aproksimacije.Ovo je i takozvani

geocentrini koordinatni sistem.

Slika 6.

Picture 6.

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

POLARNI KOORDINATNI SISTEM

Polarni koordinatni sistem je sistem koordinata gde je pozicija take T odredjena njenom
udaljenosu od jedne fiksne take P ,ishodita,poetka dui PT,zajedno sa uglom koji du pt
formira sa nekom fiksnom polupravom.Ishodite P se naziva Pol rastojanje PT radijus vektor, a
fiksna poluprava se naziva polarna osa(x-osa).

Slika 7.

Picture 7.

Ugao izmedju polarne ose I radijus vektora naziva se vektorski ugao ili polarni ugao ili azimuth
ili amplituda pa I anomalija.Pozitivan smer ugla je u smeru kazaljke na satu dok je negativan
smer ugla u suprotnom smeru od kazaljke na satu. On je osnova za sferni i cilindrini koordinatni
sistem.
POLARNO-CILINDRINI KOORDINATNI SISTEM

Cilindrini koordinanti sistem je trodimenzioni koordinatni sistem koji u sutini predstavlja

proirenje polarnog koordinatnog sistema dodavanjem tree koordinate (koja se obino oznaava
sa h), koja oznaava visinu take iznad ravni.
Taka P je zadata kao (r,,h). Posmatrano iz perspektive pravouglog koordinatnog sistema:

r je razdaljina od O do P', ortogonalne projekcije take P na XY ravan. Ovo je isto kao

razdaljina take P od z-ose.

je ugao izmeu pozitivnog smera x-ose, i dui OP', mereno u smeru suprotnom od
smera kazaljke na satu.
h je isto kao z koordinata.

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

Stoga je funkcija konverzije f iz cilindrinih koordinata u pravougle koordinate zadata

kao f(r,,h) = (rcos,rsin,h).

Za upotrebu u fizici i tehnologiji, preporuena meunarodna standardna notacija je , , z (ISO

31-11).
Cilindrine koordinate su korisne za analizu povrina koje su simetrine u odnosu na osu, ako je
z-osa izabrana za osu simetrije. Na primer, beskonano dugaak cirkularni cilindar koji u sistemu
pravouglih koordinata ima jednainu x2 + y2 = c2 ima vrlo prostu jednainu u cilindrinim
koordinatama: r = c. Otuda ime cilindrine koordinate.

Slika 8.

Picture 8.

SFERNI KOORDINATNI SISTEM

Sferni koordinatni sistem je koordinatni sistem za predstavljanje tela u tri dimenzije
korienjem tri koordinate: udaljenost take od fiksirane nulte take koordinatnog sistema, zenit,
ugao koji prava koja spaja taku sa koordinatnim poetkom zaklapa sa pozitivnim delom z-ose,
i azimut, ugao iste prave sa pozitivnim delom x-ose.

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

Postoji nekoliko razliitih konvencija za predstavljanje ove tri koordinate. U Sjedinjenim

Dravama se koordinate obino oznaavaju sa (, , ) za radijalnu distancu, zenit i azimut. U
drugim krajevima sveta su zenit i azimut zamenjeni, i koordinate su (, , ). Prvi nain ima
prednost
da
je
sliniji
dvodimenzionom polarnom
koordinatnom
sistemu i
trodimenzionom cilindrinom koordinatnom sistemu, a drugi nain je geografski raireniji. Druge
notacije koriste r za radijalnu razdaljinu.] Pre korienja formula i jednaina iz neke literature,
uvek je neophodno proveriti koju je notaciju koristio autor.
Tri koordinate (, , ) su definisane kao:

0 je razdaljina od nulte take do date take P.

0 180 ugao koji zaklapa pozitivni deo z-ose sa pravom koja prolazi kroz nultu

taku i P.
0 360 je ugao koji zaklapa pozitivni deo x-ose sa pravom koja prolazi kroz nultu
taku i taku P projektovanu na xy-ravan.

se naziva zenitom, a se naziva azimutom.

i nisu od znaaja kada je = 0 a nije od znaaja kada je sin() = 0 (u = 0 i = 180).
Kako bi se nacrtala taka ako su poznate njene sferne koordinate, potrebno je prei jedinica od
poetka koordinatnog poetka du pozitivnog dela z-ose, zarotirati za ugao oko y-ose u pravcu
pozitivne x-ose, i zarotirati za ugao oko z-ose u pravcu pozitivne y-ose.

Slika 9.
Picture 9.
GEOGRAFSKI KOORDINATNI SISTEM
Geografski koordinatni sistem sluzi za identifikaciju bilo koje take na planeti,odnosno
identifikovanje njenih koordinata.Odlikuju ga Geografska duina i Geografska irina.

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

Geografska irina, ili latituda je uglovno ili luno rastojanje neke odreene take na Zemljinoj
povrini severno ili juno od ekvatora (polutara). Prema tome razlikujemo severnu geografsku
irinu koja se prua od ekvatora do Severnog pola u iznosi od 90 i junu geografsku irinu, koja
zahvata prostor izmeu ekvatora i Junog pola u istom iznosu u stepenima. Obino se irina
oznaava grkim slovom fi (). Geografska irina se meri
u stepenima, minutama isekundama u rasponu od 0 do 90. Ekvator je najvea paralela, tj.
krunica i dugaka je 40.065 kilometara, dok su najmanje krunice, zapravo take polovi.
Na geografskim kartama se ucrtava nekoliko osnovnih paralela pored ekvatora. To
su juni i severni povratnik koji se nalaze na 232622 sg i jg, kao iseverni i juni polarnik, sa
663339 sg i jg. Najsevernija taka na kopnu je ostrvo Kafekluben na 8340 sg, a najjunija
je Juni pol na 0 jg.
Geografska duina, ili longituda (lat. longitudo = duina), je ugao|uglovno ili luno rastojanje
odreene take na ZemljaZemljinoj povrini od poetnok meridijana. Sporazumno je usvojeno da
se za poetni meridijan rauna Grini, koji prolazi kroz London u Velikoj Britaniji. Shodno tome
razlikujemo istonu geografsku duinu koja se prua od Grinia na istok do 180
i zapadnugeografsku duinu koja se prostire od Grinia na zapad sve do 180. Obino se irina
obeleeva grkim slovom lambda () i izraava se u stepenima, minutima i sekundama.
Svi meridijani su polukrunice iste duine koje se pruaju od Severnogka Junom polu, na duini
od 20.014 kilometara.
Na geografskoj karti broj ucrtanih meridijani zavisi od razmera karte, a njihov znaaj se ogleda i
u odreivanju vremenskih zona na Zemlji. Najzapadnija kopnena povrina je ostrvo Atu u
blizini Aljaske na 17254 zgd, a najistonija je Karolinsko ostrvo u Pacifiku na 15012 igd.

10

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

Slika 10.

Picture 10.

11

VRSTE KOORDINATNIH SISTEMA

LITERATURA
-INTERNET
-www.wikipedia.org /koordinatni sistemi
www.e-studij.si/Polarni_koordinatni_sistem

-GEODEZIJA( GRADJEVINSKI FAKULTET BEOGRAD)- SLOBODAN KONTI

12