Chng I

Bi 1
Sc bn vt liu
NHNG KHI NIM C BN V SC BN VT LIU
Chng 1: CC KHI NIM
Phn tinh hoc:
I. Nhim v v i tng nghin cu
1 Nhim v
Khi thit k cc b phn cng trnh hoc cc chi ttit my ta phi bo m
Chi tit khng b ph hng tc l bn
Chi tit khng b bin dng qu ln tc l cng
Lun gi c hnh dng cn bng ban u tc l m bo iu kin n nh
m bo c iu kin trn c s ca c l thuyt mn sc bn vt liu c nhim v
a ra phng php tnh ton v bn , cng , n nh ca cc b phn cng trnh
hoc cc chi tit my
1.2 i tng nghin cu
i tng nghin cu ca mn sc bn l cc vt rn bin dng m ch yu l cc thanh
Thanh l nhng vt th c kch thc theo hai phng nh hn so vi phng th 3
F din tch mt ct ngang ca thanh l giao ca thanh vi mt phng vung gc vi trc
thanh
Mt ct ngang ca thanh v trc trc thanh l yu t c trng cho m hnh ca thanh

1.2. Cc khi nim

Thanh l mt vt th dc to ra do mt hnh phng F c tit din l hnh trn hay ch nht
di chuyn trong khng gian sao cho trong tm C ca n lun trn mt on ng cong
trong khng gian, cn hnh phng lun vung gc vi ng cong .

2. Ti trong
2.1. nh nghia
Tp hp tt c cc tc dng bn ngoi , tc dng vo vt kho st.
2.2. Phn loi
Ti trong gm lc tp trung, lc phn b, moment tp trung v phn b

II Ngoi lc Ni lc v ng sut
1 Ngoi lc
1.1nh ngha
Ngoi lc l nhng lc tc ng t mi trng bn ngoi hay t vt khc ln vt ang xt
1.2 Phn loi
Ngoi lc gm
Ti trong bit trc
Phn lc pht sinh ti cc lin kt
2 Ni lc
nh ngha
Di tc dng ca ngoi lc vt th b bin dng , gia cc phn t ca vt xut hin thm
phn lc tc dng tng h chng li tc dng ca ngoi lc. Phn lc goi l ni lc
2 Phng php mt ct
3

Khi vt th cha b ph hoi th ni lc cn bng vi ngoi lc . V th kho st ni lc ta

dng phng php mt ct nh sau
Vt chu lc trng thi cn bng
tm ni lc ti C ta tng tng dng mt phng qua C ct vt ra lm hai phn A,B .

Xt phn A cn bng di tc dng ca cc ngoi lc P1, P 2 v lc tc dng tng h t cc
phn B tc l cc ni lc
Ni lc phn b lin tc trn din tch F ca mt ct

P3

P1
C

B
Pn

P2

P1
A
P2

3. ng sut
Cng ca ni lc ti mt im no trn mt ct c goi l ng sut

Trong tnh ton ta thng phn ng sut ton phn P ra lm hai thnh phn

P1
P2

P3

B
Pn

Thnh phn vung gc vi mt ct goi l ng sut php ,

: ng sut php

Thnh phn nm trong mt ct goi l ng sut tip,

: ng sut tip

P 2 2

4. Cc thnh phn ni lc trn mt ct ngang

Lc doc Nz;
Lc ct Qx, Qy;
Mmen un Mx, My;
Mmen xon Mz.
5

Mx
Mz

Nz

Qx

My

Qy
Y

5. Bin dng
5.1. Ko nn
H ni lc mt ct ngang tng ng vi mt lc doc Nz

5.2. Ct trt, dp
H ni lc mt ct ngang tng ng vi mt lc ngang Qy

5.3. Xon
H ni lc mt ct ngang tng ng vi mt ngu lc c mmen Mz nm trong mt ct
6

5.4. Un
Un thun tu: H ni lc mt ct ngang tng ng vi mt ngu
lc c mmen Mx (hoc My). Un ngang: Qy, Mx (Qx, My)

6. Cc gi thit c bn v vt liu
6.1. Tnh n hi ca vt th
Vt rn c goi l n hi (hay r hn, n hi tuyt i) nu c kh
nng phc hi hon ton hnh dng v kch thc vn c sau khi ngoi lc thi tc dng,
bin dng c khi phc hon ton sau khi ht ngoi lc c gi l bin dng n hi.
- Vt n hi tuyn tnh l vt m bin dng l n hi v t l bc nht
vi ni lc. Nhng vt n hi khc c goi l vt n hi phi tuyn.
- Bin dng b c th hiu l n nh n mc nh nhng i lng v
cng b. Chuyn v l rt b so vi kch thc ca vt th.
6.2. Cc gi thuyt c bn
Di tc dng ca ngoi lc moi vt rn thc u b bin dng, nghia
l bin i hnh dng v kch thc, l v ngoi lc lm thay i v tr tng i vn c
gia cc phn t cu to nn vt rn y.
- Tnh lin tc: vt rn c goi l lin tc nu mi phn t b tu
ca n u cha v s cht im sao cho trong vt th khng c l rng.
- Tnh ng nht c nghia l ti moi im trong vt th, vt liu c
7

tnh cht l - ho nh nhau.

- Tnh ng hng l tnh cht c - l ca vt liu theo moi phng
u nh nhau.

Bi 2
KO NN NG TM
1 nh ngha

1
Thanh chu ko

Thanh chu nn
Thanh chu ko nn ng tm khi trn mt ct ngang ca thanh ch c mt thnh phn ni lc
l lc doc Nz

Mx
P
Nz

Qy

F
k1

kz

Nz P 0

Nz P
Qui c du ca Nz
Nz ( + ): Khi thanh chu ko
Nz ( - ) : Khi thanh chu nn
2 Biu lc dc
Biu lc doc l ng biu din s bin thin ca lc doc, doc theo trc ca thanh.
+ Tr s ca lc doc bng tr s ngoi lc tc dng ln on thanh ang xt cn bng;
du ( + ) ng vi thanh chu ko ;
du tr ( - ) ng vi thanh chu nn
+ Nu on thanh ang xt cn bng c nhiu ngoi lc tc dng th lc doc bng tng i s
cc lc doc do tng ngoi lc lc tc dng mt cch ring r trn mt ct ang xt
+ Quy c cch v biu
9

Nz
b

V ng chun song song vi trc thanh ( thanh nm ngang hnh a, thanh thng ng hnh
b , cc ng trang tr mnh , cch u nhau v vung gc vi ng chun

Bi tp ng dng
V biu ni lc cho thanh c s cu lc , cho P1 = 50 kN , P2 = 70 kN , P3 = 90 kN

P3
D

1m

P2
2m

P1
B

Gii
10

1m

Phn thanh AD ra thnh 3 on : AB, BC, CD

Ct t u t o ct dn vo

Biu thc ni lc trong tng on thanh

on AB : Mt ct 1-1

P2

P3

1m 2m 1m
D3 C 2
A
B
1
Nz1
P1
1
( xt cn bng phn phi )
0 Z1 1m
Nz1= P1= 50 KN
on BC : Mt ct 2-2

11

Z1

P3

P2

P3

A
D C 2
B
1m 2m 1m
3

P2

Nz2

P1
A

Z2

( xt cn bng phn phi )

1m Z2 3m
Nz2 = Nz1- P2 = 50 - 70= -20 KN
on C D: Mt ct 3-3

12

P2

P3

A
D C
B
1m 2m 1m
P3
P
2
P1
Nz3
1

Z3

3
( xt cn bng phn phi )
3m Z3 4 m
Nz3 = Nz2 + P3= - 20+ 90 = 70 KN
Chng ta v c biu ni lc Nz

13

P3

1m

D3 C
70 +
Nz

P2

2m
2

1m

B1

P3
A

+ 50
kN

2 ng sut trn mt ct ngang

2.1Quan st mu th nghim chu ko
Mu l mt thanh lng tr, trc khi th nghim trn b mt thanh ta k cc ng vch song
song v vung gc vi trc thanh . Khi thanh chu ko hay nn ta nhn thy :
+ Trc thanh vn thng
+ Nhng vch song song vi trc thanh vn thng v song song vi trc thanh
+ Nhng vch vung gc vi trc thanh vn thng v vung gc vi trc thanh . Nhng
khong cch gia cc vch c thay i, khi chu ko cc vch cch xa nhau. Khi chu nn
cc vch st gn nhau

14

Hnh

2.2 Cc gi thit
T nhng nhn xt trn ta tha nhn hai gi thit sau
+ Gi thit mt ct ngang phng ( gi thit becnuli) : Trong qu trnh bin dng mt ct ngang
ca thanh lun lun phng v vung gc vi trc thanh
+ Gi thit v cc th doc: trong qu trnh bin dng cc th doc khng p ln nhau v cng
khng y xa nhau ( khng pht sinh ng sut php x= y= 0 )
Vy trn mt ct ngang ca thanh ch c thnh phn ng sut php z cn thnh phn ng
sut tip bng khng.
3 Biu thc lin h gia ng sut php v lc dc
15

Cng thc tnh ng sut php

k ,n

Nz
F

s k,n

: kN/cm2

Nz : Gi tr lc doc ti mt ct ang xt: KN

F: din tch mt ct ngang : cm2 , m2

du ( + ) thanh chu ko
du ( - ) thanh chu nn
Hnh V

Din tch

1
S b.h
2

b
h

Bb
S
.h
2

.d
S
8
R

16

S b.h
b

d
S
4

4 Bin dng tnh gin di ca thanh :

4.1 Bin dng

Dl =

i=1

l :

Nzi li

( 8-3 )

Ei Fi

L dn di

l: Chiu di ban u ca thanh

i: on th i
E: M un n hi ca vt liu khi ko nn
N : Tr s ca lc doc
Tch s E.F goi l cng ca thanh khi ko hay nn
z

l
l

( 8-4 )

z : bin dng doc tng i

4.2 nh lut Hc
17

Trong phm vi bin dng n hi ca vt liu , ng sut ko nn ( nn ) t l thun vi bin

dng tng i
E.

5 iu kin bn
5.1 ng sut cho php
K hiu
m bo an ton trong thc t ngi ta thng s dng mt gi tr ng sut nh hn ng

sut nguy him goi l ng sut cho php ,

0

0
n

ng sut nguy him

n> 1 : h s an ton
+ vt liu do : k n

ch
n

nb
Vt liu dn: ng sut cho php khi chu nn : n
n

nb
: Gii hn bn khi nn
n

kb
kb
ng sut cho php khi chu ko : k
n
n
kb
: Gii hn bn khi ko
n

5.2 iu kin bn ca thanh chu ko nn ng tm

i vi vt liu do

max

Nz

( 8-6 )

i vi vt liu dn
18

( 8-5 )

 max

Nz
k
F

max :

ng sut ko ln nht ( tnh trn phn dng ca biu )

min

Nz
n
F

( 8-7 )

min : ng sut nn nh nht ( tnh trn phn m ca biu )

5.3 Bi ton c bn
1 Kim tra bn

max

Nz

2 Chn din tch mt ct

F

Nz

T din tch F tnh ra kch thc mt ct ca thanh

3 Xc nh ti trng cho php
Bit

F ,

N z max F .

Bi tp ng dng
Bi 1
Thanh thp chu cc lc P1= P2=20 KN; P3= 40KN c mt ct ngang khng i F=10cm2

III

II
P3

1m

I
P2

1m

P1
2m

19

1 V biu lc doc
2 Biu ng sut
3 Tnh bin dng doc tuyt i ca thanh cho E = 2.104kN/cm2
Bi gii
1 V biu lc doc
0 < Z1 < 2m

Nz1 P1 20KN / cm2

2< Z2 < 3m

Nz2 Nz1 P2
20 20 0KN / cm2
3< Z3 < 4m

Nz3 Nz2 P3
0 40 40KN / cm2
III

II
P3

P2
1m

1m

I
P1
2m

40KN
20KN

2Tnh biu ng sut

1
2
3

Nz1
F
Nz2
F
Nz3
F

20
2KN / cm2
10

0KN / cm2

40
4KN / cm2
10
20

3 Tnh bin dng doc

n

Nzi li

i=1

Ei Fi

Dl =

D l1 =

Nz1 l1
E1 F1

s1.l1
=
E

2.2
- 4
=2.10
cm
4
2.10
s 2.l 2
0.1
D l2 =
=
= 0cm
4
E
2.10
s .l
4.1
- 4
D l3 = 3 3 =
=
2.10
cm
4
E
2.10
D l = D l1 +D l2 +D l3 =

(- 2+ 0+ 2).10- 4 = 0cm

5.4 Bi ton p dng

Cho thanh thp thng chu lc v c kch thc nh hnh bit P1 = 20 kN ; P2 = 70 kN; FAB =
2 cm2 ; FBC = 4 cm2
1V biu lc doc Nz
2 Kim tra bn thanh bit vt liu c

160

3 Tnh bin dng doc tuyt i l ,

bit

E 2.105

MN
m2
21

MN
m2

1m

P1
1

A
1
P2
B
2

1m

C
Bi gii
P1

20KN

A
1

50KN

P2

B
2

1 V biu lc doc
v biu lc doc Nz ta dng phng php mt ct
on AB dng mt ct 1-1, xt phn trn c
Nz1 = - P1= - 20KN. on AB chu nn .
on BC dng mt ct 2-2, c
Nz2 = Nz1 + P2= 20 + 70=50 KN.
22

on BC chu ko .
Biu Nz nh hnh
2 Kim tra bn theo cng thc
i
F1 = 2 cm2 = 2.10-4 m2 ; F2 = 4 cm2 =4.10-4 m2

max

Nz

20.103
MN
1

100
2.104
m2

50.103
MN
2

125
4.104
m2
max 125

MN
MN

160

m2
m2

Vy thanh m bo iu kin bn
2 Tnh bin dng doc

N zi li
l
i 1 Fi Ei
n

Nz
F

l1

1.l1
100.1
4

5.10
m
5
E
2.10

23

l2

N z .l 2 .l2 125.1

6, 25.104 m
5
F.E
E
2.10

l l1 l2
(6, 25 5).10 4 1, 25.10 4 m
Bi 2
Cho thanh thp chu lc nh hnh v c cc lc P1 = 30 kN ; P2 = 50 kN; P3 = 80 kN;
F1 = 2.10-4 m2 ;
F3 = F2 = 4.10-4 m2
1 V biu lc doc N
2 Tm ng sut trong cc thanh

40

60

3 Tnh bin dng doc tuyt i ca thanh .

C
2

P3

20

P2
1

1
F1

P1

B
A

Bi gii

24

40

60

60
3

C
2

P3

20

P2
1

1
F1

P1

+
20
-

B
A

+
30

1 V biu lc doc
v biu lc doc Nz ta dng phng php mt ct
on AB dng mt ct 1-1, xt phn trn c
Nz1 = P1= 30KN. on AB chu ko .
on BC dng mt ct 2-2, c
Nz2 = Nz1 P2= 30 50 =-20 KN.
on BC chu nn .
on CD dng mt ct 3-3, c
Nz3 = Nz2 + P3= -20 + 80 = 60 KN.
on CD chu ko
Biu Nz nh hnh
2 Tm ng sut trong cc thanh

Nz

F
1

N z1
30
4 kN

15.10
F1
2.104
m2

Nz2
20
kN

5.104 2
4
F2
4.10
m

N z3
60
kN

15.104 2
4
F3
4.10
m

3 Tnh bin dng doc tuyt i ca thanh

25

l
i 1

N zi li
Fi Ei

Nz
F

l1

N1 .l1
30 0, 2

0,15m
F1.E1 2.104 2.105

l2

N 2 .l2
20 0, 4

0,1m
F2 .E
4.104 2.105

V F2 = F3
l3

N 3 .l3

F3 .E

60 0, 6
0, 45m
4.104 2.105

Vy l = lAB + lBC +lCD = 0,15 -0,1 + 0,45 = 0,5m

Bi tp
Bi 2
Cho thanh chu lc P1= 3kN; P2 = 11 kN;
P3= 8kN. Din tch mt ct ngang cc on F1=100 cm2; F2 =200 cm2

III

II

P1

P2
0,4m

0,2m

P3
0,6m

1 V biu lc doc
2 Tnh ng sut trong cc on
3 Tnh bin dng doc tuyt i ca thanh , Cho E = 1011N/m2
26

p s

1 3.105 N / m 2
2 1,5.105 N / m 2
3 4.105 N / m 2
l 9.107 mm
Bi 3
Ct b tng c mt ct hnh vung a= 50 cm , chu lc nn P = 10 tn . Hy xc nh ng
sut v gin di tuyt i ca n, chiu di ct l = 1 m v m un n hi E= 2,5.104 kGf/
cm2
p s
4kGf / c m2
l 0, 016cm

Bi 2
Ct v dp
I Ct
1 ng sut ct
Mt thanh chu ct khi n tc dng bi hai lc song song , ngc chiu , c tr s bng nhau
v nm trong hai mt ct rt gn nhau
ng sut ct

P
Fc

Trong

; ng sut tip : kN/m2

27

P : lc gy ct: KN
Fc: tit din mt b ct: m2
P

II

II

2 Bin dng ct
Di tc dng ca hai lc

ur
P

nm trn hai mt phng ct ab v cd rt gn nhau . Gi s mt

ab c nh , mt ct cd s trt n cd v sau b ct ri

28

II
d

P
a

I
b

P
c c'
d

II

d'
trt tuyt i S = cc=dd
trt tng i ( t i )

S
t
tg
ac
trt tng i

n v l Radian

3 nh lut Hc v ct
Trong phm vi bin dng n hi hon ton ca vt liu chu ct , ng sut ct
vi trt tng i

c .G

: trt tng i
29

t l thun

G : m un n hi trt ca vt liu , n v MN/m2

G ( MN/m2)
(7,8 8,5 ) .104
4,6 . 104
4,5. 104
( 2,83) . 104
0,055. 104

Vt liu
Thp
Gang
ng
Nhm
G

4 Tnh ton v ct
4.1 Kim tra cng

P

Fc
: ng sut tip cho php

4.2 Chn tit din mt ct

Fc

4.3 Tm ti trng cho php

P Fc .
II Dp
1 nh ngha
Dp l hin tng nn cc b xy ra trn mt din tch truyn lc tng i nh ca hai vt
th p vo nhau .
Trn mt b dp s pht sinh nhng ng sut php goi l ng sut dp .
30

VD
Thn inh tn chu dp do thnh l p vo n

2 ng sut
Trn mt vt th b dp pht sinh nhng ng sut php goi l ng sut dp

P
d
Fd

Fd : Din tch mt b dp
P : l lc sinh ra dp
3 Tnh ton v dp
a) Kim tra cng

P
d
Fd

d : L ng sut dp cho php

b) Chon kch thc mt ct

Fd

P
d

c ) Tm ti trong cho php

31

P Fd . d
4 ng dng tnh ton v ct v dp
4.1 Tnh ton cc mi ghp bng bulong, inh tn
a) Mi ghp khng c tm m , tnh bn theo ct,

P
c

n.F
P
c

2
.d
n.
4
n- S inh tn trn mt tm c bn
d- ng knh inh tn
b ) Mi ghp c hai tm m , tnh bn theo ct

P

i.n.F
P
c

2
d
i.n.
4

P

2
d
2.n.
4

i: s tm m
c) Tnh bn theo dp
32

P
d
d
n.t .d
n

P
t.d . d

t: chiu dy ca tm truyn sc p vo thn inh tn

Bi tp ng dng
Bi 1
Hai tm thp c b rng b = 180 mm ,
t1= 10 mm c ni vi nhau bi hai bn thp khc cng b rng c b dy t2 = 8mm , inh
tn c ng knh d= 20 mm .
Tnh lc ko P cho php t vo hai tm thp . Vt liu lm inh tn c

100MN / m 2 , d 280MN / m 2
Vt liu tm thp c

k 160MN / m 2

33

t1 t2

b=180

Gi
i
d = 20 mm = 2 cm

100MN / m 2

100.1000
10 KN/ cm 2
10000

1 inh tn
iu kin bn ct

P

2
d
2.n.
4

d2
P 2.n.
.
4
3,14.22
2.4.
.10 251, 2 KN
4
34

P 251, 2 KN (1)
iu khin bn dp

P
d
n.t .d

d 280MN / m2
P n.t1 .d . d

28kN / cm 2

4.1.2.28 224kN (2)

2 Tm thp
iu kin bn ko

P

t1.b t1.2d

k 160MN / m
p (t1.b t1.2d .)

16kN / cm

(1.18 1.2.2).16 224 KN (3)

T ( 1 ) , ( 2 ) , ( 3 ) chon

p 224 KN

Bi 2
Ghp 2 tm tn dy 1 cm bng inh tn c ng knh d= 2cm , bit lc ko tm tn l

100MN / m2
P= 720 KN ;
d 240MN / m2
Hy tm s inh tn
Bi gii
m bo an ton cho mi ni ta phi tnh c hai iu kin ct v dp
35

+ Tnh theo ct
n

4P

.d 2 .i c

4.720.103
22,9
3,14.(2.102 ) 2 .1.100

n = 23 ci
Tnh theo dp
n

P
t.d d

720.103
2
15
10 .2.102.240

ci

m bo an ton ly n = 23 ci

III Bi tp
Bi 2
Ngi ta ni hai tm tn bng inh tn . Tm th nht dy 10 mm , tm th hai dy 8mm ,
ng knh ca inh tn l 20 mm Lc ko tm tn P = 102 kN . Hy xc nh s inh tn
cn thit ni hai tm tn y . Cho bit inh tn c

140MN / m2 ; d 320MN / m2

36

P
8

10
P

p s
N= 4 ci

Bi 3
Hai tm c bn ni vi nhau bng inh tn . Kim tra bn cho inh v cc tm thp . bit
d = 20 mm ;
t1= 12mm; t2= 8mm; b= 150 mm; P= 200kN; inh tn c

100MN / m2 ; d 280MN / m2 ;
vt liu tm c

k 160MN / m2

37

t2

b=150

t1

P
P

p s
c 5,3KN / c m 2 ; d 13,9kN / c m 2 ; k 15,15kN / c m 2

Bi
XON THUN TY THANH THNG MT CT TRN
1 NH NGHA
Mt thanh chu xon thun ty khi trn mt ct ngang ca thanh ch c mt thnh phn ni
lc l mn men xon Mz .

Mz
z
X
Y

+Ngoi lc lm thanh chu xon l cc ngu lc tp trung hoc ngu lc phn b tc dng
trong nhng mt phng vung gc vi trc thanh

38

Khi v s lc ( cho s lc khng gian ) th c hai cch v , ph thuc vo hng nhn l

t tri sang phi hay t phi sang tri

ca M
2 Quy c du Mz
Nu nhn t ngoi vo mt ct thy m men xon ngoi lc quay cng chiu kim ng h
th m men xon ni lc mang du dng
(+).
Ngc li , momen xon ni lc s mang du m ( - )
Nu Mz > 0 biu c v pha trn ng chun
Nu Mz < 0 biu c v pha di ng chun
3 Biu m men xon
Biu m men xon th hin s thay i ca m men xon ni lc trn cc mt ct khc
nhau doc theo trc thanh
39

V biu Mz
V t tri sang phi
ng biu din xut pht t trc honh v cui cng tr v trc honh
Bi ton p dng
Bi 1
C trc AB t vo hai trc , trn trc c t 3 bnh xe .C,D,E mi bnh chu mt m men
xon
mC = 3 KNm; mD = 2KNm; mE =1kNm;

mD

mC

mE

Bi gii

1
1

mC

2
2
+

mD

3 mE

4 B

+
Bi gii

+ v biu ni lc ta dng phng php mt ct

-on AC dng mt ct 1-1 c Mz1 = 0 biu Mz 0 chun
40

-on CD dng mt ct 2-2 c Mz2 = mC = 3KNm ; Mz2 > 0

biu c tung Mz2 = + 3KNm
-on DE dng mt ct 3-3 c Mz3 = Mz2 mD = 3-2 =1KNm ;( + )
biu c tung Mz3 = + 1KNm
-on EB dng mt ct 4 - 4 c Mz4 = Mz3 C mE = 1-1= 0 KNm
biu c tung Mz4 =0 KNm biu Mz 0 chun
- on CD c Mzmax = 3 KNm, nguy him nht
Ti nhng mt ct c m men tp trung , biu Mz = c bc nhy, tr s bc nhy ng
bng tr s ca m men tp trung
Bi 2
V biu Mz cho thanh AE chu lc theo s
mC = 5 KNm; mD = 3 KNm; mE =1kNm;

mD =3

mC =5

mE =1
B

Bi gii

41

1
1

mD =3
2

mC =5
3

mE =1
4 B

2KNm
+

4
1KNm
+

3KNm

+ v biu ni lc ta dng phng php mt ct

-on AD dng mt ct 1-1 c Mz1 = 0 biu Mz 0 chun
-on DC dng mt ct 2-2 c Mz2 = - mD = - 3KNm ; Mz2 < 0
biu c tung Mz2 = -3KNm
-on CE dng mt ct 3-3 c Mz3 = Mz2 + mC = -3+5= 2KNm ;( + )
biu c tung Mz3 = +2 KNm
-on EB dng mt ct 4 - 4 c Mz4 = Mz3 - mE = 2 -1 =1KNm ;( + )
biu c tung Mz4 = + 1 KNm
3 Quan h gia m men xon ngoi lc vi cng sut v s vng quay ca trc truyn
3.1 M men xon ngoi lc
M

N
N
9,55

M : M men xon ngoi lc Nm

N: Cng sut W
Trong k thutc chng ta tnh M nh sau
Khi cng sut N tnh bng KW
M 9736

N
( Nm)
n

Khi cng sut N tnh bng HP ( m nga )

42

M 7162

N
( Nm)
n

3.2 Vn tc gc

.n
rad / s
30

n : Vng / pht
III ng sut tip trn mt ct ngang ca thanh trn chu xon thun ty
1 Quan st mu th nghim xon
Z

dz

mz

dz

mz

Xt thanh mt ct trn ta k nhng ng sinh tng trng cho nhng th doc. K nhng
ng chu vi tng trng cho nhng mt ct
Sau khi thanh chu xon quan st ta thy
Cc ng sinh lch i mt gc cc hnh ch nht tr thnh hnh bnh hnh
Cc mt ct xoay i mt gc no nhng hnh dng v bn knh khng thay i
Khong cch gia cc mt ct bng hng s
2 Biu thc lin h gia ng sut tip vi thnh phn m men xon ni lc

Mz
.
jx

max

Mz
Wx

Trong
43

Mz : L m men xon ni lc ln nht trn thanh

: Khong cch t im tnh ng sut n trong tm mt ct ngang (m )

jx : M men qun tnh c cc mt ct ngang ( m4 )

Wx : M un chng xon ca mt ct ngang ( m3 )

max

Mz

+ Mt ct trn ng knh d :

d3
Wx
0, 2d 3
16
d4
Jx
0,1d 4
32
44

+ Mt ct hnh vnh khn ng knh ngoi D, ng knh trong d :

d
D

D3
.(1 4 ) 0, 2 D 3 .(1 4 );
16
D4
Jx
.(1 4 ) 0,1D 4 .(1 4 )
32
d

Wx

d : ng knh trong ca hnh vnh khn

D : ng knh ngoi ca hnh vnh khn
4 Bin dng ca thanh trn chu xon
Khi thanh chu xon , bin dng ca thanh c c trng bi
Gc xon
n

i 1

M zi .li
( 10-9 )
Gi .J xi

5 u kin bn v iu kin cng

5.1 u kin bn
Nu mt ct ngang khng i
45

Mz

max

max

Wx

( 10-10)

: L ng sut tip cho php ca vt liu

Nu ng knh thay i
Mz

Wx

max

max

5.2 iu kin cng

Mz
( 10-2)

G
.
J
x max

max

: Gc xon cho php

Mz

( rad/ chiu di)

l G. jx

180 M z
.
( / chiu di)
G. j0

6 Bi ton c bn
TT
1

Loi ton
Kim tra

iu kin bn
M z

Wx max

max

iu kin cng

180 M z
.
( / m )
G. jx

Mz

( rad/ chiu
l G. jx

di)
2

Chon kch thc mt ct

Chon ng knh ln nht

Tnh ti trong cho php

Mz
0, 2

M z Wx .

180.M z
0,1. .G . 0

Mz
0,1.G .

M z G. .J x

7 Bi ton ng dng
46

Bi 1
Cho mt trc mt ct trn ng knh thay i bit d1 =5 cm; d2 = 4 cm;
Trc chu tc dng ca cc momen m1= 2000Nm ; m2= 3280Nm ; m3= 1280Nm;
2
Hy kim tra bn trc bit 100MN / m

m1

m3

m2

Bi gii

m1 1

Mz

m2 2 m3

2000 Nm
+
-

1280 Nm

+ v biu ta dng phng php mt ct

-on AB dng mt ct 1-1 c Mz1 = m1= 2000Nm
-on BC dng mt ct 2-2 c Mz2 = Mz1 m2 = 2000 3280= -1280 Nm ; Mz2 < 0
1 Kim tra bn theo cng thc
i
47

Mz1=2000.10-6= 2.10-3 MNm

Mz2 = 1280 Nm =1280. 10-6MNm
max

Mz

Wx

Trc c ng knh thay i m men Mz thay i . V vy ta phi tnh c haio on

maxAB

M zAB

WxAB

maxAB

2000.106 M zAB
80 MN / m 2
0, 2(5.102 )3

maxBC

1280.106
100 MN / m 2
2 3
0, 2(4.10 )

maxBC maxBC 100 MN / m 2 100 MN / m 2

Trc bn
Bi 2
Mt trc chu m men xon nh hnh, mt ct ca trc rng c D= 10 cm ; d = 5 cm
mc = 1KNm; md = 3 KNm; mE = 3 KNm; mF = 1 KNm;
2
0
0
1 Kim tra bn v cng ca trc . Bit 80MN / m ; 0, 2 / m

2 Tnh gc xon ton trc . Bit G = 8.104 MN/m2

mC

mD

C
2m

mE

D
2,5m

mF

F
3m

Bi gii

48

mC

mD

mE

2m

mF

2,5m 3m
2KNm
+

1KNm

1KNm

+Bng phng php v nhanh ta v c biu

+ Mt ct thanh khng i
on DE = c MZmax = 2 KNm nguy him nht
Ta phi kim tra on DE
Theo iu kin bn
max

Mz

Wx

i
2KNm = 2.10-3MNm
2KNm =2.103Nm
5cm = 0,05 m
10cm= 0,1 m
W0 = 0,2 D3 (1-4)
d

0, 05

= D 0,1 0,5
W0 = 0,2 .0,13 (1-0,54) = 0,2.0,001.0,94=188.10-6 m3
max
max

Mz

W0

2.103

10, 6 MN / m 2 80 MN / m 2
6
188.10

+ Theo iu kin cng

max

180 M z
.
( / m)
G. j0
49

J x 0,1D 4 .(1 4 ) 0,1.0,14 .(1 0,54 ) 937,5.10 8 m 4

180 M z
180.2.103

0,1530 / m 0, 20 / m
10
8
G. j0 3,14.8.10 .937,5.10

Vy trc m bo an ton
+ Tnh gc xon tuyt i ton thanh
CD DE EF
CD

180 M CD .l
180.1.103.2

0,15
10
8
G. J 0
3,14.8.10 .937,5.10

DE

180 M DE .l
180.2.103.2,5

0,38
10
8
G.J 0 3,14.8.10 .937,5.10

EF

180 M EF .l
180.1.103.3

0, 23
10
8
G. J x
3,14.8.10 .937,5.10

CD DE EF 0,15 0,38 0, 23 0

Bi 3
Mt trc my truyn cng sut N= 300 kW quay vi tc n = 200 V/pht ; trc bng thp
2
c 40MN / m ; 0,3 0 m ; G 8.1010 N / m 2 . Tnh ng knh trc?

Bi gii
M men xon ni lc trn moi mt ct ngang ca trc bng nhau
M z m 9736

N
300
9736
14604 Nm
n
200

ng khnh trc xc nh theo iu kin bn

Wx

M z 14604

365,1.106 m3
6
40.10

Mt ct trn
Wx 0, 2 D3
50

0, 2 D 3 365,1.10 m3
D

365,1.106
12, 2.102 m
0, 2

ng knh trc xc nh theo iu kin cng

0 . .G.J 0
Mz
180
Jx

180.M z

.G.

180.14604
3488, 22.108 m 4
10
3,14.0,3.8.10

Mt ct trn
J x 0,1D 4
0,1D 4 3488, 22.108 m 4
D

3488, 22.108
13, 7.102 m
0,1

m bo c hai iu kin bn , cng , chon ng knh cho php ca trc

D 13, 7cm
Bi 4
Trc tuyn c s chu lc nh hnh . vt liu trc c G = 8.104 MN/m2
mc= 1kNm; mD= 3kNm; mE= 1kNm; mF= 1kNm;
1 Tnh ng knh trc theo iu kin bn , tm gc xon gia hai u trc ?
2 Tnh ng knh trc theo iu kin bn u, tm gc xon gia hai u trc ?
mC

mD

C
2m

mF

mE

D
3m

F
3,5m

51

Bi gii
mC

mD

2m

mF

mE

3m
2kNm
+

F
3,5m

1KNm
+

1KNm

1 Theo iu kin bn
Mz

max

max

Wx
Mz

max

max
3

0, 2.D

Mz

max

0, 2.

2000
3,3.102 m
6
0, 2.30.10

Gc xon tng i gia hai u trc

M zi .li
G. jx

1
.(1000.2 2000.3 1000.3,5) 1, 25.10 2 rad
8.10 .0,1.(9, 4.102 ) 4
10

2 Theo iu kin bn
iu kin bn ca on thanh CD

Mz

0, 2.D3

CD

Mz

0, 2.

M CD

0, 2.DCD 3

DCD

M CD
1000
3
1, 6.102 m
6
0, 2.
0, 2.30.10
52

iu kin bn ca on thanh DE

Mz
0, 2.D3

DE

Mz

0, 2.

M DE

0, 2.DDE 3

DDE

M DE
2000
3
3,3.102 m
6
0, 2.
0, 2.30.10

iu kin bn ca on thanh EF

Mz

0, 2.D3

EF

Mz

0, 2.

M EF

0, 2.DEF 3

DEF

M EF
1000
3
1, 6.102 m
6
0, 2.
0, 2.30.10

+ Tnh gc xcoan81 tng i gia hai u trc

M zi .li 1 M CD .lCD M DE .l DE M EF .l EF

G. j0 G
j0CD
j0 DE
j0 EF
1000.2
1
2000.3
1000.3,5

11,12 rad
10
2 4
2 4
8.10 .0,1 (1, 6.10 ) (3,3.10 ) (1, 6.102 ) 4

6 Mt ct ngang hp l khi xon thun ty

So snh hai mt ct ngang trn v hnh vnh khn cng din tch F . ta thy mt ct ngang
hnh vnh khn chng xon tt hn do vy mt ct ngang hnh vnh khn hp l hn hnh
trn c . nh gi mc hp l ta dng mt i lng khng th nguyn sau so snh
km

W0
F3

W0 : M un chng xon ca mt ct ngang

53

F : Din tch mt ct ngang

Km cng ln th mt ct ngang cng hp l . Nhng khng th tng W0 ty bng cch cho b
dy hnh vnh khn qu mng . b dy qu mng s lm cho thanh d b mt n nh khi
chu xon ( trn ton thanh s hnh thnh cc np nhn )
IV Bi tp
Bi 1
Trc truyn c s lc nh hnh v
1 Tnh ng knh ca on trc AB v CD theo iu kin bn u
2 Xc nh gc xon tng i gia hai u trc
2
4
2
Vt liu trc c 30MN / m ;G 8.10 MN / m

D
5cm

B
10cm

20cm

E
10cm

p s
1
2

DAB = 94 mm; DBC = 79 mm

= 3.10-3 rad

Bi 2
2
10
2
Trc truyn c ng knh D=10 cm ; 40MN / m ;G 8.10 N / m ; 0,3 0 m

Tnh m men xon ngoi lc cho php ca trc

p s

m 4187 N / m
Bi 3

54

Trc truyn c s truyn ng nh hnh ng knh cc bnh ai D1 = 180mm; D2 = 540

mm; ng c c cng sut truyn ng N= 10KW, n= 1440 v/pht . B qua tn tht truyn
ng
1 Tm ng knh trc I v trc II theo iu kin bn xon .
2
Vt liu trc c 30MN / m

Z1 =20

D2

I
II

X
X

Z2 =40

D1

p s
d1 =32,3mm; d2 = 47mm
Bi 4
Mt trc c ng knh khng i, chu cc m men xon ngoi lc cho D = 8cm;
G 8.1010 N / m 2

1 v biu m men xon ni lc

2 tnh ng sut ln nht ca trc
3 tnh gc xon ca tng on trc v gc xon ca ton trc

m1 =2387Nm

m2 =1432 Nm

A
1m

m3 =7161Nm
m4 =3342Nm

C
1m

D
1m

55

p s
max 37, 29 MN / m 2 ; 1 7,3.103 rad ; 2 11, 65.10 3 rad ;
3 10.103 rad

Bi 5
Cho thanh chu xon nh hnh m1 =1,5kNm; m2 = 3kNm; m3 = 12kNm;d2 =80mm; d1 =40
mm;
1 V biu m men xon noi lc v biu ng sut tip
2 Kim tra bn v cng cho thanh

14kN / cm 2 ;G 8.103 kN / m2 ; 0, 08 rad

d2=80

m2
A

m1

m3

0,5m

d1=40

C
D
B
0,5m
0,5m

p s
max 10, 25kN / cm 2 ; 0, 03rad/ m

Bi 6
Thanh chu xon theo s m1 = 5kNm; m2 = 7 kNm; G 8.103 kN / m 2
1 Xc nh gc xon ti u t do ca thanh
2 Nu ng knh ca thanh khng thay i v bng 80 mm th gc xon ti u t do ca
thanh l bao nhiu ?

56

d2=80

d1=40

m3

B
1m

1m

p s
0, 238rad ;
0, 009 rad

Bi 7
Xc nh kch thc mt ct ngang ca trc rng chu xon vi

0, 007rad / m ;

G 8.107 kN / m 2 ; d / D 0, 6; M 10kNm

p s

D 12cm; d 7, 2cm
Bi 8
Xc nh cng xut truyn cho php ca trc theo iu kin bn v iu kin cng nu trc
2
3
2
c ng knh d= 70 mm , n= 720v/pht 3,5kN / cm ;G 7,8.10 kN / c m ; 0, 08 rad/ m

p s
Theo iu kin bn

N 177,56kw
Theo iu kin cng

N 1108kw

57

Bi
UN PHNG NHNG THANH THNG
I nh nghia
Khi c lc tc dng nu trc ca thanh cong i ngi ta ni thanh chu un
Thanh chu un ngi ta cn goi l dm chu un
Nu trc ca thanh b cong i nhng vn nm mt mt phng ta goi l un ngang phng .
Ngoi lc tc dng gy un ngang phng c th l lc tp trung , lc phn b hoc ngu lc
Ngoi lc ny c phng vung gc vi trc ca thanh v nm trong mt phng i xng
cha trc ca thanh .

1
1
Qy
Mx

Y
m

q
P

X
Z

Ma
t pha
ng ta
i trong

2 Ni lc
Ni lc ca dm un phng khi trn mt ct ngang c hai thnh phn ni lc l lc ct Q v
m men un Mu
Mt phng ti trong l mt phng thng ng th lc ct l Qy v m men un Mx
58

Mt phng ti trong l mt phng nm ngang th lc ct l Qx v m men un Mx

+Mt
Qui c du
+ Lc ct Q c du dng ( + ) nu ngoi lc lm cho phn dm ang xt quay cng chiu
kim ng h quanh trong tm mt ct v ngc li Q mang du m ( - )

Qy >0
P
P

Qy >0

Hnh Q < 0

Qy <0

Qy <0

+ M men un c du dng ( + ) nu n lm cho th di trc dm b ko , tc lm cho th

di ca dm b dn ra , th trn ca dm b co li

59

Y
m

q
P

X
Ma
t pha
ng ta
i trong

Nh hnh v trn Q c du ( + ) ; Mx c du (- )

Mx >0

Mx <0
m

3 Biu ni lc
3.1+ Mc ch
thy r s bin thin ca ni lc Q v M
Trn c s xc nh mt ct nguy him
3.2 Cc bc v
+ Bc 1
Xc nh phn lc
+ Bc 2
Chia dm ra lm nhiu on ( mi on ni lc khng thay i t ngt ) . Sau xc nh tr
s lc ct v m men
+ Bc 3
V biu
+ Bc 4
Nhn xt
3.3 Qui c v du
Trc honh c phng song song vi trc ca dm ; Trc tung biu th tr s Q v M theo
mt t l chon
60

Khi
+ Q > 0 : V ln pha trn trc honh
+ Q < 0 : V pha di trc honh
+ M > 0 : V pha di trc honh
+ M < 0 : V ln pha trn trc honh
4 Bi tp ng dng
Bi 1
V biu lc ct v m men un ca dm da trn hai gi bn l A v B chu lc tp trung
P = 10 KN

a=2m

b=3m

Gii
1 Xc nh phn lc
YA

Z1

Z2

C
b=3m

a=2m
YA

YB

M1
Q1
+

Q1=6K N

Q
Q
Q2 =4KN

+
12K Nm

( F ) P.a YB .5 0

YB

P.a 10.2

4 KN
5
5

61

( F ) P.b YA .5 0

YA

P.b 10.3

6 KN
5
5

2 Chia dm thnh hai on AC v CB

on AC dng mt ct 1-1 cch A mt khong Z1 c
Q1 YA

P.b 10.3

6 KN du ( + )
5
5

Q1 : L ng thng song song vi trc honh

M1 =YA .Z1
Du M1 > 0
M1 l hm bc 1 i vi Z1 . th l ng thng xin
Khi
Z1 = 0 MA = 0
Z1 = 2
Mc tri = YA .a= 6.2 =12 KNm
+ on CB dng mt ct 2-2 cch B mt khong Z2
Q2 YB

P.a
10.2

4 KN
5
5

M2 =YB .Z2
M2 : l hm bc nht i vi Z2 l ng thng xin
Z2 = 0 MB = 0
Z2 = 3
McPhi = YB .b= 4.3 =12 KNm
3 V biu
4 Nhn xt
Qmax = Q1 YA

P.b 10.3

6 KN
5
5

Mmax = YB .b= 4.3 =12 KNm ( ti mt ct qua C )

Ti mt ct c lc tp trung ( Y ,Y , P ), biu Q c bc nhy . . Ti cc mt ct biu

A B
M b gy khc
Bi 2
V biu ni lc cho dm c s chu lc

62

P=2N

m=10Nm

q=2N/m

C
Z1

z3

z2

1m

3m

1m

Gii

YA
P=2N

m=10Nm

YB

q=2N/m

C
Z1

1m

XA

z3

z2

3m

1m

63

YA
P=2N

m=10Nm

YB

q=2N/m

C
Z1

XA

z2

1m

Qy 2
Mx

z3

3m

1m

2
4
4

4
6
Nm

1 Tnh phn lc lin kt ti hai gi A, B

P.1 q.4.1 m 4.YB 0

YB

P.1 4.q.1 m 2.1 4.2.1 10

4N
4
4

P.5 q.4.3 m 4.YA 0

YA

P.5 q.4.3 m 2.5 2.4.3 10

4N
4
4

2 Phn on dm vit biu thc ni lc , v biu ni lc

on CA
Mt ct 1-1 ( xt cn bng phn tri )
0 < z1 < 1m
Qy = -P q .z1 = -2 - 2.z1
Mt ct
C ( Z1 = 0 ) ;
Qy = -P q .z1 = -2 - 2.0= -2N
C ( Z1 = 1m ) ;
Qy = -P q .z1 = -2 - 2.1= -4N
Mx P.Z1 q.Z1

Z1
2.Z1 2.Z21
2
64

 y Mx l hm bc hai ca Z nn biu Mx l ng Parapon bc hai , do ti phn b q

hng xung nn b lm parabon hng ln . v biu cn phi tnh m men un hai
mt ct u v cui on
0
M x P.0 q.0 2.0 2.0 0
2

Mt ct C ( Z1 = 0 ) ; Mx = 0
Mt ct A ( Z1 = 1m ) ; Mx = 0
1
Mx P.1 q.1 2.1 2.0,5 3Nm
2

on AD mt ct 2-2 ( xt cn bng phn tri )

1m < z2 < 4m
Qy = -P q .z2 + YA = -2 - 2. z2 + 6 = 4 - 2. z2
Mt ct A (z2 = 1m )
Qy = 4 - 2. z2 =4-2.1 =2N
Mt ct D (z2 = 4m )
Qy = 4 - 2. z2 =4-2.4 =-4N
Z2
Z
YA (Z2 1) 2.Z2 2.Z2 2 6(Z2 1)
2
2
2
2
4.Z2 Z 2 6 Z 2 4.Z2 6
Mx P.Z2 q.Z2

Mt ct A (z2 = 1m )
Mx Z22 4.Z2 6 12 4.1 6 3Nm

Mt ct D (z2 = 4m )
Mx Z22 4.Z2 6 42 4.4 6 6Nm

Ti mt ct c
Qy 4 2z2 0 z2 2m
MxCD(Z2 2m) Z22 4.Z2 6
22 4.2 6 2Nm

on BD mt ct 3-3 ( xt cn bng phn phi )

0 < z3 < 1m
65

Qy YB 4N
Mx YB .Z3 4Z3

Mt ct B ( Z3 = 0): Mx =0
Mt ct D ( Z3 = 1m): Mx YB .Z3 4Z3 4.1 4Nm
Ta v c biu lc ct Qy,v m men un Mx
2 Dm chu un thun ty phng
3.1 nh ngha
Mt dm chu un thun ty phng khi trn mt ct ngang ch c ch c mt thnh phn ni
lc l m men un nm trong mt phng qun tnh chnh trung tm Mx, My
2.2

ng sut trn mt ct ngang

Quan st mu th nghim
Dm chu un thun ty phng c mt ct ngang hnh ch nht . trc khi dm chu
Un , ta vch ln mt bn nhng ng thng song song vi trc tng trng cho cc th
doc v nhng ng thng vung gc vi trc biu th cc mt ct ngang
Saau khi dm chu un ta nhn thy
Trc ca dm b cong
Cc vach song song vi trc b cong nhng vn song song vi trc
Cc vch vung gc vi trc vn thng v vung gc vi trc dm b un cong
Cc gc vung ti giao im cc vch doc v ngang vn c duy tr l vung
3.3Cc gi thuyt
Gi thuyt mt ct ngang phng v gi thuyt v cc th doc
Cc th doc khng tch ra cng khng p nhau
Xt mt phn t hnh vung sau bin dng cc gc vn gi vung
Vy phn t khng bin dng trt m ch c
Bin dng doc , nghia l trn mt ct ngang ch c pht sinh ng sut php
4Cng thc tnhng sut php trn mt ct ngang
z

Mx
.y
Jx

( 11-1)

J x : M men qun tnh ca mt ct ngang i vi trc trung ha x

66

Y : Khong cch t im tnh ng sut n trc trung ha

ng sut k o ln nht
zmax

Wkx

Mx k
M
.y max kx (11 2)
Jx
Wx
Jx

ykmax

ykmax : toa ca im bin chu ko c tr s ln nht

Wx : M un chng un ca mt ct ngang i vi trc x , ph thuc vo hnh dng v kch

thc ca mt ct ngang
Hnh ch nht

b
bh
. 2
6
h.b2
Wy
6
Wx

h.b3
jy
12

Mt ct hnh trn , ng knh D:

JX

.D4
0,05.D4
64
67

Wx Wy

D3
0,1D3
32

+ Mt ct hnh vnh khn,

y
D

ng knh ngoi D
ng knh trong d
T s

d
D

D3
(1 4 ) 0,1D3(1 4 )
32
Wx Wy 0,1D3(1 4 )
Wx Wy

JX

.D4
(1 4 ) 0,05.D4(1 4 )
64

ng sut nn ln nht

zmin

Mx n
M
.y max nx
Jx
Wx
68

Wnx

x
n
max

ynmax : toa ca im bin chu nn c tr s ln nht

5iu kin bn
Trng thi ng sut ti im nguy him l trng thi ng sut n
Vt liu do
Mx

Wx

z max

( 11-4 )

Vt liu dn
zmax

zmin

Mx
Wk x

Mx
Wnx

( 11-5 )

( 11-6 )

Dm l vt liu do

Chon mt ct ngang c trc trung ha cng l trc i

xng
Dm l vt liu dn

nn Y kmax Y nmax
mt ct ngang l mt khng i xng qua trc trung ha v phi b tr sao cho tha mn
iu kin trn
6 Bi ton c bn
6.1 Kim tra bn
z max
zmax
zmin

Mx

Wx

Mx
Wk x
Mx
Wnx

69

6.2 Chn kch thc mt ct ngang

Wx

Mx

6.3 Tm ti trng cho php

M xmax Wx

VD
Trn mt caat81 ngang ca dm ch T chu m men un Mx =7200Nm vt liu ca dm c

20MN / m2 ,

30MN / m2

Kim tra bn cho dm bit Jx = 5312 , 5 cm4

75

125

50

Mx
C
150
Y

Bi gii
Chng ta c
ykmax 75mm 7,5.102 m
ynmax 125mm 12,5.102 m
Wx
k

Jx
ykmax

5312,5.108

708,3.106 m3
2
7,5.10
70

Wnx

Jx
ynmax

5312,5.108
425.106 m3
2
12,5.10

7200
10,17.106 N / m2 10,17MN / m2
6
708,3.10

7200
16,95.106 N / m2 16,95MN / m2
6
425.10

Do
zmax

zmin

Mx
k

Mx
n

20MN / m2

30MN / m2

Vy dm tha bn
7 Dm chu un ngang phng
7.1 nh ngha
Dm chu un ngang phng khi trn mt ct ngang ca n c hai thnh phn ni lc l lc
ct Q v m men un M . Cc thnh phn ni lc ny u nm trong mt phng i xng
ca mt ct ngang
7.2 ng sut php trn mt ct ngang
z

Mx
.y
Jx

7.3 ng sut tip trn mt ct ngang

zy yz

Qy.Scx
J x .bc

Qy : Lc ct ti mt ct ang xt
Sx : M men tinh i vi trc x ca phn ddin tch mt ct ngang b ct bi mt phng song
song vi trc x , vung gc vi Qy v i qua im A cn tnh ng sut
Jx : M men qun tnh chnh trung tm i vi trc x
bC : b rng mt ct ngang b ct

71

Hnh v trn l biu phn b ng sut tip trn mt ct ngang hnh ch nht v hnh trn .
ng sut ca cc im trn ng knh vung gc vi trc trung ha bin thin theo ng
para pon bc hai , im nm trn trc tung ha ( tung y=0) c ng sut tip ln nht

max

max

3.Qy

( 11-9 )

2.F
4.Qy

( 11-10)

3.F

8 iu kin bn
Do mt ct ngang ca dm chu un ngang phng c c ng sut php v tip ,

nn khi

kim tra bn cn xt 3 trng hp sau :

1 Kim tra iu kin bn v ng sut php
Chng ta kim tra im mp trn cng v di cng ca mt ct, ti y ng sut tip
bng khng nn trn phn t ch c mt loi ng sut ( hoc ng sut ko , hoc ng sut nn
)
Trng thi ng sut nh vy . goi l trng thi ng sut n , kim tra nh dm chu un
thun ty phng
2 kim tra iu kin bn v ng sut tip
72

Chng ta s kim tra im nm

trn trc trung ha , ti y ng sut php bng khng

nn trn mt phn t ch c ng sut tip. trng thi ng sut nh vy goi l trng thi trt
thun ty .
iu kin bn
max

3kim tra iu kin bn ca im c , cng ln

Trong trng hp ny trn cc mt ca phn t c c ng sut php v ng sut tip
trng thi ng sut nh vy goi l trng thi ng sut phc tp . kim tra bn

chng

ta da vo cc thuyt bn , a trng thi ng sut phc tp v trng thi ng sut n

tng ng
tdmax

( 11-12)

td : c tnh theo cc gi thuyt bn

Theo thuett61 bn ng sut tip ln nht ( thuyt bn 3 )

td 2z 4 2

( 11-13)

Theo thuyt bn th nng bin i hnh dng

td 2z 3 2 ( 11-14)

Theo thuyt bn Mohr ( dng vt liu dn )

td

k
n

1
1
. z
. 2z 4 2
2
2

( 11-15)

9Kim tra bn un ngang phng cho thp nh hnh ch I

Khi kim tra bn cho trng thi ng sut n ta chon mt ct c Mxmax , Qymax
Khi kim tra bn cho trng thi ng sut phc tp th chon mt ct c Mx , Qy cng ln
A

Qy
J x.d

(Sx

d 2
y)
2

Nu y=0 ( im trn trc trung ha )

73

 max

Qy
J x .d

.Sx

( 11-16 )

Ti im tip gip gia long v

Mx h
.( t)
Jx 2

Q
d h
1 y . Sx t
J x.d
2 2

( 11-17)

VD
Xc nh ti trong cho php P ca dm chu lc theo s trong hai trng hp
1 Dm lm thp ch I s 10 t ng
2 Dm lm thp trn c ng knh D=10 cm. Vt liu ca dm c
16KN / cm2
8KN / cm2

74

75

Chng 3
C cu truyn chuyn ng quay
A C cu truyn ng n khp
I C cu bnh rng
1 Khi nim
C cu bnh rng dng truyn chuyn ng quay gia cc trc theo mt t s truyn nht
nh nh s n khp ca hai khu c rng , Khu c rng goi l bnh rng
2 Phn loi
76

-Bnh rng tr dng truyn chuyn ng quay gia cc trc song song
-Bnh rng cn dng truyn chyn ng quay gia cc trc ct nhau

Bnh rng tr

Bnh rng cn
2 T s truyn ng
2.1 T s truyn ca mt cp bnh rng
T s tc gc gia trc dn v trc b dn ca mt cp bnh rng c goi l t s truyn
W

1
1
2
i12 = W n Z
2
2
1

( 3-1 )

W1 , W2 : Tc gc ca bnh rng 1,2

n1 , n2 S vng quay trong mt pht ca bnh rng 1,2
77

Z1 , Z2 S rng ca bnh rng 1,2

Du ( + ) khi n khp trong quay cng chiu
Du ( - ) khi n khp ngoi quay ngc chiu
Cng thc ny ch dung cho bnh rng tr
2.2 T s truyn ca h thng bnh rng thng

II

III

IV

T s tuyn t trc I n trc IV

Z .Z .Z

n
2
3
4
I14 = I12 . I23 . I34 (1) Z .Z ' .Z ' .
1
2
3

( 3-3 )

Bi tp ng dng
Cho hp gim tc 3 cp Hy tnh t s truyn ca hp , s vng quay trong mt pht ca trc
b dn ? Bit n1= 1450 vng / pht
Z1 =18 ;

Z2= 45;

Z2 = 25;

Z3 = 50 ;

Z3=22;

Z4=66
Bi gii
p dng cn thc
Ta c
Z 2 .Z 3 .Z 4

I14 = = ( -1 )n. Z .Z ' .Z ' . = ( -1 )3 . (45/18) . (50/25) . ( 66/22) = -15

1
2
3
Du ( - ) chng t trc IV quay ngc chiu vi trc 1
n4 = n1 /i14 =1450/15 = 97 vng / pht
3 ng dng
Bnh rng c s dng ph bin nhiu trong my mc v
Truyn ng chnh xc , t s truyn n nh
78

T s truyn ln, t nhiu t s truyn khc nhau

- u im
Gon nh , chim t ch kh nng truyn ti ln
Hiu sut truyn ng cao
ng dng lu di , lm vic chc chn
D bo qun thay th
- Nhc im
i hi ch to v lp ghp phi chnh xc
C nhiu ting n khi vn tc ln
Chu va p km
II C cu xch
1 Khi nim
C cu xch dng truyn chuyn ng quay gia cc trc kh xa nhau nh s ca cc mt
xch v rng ca ia

2 Phn loi
-Xch trc lm vic vi vn tc thp, , ti trong ln , dng trong cc ti pa lng
-Xch ko vn chuyn cc vt nng trong cc my trc , bng ti , thang my,
-Xch truyn ng lm vic vi vn tc cao truyn c nng t trc ny sang trc khc ,
xch rng
3 T s truyn ng
I12 = n1 /n2 = Z2 /Z1

( 13-7 )
79

Trong
n1 ,n2 l s vng quay trong 1 pht ca ia dn v ia b dn
Z2 ,Z1 l s rng ca ia dn v ia b dn
4 ng dng
C cu xch c dung trong cc trng hp sau
Yu cu kch thc nh gon v lm vic khng trt . C cu xch c dng trong cc my
vn chuyn , my nng nghip
u im
Khun kh kch thc gon, nh
Khng b trt
Hiu sut cao
Lc tc dng ln trc nh
C th cug2 mt lc truyn ng cho nhiu trc
Khuyt im
Ch to v lp gip chnh xc
Chng mn
C ting n khi lm vic , gi thnh cao
+ trnh h hng
Cn bo qun s dng c cu xch ch yu l bi trn tt , khng ct bi bm , khng
ri vt cng vo ch n khp , phi che chn xch truyn ng c tc ln
III C cu bnh vt trc vt
1 khi nim
Truyn ng trc vt thuc loi truyn ng bnh rng c bit dng chuyn ng quay
gia hai trc cho nhau ( tng cho 90 0 )
2 t s truyn ng
I12 =n1/ n2 = Z2/ Z1

( 3-18 )

Trong
Z1 L s mi ren ca trc vt
Z2 L s rng ca bnh vt
3 ng dng
80

C cu ny thng dng trong cc trc , my ct kim loi

u im
T s truyn ln , lm vic m, t n
C kh nng t hm
Nhc im
Hiu sut thp , trong cc b truyn t hm hiu sut cng thp
Gi thnh cao
Lp gip v gai cng chnh cc c cu bnh vt trc vt cn m bo cc iu kin sau
ng tm phi chnh xc gia bnh rng v trc phi c khe h cn thit Mt cnh tip xc
tt , c cu quay nh nhng , trn

B C cu truyn ng ma st
C cu ai truyn
1 Khi nim
C cu ai truyn dng truyn chuyn ng quay gia hai trc t cch xa nhau
B truyn n gin gm ai mm bt cng m qua hai bnh ai ghp c nh trn hai trc ,
nh ma st gia dy ai v bnh ai nn khi trc dn quay trc b dn quay theo

B truyn ai dt , ai thang c dng rng ri , ai trn ch dng trong cc my khu

2 T s truyn ng
Trong truyn ng ai c hai dng trt ca ai trn bnh ai l trt trn v trt n hi
81

Tru trn khi b truyn lm vic qu ti , trt n hi xy ra do s n hi ca dy ai khi

lm vic
Do trt n hi nn t s ca truyn ai khng n nh
D2

I12 = n1/ n2 = D (1 )
1
Trong
n1, n2 L s vng quay trong mt pht
D1, D1, l ng knh ca bnh ai
h s trt n hi
Trong php tnh gn ng c th b qua h s trt
D2

I12 = n1/ n2 = D
1

Thng thng ai dt i < 5, ai thang i < 10

3 ng dng
C cu ai c th d c an ton khi qu ti dng dn t ng c n hp s
u im
Truyn ng m, khng c ting n
Gi c an ton cho cc cc thit b my khc khi qu ti
Ch to v lp gip n gin
Nhc im
Khun kh v kch thc ln
T s truyn khng n nh
C lc cng ln to ra ma st gia ai v bnh ai
Tui tho thp khi du m ri vo

Chng 14
82

C cu bin i chuyn ng
I C cu bnh rng thanh rng
1 Khi nim
C cu bnh rng thanh rng l bin th ca c cu bnh rng , gm bnh rng n khp vi
thanh rng v gi
Thanh rng l mt phn ca bnh rng c ng knh v cng ln . Khi bnh rng quay theo
chiu vn tc gc w quanh tm O ca gi , thanh rng chuyn ng tnh tin trn gi theo
chiu vn tc
2 ng dng
C cu bnh rng thanh rng bin chuyn ng quay ca bnh rng thnh chuyn ng tnh
tin ca thanh rng c dng nhiu trong thit b my mc . Nh my tin
II C cu tay quay con trt
1 Khi nim
C cu tay quay con trt gm c 4 khu , tay quay , thanh truyn , con trt , v gi . Khi
tay quay quay , thanh trun truyn chuyn ng quay t tay quay n con trt lm con trt
chuyn ng tnh tin thng trong rnh trt .
Khi con trt v tr thp nht hoc cao nht th tay quay v thanh truyn nm trn mt
ng thng ti cc v tr con trt chuyn sang hnh trnh ngc li .
2 ng dng
C cu tay quay con trt c kh nng truyn ti ln nn c dng nhiu trong k thut
nh ng c t trong

III C cu vt- ai c
1 Khi nim
C cu vt ai c gm c 3 khu , vt , ai c , v gi vt c cu to nh mt trc , trc
c gia cng ren hnh thang hoc hnh vung trn chiu di truyn ng v c goi l vt
truyn ng
ai c cng c gia cng loi ren tng ng vi ren ca vt , c th l ai c lin hay ai c
ghp 2 na ty theo cng dng ca c cu vt ai c
83

2 ng dng
C cu vt ai c dng thch hp trong cc truyn ng gin on nh vt me my tin ee
thc hin chuyn ng i li ca bn xe dao, vt kch nn h vt .
IV C cu cam cn y
1 khi nim
c cu cam cn y gm c 3 khu , Khu th nht l cam thng c chuyn ng quay
u , trueyn62 ng cho khu b dn , goi l cn y , c chuyn ng tnh tin thng i li
thng qua con ln t trn mt cam , khu cn li l gi . Nu qu o ca cn y i qua tm
quay ca cam , ta c c cu cam cn y trng tm , nu qu o ca cn cch tm quay
ca cam mt khong e th goi l c cu cam cn y lch tm . Khong cch e goi l tm
sai
2 ng dng
C cu cam cn y bin i chuyn ng quay thnh chuyn ng tnh tin. c dng
trong cc my ct kim loi t ng , trong c cu iu tit nhin liu ca ng c t trong ,
trong cc my dt v cc my cng nghip khc

V C cu cu lt
84

1 Khi nim
C cu cu lt gm 4 khu bn l dng bin chuyn ng quay ca khu dn thnh chuyn
ng lc qua li mt gc nht nh ca khu dn
2 ng dng
C cu cu ltc s dng ph bin trong cc ;loi my bo v my bm du ku pt tng
VI C cu cc
1 Khi nim
C cu bnh rng cc gm khu dn l cn lc , lc qua li quanh trc o ( cng trc hnh hoc
vi bnh rng cc ) trn cn lc t mt con cc quay c quanh bn l , khu b dn bnh
rng cc , cc hm , khu cn li l gi
2 ng dng
C cu bnh rng cc bin chuyn ng quay ca khu dn thnh chuyn ng quay gin
on ca khu b dn , thng c dng trong cc my ng hp

VII C cu malte
1 Khi nim
C cu man t l mt c cu c 3 khu , gm khu dn l tay quay trn u c lp cht ,
khu b dn l mt bnh rng c nhiu rnh hng tm , ga l cc trc quay , tay quay u
quanh trc o

2 ng dng
85

C cu bin i chuyn ng quay lin tc ca khu dn thnh chuyn ng quay gin on

ca khu b dn , thng c dng trong cc my t ng v bn t ng

86