Teknologjia e perpunimit te masave

plastike
- Lnda e par plastike masive sht paraqit n vitin 1910 n form t duroplastit fenolik, t njohur me
emrin bakelit. T njejtin vit n t vrtet filloi epoka e masave plastike pr t ciln jemi dshmitar edhe t
gjith ne sot. Shum shpejt u bn t njohura ant e mira t masave plastike q bri t domosdoshm rritjen
intenzive t prodhimit dhe konsumimit t tyre. Zhvillimi dhe rritja e tyre shkoi n llogari t zvendsimit t
materialeve klasike n makinerit ekzistuese ose n industri t reja deri ather t panjohura. N vitin 1926
filloi prodhimi i duroplastit n form kokrrizash.
- Diku nga viti 1930 filloi paraqitja e termoplasteve.
Pas lufts s dyt botrore masat plastike prjetuan lulzim t papar. Koha e tanishme dhe veanrisht e
ardhmja do t jen gadi t paparamenduara pa kto prodhime njerzore, pr dallim nga ato t cilat
strukturn baz e kan t krijuar nga natyra.

 Lnda kryesore pr fitimin e gati t gjitha masave plastike, prveq disa prjashtimeve, sht
nafta, gjegjsisht derivatet e saja: benzina e leht primare, gazi, vajrat e lehta etj.
Industria e cila mirret me prodhimin e masave plastike quhet industria petrokimike.
Nga petroleji ndahen me metoda t veanta, bashkdyzimet e caktuara, si jan: etileni,
propileni, benzeni, etj. Kto bashkdyzime t quajtura monomere, si lnd e par pr
prodhimin e plastmasave, iu nnshtrohen veprimeve speciale, ku nga gjendja e gazt ose e
lngt, kalojn n gjendje t brumit viskoze ose n gjendje t ngurt. Ky veprim quhet
polimerizim. Polimerizimi kryhet n paisjet e quajtur reaktor. Me rregullimin e kushteve t
polimerizimit n reaktor fitohen polimeret me struktur dhe madhsi makromolekulare t
ndryshme.
Ekzistojn dy mnyra baz pr prfitimin e masave plastike: polimerizimi dhe
polikondenzimi.
Ekzistojn polimere natyrore dhe artificiale. Masat plastike sot n pjesn m t madhe
paraqesin polimeret artificiale.
Varsisht prej ndryshimeve nga ndikimi i nxehtsis masat plastike ndahen n termoplaste,
duroplaste dhe elastomere.

Fig.1. Lloje te

Termoplastet
Termoplastet me nxemje zbuten, me ftohje ngurtsohen dhe n t njejtn pjes ky proces mundet shum her me u prsrit. Kjo
dukuri shfrytzohet te punimi i artikujve, kur plastmasa e nxehur dhe e przier nn presion formohet sipas vijave t brendshme
t kallpit ashtuq pastaj detali i ftohur dhe i ngurtsuar ta ruaj edhe m tutje formn e fituar.
Kjo veti e termoplasteve sht rezultat i strukturs n t ciln dominojn vargjet polimere t cilat n mes vedi nuk jan
t lidhura me lidhje kimike.
Struktura zingjirore e termoplasteve sht shkaktare e vetive tipike t ktyre materialeve:
elasticitet i madh dhe me te qndrueshmria n goditje,
mundsia e prpunimit t leht me teknik automatike (ngase gjat prpunimit masa
e nxeht mbetet pr koh t gjat e pandryshuar).
termostabiliteti ult pr shkakt piks s shkrirjes relativisht t ult.
fortsit vogl n siprfaqe t produktit.
Prfaqsues kryesor t termoplasteve jan Polietileni, polistireni, polivinilkloridi,
poliamidet dhe poliakrilatet.

Fig.2. Mikrostruktura e
termoplasteve

Duroplastet
Tipike pr kt grup t masave plastike sht ajo q kto me nxemjen e par zbuten. Pastaj, pr dallim nga termoplastet nga
ndikimi i nxehtsis fillojn reaksionet kimike (termoreaktiviteti) t mass n duroplaste molekulat e t cils n kt rast
lidhen kimikisht n mes veti. Si prfundim i tr ksaj lajmrohet formimi i rrjets gjigante hapsinore, e shprndar n tre
dimensione,pjest prbrse t s cils jan fort t lidhura me lidhje kimike
Pr shkak t stabilitetit termik t rrjets hapsinore, duroplasti i fortsuar njher me
nxehje m nuk mund t zbutet. Nga kjo struktur dalin edhe vetit e duroplasteve si
jan:
qndrueshmria termike,
mekanike dhe kimike dhe
stabiliteti n dimensione.
Fig.3. Mikrostruktura e
duroplasteve

Metodat e prpunimit t materialeve polimerike

Petzimi
Makinat e petzimit me dy cilindra prdoren n prgjithsi n industrin e
lndve plastike dhe n at t kauukut pr prgaditjen e fletve dhe t
kokrrizave: acetati i celulozs, nitroceluloza, P.V.C. etj.
Lnda plastike n form pluhuri, przihet m par me t gjitha lndt
ndihmse q duhet t prmbaj, si jan plastifikuesat, mbushsat, ashtu edhe
me ngjyrossat dhe pigmentet. Vet cilindrat duhet t ken nj ngrohje t
pavarur (avulli, elektrike, uji etj). P.sh. n rastin e przierjes s polistirenit,
njri nga cilindrat duhet t ngrohet n temperatur 175 C dhe tjetri n
temperatur rreth 40 C. Cilindrat rrotullohen n kahje t kundrta njri
kundrejt tjetrit. Kjo przierje hudhet ndrmjet dy cilindrave t makins
petzuese

Fig.4. Petezimi

Gjat rrotullimit t cilindrave przierja e hedhur fillon t

shkrihet dalngadal, formohet nj shtres, e cila
mbulon cilindrin e ngroht. Rrotullimi i cilindrave t
makins jep nj shprndarje shum t mir t brumit
(mass s shkrir).

Modelimi
Modelimi sht mnyra klasike e shndrrimit t lndve plastike. Pr kt
qllim shfrytzohen mjete t ndryshme, q lnda plastike t bhet e
deformueshme nn efektin e nxehtsis, t shtypjes ose t tretsave. Lnda
vihet n brendin e nj forme me ose pa shtypje drejtprsdrejti ose duke
kaluar npr nj vrim (kanal) me qllim q n fund t nxirret objekti i
dshiruar
Modelimi me derdhje t lir

Fig.5. Modelimi me derdhje

te lire

Me metodn e shndrrimit t lndve plastike me derdhje t lir, duke u nisur nga rrshira e lngt q hyn n brendin
e nj forme, t nj hapsire ose mbi siprfaqet e sheshta, nxirren artikuj t ngurtsuar.

Modelimi me zhytje

Fig.6. Modelimi me zhytje

Nj metod tjetr ku prdoren mjete shum t thjeshta t

puns pa shtypje, sht modelimi me zhytje. Pr kt proces
pune pregaditen forma shum t thjeshta, rreth t cilave
bhet veshja (ngritja) e lnds, e cila krijon nj shtres t
rregullt rreth forms.

Ekstrudimi
Ekstrudimi sht proces i pandrprer i prpunimit t masave plastike.Me kt
veprim masa plastike, si lnd e par, n form pluhuri ose granulati t
formave t ndryshme, hidhet nprmjet depos s furnizimit n cilindr t
makins.

Fig.7. Makina per ekstrudim

Fig.8. Ekstrudimi

Ekstrudimi i gypave dhe profileve

Pr prodhimin e gypave dhe profileve m s shumti prdoren
materialet nga PVC(polivinilkloridi), PE(polietileni me dendsi t
vogl dhe t madhe), PP(polipropileni), m rrall PA(poliamidi),
PMMA(polimetilmetakrilati), PC(polikarbonati) etj.
Pr prodhimin e gypave nga PVC-ja pluhur, m s shumti prdoret
ekstruderi me dy krmilla, ndrsa pr prodhimin e gypave nga
poliolefina dhe termoplastet tjera, prdoret ekstruderi me njkrmill.

Fig.9. Makina per prodhimin

e gypave me metoden e
ekstrudimit

Metoda e ekstrudim-fryrjes
Kjo metod pune shrben pr prodhimin e fletve t holla pa ndrprerje, t
cilat n prgjithsi shrbejn pr nevoja t bujqsis si dhe pr ambalazhe t
masave dhe llojeve t ndryshme, duke filluar nga qeskat m t vogla deri tek
thast pr ambalazhimin e substancave t ndryshme qofshin edhe kimike, si
jan plehrat kimike etj.

Fig.10. Metoda e
ekstrudim-fryrjes

Fig.11. Metoda e
ekstrudim-fryrjes

Parimi i injektimit

Prpunimi me injektim sht nj proces i shndrrimit fizik t lndve

plastike, t cilat n trajt t kokrrizave, prpunohen n nj makin t
quajtur ,, presa e injektimit.
Kokrrizat e lnds vendosen n depon e furnizimit t ksaj prese. Nga
depoja e furnizimit kalojn n brendin e nj cilindri, ku bhet ngrohja dhe
shkrirja e tyre. Pasi lnda t jet lngjzuar nn veprimin e nxehtsis,
injektohet n nj form, ku ftohet dhe ngurtsohet, duke mbajtur (ruajtur)
konfigurimin e brendshm t ksaj forme.

Fig.12. Injektimi

Fig.13. Metodat e injektimit

Prodhimi i artikujve me brendi boshe me an t fryrjes

Ekzistojn variacione t shumta t metodave t formimit t artikujve

me brendi boshe me an t fryrjes. sht shum vshtir me i
sistematizu, meqense deri m sot ekzistojn mbi dhjet sisteme t
patentuara t formimit me an t fryrjes.
Nj klasifikim t mundshm mund ta bjm si vijon:
-Ekstrudim-fryrja n ekstruder me paisjen pr fryrje,
-Fryrja me presim injektues

Metoda me ekstrudim-fryrje

Fig.13. Metoda me ekstrudim-

Fryrja me presim injektues

Fig.14. Fryerja me presim

injektues

Formimi me vakum (zbraztir)

Formimi me zbraztir:
1.thithja e ajrit,
2. ngjeshjaatmosferike,
3.dalja e ajrit,
4.shtresa e goms,
5. forma,
6. fleta plastike,
7. mbajtsja e forms (llamarin)

Fig.15. Formimi me vakum

Laminimi i lndve plastike

Sikurse shihet edhe nga emrtimi i tyre, laminatet plastike jan prodhime t prbra nga shtresat e
lndve fibroze (letr-plhur), t mbushura me rrshirat sintetike dhe t ndrlidhura ngushtsisht
nn veprimin e shtypjes dhe t nxehtsis.
Impregrimi pa ndrprerje

Mbshtetja (baza) prej letre ose bezeje thahet duke u bshtjellur n nj furr ose duke kaluar
ndrmjet dy cilindrave t ngroht. Kjo mbshtjellje (letra ose bezja) zhytet menjher n nj en, q
prmban lndn plastike n gjendje t tretur.

Fig.16. Impregnimi pa
nderpreje

Forma t ndryshme t impregnimit pa ndrprerje

Fig.17. Metodat e
ndryshme te impregnimi pa

Impregnimi me ndrprerje
Laminatet n trajt pllakash, q prbjn prdorimet kryesore t ksaj
teknologjie, pregaditen n presa t mdha me shum kate n temperaturat 130150C, me shtypje q zakonisht lvizin nga 90 deri 100 bar. Koha e ngjeshjes
varet nga numri i shtresave t do kati t press dhe nga karakteristikat e
rrshirs q prdoret
Laminatet mund t jen t ndryshme pllaka ose gypa me shum shtresa.

Fig.18. Impregnimi me
nderpreje

Parimi i kalandrimitt lndve plastike

Lndt plastike t grupit t termoplasteve prpunohen edhe me parimin
e kalandrimit. Parimi i puns qndron n kalimin e brumit t lnds
termoplastike ndrmjet cilindrave metalik t ngrohur t nj makine, q
quhet kalandr. Kalandrat zakonisht prbhen prej tre ose katr
cilindrave. Cilindrat e hyrjes s lnds jan zakonisht ata t siprmit
dhe punojn me frkim, ndrsa cilindrat e poshtm petzojn brumin
pa frkim. Kalandrat punojn n mnyra t ndryshme

Fig.19. Kalandrimi i lendeve

plastike

Fig.20. Kalandrimi

Formimi me rotacion
Formimi me rotacion sht metod e
prpunimit t masave plastike ku
lnda e par n form pluhuri (n disa
raste mund t jet n form rrshire)
hidhet n kallp, ku nxehet deri sa t
shkrihet.

Fig.21. Formimi me
rotacion
(derdhje centrifugale)

 Ant pozitive t saj jan:

-prdoren paisje dhe forma t pakushtueshme,
-nuk ka humbje lnde (rrjedhje q shkaktohen nga kanalet e injektimit, etj.),
-pasi pesha e lnds plastike sht e barabart me peshn e prodhimit t gatshm, jep mundsi
t prodhimit t objekteve me mure t trash deri n 12,5 mm dhe objekte me masa t mdha.
Ant negative jan:
-ka nevoj m t madhe pr fui puntore,
-procesi kufizohet pr pun vetm me lndt plastike me rrjedhshmri t madhe,
-mim
t
lart
t
-vshtirsi fitimi t mureve nn 1,6 mm, dhe

lnds

par,

-formimi prcakton vetm siprfaqen e jashtme t objektit t prodhuar, si sht rasti edhe n
parimin e fryrjes.

Stampimi
Procesi i stampimit kryhet n presa shum t thjeshta. Kto jan t njllojta
me presat e prdorura pr punimin e metaleve. Presat jan t ndrtuara nga dy
mbajtse formash, nga t cilat e siprmja sht e lvizshme, kurse e poshtmja
fikse. Ky tip presash punon me dor ose automatikisht. Pjest e formave n t
cilat do t bhet stampimi, vendosen npr mbajtset e formave.

Fig.22. Stampimi

Plastifikimi
(mveshja)

Fig.22. Plastifikimi

Prfundimi
Materialet polimerike prpunohen me metoda t ndryshme n
produkte t gatshme, shum shpesh n kombinim me polimere tjera,
ose lloje tjera t materialeve.
Materialet polimerike jan ndr materialet m t rndsishme teknike
sot. Prve q shrbejn si zvendsim pr materiale t zakonshme si
xhami, metali, druri ose qeramika, zhvillimi i hovshm i tyre
prshpejton prparimin e shum fushave tjera t veprimtaris
njerzore.