PESLIBRSHI

Pes librat e par t Bibls prbjn nj trsi,

t ciln hebrenjt e quajn Tora - Ligji. Kta
pes libra, q n fillim t krishterimit, u
quajtn me nj emr: Peslibrsh. Emrtimi
vjen nga greqishtja (q i
quan)Pentateukos (biblos) - Libri
pesvllimsh ose Peslibrshi. Se u nda
kshtu q n koht e lashta na e vrteton
prkthimi greqisht i t Shtatdhjetve LXX.
Kta prkthyes, sipas prmbajtjes, ia ngjitn
emrin secilit prej tyre.
Jan kta pes:
1. Zanafilla (mund t prkthehet edhe me: T
brt, Prejardhja) genesis;
2. Dalja Exodos
3. Levitiku Levitikon
4. Numrat Arithmoi
5. Ligji i prtrir Deuteronomion (Ligji i dyt).
Emrtimi q prdorin hebrenjt: merret fjala e
par e librit ose edhe fjala e par m e
rndsishme.
Peslibrshi prbn nj trsi t veant. Pikat
thelbsore jan: fillimi i rruzullit, i njeriut, i

Popullit t zgjedhur dhe prgatitja

prfundimtare pr t hyr n tokn e
premtuar. Rreth ktyre dy gjrave kryesore
grshetohen t dhnat e tjera historike t
zhvillimit t popullit t Izraelit si popull me
ngjarjet dhe formimin e tij si popull: t dalt
nga skllavria egjiptiane, t zgjedhurit si popull
i Hyjit, lidhja e Beslidhjes, Ligji... Me koh
kto ngjarje do t merren si nj dhurat e
veant e Hyjit ndaj popullit t Izraelit dhe do
t simbolizojn shlbimin prfundimtar. N
kt edhe (duhet t) shihet karakteri thjesht
dhe thell fetar i Peslibrshit dhe i tr Bibls
sht, pra, kjo histori religjioze, q biblistve u
plqen ta quajn, historia e shlbimit.
Historia e popullit t Izraelit fillon me lirimin
nga skllavria egjiptiane dhe themelimin e
Beslidhjes s Sinait. ka sjell Bibla para ksaj
kohe, jan shkoqitje t gjeniut hebre t t
dhnave t ndryshme t popujve t tjer apo
edhe shtjellime t tyre lidhur me shtjet
jetsore e gjithmon t rndsishme t
njerzve me aftsi mendore t mdha, ndr ta
sht domosdo Moisiu, edhe pse jo i vetmi q
z vendin e par. Pas t dhnave t
gojdhnave t ndryshme, m von
shtjellohen ngjarjet sipas aftsis dhe mnyrs
s mendimit dhe t dijes s kohs e t

vendeve.
Lidhur me krijimin e Peslibrshit ka shum
hipoteza, por ajo q sot pr sot sht m tepr
e pranuar, edhe pse ka kundrshtime, sht
hipoteza e gojdhnave. Biblistt e sotm kto
gojdhna i ndajn n katr t till.
E ato jan:
a) Gojdhna jahviste e emrtuar kshtu,
sepse Hyjin e quan Jahve. Ka fjalor t veant,
stil t gjall plastik dhe figurativ. Historin e
rnies dhe t prishjes s njeriut e shndrron n
historin e shlbimit me ndrmarrje t veant
t vet Krijuesit. Ksaj gojdhne i mbshtetet
ligji jahvist (Dl 34).
Mendohet se burimi i saj sht n Jude.
b) Gojdhna elohiste e emrtuar kshtu,
sepse Hyjin e quan Elohim. N kt gojdhn
takimi i Hyjit me njeriun sht m pak
material; fjalori sht m i varfr e
antropomorfizma ka shum pak apo aspak.
Ksaj gojdhne i mbshtetet ligji elohist (Dl
21 23).
Burimin duket se e ka n fiset e veriut.
c) Gojdhna priftrore e emrtuar kshtu,
sepse mendohet se bartsit dhe krijuesit e saj

ishin priftrinjt e Tempullit t Jerusalemit. Flet

pr Aronin dhe pr priftrinjt, pr ligjet e
prgjithshme t Daljes (me prjashtim t ligjit
jahvist dhe elohist q u prmendn) dhe pr
ligjet e Lev. dhe t Nr. Mendohet se bartsit e
ksaj gojdhne qen ata q ia dhan
Peslibrshit trajtn prfundimtare q arriti n
kohn ton.
) Gojdhna deuteronomiste kjo
gojdhn gjendet n librin e fundit t
Peslibrshit, n Ligjin e prtrir. Ky libr
greqisht quhet Deuteronomion Ligji i dyt
kndej i prtrir, sepse prsrit ligjet e
mparshme, sidomos ato q prej Horebit e m
ktej. U shkrua me qllim q t vinte n pah
dashurin, kujdesin dhe prkrahjen e veant
t Hyjit ndaj Izraelit. Po ky ndikim ndihet
gjithashtu edhe n disa libra t tjer jasht
Peslibrshit si n Librin e Jozuehit, n
Gjyqtart, n Librat mbi Samuelin dhe n
Librat mbi Mbretrit.
Duket se kjo gojdhn e ka burimin e vet n
fiset e veriut dhe me sa duket, pasi ra
mbretria e Izraelit, levitt e atyre fiseve, e
solln n Tempullin e Jerusalemit.
Gojdhna jahviste gjendet n Zan. q nga kr

2 e m tutje, n D1 dhe n Nr.

Gojdhna elohiste gjendet n tre librat e par.
Gojdhna priftrore fillon q n Zan 1 dhe
vazhdon n dy librat e tjer, kurse Lev sht i
tri i ksaj gojdhne.
Kshtu, n Zan, D1 dhe Nr jan t grshetuara
dhe t shkrira t tri gojdhnat; Lev i prket
vetm gojdhns priftrore, kurse gojdhns
deuteronomiste i prket i tr Ligji i prtrir.
N Peslibrshin, pra, si shihet, shkrihen
gojdhna t ndryshme. Ato jan trashgim i
marr nga Moisiu q, m von, u prpiluan dhe
u renditn sipas rrethanave dhe nevojave t
kohs, t njerzve e t vendit. N kt mnyr
Moisiu mund t mbahet autor i Peslibrshit n
vshtrimin m t gjer t fjals, sepse ai si
protagonist me paraqitje, veprimtari dhe
ligjdhnie e, sipas shum gjasave, edhe me
ndonj shkrim t ln pas, i vuri themelet
kombsis hebrenje, besimit, ligjeve dhe
gojdhnave, kndej edhe vet librat, n kt
vshtrim, mund ta mbajn emrin e tij.
Edhe ktu duhet t vihet n dukje, ka vlen
pak a shum, pr t gjith librat e Bibls se nj

autor, pothuajse, ia shtrin pupln nj autori

tjetr, dhe at, ndoshta, shum her nj
numr i madh njerzish e vazhduan apo e
prshtatn, sipas nevojs s njerzve apo t
kohs, at q shkroi ai. Sepse, rrall mund t
gjendet ndonj libr i kohve t lashta q t
jet shkruar prej vetm nj autori. Kjo vlen
posarisht pr Shkrimin e shenjt. Por, shum
prej tyre e stilizuan, e prmirsuan dhe e
prshtatn. Njmend, librat e Shkrimit t
shenjt u shkruan nn ndikimin e frymzimin e
Hyjit, por prapseprap libri mbiu, u rrit dhe
lshoi shtat deri n trajtn q arriti n kohn
ton, bashk me jetn dhe me kohn.
__________________
LIBRI I ZANAFILLS
Zanafilla (Genesis Gjeneza, T brt,
Prejardhja) hebr. Bereshith. N fillim,
prmban parahistorin n vshtrim t
prgatitjes s Popullit t zgjedhur.
Libri i Zanafills sht, pothuajse, themeli i
tr BV. N t shkrimtari hebre shtjellon n
pika m kryesore arsyen e krijimit t rruzullit
dhe jep arsyen biblike t krijimit dhe t
historis.
Zan, pr nga ana e trajts s jashtme, ndahet

n 10 brezni Tledth:
1. Tledth i i qiellit dhe i toks (1, 1 2, 4a)
2. Tledth i i Adamit (5, 1)
3. Tledth i i Noehit (6, 9)
4. Tledth i i Noehit e i bijve t Noehit (10, 1)
5. Tledth i i Semit (11, 10)
6. Tledth i i Tares (11, 27)
7. Tledth i i Ismaelit
8. Tledth i i Izakut (25, 19)
9. Tledth i i Ezaut (36, 1)
10. Tledth i i Jakobit (37, 2)
Zan, sipas prmbajtjes paraqet:
1. Parahistorin e njerzimit 1 11
2. Historin e patriarkve t Popullit t
zgjedhur 12 50
a) Abrahami 12 25, 18
b) Izaku 25, 19 26, 43
c) Jakobi 27 50
Parahistoria e njerzimit shrben si hyrje n
Bibl n historin e shlbimit. Nis nga fillimi i
rruzullit, flet pr njeriun e par, rnien e tij
dhe pasojat e rnies, pr prmbytjen. Me
Noehin e drejt toka banohet prsri. Breznit
q m par ishin n prgjithsi, tani
prcaktohen n nj njeri n Abrahamin, q
sht trungu themelues i Popullit t zgjedhur.

1. Abrahami njeriu, besimi dhe nnshtrimi i

plot vullnetit t Hyjit. Pasardhsit e tij do ta
fitojn pr pron tokn e premtuar.
2. Jakobi sht njeri shum dredhanik q i
zuri vendin t vllait, Ezaut. Gjithashtu e fiton
me dredhi edhe bekimin atror t Izakut dhe e
shfrytzon mjeshtrisht ungjin, Labanin. Por,
sdo ti vlenin asgj t gjitha dredhit dhe
aftsit e tija po t mos e kishte paraplqyer
Hyji q n kraharorin e nns. Dymbdhjet
bijt e Jakobit jan themeluesit e dymbdhjet
fiseve t Izraelit.
3. Izaku sht figur e zbeht ndrmjet
Abrahamit dhe Jakobit.
4. Jozefi, njeri i drejt dhe i pajisur me urti.
Tregimi mbi t ka pr qllim t paraqes se
Hyji nuk heq kurr dor nga njeriu i mir dhe i
drejt dhe se Perndia prej t keqes, mkatit,
nxjerr t mirn.
__________________
LIBRI I DALJES

Emrtimi
Librin e dyt t Peslibrshit Pentateukut e

emrtojm: Dalja dhe duhet t jet prkthim i

emrtimit LXXExodos, t cilin e morn latint
e gati pothuaj t gjitha prkthimet. Hebraisht
quhen, si rndom, t gjith librat e tjer me
fjalt e para: Welleh emt: Dhe kta jan
emrat.
Prmbajtja e ndarja
Dalja quhet shpeshher edhe Ungjilli i
Beslidhjes s Vjetr, sepse kumton Lajmin e
gzueshm t ndrhyrjes hyjnore n
ekzistencn e nj grupi njerzish /4, 31/ pr ti
br t lindin pr liri e pr ti bashkuar n nj
popull t shenjt /19, 4 6/.
Flet pr ngjarjen e lirimit t izraelitve nga
skllavria egjiptiane, pr t dal nga ajo dhe
pr t trajtuar gjat udhtimit npr
shkrettir pr dyzet vjet si prgatitje n
formim t fiseve n popull si dhe pr
Beslidhjen n malin e Sinait.
Kndej e ndajm n tri pjes kryesore:
l. Dalja nga skllavria /1, 1 15, 21/;
2. Udhtimi npr shkrettir /15, 22 18, 27/;
3. Beslidhja n malin Sinai /19 40/.
Trajta letrare
Dalja u quajt me t drejt nj epope fetare n

themel historike. D1 prmban ngjarje historike

q jan themeli i besimit t izraelitve, por q
shpeshher zbukurohen me nj ton epik e me
zmadhime. Kjo mnyr paraqitjeje shrbente
pr nj qllim t dyfisht: dhnia e madhris
dhe e lavdrimit Hyjit t Izraelit dhe vnia n
pah e gjendjes s veant t popullit t
Izraelit, popullit t zgjedhur n fuqi t plqimit
t vullnetit t lir t Hyjit.
Prpunimi
Si u tha n hyrjen e Peslibrshit shihet qart
n kt libr grshetimi i gojdhnave t
ndryshme q specialistt i quajtn: Jahviste,
Elohiste, Priftrore. Aty ktu gjendet ndonj e
prkitur e t dhnave t gojdhns
Deutoronomiste.
Pa hyr n shtjen e diskutueshme t kohs
s ngjarjeve q paraqiten jemi t mendimit se
duhet t ken ndodhur n shekullin XV para Kr.
, kurse trajta e ktij libri q ka arritur te ne,
sipas t gjitha gjasave, duhet t jet e
shekullit V para Kr.
N mbar librin mbizotron figura e Moisiut. I
zgjedhur prej Hyjit pr ndrmjets mes Hyjit e
popullit, i pajisur me cilsi n shkalln m t
lart pr aftsi udheheqjeje, sht me siguri
figura historike veanrisht e rndsishme e
popujve t lashtsis. Por jo vetm pr

lashtsin e hershme, por ska dyshim se edhe

pr historin e njerzimit, sht dhe mbetet
njeriu q, pr nga organizimi, e kjo n mnyr
t veant shpirtrore, sht figura q ska
qen tejkaluar prej ndonj njeriu tjetr. sht
ati i judaizmit, vet Mesia Jezu Krishti me
kristianizm e prsosi, kurse edhe pr besimin
e tret monoteist botror islamizmin, sht
gurr nga e cila plotsisht varet dhe mbetet
nn ndikimin e pamohueshm m t madh.
Ai n malin Sinai merr zbulesn hyjnore,
dgjon emrin e shenjt t Hyjit dhe lidh
Beslidhjen n nj teofani jasht
LIBRI I LEVITIKUT
- Formimi i nj populli t shenjt Titulli
Libri i tret i Peslibrshit t Moisiut ose i Toras, Ligjit, quhet Levitik. Emrtimi i vjen prej
prkthyesve n greqisht t t Shtatdhjetve,
t cilt e
quajtn Leueitikon ose Leuitikon /Biblion/.
Kt emrtim e prvetsoi edhe Vulgata dhe u
b i rndomt, pothuajse, n t gjitha gjuht,

n prkthimet e mvonshme, e do t thot

Libri i Levitve, i pjestarve t fisit t Levit, t
cilt me trashgim bheshin pjestar t
priftris n Izrael. Bibla hebraishte e emrton
me fjalt e para t librit: Wayyiqr E /Zoti/
thirri.
Prmbajtja
Temat kryesore q rrahen n libr jan: kulti
ritual q populli duhet ti bj Hyjit dhe ligjet
prkatse lidhur me pastrin ligjore, rituale q
populli t jet i shenjt n pranin e Hyjit t
shenjt.
Kto mund t paraqiten kshtu:
1. N shtat kapitujt e par /1 7/ flitet n
hollsi pr flit q izraelitt duhet tia
paraqesin Zotit;
2. N kapitujt 8 9 flitet pr shugurimin e Aronit
e bijve t tij si dhe pr hyrjen e tyre zyrtarisht
n shrbesn priftrore, kurse n kapitullin 10
flitet pr detyrat e priftrinjve.
3. N kapitujt 11 15 flitet pr pastrin e pr
papastrin ligjore rituale si dhe pr kuptimin e
s shenjtes dhe t profanes dhe rregullat si
mund t rifitohet pastrtia rituale.
4. N kap. 16 shtjellohen sjelljet pr ditn e

madhe t shprblimit.
5. N kap. 17 26 jepet nj prmbledhje ligjesh
q zakonisht quhet Kodi i shenjtris.
Kurse n kap. 27 flitet pr kushte dhe pr t
dhjeta.
Dihet se Levitiku nuk sht nj kod organik
dhe sistematik i shtjeve q rreh, por sht
m tepr nj renditje e prmbledhjeve t
ndryshme t ligjeve t ndryshme e t
pjesshme.
Renditjen e fundit Levitiku e prjeton pas
shprnguljes dhe plotson nevojat e Tempullit
t Dyt.
Libri sht fryt i tradits priftrore.
Levitiku u duk tepr von pr t br nj
ndikim t madh n librat e tjer t Bibls.
Pastaj, sa pr libra t Beslidhjes s Re,
gjithashtu mund t thuhet se pr shkak t
rregulloreve t kalueshme t flive q ishin
vetm shenj e flis s Krishtit e q u prkryen
me vdekjen e Jezu Krishtit dhe e humbn,
prandaj rndsin e tyre, sigurisht q nuk ka
ndikuar as ndr ta.
Megjithat, ndikimi indirekt sht shum i

madh e arsyeja qndron n at q njerzit

kan nevoj ta shprehin kultin ndaj Hyjit edhe
n mnyrn e jashtme. Por, pa Levitikun do t
na mungonin shum elemente pr t kuptuar
se si shn Pali dhe sidomos Letra drejtuar
Hebrenjve e kan shtjelluar teologjikisht
vdekjen e Krishtit.
_________________
LIBRI I NUMRAVE

Titulli
Emri Numrat q tani prdoret pothuajse n
t gjitha prkthimet, i vjen ktij libri prej
prkthyesve n greqisht t Shkrimit t shenjt,
nga t Shtatdhjett. T Shtatdhjett e
titulluan librin e katrt t Peslibrshit t
Moisiut Arithmoi, t cilin Vulgata e prktheu
me Numeri ose Liber Numeri. Po kt
titull e morm edhe n prkthimin ton. Bibla
hebreje prdor dy emrtime: Vayyedabber E /Zoti/ foli, fjala e par e librit, dhe at q
sht shum m i prhapur n Biblat hebreje
moderne: Bemidbar - N shkreti, q m
mir i prgjigjet prmbajtjes dhe sht fjala e
katrt e librit.

Ndarja dhe prmbajtja e Librit

Libri ndahet leht n tri pjes:
a/ N Sinai/ 1, 1 10, 10/, ku flitet se si
populli, sipas vullnetit hyjnor, sht nj
bashksi e prbr prej dymbdhjet fisesh.
Libri hapet me numrimin, regjistrimin pr
rishtari ushtarake, nga edhe t Shtatdhjett
ia caktuan emrin /1 4/. Vend t veant ka fisi
i Levit, i cili nuk hyn n numrimin e ushtarve
pr shkak se, pr vullnet t Zotit, sht i
caktuar t kryej shrbesat hyjnore n Tend.
Kapitujt 5 10 prmbajn nj prmbledhje
ligjesh t ndryshme q vshtir lidhen me
prmbajtjen e librit.
b/ N shkreti/10, 11 22, 1/, ku flitet pr
kohn q populli e kaloi n shkrettir dhe pr
ngjarjet e ndryshme q atje i prjetoi. sht
pjesa thelbsore e librit ku shihet fytyra e
njeriut e fytyra e Zotit: populli spushon s
qituri shqelma e nynykaturi aq sa dshiron t
kthehet n Egjipt, pra, n skllavri, kurse Zoti,
gjithher i mshirshm, qorton por nuk heq
dor nga njeriu pr ta shpn n Tokn e
premtuar n liri.
Edhe kjo pjes e kput vazhdimsin e tregimit
t ngjarjeve me disa prmbledhje ligjesh q
jan si nj shtojc e Daljes dhe e Levitikut si p.

sh. kap. 15, 1 15: ligje pr fli e kushte etj. etj.

N udhtim drejt Toks s premtuar populli jo
vetm se vonon arritjen e vet n Tokn e
premtuar pr shkaqe t brendshme:
murmurime, mosprfillje e vullnetit t Zotit,
por has edhe n pengesa t jashtme: populli i
Edomit /20, 14 22/, i Aradit /21, 1 3/, i
Seonit /21, 21 31/, i Ogut /21, 32 35/, q ia
vonojn arritjen n cak.
c/ N tokn e Moabit /22, 2 36, 13/ Izraelitt
jan afruar Toks s premtuar. Aty pengohen
nga mbreti Balak, i cili krkon ndihmn e
vguesit Balaam q, me mallkimin e tij, ta
pengoj Izraelin. Balaami, n vend q ta
mallkoj Izraelin, i shtytur prej Hyjit, e bekon.
Pas ngjarjeve tronditse t lavirsis s
izraelitve me idhuj n Beelfegor /25/, populli
bie prsri n fije /26/. Ndrkaq populli fiton
ligje t reja q duhet ti rregullojn jetn n
Tokn e premtuar. Populli mbetet n
rregullimin fisnor, kndej edhe Tokn e
premtuar e ndajn n krahina ndr
njmbdhjet fiset e Izraelit, kurse Levitve u
caktohen qytetet e tyre, sepse ata nuk kan
pron t veant si fis dhe njkohsisht
caktohen gjasht qytetet strehim pr ata q do
t bjn disa krime /35/.
Libri n thelb flet se si Hyji e organizon

popullin e vet n shkrettir dhe si i prin drejt

Toks s premtuar.
Vlera e pakalueshme e ktij libri dhe, q e bn
gjithmon t kohs, qndron n paraqitjen e
shtegtimit t popullit t Hyjit, t atij t Izraelit,
pr t cilin flet, si dhe t do populli tjetr q
shtegton shpirtrisht drejt Zotit. Zoti e bn t
zemrimioj e t oj; i prin dhe e ushqen, e
prkrah dhe e ndshkon. Por populli /edhe do
njeri/ i kundrshton, lodhet, mrzitet n
shtegtim drejt Toks s premtuar / jets s
ndershme besimtare morale/, aq sa dshiron e
planifikon t kthehet n Egjipt n skllavri.
Kshtu e vonon arritjen e vet n cak, madje
edhe t mirve su mbetet tjetr, por ta
vrejn s kundrualli. K intereson shtegtimi
shpirtror drejt prsosmris, qoft si popull,
qoft edhe si person, libri i Numrave sht me
vler paprshkrueshmrisht i rndsishm.

LIBRI I LIGJIT T PRTRIR

Titulli
Emrtimi i t pestit libr t Peslibrshit t
Moisiut, q ne po e marrim n shqyrtim, vjen

nga prkthimi greqisht i t Shtatdhjetve, t

cilt e quajtn: Deuteronomion Ligji i dyt. E
paraplqyem titullimin me: Ligji i
prtrir pr arsye se n t vrtet ky nuk
sht nj ligj i dyt, por i njjti ligj, porse i
prtrir me shtjellime, me shpjegime. Edhe
pse prkthyesit grek e prkthyen gabimisht
17, 18: mineh hat trah prsritje e ligjit,
pra, kopje, prsdytje e ligjit, emrtimi Ligji i
dyt, megjithat mjaft mir e pasqyron librin
pr nga prmbajtja. Hebrenjt, sipas zakonit t
tyre, e quajn me fjalt e para t librit: Elleh
had debharm - Ja, fjalt ose edhe vetm:
Debharm Fjalt.
Trajta dhe prmbajtja e librit
Pr nga trajta libri sht nj shtjellim i ngroht
i Ligjit me an t gjinis letrare t fjalimit.
Lnda pr t ciln flet, ndahet n gjasht pjes
t shtjelluara prmes katr fjalimeve t Moisiut
q i mban n rrafshin e Moabit, n bregun e
Jordanit, prball Jerikut. Fjalimet ndrpriten
me kodin e Ligjit t prtrir dhe me tregimin
e ditve t fundit t jets s Moisiut dhe t
vdekjes s tij.
1. Fjalimi i par i Moisiut: 1, 6 4, 40. a/1, 6

3, 29: pjesa historike e ngjarjeve prej ojs s

Sinait deri me ardhjen n Moab; b/ 4, 1 40
pjesa e fjalimit t Moisiut q nxit t zbatohet
ligji.
2. Dekalogu, besnikria ndaj Zotit, urdhri pr
shfarosjen e kananenjve, falenderim pr
ndihmat gjat udhtimit npr shkrettir,
qortime q nxjerrim nga e kaluara e msime
pr t ardhmen.
3. Kodi deuteronomik: 12, 26. sht pjesa
thelbsore e librit q sjell riprtritjen e ligjit:
Ligje besimi, autoriteti, ndaj t afrmit, frytet e
para e t dhjetat dhe prfundimi i qortimit.
/Fjalimi i dyt i Moisiut/.
4. Fjalimi i tret i Moisiut: udhzime lidhur
me Rrasat e Ligjit me mallkime kundr atyre
q e shkelin Ligjin; bekimet dhe mallkimet dhe
prfundimi i fjalimit.
5. Fjalimi i katrt i Moisiut: prtrihet
qortimi pr ta mbajtur Ligjin me prkujtim t
s kaluars, me premtime e krcnime.
6. Ditt e fundit t Moisiut: zgjedhja e
Jozuehut pr pasardhs /31/, knga e Moisiut /
32/, bekimi i dymbdhjet fiseve /33/ dhe

vdekja e gjma e Moisiut /34/.

Palca e Ligjit t prtrir sht dashuria e lir e
Zotit ndaj popullit t zgjedhur. Izraeli, ns do
ta gzoj Tokn e premtuar, duhet ta pranoj
Zotin pr Hyj t vetin duke prjashtuar
plotsisht t gjitha hyjnit e paganve:
pabesnikria ndaj Zotit do t ndshkohet pa
mshir.
Ligji i prtrir mund t quhet Libri i
Beslidhjes pr veanti. Beslidhja sht nj
dhurat dhe nj krkes e jets.
E denj pr tu vn re sht dashuria ndaj t
afrmit me mshir e dhembshuri ndaj t
mjerve. L. i prtrir ka faqe me t cilat, m
tepr se do libr tjetr i BV, i afrohet lartsis
hyjnore t Ungjillit. Prej syrit deprtues t
Moisiut vrehet Mesia si profeti i Madh e i
fundit /18, 15 19/.
Nj pamje teologjike dhe nj pritje e fort e
bjn L. p. nj kryevepr t letrsis s vjetr.
Por besimtari mund t lexoj n t jetn e vet
me ato ngritje e rnie shpirtrore q i sprovon
gjithkush, po n t mund t gjej gjithmon
nxitjen e fort pr ngritje: Sepse Fjala sht

krejt afr teje, n gojn tnde, mu n zemrn

tnde q ta zbatosh. /31, 14/.

LIBRAT HISTORIK
JOZUEHU, GJYQTART, RUTA, SAMUELI,
MBRETRIT

BESLIDHJA N PROV GJAT KOHS

Kta libra n Bibln hebraike quhen: Profett
e mparshm n kundrvnie me Profett
e mvonshm, si jan Isaia, Jeremia,
Ezekieli dhe t Dymbdhjet t vegjlit. Ky
emrtim u erdhi lidhur me nj tradit q kta
libra i mbante pr shkrime t Jozuehut, libri
me t njjtin titull dhe pastaj t Samuelit, dhe
Librat mbi Mbretr t Jeremis.
Ne i quajm: Libra historik, sepse na
paraqesin historin e hyrjes dhe t marrjes n
pronsi t Toks s premtuar dhe
prgjithsisht jetn e popullit t Izraelit n
Tokn e premtuar, besnikrin e Zotit ndaj
Beslidhjes dhe qndrimin e ktij populli m s
shumti, n mnyr jobesnike ndaj Beslidhjes.

Themi histori, por kjo nuk duhet kuptuar si

histori e kohs s sotme me kronologji e
prpikmri paraqitjeje, por m tepr si
zgjedhje ngjarjesh t trashguara n baz t
tregimit t atyre q i kan prjetuar, e t
renditura sipas planit q hagiografi e kishte
parapar ta paraqiste. Faktet paraqiten dhe
idealizohen sipas planit: sukseset jan t Zotit
e t besnikris s tij sipas fjals q u kishte
dhn etrve t popullit, kurse mossukseset
jan fryt i pabesnikris s popullit ndaj
beslidhjes. Mesazhi i ktyre librave sht:
besnikria ndaj Ligjit t Zotit sjell suksese,
pabesnikria dshtime; autort sjellin t
dhnat q e ilustrojn kt mesazh.
Pr lexuesin e athershm, po edhe t sotmin,
kta libra jan nj nxitje e vazhdueshme me
pyetjen gjithher t kohs: Sa jam besnik i
ndrgjegjes s ndritur nga sa e sa t ndritura
t kulturs, t civilizimit, e, posarisht, t
Zotit me BV e me BR?
Edhe nj gj: edhe lexuesin e shquar, q mund
t jet sado kudo i thelluar n kuptimin e
filozofis s historis, pra, n kuptimin e
vshtrimit t historis, qoft t asaj t
Shlbimit, qoft edhe t historis n

prgjithsi, mund ti duket tepr e vshtir pr

ti kuptuar ato paraqitje t egra e t vrazhda t
disa veprimeve si fjala vjen t heremitt
anatems, t ngarkimit me mallkim t
shfarosjes me t njom e me t that t mbar
qyteteve e popujve. Nuk duhet t
shkandullohemi, por ti shikojm n
kndvshtrimin e marrdhnieve t kohs.
Sduhet t harrohet se gjendemi n nj koh
kur ndrgjegjja njerzore nuk kishte arritur
ende nj prparim t dshirueshm. Ato ishin
ligje t prbashkta t kohs e t popujve,
ligje lufte q, ehe mjerim(!) sdim t gjejm
prligjje as pr ditt tona. T mos mendojm
tjetr vetm shfarosjet n mas t Lufts s
Dyt Botrore, q e prjetuam edhe ne:
burgje, llogore prqendrimi me vdekje t
ngadalsuar! Vrasje. Vrasje dhe burgime jo n
numr t vogl, por me miliona, dhe jo vetm
n luft, por, mjerisht, edhe pas saj dhe jo dy
mij vjet para Krishtit, por dy mij pas Krishtit!
Pastaj duhet shtuar se hagiografi mendimet e
popullit dhe veprimin e tij, ia mbshtet shum
her leht Zotit, si n vijn e fundit, e si merr,
shpesh her fare parasysh shkaqet e dors s
dyt. Takimi, pastaj, me popujt idhujtar pr
besimin monoteist t izraelitve, sillte pa
dyshim rrnim e dmtim t sigurt. Shto pastaj,
se t gjitha kto veprime ansohen si

ndshkim i drejt pr shkak t paudhsive

dhe veprave prudnuese t idhujtarve.
Nuk duhet nnvleftsuar se shfarosjet n t
vrtet kan qen shum m pak sistematike
sesa mendohet; thjeshtsimi sht pjes edhe
e gjinis letrare.
__________________
LIBRI I JOZUEHUT

Titulli
Bibla hebraike e quan: JEHOSHUA, T
Shtatdhjett: JEZUS, kurse Vulgata: Liber
Josue - Libri i Jozuehut.
Emrtimi i ktij libri vjen prej personazhit
kryesor t Librit. E njohim prej librave t
mparshm t Peslibrshit t Moisiut. Ishte
prkats i fisit t Efraimit, biri i Nunit dhe
quhej Hshea. Kt emr q do t thot
/shlbon/, Moisiu ia shndrroi n Jehshua
Zoti shlbon. E prmend D1 23, 13;17, 8 16;
24, 13; 33, 11; Nm 11, 27 29; 13, 8; 14, 30
38 etj. Ja prcjells dhe ndihms i Moisiut dhe

ai vet, nn urdhrin e Zotit, duke ia vn duart

mbi kok, para mbar kuvendit t dheut t
izraelitve e cakton pasardhs t vetin pr ti
prir popullit e pr ta sunduar.
Prmbajtja
Mbar libri mund t ndahet n dy pjes:
1. Pjesa e par: /kk 1 12/ flet pr pushtimin
e toks s Kanaanit. Kalimi me mrekulli i lumit
Jordan. Pushtimi i Jerikut, po ashtu me
mrekulli. Pushtimi, edhe ky mrekullisht pas
sulmit q shkoi huq, i qytetit Hai. Pushtimi i
krahins s jugut. Shrria e gabaonve.
Pushtimi i krahins veriore. Prfundimi i pjess
s par.
2. Pjesa e dyt: /kk 13 24/ flitet pr ndarjen
e Toks s premtuar ndr fiset e Izraelit.
Pasi bn q populli ta prsris beslidhjen me
Zotin me prbetim kremtor se do ti shrbej
vetm atij e at do t adhuroj, mban nj
fjalim n Sihem dhe, n moshn 110 vje,
vdes e varroset n pron t vet n Tamnatsare,
n pjesn e fisit t Efraimit, n pjesn veriore
t malit Gaas.

Pr sa i prket autorit si dhe kohs s krijimit:

shtjet jan shum t koklavitura. Mendimi
m i prgjithshm duket se sht: autori
anonim ndoshta ishte prej fiseve t
Transjordanis n kohn kur Davidi ende
qndronte n Hebron.
__________________
LIBRI I GJYQTARVE
- Nj popull n formim Librin n fjal Bibla hebraike e quan Shoftim,
t LXX tt e quajn Kritai /greqisht/,
Vulgata Iudices/latinisht/ e ne n prkthim po
e quajm Gjyqtart.
Titulli i prgjigjet mjaft mir brendis s librit
me kusht q fjals t mos i jepet kuptimi i
ngusht gjykats, por nj vshtrim shum m
i gjer. Gjyqtart ktu kan kuptimin e
personave q jan udhheqs t pajisur me
pushtet ushtarak e civil. Kta kan edhe nj
veori: jan njerz posarisht t ngritur prej
Zotit pr t shptuar nj fis a shum fise t
popullit t Izaelit, kur ky bie nn pushtimin e
popujve idhujtar fqinj. Jan pra, lirimtar,
heronj, t kohs ndrmjet Jozuehut dhe

formimit t monarkis izraelite.

Prmbajtja
Libri mund t ndahet:
a) N dy hyrje /1, 2, 5/, ku na paraqitet
gjendja e Izraelit pas vdekjes s Jozuehut
dhe /2, 6 3, 6/, ku na paraqitet gjendja fetare
e Izraelit q gjendet gjithmon n lkundje: Ja
besnike e Ja gjendje idhujtare.
b) Pjesa qendrore e librit /3, 7 16, 31/, ku
flitet pr Gjyqtart lirimtart, heronjt,
udhheqsit e ngritur posarisht prej Zotit po
pr kt qllim. Ekzegjett i ndajn n gjasht
t mdhenj e n gjasht t vegjl, jo lidhur
me rndsin e tyre m t madhe a m t
vogl, por lidhur me njoftimet q na jep Libri
pr ta.
c) Dy shtojcat: e para /17 18/, ku flitet pr
idhujt e njfar Mike dhe migrimin e fisit t
Danit; e dyta /19 21/, ku flitet pr
prdhunimin e nj gruaje dhe shfarosjen e fisit
t Beniaminit.

Autori
Tradita, qoft ajo hebraike, qoft edhe ajo e
krishter, Librin ia mbshtet Samuelit. N libr
jan t grshetuara tradita t ndryshme, t
cilat duket se vetm jan sistemuar sipas
planit t prpiluesit deuteronomist, t
paprekura ose fare pak t prekura pr t
treguar ciklin: pabesnikria e rrjedhimi i saj:
ndshkimi; pendimi i izraelitve rrjedhimi i tij:
Zoti drgon liruesin - gjyqtarin; pra:
pabesnikri - ndshkim; pendim - lirim.
Duke lexuar Librin duhet pasur para sysh, pra,
se ato jan tradita shum t vjetra, t
zgjedhura sipas planit t hagiografit, q ka pr
qllim t paraqes jetn shum t vshtir t
izraelitve para themelimit t nj pushteti
qendror t monarkis. Kjo vshtirsi ishte aq
m e madhe pr t ruajtur monoteizmin mes
popujve idhujtar m t fort se izraelitt.
Tregimet epike t ktyre heronjve na japin nj
drit pr ti kujtuar vshtirsit e ktij populli
pr t mbetur gjall. Kto kujtime t liruesve,
t treguara thjesht dhe me nj shije t veten
t posame t kohve t lashta, synojn t na
japin nj vshtrim t thell t historis: vrtet
n kt popull q lufton pr t qndruar gjall
me o e rrzo t vazhdueshme, sht piktura e

jeta e njeriut q tani sht besnik dhe pas pak

bie n fund me sjelljet e me veprimet e veta
morale. A nuk sht kjo edhe pr Kishn e
Krishtit nj pasqyr? Mendoj pr popullin e
krishter, q i krcnuar prej mijra e mijra
joshjesh t idhujtarive t ndryshme, bie e
ohet or e ast gjat historis. Por, edhe
prmes sa e sa ngjarjeve t trishtueshme, q
na i paraqet ky libr, vrteton thell se
udhheqsi i fundit i mbar historis sht
Zoti.
Libri i msonte izraelitt se ndshkimi sht
rrjedhim i pabesnikris, kurse ngadhnjimi
mbi armikun fryti i pendimit e i kthimit te Zoti.
Kishtari i lvdon Gjyqtart pr besnikrin e
tyre /Sir 46, 11 12/, kurse Letra drejtuar
Hebrenjve na i parqet sukseset e tyre si
shprblim pr fen e tyre: kta jan ajo re
dshmitarsh q u jep zemr t krishterve ti
ikin mkatit e ti mbartin me dures vuajtjet
/Hebr 11, 32 34; 12, 1/.
__________________
LIBRI I RUTS
- NJ E HUAJ: STRGJYSHE E MESIS -

Ky libr i vogl /ska prve katr kapituj/ u

quajt kshtu sipas emrit t personit
kryesor: Ruta. Ngjarja q prshkruan, duhet
t ket ndodhur n kohn e Gjyqtarve.
Shum prej emrave t mdhenj t biblistve,
sidomos t fillimeve t krishterimit, e kan
mbajtur si Shtojc t librit t Gjyqtarve.
Prmbajtja sht shum e thjesht: Elimeleku
nga Betlehemi, i shtyr prej gjendjes s
vshtir ekonomike, e l vendin e vet dhe, me
gruan e me dy djem, shkon n tokn e Moabit.
Ai vdes, djemt i martohen me dy bija
moabsh. Vdesin edhe djemt e Noemia, nna
e djemve, mbetet vetm me dy reja pa fmij.
Mendon plaka t kthehet n vendin e vet dhe
rejat i vihen pas. Njrs ia mbush mendjen t
kthehet n gjinin e saj, por tjetrs, Ruts, sia
del dot. Ajo vjen me t n Betlehem dhe atje e
marton me nj kushri t burrit - n baz t
ligjit t leviratit /Lp 25, 5 10/ dhe prej asaj
martese lindi Obedi - gjyshi i Davidit.
Autori dhe koha e krijimit
Autori mbetet i panjohur. Tradita, qoft
hebraike, qoft e krishter, ia mbshtet
Samuelit. Koha e krijimit sht e vshtir t

prcaktohet. Ka t till q e mendojn m

hert, por shumica e vn pas shprnguljes,
n kohn e riprtritjes me Ezdrn e Nehemin
/rreth 550 para Kr. /
Mesazhi
Nj moabite /nga populli i prjashtuar, shih Lp
23, 4 ev/, prej dashuris q ka Zoti pr t
gjith njerzit,bhet bij e Izraelit e hyn n
lndn gjenealogjike t m t madhit mbret t
Izraelit - strgjyshe e Davidit e po kshtu edhe
e Mesis /Mt 1, 3 5/. argument i bukur pr
tu rrahur e msim!
A sht Ruta tregim historik apo krijim letrar?
Ssht me siguri nj pun e leht pr ta
provuar. Ka arsye t mendohet edhe si krijim
letrar, pasi edhe kuptimi i emrave sht disi si i
paramenduar: Mahalon - debolim; Kelion shkrirje; Rut - mikesh, shoqe; Orf - ajo q
kthen shpinn, pra q shkon, kthehet.
Nse do t ishte kshtu, ather porosia del
shum m e shquar.
Sidoqoft, porosia e ktij libri t shkurtr, por
si vepr letrare shum e qlluar, sht edhe

shum aktuale: dashuria e prcjell me nderim

ndaj t afrmve, hapja ndaj t huajve me
lirim nga skoriet e nacionalizmit t ngusht q
z frymn e prparimit, ja ndaj hirit hyjnor q
thrret gjithknd duke ndikuar n ndrgjegjen
e njeriut, - jan msime t begatshme, t
shndosha e gjithmon t fuqishme, q i japin
librit vler t prhershme.
LIBRI I PAR I dhe II SAMUELIT
- T themelohet nj mbretri pr Hyjin Titulli
N fillim dy Librat e Samuelit ishin nj libr i
vetm. Ndarja n dy libra u b m von me
prkthimin e t Shtatdhjetve, t cilt n
prkthim greqisht, ndoshta sepse libri ishte i
shkruar n dy rrotulla pr shkak t gjatsis, e
ndan n dy libra. Ata edhe i quajtn, bashk
me dy librat mbi Mbretrit, Libri I, II, III, IV
mbi Mbretrit, nga e prvetsoi edhe Vulgata
kt titullim me Libri I, II, III, IV mbi
Mbretrit. NOVA VULGATA dy librat e par i
titullon: Libri I, II i Samuelit. Kurse dy librat e
tjer, III dhe IV, si do t shohim, i titullon:
Libri I, II mbi Mbretrit.

Prmbajtja
Librat I, II t Samuelit flasin pr:
1. Samuelin, Gjyqtar i fundit i Izraelit /kk. 1
12/:
a/ Lindja dhe rinia e tij n Tempullin e Silos,
prbuzja e priftit Eli dhe e bijve t tij nga ana e
Zotit;
b/lufta e par e filistenjve q e humbin
izraelitt dhe u grabitet Arka e Beslidhjes, pr
kthimin e Arks s Beslidhjes pr shkak t
murtajs q i kap filistenjt;
c/ pr veprimtarin riprtritse t Samuelit,
luftn e dyt kundr filistenjve me fitore t
izraelitve;
/ pr themelimin i Monarkis: pr shkak t
udhheqjes s dobt t bijve t Samuelit,
populli krkon nj mbret. Samueli e shuguron
Saulin pr mbret t par n Izrael.
2. Saulin, mbret i par i Izraelit, / 1 Sam 13
2 Sam 1/:
a/ Lufta e tret me filistenjt, padgjesa e
Saulit;
b/ Lufta kundr amalekve: fitore, por
padgjes e prsritur e Saulit dhe prbuzja e
tij nga ana e Zotit;
c/ Davidi shugurohet fshehtas pr mbret t

Izraelit dhe pranohet n oborrin mbretror si

kngtar dhe pastaj edhe armmbarts i
Saulit;
/ Lufta e katrt kundr filistenjve: Davidi vret
Goliatin: kjo trimri i fiton miqsin vllazrore
t Jonats e smirn, q sdo ti hiqet kurr, t
Saulit, prej t cilit i duhet t ik edhe pasi q
bhet dhndrri i Saulit;
d/ Jeta e Davidit e t ikurit q, prej nj vendi
n vend tjetr i dbuar prej Saulit, i duhet t
kaloj edhe ndr armiq deri q n luftn e
pest kundr filistenjve nuk mbeti i vrar Sauli
me Jonatn e deri q i shpartallohet ushtria.
3. Davidi mbret n Hebron dhe themelues i
dinastis /2 Sam 2, 24/:
a/ mbret i Juds n Hebron, luftrat civile
ndrmjet t prkrahsve t familjes s Saulit
dhe t Davidit: vrasja e Abnerit dhe e Isbaalit;
b/ mbret i mbar Izraelit me kryeqytet
Jerusalemin q e pushton, ku kalohet Arka e
Beslidhjes; premtim mesianik /k. 6/;
c/ shrregullime familjare n shtpin e Davidit:
Davidi kurorshkels dhe vrass i Uris:
qortimi i Natanit; t tjera ultsi morale dhe
ngatrresa e vrasje n familje;
/ kryengritja e Absalomit dhe mbarimi i tij.
4. Shtojcat /kk. 21 24/: jan pjes disi t
ndara nga prmbajtja e rndomt e librit, por
q jan pjes e tij. Aty flitet pr vrasjen e

shtat pasardhsve t Saulit pr shkak zie

trivjeare, pr heronjt e Davidit n luftra
kundr filistenjve, knga ngadhnjyese e
Davidit, fjalt e tija t fundit, trimat e Davidit,
regjistrimi i mbretris dhe ndshkimi me
grbul e ndrtimi i nj lteri n Sion.
Lexuesi i kujdesshm mund t nxjerr dobi t
madhe nse di t gjej n kt tregim, me
shum pjes t hidhura e plot dredhi,
problemet e prhershme: nuk e pranon Zotin
as nuk vepron pr mbretrin e tij kush nuk
vepron me ndrgjegje t pastr e me besnikri
t plot. Kush do, mund ta hetoj se me histori
drejton Zoti dhe ai sht gjithmon i
pranishm n t, megjithse njerzit, e
posarisht, ata q jan n timonin e
shoqris, shum her heqin mbrapsht.
[vazhdon]
LIBRAT E MBRETRVE
- Prej kulmit t lavdis n shkatrrim:
shkaku pabesnikria Emrtimi

Tanim sht prcaktuar t quhet Libri i

mbretrve, i pari dhe i dyti. Origjinali ishte nj
libr i vetm, por prkthyesit n greqisht, LXX
e ndan n dy libra, prafrsisht me t njjtn
madhsi dhe Vulgata e ndoqi kt ndarje
/Vulgata i quajti Libri III dhe IV i Mbretrve
sepse me kt emrtim prfshinte edhe dy
librat e Samuelit/. Kt ndarje e mori edhe
Bibla hebraike q prej vitit 1517. Nova Vulgata
Vulgata e Re, t ciln edhe ne e ndjekim, i
quan: Libri I dhe II i Mbretrve.
Prmbajtja
Librat flasin pr historin e popullit t zgjedhur
q prej vdekjes s Davidit e deri n
shkatrrimin e popullit t zgjedhur me
shprnguljen me dhun n Babiloni, n t
vrtet, deri n lirimin e Jojakinit n vitin
561.
Prmbajtja e librit mund t ndahet n tri
pjes:
Pjesa I: Historia e Salomonit /1 Mbr 1-11/:
a/ Veprat e sprasme t Davidit /1, 1 - 2, 11/;
b/ Vitet e para t Salomonit /2, 12 - 4, 34/;
c/ Ndrtimi i Tempullit /5, 1 - 9, 19/;
d/ Kulmi dhe perndimi i mbretris s

Salomonit /9, 20 - 11, 43/.

Pjesa II: Historia e dy mbretrive t ndara:
a/ Ndarja politike dhe religjioze /1 Mbr 12, 1 24, 17/;
b/ Historia e mbretrive t ndara /1 Mbr 12, 25
- 16, 34/;
c/ Historia e Elis dhe e Elizeut /1 Mbr 17 - 2
Mbr 1-13/;
d/ Vijim i historis s mbretrive t ndara /2
Mbr 14-17/.
Pjesa III: Historia e mbretris s Juds deri
n shprngulje; /2 Mbr 18-25/:
a/ Mbretria e Ezekis, mbretit t
prshpirtshm /18-20/;
b/ Kobsia e Manaseut dhe e Amonit /21/;
c/ Riprtritja religjioze e Jozis /22, 1 - 23,
30/;
d/ Shpartallimi dhe shprngulja e Juds /24, 1
- 25, 26/;
e/ Falja q e fitoi Jojakini /25, 27 - 30/.
Vlera historike
Megjithse Autori ka prdorur t dhna
historike dhe ato, me pak prmirsime,
prputhen me t dhnat historike t kohs,

kshtu q kan vler historike, prapseprap

synimi i Autorit sht: m tepr nj interpretim
i historis n dritn e porosis themelore t
Deuteronomit Ligjit t Prtrir: Nj Hyj i
vetm, nj Tempull i vetm.
Pa vshtirsi mund t hetohet nga lexuesi se
rrjedha e tregimit t ngjarjeve ka pr qllim t
theksoj e t argumentoj se pabesnikria
ndaj Beslidhjes me Hyjin dhe ndaj kultit t tij
i ka sjell popullit t zgjedhur rrnimin deri n
shprngulje e n mrgim me dhun. Synimi i
Autorit ka qen t vr n pah si sht e
mundur q populli i zgjedhur, prej kulmit t
lavdis, t bjer aq posht, m s pari duke u
ndar politikisht e religjiozisht, e pastaj, nga
pabesnikria e mbretrve, edhe mbar populli
t marr rrugn e shkatrrimit t vetvetes pr
shkak t pabesnikris ndaj Hyjit.
Ngjarjet e prsiatura n dritn e fes e bjn
lexuesin t hetoj pa vshtirsi se mkati
sht shkaku i rrnimit t individit dhe t
bashksis qoft ai edhe populli i zgjedhur i
Zotit si bashksi ose edhe i Shuguruari /t till
ishin mbretrit, historia e t cilve paraqitet/,
domethn nkushtet kur nuk i shmangen
udhs s mkatit. Mendimi qendror i librit, ose
i librave sht: Beslidhja e Hyjit nuk bn t

tradhtohet.
Ky knd shikimi vrtet ka dika ndrydhse, por
sht shtja e rndsis s madhe t njeriut
t pajisur me vullnet t lir.
Mkati sht kudo kaq thell i mbrthyer n
njeriun dhe i br, t thuash, petk n t, saq
vet Zoti duhet t ndrmarr dika pr t
trajtuar n njeriun nj zemr t re /Jeremia
31, 32 ev. /. Tregimi i lirimit t Joakinit n
shtojcn e librit, sht si nj thirrje shprese
pr shpirtrat e br hi e pluhur prej
shkatrrimit e deportimit.
__________________
LIBRAT HISTORIK
- KRONIKAT, EZDRA, NEHEMIA HISTORIA E IZRAELIT, PREMTIMI I HYJIT
Librat historik t Bibls nuk jan nj kujtim i
thjesht i ngjarjeve t s kaluars q tashm
sht mbyllur, por nj kujtes e tanishme,
vetdije e gjall e nj populli q synon ta
kryej misionin e vet n historin e zhvillimit t

njerzimit.
Librat e Kronikave, Ezdra dhe Nehemia jan
nj prpjekje e gjall pr ta kujtuar t
kaluarn me qllim q t prgatitet e ardhmja.
Pas mrgimit pr m shum se nj shekull
kta libra e tregonin t kaluarn, ngjarjet e
hershme dhe t kohs n mnyrn e vet t
posame; por m tepr si prsiatje shprese pr
t ardhmen.
Nga fati i brendshm i njerzimit veohet
thirrja e Izraelit q sillet drejt mbretris dhe
Tempullit t Jerusalemit: Izraeli me dinastin e
Davidit, Jerusalemi me Tempullin e kultit t
vrtet ndaj Hyjit shnon pranin e Hyjit mes
njerzimit.

LIBRAT E KRONIKAVE
Prsiatje e re mbi historin e Izraelit
Emrtimi Bibla hebraike i quan: Dibre
hajamim, q do t mund t prkthehej me:

Fjal /Ngjarje/ t ditve, kurse shn Jeronimi

i prkthen: Chronicon totius historiae divinae
Kronik e mbar historis hyjnore. T
Shtatdhjett e prkthyen greqisht:
Paraleipomenon q do t mund t prkthehet
me: Lajme t lna q e plotsojn at q e
kan thn n librat e tjer. Kt emrtim e
mori edhe Vulgata.
Ne po i quajm Librat e Kronikave.
Mendojm se sht e nevojshme t theksohet
se dy Librat burimor ishin nj libr i vetm,
ashtu si ishin Librat e Samuelit dhe Librat e
Mbretrve. Madje po shtojm se, sipas t
gjitha gjasave, kta dy libra, jo vetm se me
njri-tjetrin bnin nj trsi t vetme, por ishin
bashk edhe me dy libra tjer: me Librin e
Ezdrs dhe Librin e Nehemis, pr t cilt do t
flasim n vendin e tyre.
Ndarja dhe prmbajtja
Dy Librat e Kronikave mund t ndahen n kto
pjes:
I. Breznit prej Adamit e deri te Davidi /1 Kron
1-10/;
1. Breznit /1 Kron 1-9/;

2. Sauli /1 Kron 10/;

II. Davidi, themeluesi i dinastis dhe i kultit n
Tempull: /1 Kron 11-29/;
1. Mbretria e Davidit /1 Kron 11-14/;
2. Arka e Beslidhjes n Qytetin e Davidit /1525/;
3. Prgatitja pr ndrtimin e Tempullit /2129/;
III. Salomoni dhe ndrtimi i Tempullit /2 Kron
1-9/;
IV. Mbretrit e Juds /2 Kron 10-36/;
1. Reformat e para /10-27/;
2. Reformat e mdha /28-35/;
3. Shpartallimi i monarkis /36, 1-21/;
Prfundimi: Dekreti i Kirit /36, 22-23/.
Karakteri historik i librave
Ska dyshim se Autori shkruan histori, d. t. th.
ngjarjet q i paraqet jan ngjarje historike. Por
duhet pasur parasysh se nuk i paraqet ngjarjet
thjesht ashtu si kan ndodhur, por prsiat mbi
ngjarjet e ndodhura. Ai m tepr shkruan nj
teologji t historis, kshtu q lndn e zgjedh
nga faktet historike pr ti dhn lexuesit t
kuptoj se shptimi vjen nse populli i
prmbahet dinastis s Davidit sepse ktij i
jan dhn premtimet e Zotit dhe kultit t
vrtet Hyjit t vrtet n Tempullin e

Jerusalemit. Ai dshiron ti mbroj bartsit e

jets fetare t ditve t veta dhe t
prshkruaj pamjen ideale t mbretris s
Hyjit. Gjendja sht tejet e mjerueshme:
populli i humbur me dhun ndr popuj pagan,
Jerusalemi i shkatrruar, Tempulli i rrnuar,
dhe pyetet: si mund t ndodh nj mjerim i
till n popullin e zgjedhur? Me tr librin
prgjigjet: mbretr, priftrinj dhe popull e
shkeln Beslidhjen e Hyjit dhe prandaj Hyji i
ndshkoi. Por premtimet e Hyjit nuk kan si t
shkojn kot: prandaj edhe shpresa n nj
prtritje t sigurt me Mesin q duhet t
rrjedh prej Davidit. Prandaj edhe arsyeja q e
shnon vetm at q vlen pr synimin e tij:
shkurton ose sshnon ka nuk shkon n kt
uj. Si prmend aspak mbretrit e Izraelit, por
vetm mbretrit e Juds. Edhe pr kta nuk i
intereson jeta private e tyre: si prmend
ngjarjet e rinis s Davidit, se prmend
mkatin e tij t flligshtis as pasojat e tija,
se prmend idhujtarin e pleqrimit t
Salomonit etj.
Burimet
Autori i Kronikave ka pasur parasysh dhe ka
prdorur shum burime. Prej burimeve t

librave t frymzuar ka prdorur: Zanafilln,

Daljen, Numrat, Jozuehin, Rutn, dy Librat e
Samuelit, dy Librat e Mbretrve. Prej burimeve
profane prmenden gjashtmbdhjet tituj,
por ndoshta i njjti libr citohet me disa tituj.
Pastaj sht shrbyer me dituri edhe me t
dhna gojore t rrethit t vet.
Autori dhe koha e krijimit
Pr sa i prket autorit t Librave t Kronikave,
nuk mund t thuhet se kush ka qen autori.
Prgjithsisht mendohet se autor duhet t ket
qen nj levit dhe shumica mendon se duhet
t jet po ai i Librave t Ezdrs dhe t
Nehemis pr shkak t sistemit t prbrjes s
tyre, t stilit dhe t fjalorit. Mendimi i atyre q
mendojn se duhet t ken qen shum
autor, sht pothuajse krejtsisht i braktisur
prej specialistve t Bibls.
Po as lidhur me kohn e shkrimit t librave
mendimi nuk sht i prer. Mendohet se nuk
duhet t jet assesi prpara 400 v. para
Krishtit por as nuk duhet t merret si m i
vonshm se viti 300 para Krishtit. Ka edhe t
till q krijimin e Librit e ulin edhe deri n vitet
250 200. Zakonisht duke u mbshtetur n disa

t dhna q mund t jen shtes e kohs s

mvonshme.
__________________
LIBRI I ESDRS

Kthimi n atdhe
Me sa pam deri ktu, popullin e zgjedhur, e
lam n nj mjerim t madh, t humbur e t
shprngulur me dhun n mbretrin e
Babilonis, edhe pse me shpres pr nj t
ardhme t lumtur, veanrisht me shpalljen e
mbretit t Persis, Kirit, pr atdhesim /2 Kr 36,
22-23/.
Pr ta prcjell hap pas hapi kt riatdhesim
dhe formimin e judeizmit, kronisti na la dy libra
t shenjt, at t Esdrs dhe t Nehemis.
Emrtimi
Dy librat e tanishm n fillim prbnin nj libr
t vetm q quhej Esdra. Kshtu Bibla
hebraisht dhe prkthimi greqisht i LXX. LXX e

prmbanin edhe apokrifin, q quhej Esdra

madje n vendin e par, 1, 2, 3. N kohn e
krishter libri u nda n dy libra: Esdra 1 dhe
Esdra 2, ku Esdra 1 i prgjigjet Esdrs, kurse
Esdra 2 Nehemis, ndrsa Esdra 1 i LXX u
quajt Esdra 3. Emrtimi i librave me Esdra e
Nehemia sht shum i mvonshm dhe i
prket vitit 1448 kur u shtyp Bibla hebraike e
Bombergut.
Prmbajtja dhe ndarja
Libri flet pr riatdhesimin e izraelitve q kishin
qen shprngulur me dhun n mbretrin e
Babilonis dhe pr rivendosjen e tyre n
truallin e t parve si dhe pr formimin e
judeizmit si kombsi dhe riprtritjen e tyre
fetare e kombtare.
Mund t ndahet n:
1. ardhjen e karvaneve t para t t
riatdhesuarve n Jerusalem nn drejtimin e
Sasabasarit /Zorobabelit?/ dhe rindrtimin e
Tempullit /kk 1-6/;
2. ardhjen e dyt t t riatdhesuarve n
Jerusalem n vitin e shtat t Artakserksit, nn

drejtimin e Esdrs priftit dhe skribs, njeriut n

zyrn e lart t oborrit t mbretrve persian
pr shtje t judenjve. Ky bn reforma lidhur
me besimin dhe me kultin hyjnor dhe merr
masa t ashpra kundr martesave t prziera /
7-10/.
Mendimi teologjik i Librit
Kujdesi kryesor i shkrimtarit sht i
prqndruar n prtritjen e bashksis
besimtare judeje, t Tempullit dhe t
Jerusalemit. Prtritja merr pr baz Ligjin e
Moisiut.
Duke prsiatur se ka e gjeti Popullin e
zgjedhur pr shkak se e harroi Zotin, Hyjin e
etrve t vet, dhe n mjerim e shpuri kjo,
bri mos q ti kthente kah Ai. Izraeli i varfr,
i dobsuar nga do an, nevojtar, mkatar, i
rrahur e i prplasur, i humbur dhe i skllavruar,
i mposhtur kombtarisht, shtetrisht e
fetarisht, e sheh se sht zhdukur ndrra e
monarkis s dikurshme, por, prapseprap,
n gjith kt mjerim e ndjen veten t thirrur
t bnte nj riprtritje shpritrore dhe tia
kthente nderin Popullit t zgjedhur t Hyjit.
Baz e riprtritjes ishte Ligji i Moisiut. Nj
numr i madh kthehet nga shprgulja dhe,

edhe pse me trazime t mdha, u rivendos n

truallin e t parve. Kshtu krkoi ringjalljen e
shpirtit dhe fuqin e riprtritjes s Ligjit t
Moisiut, shrbtorit t Zotit n kryeqytetin e
vet, Jerusalemin e zgjedhur prej Zotit, n
Tempullin dhe n Shtpin e Tij.
far i porosit Libri lexuesit t sotm? Dgjo
Zotin n urdhrimet e tija dhe ruaje thirrjen
tnde me tr kujdesin e njeriut t ditur!
LIBRI I NEHEMIS

Ndrtimi i bashksis
Pr sa i prket hyrjes n prgjithsi t Librit t
Nehemis si dhe emrtimit t tij, shiko
parathnien e Librit t Esdrs.
Ktu mund t shtojm dika lidhur me ndarjen
e Librit t Nehemis.
Libri zakonisht ndahet n kto katr pjes:
1.
Ardhja e kuptarit mbretror n vitin e
20 t t mbretrimit t Artakserksit.
Nehemia vjen si qeveritar i krahins s

Judes /1, 1 - 7, 73a/.

2. Gjat nj kuvendi t prgjithshm, prifti
skrib Esdra ia lexon popullit Ligjin. Populli i
rrfen mkatet dhe premton se do ti
prmbahet Ligjit /7, 73b - 10, 40/.
3. Lista e emrave dhe e reformave.
Shugurimi i mureve t Jerusalemit. Kthimi i
Nehemis n Persi /11, 1 - 13, 3/.
4. Kthimi i dyt i Nehemis n Jerusalem.
Merr masa t ashpra kundr disa
rregullimeve q kishin shprthyer brenda
bashksis /13, 4-32/.
TOBIA, JUDITA E ESTERA
- Tri tregime shprese N koh t vshtira nuk ndodh rrall t
qarkullojn shkrime n t cilat t shtypurve u
jepet shpres e shtypsve u pakallzohet
mbarimi i mjer. Kto shkrime e kan pamjen
e paraqitjes s ndonj ngjarjeje historike, por
n t vrtet jan sendrgjime t autorit q
nn hijen e historis e realizojn porosin,
mesazhin.
Ndoshta nuk gabojm nse kta tre libra i

cilsojm si t till, sepse m shum se histori,

jan tregime frymzuese pr t qndruar i
ndershm dhe besnik ndaj Hyjit qoft n
vshtirsit personale familjare /Tobia/, qoft
edhe n ato kombtare fetare /Judita e
Estera/. Me rndsi sht q t kuptohet mir
e menjher porosia e autorit q me tregimin e
till ka dashur t jap.

LIBRI I TOBIS
Pasqyr e familjes hebreje

Emrtimi
Libri e ka marr emrin sipas personazheve
kryesore pr t cilt flet: Libri i Tobitit /emri i
babait/ ose Libri i Tobis /emri i t birit/.
Teksti
Teksti i origjinalit jo vetm q nuk ka arritur
deri te ne, por as te autort nuk ka nj

mendim t prer nse ka qen shkruar

hebraisht, aramaisht apo greqisht. Tek ne ka
arritur vetm teksti greqisht por edhe ky n tri
redaktime t ndryshme. Vulgata e re e merr
pr prkthim redaktimin S /Sinaitik/ q sht
m i ruajturi dhe duket m i vjetri nga t tri
redaktimet, at A aleksandrin dhe B vatikanas.
Vendi n Kanon
Bibla n gjuhn hebraike, pra edhe hebrenjt,
nuk e pranojn kt si libr kanonik, po ashtu
as nga Kisha e reformuar. Por edhe te katolikt
libri ka qen vn n dyshim nga shum
biblist, por shtja mori prfundim definitiv n
koncilin e Trentit kur u prfshi ndr librat
kanonik.
Prmbajtja
Libri e paraqet historin e nj familjeje hebreje
n mrgim. Tobiti /babai/ sht njeri besimtar,
i prshpirtshm e shum dordhn ndaj t
gjith t mjerve, veanrisht ndaj
bashkkombsve t vet. Megjithat, verbohet
edhe e ndjekin shum kryqe n jet. Po ashtu
edhe Sara vajz e ndershme, e urt dhe e

mir, pa faj t vetin pson nga djalli dhe q

natn e par t martess i vret rresht shtat
burra.
T dy luten dhe e krkojn prej Zotit vdekjen,
por nuk dshprohen. Zoti u ndihmon me an
t engjllit Rafael: at e shpton nga djalli e
Tobitit ia kthen dritn e syve. Gjithka
prfundon mir.
Pr lexuesin e sotm Libri sht shum
ndrtues. Autori, njeri i ditur, e mson dhe e
ndrton lexuesin pa e lodhur aspak. Ai ka pr
qllim ta vr prpara njeriun e drejt i cili e
ka si parim t jets, t jet plotsisht i
ndershm fardo q ti ndodh n jet. Udha e
vrtet dhe e vetmja q njeriun e shpie n
lumturi sht zbatimi i urdhrave t Zotit n t
mira e t vshtira. Lexuesi q e heton kt e
ka n dor elsin e kuptimit t krejt librit.
Lexuesi duhet t prmallohet duke e lexuar
kt libr ku n nj tregim t jets s
prditshme familjare sht ngritur lart
besnikria martesore e jetuar, kuptimi i vrtet
i lmoshs, nderimi i t vdekurve, shija e lutjes
e veanrisht bujaria e lart e martess mes
nj burri e nj gruaje: mendime ungjillore para
Ungjillit.

Libri i Tobis mbahet se do t jet shkruar diku

nga shekulli IV II para Krishtit.
__________________
LIBRI I JUDITS
- Thirrje pr guxim Emrtimi
Libri i Judits quhet kshtu nga emri i heroins
s librit. N LXX z vend pas Esters e para
Tobis, kurse n Vulgat pas Tobis e para
Esters.
Libri duhet t ket qen i shkruar n gjuhn
hebraishte ose arameishte, por tek ne ka
arritur n prkthimin greqisht dhe latinisht.
Prmbajtja
Mbreti i Asiris, Nabukodonozori, me kryeqytet
n Niniv, pasi e mundi Arfaksadin, mbretin e
Medis, mendoi t bnte nj ekspedit
ndshkuese kundr t gjith vasalve,
mbretrve t Perndimit, q nuk kishin

dashur ti ndihmonin kundr Arfaksadit.

Kryekomandant e caktoi Olofernin. T gjitha
mbretrit e perndimit iu nnshtruan me
prjashtim t popullit jude, i cili u mbyll n
qytezn e Betulis pr ti br qndres.
Kur u afrua koha e dorzimit, pr shkak t
mungess s ushqimit e t ujit t pijshm, del
n pah Judita ifutja, e cila e sendrton nj
plan t uditshm pr ta mposhtur ushtrin e
Nabukodonozorit. Lufta ssht m ndrmjet
ushtris s Nabukodonozorit e t popullit ifut,
por ndrmjet Olofernit simbolit t s keqes dhe
Zotit. Judita ifute, vegl n duart e Zotit, grua
e vej, e ndershme, e bukur e, mbi t gjitha,
zbatuese e prpikt e Ligjit t Moisiut, duke e
prdorur bukurin pr ta marr mendsh
Olofernin, ia del ta vras kt me armt e tija.
Kthehet n Betuli me kokn e Olofernit, ifutt
dalin n sulm kundr ushtris armike dhe e
shpartallojn plotsisht. Nga Betulia bhet nj
procesion festiv n Jerusalem, ku me fli, me
kng e valle lavdrohet Hyji pr fitoren mbi
armiqt.
Porosia dhe koha e krijimit
Judenjt mund t shptojn vetm me

ndihmn e Hyjit. Por ndihma e Hyjit sdo t vij

nse ata nuk do ta zbatojn Ligjin e Tnzot.
Judita, zbatuese e prpikt e Ligjit t Zotit,
bhet vegl n duart e Tija pr ti shptuar
judenjt. Hagiografin nuk e intereson aq as
historia as gjeografia, madje ai, duket se
qllimisht, i l pas dore pr shkak t vet
gjinis letrare q sht apokaliptike, pr t
mos e dobsuar synimin q ka n paraqitjen:
lufta e t keqes e personifikuar n Olofernin
dhe lufta e t mirs kundr t keqes me
Juditn. Ska dyshim se autori, duke u
shrbyer me elemente historike t epokave t
ndryshme, ka dashur t shkruaj nj libr
ndrtues q tu ndihmonte lexuesve ta
mbshtesin shpresn dhe guximin vetm n
Tnzon, i cili, me an t Judits, q t gjith
guximin dhe shpresn e ka n t, e shpton
popullin nga nj situat q pr sa sheh syri i
njeriut, nuk do t mund t shptonte.
Mendohet se Libri do t jet krijuar rreth
mbarimit t shek. II ose n fillim t shek. I
para Krishtit.
Sjellja morale e Judits
Judita shrbehet me bukurin e saj pr ta

ngashnjyer Olofernin, v n rrezik nderin e vet

kundrejt nj njeriu t keq q kishte mundur
tia cenonte nderin; vrasja e gjeneralit n
gjendje t dehur dhe n gjum sht tradhti:
kto sjellje i kan shqetsuar sa e sa
moralist. Por duhet marr parasysh se libri
nuk prshkruan nj rast ndrgjegjeje, por ka
pr qllim t thot: Hyji i shpaguan armiqt e
vet po me at monedh q ata e fabrikojn:
Oloferni deshi ta ngashnjej popullin e Hyjit,
Hyji prdor nj femr pr ta ngashnjyer e
rrnuar at, sepse veprimtaria e tij sht
shkaku i humbjes s tij.
Mendimi sht: ata q shpresojn n Hyjin
gjithmon mund t llogarisin n ndihmn
besnike t Tij.
__________________
LIBRI I ESTERS
- PR LIRIN E BESIMIT -

Emrtimi
Libri ka marr emrin e heroins pr t ciln
flitet.

Teksti
Libri te ne ka arritur n dy versione: hebraisht
dhe greqisht. Teksti hebraisht sht,
pothuajse, pr dy t tretat m i shkurtr se ai
greqisht. NV sht prkthyer nga teksti
hebraisht, i cili sht plotsuar me tekstin
greqisht dhe pjesrisht me Vetus Latina.
Prmbajta
Libri i Esters, pr nga prmbajtja, sht i
ngjashm me Librin e Judits. Edhe ktu nj
vajz ifute, bonjake, nga familjet hebreje t
humbura n mrgim, e rritur dhe e birsuar
nga ungji Mardoke, arriti t bhet mbretresh
e Persis, grua e Asuerit /Artakserksit I/
mbretit t Persis. Kur mbreti, prmes
kryeministrit t vet Amanit, dha urdhr t
shfaroseshin ifutt n mbretrin e tij, Estera,
e nxitur nga ungji Mardoke, ia doli ta
asgjsonte planin e Amanit, madje tu ndodhte
e kundrta armiqve t hebrenjve, dhe kshtu
t shptojn nga bjerrja e liris fetare dhe nga
zhdukja kombtare.

Autori dhe data

Autori i ktij libri mbetet i panjohur. Duhet t
ket qen nj ifut nga Persia, t cilit i kishin
rn n dor kujtimet e Mardokeut. Autori,
ndrsa i prshkruan ngjarjet e kohs s
sundimit persian /538 333/, shkruan edhe pr
bashkkohsit e vet n kohn e Makabenjve.
Porosia
I tr libri synon ta paraqes ndihmn e
vazhdueshme t Hyjit ndaj popullit t zgjedhur.
Pra Hyji sht ai q e shpton popullin e vet,
dhe theksohet se: kush ia ngre shokut kurthin,
Zoti e bn q n t t bjer vet.
Vrejtje
Prve tekstit hebraik, n t cilin pr udi nuk
prmendet emri i Hyjit e kemi edhe tekstin
greqisht, q sht pranuar nga Kisha katolike
si pjes t frymzuara, me ka teksti hebraik
merr prfundim t knaqshm. Kto pjes n
prkthimin ton jan t shnuara me shkronjat
e alfabetit dhe t shkruara me shkronja t

pjerrta. Kto tekste e nnvizojn me qartsi

veprimin e Provanis hyjnore.
__________________
LIBRI I JOBIT
- Vuajtja e njerzve dhe drejtsia e Hyjit Emrtimi
Libri emrtohet nga heroi kryesor i tij, Jobi.
Jobi duhet t ket qen person historik,
megjithse historia nuk jep t dhna pr t.
Nuk sht izraelit. Duhet t ket qen nj ndr
njerzit e mir t familjeve patriarkale t
kohs s lasht t popujve t lindjes, nomad
ose gjysmnomad. Ndoshta sht nga Edomi.
Forma e jashtme e librit
Libri sht i shkruar n proz dhe n poezi.
Hyrja /kk 1-2/ dhe prfundimi /k 42, 7-16/
jan n proz, ndrsa pjest e tjera t librit
jan n poezi. Bn pjes n t ashtuquajturit
libra t Dijes, ndr t cilt pr nga arti z
vendin e par.

Prmbajtja
Libri sht nj poem q i v vetes pr qllim
jo vetm t jap prgjigjet n pyetjet
drmuese t shpirtit njerzor: Nga vjen e
keqja n bot? ose edhe: Pse vuan i drejti?,
por ka pr qllim edhe t prcaktoj
marrdhnien e njeriut q pson me Hyjin
tejet t mir e t shenjt. Shihet menjher se
nuk i mjaftojn arsyet e shpagimit q dija e
kohs dhe zbulesa e deriathershme ia japin.
Si mjafton shpagimi kolektiv: shkon e njoma
npr t thatn, si do t thoshte populli yn,
as vepra e mir shpagimi i ktushm me an
t t mirave materiale dhe t jets s gjat.
Kndej edhe e v n sken Jobin e drejt
psues dhe tre miqt e tij q me dijen e kohs
e me arsyet tradicionale mundohen ta
ngushllojn. Jan tri cikle dialogjesh. N
sken hyn edhe Eliuhi, nj i ri q flet shum e
q nuk prmendet as n hyrje as n prfundim
si mik i Jobit /kk 32-37/. Kur zhvillimi i poems
arrin n kulmin e vet, Hyji i dftohet Jobit.
Jobi, i ndrydhur nga madhria e veprs
krijuese t Hyjit, edhe pse i grishur nga Hyji t
pyes ose edhe t kundrshtoj, dshmon
besimin e vet t thell n t, pendohet dhe i
trheq mendimet dhe pohimet e veta t

mparshme.
Autori dhe koha e krijimit
Autori mbetet i panjohur. Shihet se do t ket
qen shum i ditur dhe njohs i mir i dijes s
kohs dhe me aftsi t madhe vrojtimi
teologjikofilozofik. sht patjetr izraelit nga
Palestina, megjithse ka nga ata q kan
pohuar se ndoshta nuk sht jud.
Si koh e krijimit duhet t merret periudha e
passhprnguljes, d. t. th. nga fundi i shekullit
t pest para Krishtit.
Msim pr jetn
Nga Jobi msojm se besimi n Hyjin,
megjithse nuk i zhvillon plotsisht e tani pr
tani t gjitha problemet q mendja e njeriut i
dshiron t qarta, sepse misteret mbeten
mistere, shpie n dures qetsuese e n paqe
shpirtrore. Autori i ka para sysh lexuesit e
kohs s vet dhe do tu thot bashkkohsve
t vet, izraelitve t rn ngusht se t
pashtet, t paatdhe, t patempull, t paliturgji
e flijime, ta ken para sysh t vrtetn se Hyji

iu dftua Jobit, pra ai sht, dhe sht me ta

edhe n kt gjendje. Kjo sht nj e vrtet e
madhe q i jep kuptim jets pr ta jetuar
njerzisht edhe n vuajtje.
__________________
LIBRI I PSALMEVE

Nj libr lutjeje
Sikurse edhe popujt e tjer t Lindjes, po
ashtu edhe populli i Izraelit, ka pasur prirje t
fort pr poezi. Kng - poezi t shprndara
npr librat e ndryshm t Shkrimit t shenjt
gjejm mjaft.
N Shkrimin e shenjt poezi n vete jan
Psalmet.
Emrtimi
Emri i ktij Libri a i ktyre kngve vjen nga
vegla muzikore, me t ciln prcilleshin kto
kng kur kndoheshin. Kjo vegl quhej
Psalterion e ishte vegl muzikore me korda.

Hebraisht quhet: Sefer tehillim ose thjesht

Tehillim Libri i himneve ose Himnet.
Vulgata si dhe Vulgata e re e quajn: Libri i
psalmeve, q do t thot: Libri i kngve t
punuara pr tu knduar t prcjella me vegl
muzikore me korda.
Numri
Si n origjinalin hebraisht, po ashtu edhe n
prkthimin greqisht /LXX/ dhe n Vulgat
numri i psalmeve sht 150. N t vrtet LXX
bien edhe Psalmin 151, porse ky nuk gjendet
n tekstin hebraik dhe Kisha askurr nuk e ka
pranuar pr kanonik t frymzuar.
N renditjen /numrimin/ e Psalmeve nuk
ndiqet e njjta mnyr n origjinal e n
prkthimet e Vulgats. Kjo ka ndodhur sepse
ndarja e Psalmeve nuk sht br n t njjtn
mnyr. Ne do t ndjekim mnyrn e
rndomt q bht /t till si e ka Vulgata e
Re/: n kllapa do t shnohet numri i Vulgats.
Ndarja
Psalmet jan t ndara n pes libra me rndsi

jo t barabart:
Libri i par: 1-41; Libri i dyt: 42-72; Libri i
tret: 73-89; Libri i katrt: 90-106; Libri i
pest: 107-150.
Por, n mbshtetje t prmbajtjes s
Psalmeve, biblistt e tanishm ato i ndajn n
tri grupe:
a/ Himne lavdie - N kt grup prfshihen
Psalmet: 8, 19, 29, 33, 46 48, 76, 84, 87, 93,
96-100, 103-106, 113, 114, 117, 122, 135,
136, 145, 150.
Komponimi pothuajse sht gjithmon i njjt:
pas ftess pr t lavdruar Zotin, vjen arsyeja
e lavdrimit: mrekullit n natyr krijimi,
kujdesi i Hyjit n historin e njerzimit pr
shlbim. Brenda ktij grupi veanrisht dalin
n pah dy lloje Psalmesh: kndimet e Sionit
/Ps 46, 48, 76, 87/ dhe kndimet pr nder t
Zotit Mbretit t gjithsis, ku del n shesh
qllimi i kuptimit t qenies hyjnore t Hyjit,
Mbretit, jo vetm t Izraelit, po t mbar
popujve t bots /Ps 47, 93, 96-98/.
b/ Psalmet e lutjes - ose t ankimit, ose t
vajtimit. Ky grup Psalmesh nuk kndon lavdin
e Hyjit, por Atij i drejtohet pr ndihm.
Zakonisht fillon me nj kushtrim pr ndihm e
n trupin e Psalmit bhet mos pr ta nxitur
Hyjin q ta largoj at t vshtir pr t ciln

krkohet ndihma.
Ky grup, pastaj, ndahet n dy deg: 1/ nse
flet pr nevojn e nj personi, ather sht
personal individual, 2/ nse flet pr nj
vshtirsi kombtare a kolektive, ather
sht kolektiv. Kshtu Psalme t lutjes
kolektive jan: 12, 44, 60, 74, 79, 80, 83, 85,
106, 123, 129, 137. Rasti nxits sht nj
vshtirsi shkatrruese kombtare, nj uri e
gjithmbarshme apo dika tjetr si kto.
Ndr Psalme me qllime individuale merren: 3,
5-7, 13, 17, 22, 25, 26, 28, 31, 35, 38, 42, 43,
51, 54-57, 59, 63, 64, 69-71, 77, 86, 102,
120, 130, 140-143. Ankimet pr t cilat bhet
fjal, jan t shumta e t larmishme: rreziku i
ndjekjes prej armikut, salvime t ndryshme,
mrgimi, pleqria etj. etj.
c/ Psalmet e falenderimit - Edhe ky grup
ndahet n dy deg: falenderimit individuale a
kolektive, sipas falenderimit q bhet n emr
t individit a t bashksis.
Prpos ktyre tri elementeve kryesore: himnit,
lutjes e falenderimit, hyjn edhe elemente t
tjera. Kshtu elementin profetik parakallzues e takojm ndr Psalmet 2, 50,
71, 81, 82, 85, 95, 110 etj. T grshetuar me
kt element profetik jan edhe Kndimet
Sionit e Kndimet Zotit, Mbretit t gjithsis.
Pasi mbreti n Izrael duhej shuguruar hebr.

Mashiah - Mesia kshtu u trajtuan Psalmet

mesiane. Drejtprsdrejti pr Mesin flasin
kto Psalme: 2, 45, 72, 110. Pikrisht Psalmi
110 sht cituar m s shumti n BR!
Autori
Si ia ka mbshtetur tradita e vjetr Librat e
Dijes mbretit Salomon, po ashtu edhe Librin e
Psalmeve ia ka mbshtetur mbretit David,
kngtarit t madh dhe rregulluesit t kultit n
Izrael. Me siguri do t ket shum Psalme q
arrijn deri n kohn e Davidit, por kur vjen
shtja q t prcaktohet se cilat Psalme jan
ato, ather puna del shum m e vshtir se
kujton njeriu. Titujt e Psalmeve t cilt nuk
mbahen pr pjes t frymzuara, nuk na thon
shum, pasi ata na flasin m tepr se cils
pjes, cilit grup psalmesh i takon sesa pr
autorin.
Edhe Psalteri e ka historin e zhvillimit t vet
dhe ka lidhje t ngusht me librat e tjer t
BV, sidomos me Ligjin e Prtrir e me
Profett.
Prdorimi

Me koh Psalmet u bn pjes e lutjeve t

caktuara pr Tempull. N ta pasqyrohet krejt
prshpirtnia e BV. Ato shprehin lidhjen e
ngusht me prjetimin shpirtror t Popullit t
zgjedhur me Hyjin e Beslidhjes.
Psalmet jetojn e vazhdojn t prdoren edhe
n krishterim. Ato bhen lutje zyrtare e Kishs.
Vlera shpirtrore
Nuk sht vshtir t kuptohet rndsia dhe
vlera e madhe shpirtrore e Psalmeve.
Elementi religjioz sht gjithkund i dukshm.
Vet Hyji i ka shndritur autort e Psalmeve pr
ti vn n dukje ato vlera shpirtrore q m
shum tregojn qndrimin e njeriut ndaj
Krijuesit.
Klithma e shprehur prej autorve t ktyre
poemave: himne lavdie Hyjit, kushtrim pr
ndihm me lutjet e ankimit, t vajtimit e t
falenderimit jan gjra q sa t jet njeriu krijes dhe Krijuesi - Hyji, nuk mund t
mbarojn askurr, prandaj edhe vlera e tyre
mbetet e prhershme.

Theksimi i hakmarrjes
Njeriu duke i lexuar por, sidomos duke i
prdorur si lutje, has n disa vende n Psalme
n nm t mdha, mallkime t forta e
sidomos n krkesa hakmarrjeje kundr
armikut, saq shpesh mbetet i habitur. Por ato
nuk duhen kuptuar ashtu, si t ishin shkruar
n ditt tona, por duhet ditur se jan shkruar
para drits s ungjillit dhe jan vn n gojn
e t prndjekurit t pafajshm. Ato jan thirrje
pr drejtsin hyjnore kundr atij q prdor
dhunn dhe kan domethnien se Hyji nuk
mund ta duroj t keqen q shkakton njeriu
kundr njeriut ose edhe kundr njerzve vllezrve t vet. Por, dorn n zemr, kto
Psalme prmbajn dika q edhe n zemrn
ton rri disi e strukur dhe ku hiri i msimit t
Krishtit nuk ka mundur ende t deprtoj. Por
duhet menduar se kto Psalme kan edhe nj
vshtrim shum m t thell: dikur thuheshin
kundr njeriut t paudh, dhunues, kurse sot
kan pr qllim luftimin e s keqes q Zoti
gjithmon e urren e Krishti e ka mundur, e jo
m kundr personit; kundr mkatit e jo
kundr mkatarit.
__________________

LIBRI I FJALVE T URTA

- Rregullore e sjelljes s mir e t urt Prkatsia
Libri i Fjalve t urta i prket kshtu t
quajturs Letrsi e urtis dhe bn pjes ndr
librat e tjer t BV t ktij grupi si jan: Jobi,
Predikatari, Knga e Kngve, Libri i Urtis dhe
Siracidi. Sikurse Peslibrshi pr autorsi i
mbshtetet Moisiut, po ashtu edhe librat e
letrsis s urtis i mbshteten mbretit
Salomon, birit t Davidit, megjithse dihet se
autor nuk mund t jet Salomoni.
Libri i Fjalve t urta
Quhet kshtu sipas emrtimit t Vulgats:
Liber Proverbiorum q dshiron t jet
prkthimi i emrtimit hebraisht: Mshalim
/shumsi i Mashal/ kndej edhe fjala Mesel,
(q burimin duhet ta ket ktu, q prafrsisht
do t thot po kt gj), q n t vrtet don
t thot shum m tepr se fjalt e urta, por
pasi fjalt e urta kan peshn m t madhe t
librit, ather merret si: Pjesa pr trsin
Pars pro toto, sepse n kt libr kemi edhe

poema me prmbajtje fetare e moralizuese,

prqeshje, thnie n t cilat mbizotron
krahasimi, parime popullore etj. Po kt
emrtim e kan edhe t Shtatdhjett:
Paromia.
Prmbajtja
Si libr q ka pr synim t drejtoj kah sjellja
e mir njeriun - individin, ka prfshirje shum
t gjer sa dhe jeta e njeriut. Kndej merr
parasysh: urtin marrzin, nderin nderimin, dashurin - urrejtjen, hidhrimin butsin, kamjen - skamjen, hitin - prtacin;
marrdhniet e njeriut ndaj Zotit; prindrit
fmija, miku - armiku etj.
Ndarja
Zakonisht libri ndahet n:
1. 1, 1 7: Emrtimi.
2. 1, 8 - 9, 18: hyrja: gjini letrare e przier.
Grishje t fitohet urtia autori i panjohur.
3. 10, 1 - 22, 16: rregulla pr jet: autor
Salomoni;
4. 22, 17 - 24, 34: detyrat ndaj t afrmit:
autor: T urtt;

5. 25-29: parime t ndryshme: autor

Salomoni;
6. 30, 1-14: urtia hyjnore: voglsia njerzore:
autor Aguri;
7. 30, 15-33: thnie me numra, prmbajtja e
ndryshme, autort anonim;
8. 31, 1-9: udhzime pr mbretr, autor
Lamueli;
9. 31, 10-31: kng alfabetike: lavdrim gruas
s ndershme, autori i panjohur.
Autori
Pr autor t krejt librit tradita, si e tham
edhe m lart, e mban Salomonin, birin e
Davidit, mbretin e shquar t Izraelit pr urti e
pasuri. Por kjo i mbshtetet po ashtu si edhe
Peslibrshi Moisiut. Libri n vete shnon,
prve Salomonit, edhe t urtt edhe dy t
tjer: Agurin e Lamuelin. Ska arsye t vihet n
dyshim se do t ket edhe pjes t Salomonit,
por duhet mbajtur si vepr q sht krijuar
gjat shekujsh dhe redaktori i ka prmbledhur
diku pas shprnguljes s Babilonis e na i ka
dhn n trajtn q i kemi sot. Mbahet se kjo
do t ket ngjar rreth shekullit t katrt para
Krishtit, por ka edhe nga ata q e mbajn t
prmbledhur n shek. VI-V.

Rndsia
N t vrtet urtsia e Fjalve t urta nuk
mbetet vetm n nivelin e dijes e t urtsis
njerzore. N trsin e librit prmbajtja merr
nj kuptim religjioz e moral shum t thell
pasi kjo sjellje jetsore paraqitet si krkes e
domosdoshme e besnikris ndaj Hyjit si frik
e Zotit, ku fjala frik ka kuptimin e friks
druajtjes, t fes, t prshpirtris, t
nderimit, t dgjess e t dashuris ndaj
Hyjit, prandaj kur thot: Frika e Zotit fillimi i
urtis /1, 7/, i prfshin t gjitha kto
vshtrime. Kndej edhe nuk duhen marr porsi
fjal t urta thjesht njerzore e t dijes s
njeriut. Ska dyshim se ka edhe gjra q sot,
pas ardhjes s Vet Urtsis - Birit t Zotit, na
duken skorje, por megjithat, libri sht nj
gurr vrtet autentike e urtis. Kush e lexon
me vmendje dhe mundohet ta prvetsoj
sheh sa i gjall sht problemi jetsor pr
njeriun q mendon.
__________________
LIBRI I KISHTARIT
- Prsiatje mbi gjendjen e njeriut Emrtimi

Ky libr n Bibln hebraishte quhet Kohelet.

Nuk sht emr i prvem si do t na dukej,
por trajta e participit t gjinis femrore nga
kahal q do t thot: bashkim, mbledhje,
tubim. Kndej edhe Kohelet do t thot:
Mbledhsi, bashkuesi, tubuesi, ai q udhheq,
prin, mson e predikon n mbledhje. T
Shtatdhjett e prkthyen n greqisht
Ekklesiastes q pastaj e mori edhe Vulgata dhe
nuk e ndryshoi as edhe Vulgata e re por e la
me Liber Ecclesiastes. Edhe ne po e lm me
kt emr: Kishtari.
Autori
N kt libr thuhet se autor i Kishtarit sht
Salomoni, biri i Davidit, mbret i Jerusalemit /1,
1; krh. 1, 12. 16; 2, 4-10/, por kjo duhet
marr si fikcion letrar pasi librat e dijes t
urtis, i mbshteten Salomonit. Kishtari duhet
t jet shkruar ndrmjet Jobit e Siracidit dhe
afrsisht n gjysmn e dyt t shekullit III
para Krishtit nga nj shkrimtar i panjohur.
Prmbajtja e ndarja e librit

Libri zakonisht ndahet n dy pjes kryesore,

por, prderisa n vet librin nuk mund t
shihet nj plan i prpikt i autorit, do ndarje
mbetet pak a shum subjektive.
Hyrja 1, 1-3;
PJESA I:
Parathnia: Mrzia: 1, 4 - 4, 11:
Katr mnyr zhgnjimi:
1. Jeta e Salomonit: 1, 12 - 2, 26;
2. Vdeksia: 3;
3. Individi dhe shoqria: 4, 1 - 5, 8;
4. Paraja: 5, 9 - 6, 12.
PJESA II:
Parathnia: T qeshurit 7, 1-7;
Katr mnyr zhgnjimi:
1. Shpagimet: 7, 8 - 8, 15;
2. Dashuria: 8, 16 - 9, 10;
3. Rasti: 9, 11 - 11, 6;
4. Mosha: 11, 7 - 12, 8;
Prfundimi: 12, 9-14.
Mendimet e Kishtarit - Koheletit
Thnia me t ciln e fillon dhe e prfundon
librin: Kotsi kotsish e gjithka sht
kotsi /1, 2 dhe 12, 8/, ka mjaftuar q
Kishtari t fitoj epitetin: skeptik, pesimist
madje avant la lettre, edhe ekzistencialist,

epikureist dhe hedonist. T gjitha kto epitete

e kan disi burimin e vet edhe n libr, porse
asnjri nuk mund t vrtetohet plotsisht. Nuk
sht skeptik, sepse sht besimtar n Hyjin e
drejt dhe patrandsisht mbshtetet n
Provanin hyjnore, ssht pesimist i plot,
sepse u gzohet krijesave dhe vet krijimit,
ssht ekzistencialist i zymt, sepse gjen
arsye t jets s lumtur n prdorimin e t
mirave materiale, por ndalon shprdorimin.
Vrtet ai nuk sht asket i krishter, por
gzimet e knaqat i cilson si dhurat e Hyjit
/2, 24; 3, 13; 5, 18 tj. /, por ai, si mendimtar,
flet edhe pr pesimizm dhe pfundon se Hyji
sht qllimi i njeriut /6, 10; 12, 7/. Mendoj
se duhet t thuhet, pa frik gabimi, se ai sht
realist q vet e merr jetn ashtu si sht dhe
mundohet t bj edhe t tjert ta marrin
ashtu si sht. Krkon dhe me tr librin e
vet thot se njeriu sht njeri e jo as engjll
as djall.
Si ta lexojm Kishtarin?
Me prsiatje t vazhdueshme, t thella, t
bukura por, sa her me ankth e jo pa ironi t
thell, e shtron prpara pyetjen e madhe e pr
mendues shqetsuese, ndrydhse q krkon

prgjegje t knaq shpirtin e njeriut: Cila

sht n t vrtet gjendja e jets njerzore?
Shpeshher t duket se shkatrron gjithka t
mir ke menduar pr jetn njerzore. Prqesh
shum her mendimin tradicional edhe t
librave t mparshm t Bibls. V n pah me
guxim, e ktu qndron prsiatja e tij e thell,
se: drejtsin n jet nuk e prcjell si
rrjedhoj mirqenia. Pohon qartas se i drejti
vuan sa her dhe i keqi gzon n kt jet. N
t vrtet Kishtari na e hedh prpara kocin e
problemit pa pretendim ta zhvilloj, m tepr
na udhheq t prsiatim vazhdimisht pa
kryengritje dhe prfundon se duhet ti
nnshtrohemi vullnetit t Krijuesit.
Kishtari edhe pr ditt tona mbetet
bashkkohor: n krizn e mendimit q e
cilson kohn ton, ai i flet ndrgjegjes s
mendimtarit t ngul shikimin e vet drejt n
Krijuesin dhe sht e kot t ngulsh besimin
tnd n pasuri apo n njerz, se sot t
lavdrojn e nesr t poshtrojn. Me zgjuarsi
thekson se njeriu vlen aq sa sht e di ti
prdor t mirat q jan dhurat e Zotit dhe jo
aq sa ka.
Pastaj duhet lexuar si libr kalimi nga besimi
i kohs n besimin e ardhshm. Autori thot se
suksesi i jets toksore t njeriut nuk sht

qllimi i saj: ssht kjo shprblimi i Hyjit.

Ishte kjo n planin hyjnor t prgatitjes s
njerzimit t mund ta pranoj nj dit fjaln
shkandulluese t Msuesit t prhershm:
Lum t vobektt... Lum t butt... Lum
pajtuesit... .
__________________
LIBRI I URTIS
- Feja e izraelitve ballafaqohet me
helenizm (helenizmin) Emrtimi
Dorshkrimet greqishte kt libr e
emrtojn:
Urtia e Salomonit, kurse Vulgata e quan Libri i
Urtis. Veanti e ktij libri sht se i vetmi i BV
ka qen shkruar greqisht n origjinal. I prket
grupit t librave t Beslidhjes s vjetr q
quhen deuterokanonik. Kisha katolike e mban
pr libr kanonik, megjithse ka qen shkruar
greqisht.
Autori, vendi dhe koha e krijimit
Autori mbetet i panjohur dhe fshihet me

pseudonim me emr t Salomonit. Kshtu

ndodh edhe me kt libr si me librat e tjer
kshtu t quajtur t Urtis. Autori duhet t
ket qen nj izraelas i ditur e shum i
prshpirtshm q ka dashur tu jap
bashkbesimtarve sigurin e besimit t
etrve. Mendohet se duhet t ket qen nga
bashksia e izraelitve q ishin ngulur n
Aleksandri, qendr e madhe kulture e kohs.
mohet se libri u shkrua n gjysmn e par t
shekullit t par para Krishtit. Kshtu ky libr,
pr kah koha e krijimit, sht m i afrmi libr
i BV me librat e BR.
Plani dhe prmbajtja
Pas grishjes q bn ta dshirojm urtin. /1, 115/, autori v n pah rndsin e madhe t
urtis n jetn e njerzve /1, 16 - 5, 23/,
prshkruan prejardhjen, natyrn, veprimtarin
e urtis dhe shnon mjetet pr tia arritur /10,
1 - 11, 3/. Nga kap. 11, 4 urtia ia l fjaln
Hyjit, fryms s tij, fjals, dors dhe krahut t
tij. Me kapitujt 19, 22 prfundohet libri.
Leht mund t shihet se libri sht i planifikuar
mir dhe i ndar n tri pjes kryesore:

I. Udha e Urtis n kundrshtim me udhn e t

patenzonve /1-5/;
II. Urtia n vetvete /6-9/;
III. Veprimtaria e Urtis gjat historis /1019/.
Autori u drejtohet bashkbesimtarve q t
mos e humbasin identitetin fetar e kombtar
n przierjen e madhe t kulturs pagane. Si
apologjet has n vshtirsin e paraqitjes s
matur t besimit t vet sepse duket se do ti
ruhet polemiks me kundrshtart, por
gjithher e ruan maturin e njeriut t ditur.
Duket se e ka pasur mir parasysh q edhe
lexuesi i huaj i mundshm t fitoj mendim t
mir e trheqs pr besimin e t parve t
autorit megjithse smund t vrtetohet se
misionarizon. N takim me helenizmin kulturn greke, ska pasur se si t mos marr
ka i ka plqyer pr t vrtetuar bindjet e veta
dhe shihet se e ka njohur deri diku zhvillimin
mendor t kohs, por nuk sht nn ndikimin e
tij dhe e prdor gjithher nn kndin e shikimit
biblik. Si njeri i kulturuar i kohs e ka njohur
n prgjithsi, por nuk bn askurr nj
ballafaqim sinkretizues t mendimit t kohs
me mendimin biblik. Kndej mundohet ta
zhvilloj sa m fuqishm shtjellimin e besimit

n Hyjin /teologji/ dhe pr hern e par n

Bibl shtrohet problemi i ekzistencs s Hyjit e
prdoret argumenti i shkaktueshmris
kauzalitetit /13, 1-9/. Flitet edhe pr njeriun
dhe fatin e tij /antropologji/. Si i till libri sht
shum afr BR: njeriu sht krijuar q t
jetoj /1, 12-15/, vdekja ka hyr n bot nga
smira e djallit /2, 24/, por ajo pr t drejtin
sht shndrrim i mnyrs s jets me kalim
n pavdeksi athanasia /hera e par q
prdoret n BV 2, 23; 3, 4; 6, 18-19 etj. /. Pr
kt arsye shum specialist e kan cilsuar si
libr filozofie t fes.
N takim t BV me kulturn greke, Libri i
Urtis prgatit t pranohet Jezu Krishti dhe
porosia e tij.
Pr kohn e sotme
Libri i Urtis ka rndsi jo t vogl pr t
krishterin e ditve tona q duhet ti prshtatet
jets s sotme dhe, me ndryshimet e mnyrs
s jets dhe t mendimit, t mos mbetet
manesh dhe njkohsisht t mos e humb
identitetin e vet fetar. N t do t gjej nxitje
t fort pr ta ruajtur zanafilln e vet t
krishter n takim jo t leht mes jets s

desakralizuar dhe t sekularizuar t sotme me

Ungjillin.
__________________
LIBRI I SIRACIDIT
- Pasqyr e besnikris s hebreut -

Emrtimi
N tekstin greqisht ky libr emrtohet: Urtia e
Sirakut. Vet autori n fund t librit thot se
sht: Ben Sira, i biri i Siracidit. Emrtimi
latinisht i Vg: Ecclesiasticus /liber/ duket se
do t thot: Libri i Kishs - i Bashksis,
sepse, pas gjase sht muar si doracak n
bashksi pr edukimin moral t katekumenve.
Ndoshta do t mund ta quanim: Bashksiari.
Titullimi latinisht duket se arrin te shn
Cipriani. Pasi biblistt e kohs, shumica m e
madhe, e emrtojn: Siracidi, mendoj se edhe
ne spo largohemi nse po e quajm kshtu.
Sdo t ishte keq t quhej edhe Ekleziastiku.
Autori dhe koha e krijimit
Autori na e tregon emrin e vet dhe nuk fshihet
nn pseudonim porsi shkrimtart e tjer t

librave t Urtis. Libri qe shkruar hebraisht nga

Ben Sira dhe duhet ta ket shkruar n vitin
190 para Krishtit. Greqisht e prktheu i nipi pr
bashksin e hebrenjve n Aleksandrin e
Egjiptit n t 38 tin vit t mbretrimit t
Euergenetit II, d. m. th. n vitin 132 para
Krishtit.
Autori sht njeri i ditur, shum i
prshpirtshm. Ka pr qllim t bj mos pr
ta ruajtur identitetin fetar e kombtar t
izraelitve q aso kohe ua kishin hapur dern
dy kapaksh rrymave t reja t kulturs
joshse t paganizmit dhe t kndit t shikimit
pagan n t gjitha fushat e jets.
Prmbajtja e ndarja e librit
Libri flet pr shtje m t ndryshme t jets
s njeriut e t sjelljes s mir t izraelasit dhe
dshiron t jap pasqyrn e jets s besimtarit
besnik t Izraelit. N fillim jep nj msim t
shkurtr mbi urtin q subjektivisht prkon me
frikn e Zotit e objektivisht sht mbajtja e
Ligjit t Moisiut.
Ndahet zakonisht n dy pjes.

Pjesa e par 2, 1 - 42, 14 : porosi pr jet t

prshpirtshme, qortime besnikrie, rregulla
jetsore pr t rinj, pr t rritur, pr pleq, pr
fmij, pr prindr etj. etj. ;
Pjesa e dyt 42, 15 - 50, 29 : ku m tepr
shtjellon teologjin e historis s shlbimit.
Fillon me krijimin dhe vazhdon me ruajtjen,
rritjen e kujdesin e Hyjit pr popullin e Izraelit.
Ai nuk ndalet n histori si t till, por, me an
t personave t shquar t Izraelit, paraqet se
si, n saje t urtis, t tillt ia arritn
shenjtris. Ndr njerzit e tij t mdhenj vend
t rndsishm zn priftrinjt, sepse Aroni e
Fineesi kan vend t veant n librin q e
prfundon me lavdrimin e Simonit, kryepriftit
t kohs s tij.
Shtesat
Lutja e falnderimit 51, 1-17;
Knga prfunduese 51, 18-38.
Siracidi sht prfaqsuesi i fundit i t urtve
t BV n Palestin. sht prfaqsuesi m i
shquar i hasidim ve t prshpirtshmve t
Izraelit, q, pas pak kohe, me gjak do ta

mbrojn besimin e vet kundr salvuesit,

Antiokut Epifan.
Libr kanonik
Libri i shkruar hebraisht ka humbur. Shn
Jeronimi e ka pasur tekstin hebraisht. Tanivon
u gjetn n Kairo e n Kumran tri t pestat e
librit. Vg e ka marr prkthimin latinisht
megjithse shn Jeronimi nuk e ka
prmirsuar. Megjithse ky libr nuk figuron n
kanonin e Bibls hebraike, librin e citojn
shpesh rabint. Letra e Jakobit frymzohet nga
ky libr dhe Mateu, n Ungjillin e vet, e ka
parasysh. Kisha e pranon pr libr t
frymzuar kanonik dhe e prdor shum n
liturgji.
Pr ditt tona
Pr arsye t shtjellimit t knaqshm dhe pr
shijen e matur t mendimit, pr shkak t
shpjegimit me besnikri t zbatimit t Ligjit,
pr vshtrim t lart t mendimeve t pranis
t Hyjit n histori, pr nderim q i jep kultit
hyjnor, Siracidi na vizaton shkrolcin e menur
q kthehet e bhet nxns i Krishtit, i cili di t

nxjerr t reja e t vjetra nga visari i vet /Krhs

Mt 13, 52/. Se sa i rndsishm sht edhe pr
ditt tona na e vrteton edhe prdorimi i
begatshm n liturgji: mson t ruajm lirin e
vrtet prball joshjeve t kohs.
__________________
LIBRI I ISAIS
- Profett -

Emrtimi
Fjala profet nga greqishtja profetes tregon
at q flet n emr t Hyjit dhe prkthen
termin hebraik: nabh. Kndej profet n
vshtrimin e par t fjals sht ai q flet n
emr t Hyjit, kurse n rendin e dyt sht ai
q parakallzon, i shndritur prej Hyjit, t
ardhmen. N hebraishte ka edhe nj term
tjetr: roeh vegues, ai q sheh at q Hyji ia
mundson ta shoh e q njerzit e tjer nuk
mund ta shohin.
Profet, pra, sipas mendimit t Bibls, jan
njerz veanrisht t grishur prej Hyjit t flasin
ka Hyji u thot, t jen zdhnsit e tij,
kasnec, lajmtar, kumtues t fjals s tij.

Profett
Profeti i par dhe m i madhi i BV sht
Moisiu /Krh. Dalja 20, 19-21; Lp 5, 23-28; 34,
10-12. Sipas Lp 18, 18 ai sht modeli i t
gjith profetve. BR n t do t shoh
prototipin e Jezusit profet/.
Por periudha e vrtet e profetve fillon me
Samuelin /shek. XI para Kr. / e vazhdon
mrekullisht deri n shekullin V para Kr. Prej
disave nuk na shptuan shkrime /Elia, Elizeu/,
kurse prej 16 i kemi shkrimet q mbajn emrat
e tyre.
Kta ndahen n profet t mdhenj 4 /Isaia,
Jeremia, Ezekieli dhe Danieli - Danielin Bibla
hebraike nuk e rendit ndr profet, dhe 12 t
vegjl - quhen kshtu pr shkak t
shkurtsis t shkrimeve nn emrat e tyre.
Jan: Oseja, Joeli, Amosi, Abdia, Jona, Mikeja,
Nahumi, Habakuku, Sofonia, Agjeu, Zakaria e
Malakia.
Kta njhersh quhen edhe profet
shkrimtar, megjithse nuk duhet marr n
kuptimin e sotm t shkrimtarit gjoja se ata
jan ulur e kan shkruar librin q mban emrin

e tyre; librat profetik e kan historin e

veant t shkrimit t vet, sepse zakonisht
jan shkruar gjat shekujsh nga nxnsit e
tyre.
Profetizmi
sht dukuri e veant dhe ekskluzive e
popullit hebre. Profetizmi e prcjell gjat krejt
historis popullin hebre. Thirrja profetike varet
vetm e krejtsisht nga grishja e lir e vullnetit
t Hyjit, pa far merite t t grishurit, pa
marr parasysh gjendjen shoqrore, kulturn,
etj. Isaia ishte bujar, Jeremia e Ezekieli
priftrinj, Samueli levit, Elizeu bujk, Amosi bari
etj.
Profett jan udhheqs t teokracis, rojtart
e Beslidhjes, ndrtuesit e t ardhmes. T
thell n prsiatjen e s kaluars, t rrnjosur
n kuptimin e t tashmes, deprtues t shquar
n synimet e planit hyjnor me njerzimin, ia
mbrrijn t ken fatin e zbuless hyjnore pr
t udhhequr njerzimin udhs s sigurt t
Hyjit. N marrdhniet shoqrore krkojn
drejtsin mes njerzve, vllazrimin dhe
barazin. Si revolucionar t vrtet t
mendimit njerzor qortojn e krcnojn pa

dallim mbretr, priftrinj, pasanik e skamnor

deri edhe mbar popullin e njerzimin kur
secin udhs s drejtsis shoqrore.
Pyetja e madhe e ekzistencs s popullit hebre
gjen prgjigjen e vet n lvizjen profetike. Si
ka mundur t qndroj ky popull mes nj
morie popujsh t mdhenj e t vegjl n
kazanin e valuar t popujve t Lindjes s
Afrt? Pak mund t gjenden popuj q kan
rn m posht se populli i Izraelit, t
robruar, t coptuar, t deportuar, t
skllavruar nga popujt m t fort e m t
mdhenj, ia kan dal t mbeten gjall, madje
t prtrijn bashksin kombtare, t krijojn
traditn e vet e t ndikojn pozitivisht mbi
mbar historin e mvonshme. Si? Me an t
dhurats s Hyjit q jan profett! Ata ia doln
ti japin shpjegim historis dhe ia arritn ta
bindin popullin pr kt shpjegim. Kshtu ia
doln ta ruajn identitetin kombtar dhe fetar.
Mjafton t merret parasysh pushtimi asirian,
pastaj ai babilonas, mrgimi dhe kthimi n
grupe n Jude!
Autori
Isaia, biri i Amosit, duket se rrjedh nga nj

familje bujarsh, nga Jerusalemi dhe mbahet

se do t ket lindur rreth viteve 768-765 para
Kr. Thirret nga Hyji pr profet n vitin 740 para
Kr. , n vitin e vdekjes s Ozis /6, 1-13/.
Veproi pr nj koh t gjat 40-50 vjet nn
katr mbretr t Juds: Ozis, Joatamit,
Akazit, Ezekis e ndoshta edhe t Manaseut.
Gojdhna ifute mban se qe martirizuar nga
Manaseu q e preu me sharr. Sidoqoft pr
Isain nuk dim m asgj pas vitit 700. para
Kr.
Isaia sht me siguri njri ndr m t shquarit
poet t popullit t Izraelit dhe njeri thellsisht
fetar. Madhsia e tij shihet leht kur dihet se
ka pasur aq ndikim t madh sa q pr tre
shekuj vazhdon shkolla e tij e nxnsit e tij
vazhdojn t profetizojn e t shkruajn nn
emrin e tij deri n t pestin shekull para
Krishtit.
Libri i Isais - kulmi i profecis s Izraelit
prfshin tri pjes t epokave, t frymzimeve
profetike e t autorve t ndryshm: a/ 1-39:
Isaia /740-700/; b/ 40-55 Deutero - Isaia /
550-539/; c/ 56-66 Trito - Isaia /sh. V/.
Pavarsisht nga tradita, qoft hebreje, qoft
edhe e krishter, sipas s cils krejt Libri i
Isais mbahej pr vepr e Isais, kritika e

biblistve t dy shekujve t fundit mendon se

vetm pjesa e par sht vepr e Isais, kurse
dy pjest e tjera u prkasin autorve t tjer,
t cilat dikush nga shkolla e Isais
prfundimisht i ka rregulluar e lidhur n nj.
Megjithat, duhet pasur parasysh se ka arsye
t forta, t cilat kan ndikuar n Komisionin
biblik papnor /28. VI. 1908/ t krkoj prej
studiuesish t ken kujdes n shqyrtimet e
tyre q hipotezat t mos i marrin pr teza,
sepse, duke marr parasysh periudhn e gjat
prej nj gjysm shekulli veprimi t Isais,
ndryshimet stilistike, as fjalori as paraqitja,
smund t mbeten t njjt.
Prmbajtja
Pjesa e par /1-39/ ndahet n: 1. Profecia
kundr Juds e Izraelit para lufts siro
efraimite /1 -5/; 2. Libri mbi Emanuelin, ku
gjenden fjalimet gjat kohs s lufts siro
efraimite /6-12/; 3. Profecia mbi popujt e
huaj /13-23/; 4. Apokalipsi i Isais /24-27/.
Mbahet shtes e nxnsve t tij; 5. Kngt mbi
Samarin e mbi Juden kundr politiks s
tyre e kundr popujve pagan /28-35/. 6. T
dhnat biografike t profetit /36-39/. Edhe kjo
pjes sht shtojc e nxnsve t tij.

Pjesa e dyt /40-55/ quhet Libri i ngushllimit.

Ktu kemi nj pamje tjetr dhe nj koh tjetr.
Jerusalemi sht i rrnuar, populli i humbur n
shprngulje n Babiloni. Dhe ja, ngjallet
shpresa me paraqitjen e popullit persian,
sidomos me mbretin Kir, 539. para Kr. N
ngjarjet historike ai lexon synimet hyjnore q
ka me popullin e vet. N kt pjes jan katr
kngt mbi Shrbtorin e Zotit /42, 1-7; 49, 19b; 50, 4-11; 52, 13 - 53, 12/. Kto jan katr
poema lirike. Paraqesin nj shrbtor t Hyjit:
t prsosur, q e bashkon popullin e vet dhe
sht drit pr mbar popujt, predikon fen e
vrtet q vjen prej Hyjit. Kto pjes,
megjithse jan pjest m t studiuarat, prap
skan prkim as lidhur me prejardhjen e tyre
as me prmbajtjen. BR sheh n to Jezusin prej
Nazaretit, sepse Ai vet ia ka prshtatur
vetvetes dhe misionit t vet shprblimtar /Lk
22, 19-20. 37; Mk 10, 45/. Edhe predikimi i
krishter i par ka par n T shrbtorin
shlbimtar t njerzimit t Deutero Isais /Mt
12, 17-21; Gjn 1, 29/.
Pjesa e tret /56-66/ q e quajn Trito-Isaia Isaia i Tret, mohet si vepr e nj profeti
tjetr. Mbahet si nj prmbledhje e prbr.
Disa copza patjetr flasin pr izraelitt e
kthyer n atdhe q mundohen t rindrtojn

Tempullin e t prtrijn kultin n t.

Redaktort jan deuteronomist pas
mrgimit.
__________________
LIBRI I JEREMIS
- Pr t rrnjosur e pr t mbjell Emrtimi i librit
Libri hebraisht quhet sipas fjalve me t cilat
fillon: Fjalt e Jeremis, greqisht thjesht:
Jeremias, kurse N. Vulgata e quan: Libri i
Jeremis.
Autori e koha e veprimit
Autor i librit mbahet Jeremia. Ai thot pr vete
se rrjedh nga nj familje priftrore e Anatotit,
nj vend i vogl n verilindje t Jerusalemit,
larg tij kund 5, 5 km. Mendohet se duhet t
jet nj nga pasardhsit e kryepriftit Abiatar, t
cilin Salomoni e pat konfinuar n Anatot /1 Mbr
2, 26/. Lindi prafrsisht n gjysmn e dyt t
shekullit VII para Kr.
Veproi n kohn e mbretit Jozi, Joakaz,
Joakim, Joakin, Sedeci dhe t qeveritarit

Godoli. Pas vdekjes s ktij t sprasmi

prdhun qe mbartur n Egjipt, ku parakallzoi
profecin e fundit /k. 44/. Pas ksaj kohe
sdihet m gj pr t.
Veprimtaria e tij zgjati dyzet vjet, me vuajtje e
mjerime shum t mdha. Me prjashtim t
mbretit Jozi dhe t qeveritarit Godoli, q
sundoi vetm dy muaj, t gjith t tjert e
prndoqn e nuk deshn ta dgjojn.
Pa me syt e vet pushtimin e par t vendit si
dhe shprnguljen e par t popullit t Judes.
Prjetoi rrethimin e Jerusalemit, pushtimin dhe
rrnimin e tij, djegien dhe shkatrrimin e
Tempullit dhe deportimin e popullit n Babiloni
nn tmerrin e Nabukodonozorit. Krejt jeta e tij
mund t prmblidhet n Ja, un po i v fjalt
e mia n gojn tnde, ja, sot po t v mbi
popuj e mbretri: q t rrnjossh e t
rrnosh, t prndash e t shprndash, t
ndrtosh e t mbjellsh! /1, 9 10/.
Libri
Libri i Jeremis sht libr prmbledhjesh
profecish t thna n raste t ndryshme e n
koh t ndryshme, pa marr parasysh as

rendin kronologjik t ngjarjeve as t profecive.

Ssht leht t bhet nj ndarje e prpikt,
sepse Libri nuk sht redaktuar sistematikisht.
Po ndjekim at ndarje q sht m e
zakonshme ndr biblistt.
Titulli /1, 1-3/;
I. Profecit kundr Juds /1, 4 - 25, 13/;
II. Profecit kundr popujve pagan /25, 1438; 46-51/;
III. Profecit lidhur me shlbimin /26-35/;
IV. Vuajtjet e Jeremis /36-45/;
Shtojca /52/.
Nuk dim se kriter ka ndjekur Jeremia n
prpilimin e librit t vet. Ska dyshim se ai do
t ket pasur nj rend t profecive t veta, kur
ia bri diktat sekretarit t vet besnik Barukut
n vllimin q e dogji mbreti Joakim /k. 36/,
pa dyshim se libri, q prsri ia bri Profeti
diktat Barukut, do ti ket shrbyer redaktorit
ose redaktorve n prmbledhjen e profecive
t Profetit q kan arritur deri tek ne.
Mendohet se do t ken ekzistuar dy
redaktura, pasi teksti greqisht i t

Shtatdhjetve nuk e ka at renditje q e ka

teksti hebraik. Vulgata ndjek tekstin hebraik.
Jeremia nuk lartsohet poetikisht si Isaia ose
ndonj profet tjetr, por ai ndrion me
thjeshtsi, spontanitet dhe sht shum
natyror saq mund t bhet model i tregimit t
do literature. sht profet i zemrs dhe, me
jetn e vet, si qe shemblltyr e gjall e
Krishtit psues, paraqet n vetvete t gjitha
vuajtjet dhe shpresat e popullit t zgjedhur.
Teksti q ka arritur deri tek ne duket se rrjedh
nga periudha e shprnguljes. Mendojm se
profecit e Jeremis kan qen lexuar e
rilexuar e medituar nga t shprngulurit n
dheun e huaj. Me vuajtjet e mdha dhe me
shpresn e madhe se do t vij dita e
shptimit dhe e liris, Jeremia mbetet edhe sot
e ksaj dite dshmitar ngushllues dhe
frymzues, qoft i individit q pson
padrejtsi, qoft edhe i popujve t skllavruar
n mnyr t ndryshme, por sidomos kur gjyq
sht martina.
__________________Vajtimet
- Nj popull i prvujtruar Emrtimi

Libri zakonisht quhet sipas emrtimit q ia dha

Vulgata: Lamentationes VAJTIMET. Bibla
hebraike e quan, si bn rndom me librat e
tjer, me fjaln e par: EKAH SI, kurse t
Shtatdhjett e quajn THRENOI - VAJE. Bibla
hebraike e vendos n grupin e Shkrimeve Ketubim.
Prmbajtja
Libri prbhet nga pes poema - kng vajtimi.
Si qendr duhet marr mkati, posarisht i
priftrinjve dhe i profetve, me t cilin e
joshn popullin ta lr rrugn e vrtet e ta
prish Beslidhjen me Zotin. Kndej Zoti edhe
largohet prej popullit t vet, pothuajse veshet
n re, q lutja e popullit t vet t mos
deprtoj tek Ai /3, 44/ dhe ai heq dor nga
Qyteti /4, 16/. Qyteti, q hebraisht sht i
gjinis femrore - mbetet e vej, fmijt e
saj /tij/ bonjak. Por gjithkund n libr
prshkohet ndjenja e thell e shpress s
gjall se Zoti do t sjell faqe prej popullit t
vet: Na kthe (te ti), o Zot, e ne do t
kthehemi /5, 21/.

Autori e koha e krijimit

Tradicioni, qoft hebre, qoft i krishter, librin
ia ka mbshtetur profetit Jeremi. Mirpo,
kritika e biblistve t sotm nuk e pranon m
Jeremin pr autor. Autori duhet t ket qen
nj judeas q e ka prjetuar rrnimin e
Jerusalemit, shkatrrimin e Tempullit dhe
shprnguljen me dhun t popullit t Judes.
Mendohet se do t jet krijuar pr prdorim
liturgjik, sepse duket se nj lloj kulti do t ket
ekzistuar edhe pas rrnimit t Tempullit, ku n
rrenojat e tija bashkoheshin judenjt e mbetur
n Palestin pr t vajtuar. Autori duhet t ket
qen judeas i mbetur n vend. Se u krijua pr
prdorim liturgjik na flet edhe arsyeja se u
prdor dhe ende sot e ksaj dite prdoret n
sinagoga dhe lexohet me rastin e agjrimit
prkujtues t ngjarjeve t idhta t vitit 587
para Kr. t nntn dit t muajit Ab /korrik gusht/. Liturgjia katolike e prdor n Triditshen
e Javs s shenjt /t enjten, t premten e t
shtunn/.
Koha e krijimit nuk sht leht t caktohet, por
me siguri pas ngjarjeve t vitit 587, pas
shkatrrimit t Jerusalemit, pas djegies s
Tempullit e pas bartjes me dhun t popullit t

Judes n Babilon, n kohn e

Nabukodonozorit.
Trishtimi n mjerimin fizik e moral t
katastrofs politike e religjioze, sjellja
mkatare q e shtrngon, t thuash, Zotin ta
ndshkoj popullin e vet, shpresa n ndihmn
e Zotit, Zotruesit t historis s prgjithshme
dhe kombtare, i japin ktij libri nj bukuri
tragjike, por q shpreh nj shpres t
patrandshme n mirsin e atrin e Hyjit ndaj
popullit t vet t zgjedhur, por njkohsisht
edhe ndaj t gjith popujve edhe t ditve
tona. Prandaj edhe lexohet e prsiatet me
knaqsi, si t fliste edhe pr ngjarjet e ditve
tona. Pr kt arsye sht e mbetet libr
shum aktual.
__________________
Libri i Barukut
- Lutje e shpres Emrtimi dhe vendi n Bibl
Libri emrtohet kshtu sipas emrit t sekretarit
t profetit Jeremi. Libri, megjithse duhet t
ket qen shkruar hebraisht, Bibla hebraike
nuk e ka. Teksti ekziston n prkthimin e t

LXX /greqisht/. Kta e quajn thjesht BARUK,

kurse Vulgata e ka me kt emrtim: Libri i
Barukut. Shn Jeronimi nuk e prktheu
latinisht kshtu q mbeti prkthimi latinisht i
vjetr. T LXX e kan menjher pas Jeremis
e para Vajtimeve, kurse Vlg e ka pas
Vajtimeve.
Autori dhe koha e krijimit
Megjithse Libri i mbshtetet Barukut, birit t
Neris, sekretarit t Jeremis, ska dyshim se
sht pseudoepigrafi, dhe kritika e biblistve e
mban se duhet t ket qen nj autor ose edhe
m mir, disa autor, q qllimisht ia kan
mbshtetur Barukut, pasi duket se libri ka
qen shkruar shum pas vdekjes s Barukut.
Pr kohn e krijimit biblistt nuk jan
plotsisht n prkim. Mendohet se duhet t
ket qen krijuar kah fundi i t tretit qindvjetor
para Krishtit, ose edhe m von.
Prmbajtja e ndarja
Libri ndahet:

Hyjra 1, 1 - 14
Lutja pendestare 1, 15 - 3, 8
Poem urtsis t barazuar me ligjin 3, 9 - 4, 4
Poem nxitjeje e ngushllimi 4, 5 - 5, 9
Shtojc: Letra e jeremis.
Libri sht shkruar n katr gjini t ndryshme
letrare:
lutje, poezi urtsie, predikim profetik dhe
satir.
Porosia
Libri prmban analiz t thell t mkatit qoft
individual qoft edhe kolektiv t mbar kombit.
Mkati sht rregullim i rendit moral, prishje
krenare e urtsis hyjnore me kryengritje
qllimore kundr mirsis s Hyjit.
Shrim smund t ket po qe se mkatari me
prvujtri nuk kthehet kah Zoti q sht burim
i do t mire.
Baruku na sjell nj emrtim krejt t ri lidhur

me Hyjin: I Amshueshmi, t cilin nuk e gjejm

askund gjetiu /4, 10. 14. 22. 24/.
Porosi e madhrishme pr Izraelin n mrgim,
sepse ngjall shpresn e madhe t kthimit,
riatdhesimit, n nj Jerusalem t riprtritur
dhe m t lum se n t gjith t kaluarn, me
nj Beslidhje t amshueshme, thirrje kjo,
edhe pr t gjitha kombet q rnkojn nn
zgjedhn e padrejt t robris, veanrisht t
robris s mkatit, q sht m e rnda
skllavri, por edhe t robris politike.
Ky libr na e shtjellon n nj mnyr t
mrekullueshme qndresn e madhe historike
t popullit t Izraelit, sepse na tregon se si ata,
edhe n skllavri t shprnguljes me dhun,
jan t bashkuar me vendasit e vet, sado t
mjer, n atdheun e vet.
A e ke lexuar Barukun? - shkruante La
Fontaine - Ka qen nj gjeni i madh! /La
Fontaine sipas Luigjit Racine/.Profecia e
Ezekielit
- Shpresa e madhe nn ndikimin e Hyjit Profeti

Ezekieli, biri i Buziut, prift, sht nj ndr t

shprngulurit me dhun n Babiloni, n vitin
597 para Kr. . Jetoi n nj bashksi t
shprngulurish n brigjet e lumit Kobar.
Thirrjen profetike e fitoi t pestin vit t
shprnguljes d. m. th. n vitin 593 para Kr. .
Veprimtaria e tij ndoshta mund t ndahet n
dy periudha: nga viti 593 deri n rnien e
Jerusalemit m 587. dhe, nga rnia e
Jerusalemit deri n vitin 571. , kur mendohet
se profetizoi pr hern e fundit /Ez 29, 17-20/.
Mendohet se u vra nga nj princ i Juds pse e
kishte qortuar rnd pr idhujtari.
sht predikatar i fort me fjal t fuqishme q
n mnyr njerzore u drejtohet njerzve, por
edhe gjeni i madh, i pasur n paraqitje e
shum her i vshtir pr tu kuptuar me
simbolizime t shklqyera. sht njeriu q i
prjetoi momentet m t vshtira t popullit t
Izraelit e dshmia e tij m s forti na e
argumenton qllimin e madh q Zoti e pat me
popullin e zgjedhur pr historin e njerzimit.
Kndej, patjetr, sht shkrimtar me aktualitet
t veant.
Libri

Libri i Ezekielit sht i planifikuar mir dhe pa

vshtirsi hetohen kto pjes:
1. Hyrja /1-3/;
2. Profecit para rrethimit t Jerusalemit /424/;
3. Profecit kundr popujve t huaj /25-32/;
4. Profecit gjat rrethimit dhe pas rrethimit t
Jerusalemit /33-39/;
5. Ligji - tora e Ezekielit /40 48/.
Megjithat, shum vende paralele, futje t reja
e shtrirje q nuk jan t Ezekielit, tregojn se
edhe kjo vepr ka pasur zhvillimin e vet
gradual, pak a shum si edhe librat e tjer t
Shkrimit t shenjt. Edhe n t shihet se edhe
nxnsit, nn ndikimin e fort t personalitetit
t mjeshtrit t vet, e kan br punn e vet.
Unitetin e tanishm t librit e kemi me siguri
nga redaktori i fundit.
Porosia
Ndshkimet, q Zoti i on, jan rrjedhoj e
mkatit t popullit si komb dhe t personave.
Populli i Judes ka mkatuar rnd kundr

Zotit, e Zoti, pse sht i drejt, duhet ta

ndshkoj: rrethimi i Jerusalemit dhe
shprngulja me dhun do ta vrtetoj kt gj.
Por, pasi populli ta ket kuptuar, n fuqi t t
vshtirave q do ti sprovoj, se Zoti sht dhe
q sht i drejt, do t vij shptimi:
riatdhesimi n Palestinn rrnjsisht t
organizuar, n nj Jerusalem plotsisht t
prtritur, n nj Tempull t rindrtuar me nj
hyjshrbim hollsisht t prcaktuar. Me zemr
t re, n Beslidhjen e re, prsiatja ndrydhse
e t kaluars sht vetm e prkohshme, mbi
pamjen e nj t ardhme m t lume q duhet
ta vendosim e ta mbshtetim ekzistencn ton.
Me shum simbolizime e paraqet shpresn e
madhe se pas t vshtirave do t zbardh dita
e lume pr Izraelin: do t jet nj popull i
bashkuar, jo m i ndar n dy mbretri, do t
ket nj Tempull t vetm t riprtritur me
nj kult t prcaktuar hollsisht e jet
shoqrore t rregulluar mir. Simbolika me
eshtrat e ringjallur, ngjall shpresn e kthimit
dhe t riprtritjes s Izraelit.
Rndsi ka t theksohet se tek Ezekieli, shum
m tepr se te librat e tjer t BV sht vn
n pah prgjegjsia vetiake - personale: Kush
t mkatoj, ai vet do t vdes; djali sdo t

prgjigj pr mkatin e babait t vet, as baba

sdo t prgjigj pr mkatin e t birit.
Drejtsia e t drejtit do t jet mbi t drejtin e
paudhsia e t paudhit do t jet mbi t
paudhin. /Ez 18, 20/.
__________________
PROFECIA E DANIELIT
- Mbretrit e toks e Mbretria e Hyjit Emrtimi
Sipas emrit t personit q mbizotron n libr,
quhet edhe vet libri: Profecia e Danielit. Kush
ishte Danieli? Ishte nj hero i njohur ndr
izraelit /Ez 14, 14 e v. ; 28, 3 etj. /, i cili e
quan Daniel /Gjykats Zoti/, dhe gjithashtu i
prmendur edhe ndr popujt e Lindjes?
Megjithse quhet sipas tij, ai nuk sht autori.
Autori dhe koha e krijimit
Edhe pr kt libr, sikurse edhe pr shum
libra t tjer t Shkrimit t shenjt, autori
mbetet i panjohur. Duhet t ket qen nj
judeas i prshpirtshm i kohs s salvimit t
rnd t Antiokut IV Epifan /175-164/. Libri,

pra, duhet t ket qen shkruar n at koh,

me siguri para vitit 165 para Krishtit, sepse
nuk e prmend fitoren e Makabenjve. Me
shembujt e ndritshm t bashkatdhetarve t
vet ka dashur tu jap zemr sivllezrve t
vet t mos i lshoj zemra e t ken guxim t
qndrojn n fen e t parve.
Gjinia letrare
Ky libr sht shkrimi i par apokaliptik i BV.
Kjo sdo t thot se pjes shkrimi zbulesor nuk
ka pasur edhe m prpara /Sh. Is 24-27; Ez 1,
4-28; 10, 1-22 etj; Zak 9-14; Joel 3-4. /.
Shkrimtari, i bindur se me rrjedhn historike
sundon Zoti, me simbole e shenja mundohet ta
zbuloj rrjedhn e historis, kshtu q ngjarjet
konkrete i shtjellon si prov kalimtare deri t
vij paqja me drejtsi.
Nuk duhet t na hutoj se autori na i paraqet
ngjarjet e shek. VI dhe ato i grsheton me
ngjarjet e shekullit t dyt, sepse pr t
luftrat q ndjekin njra tjetrn, sjan tjetr,
por simbole t fuqive t errta n kundrshtim
me Hyjin e me ardhjen e Mbretris s tij.
Autori bn mos q ta pikturoj kt ardhmri
t pasigurt dhe kshtu jep pasqyrn e qart t

shkrimit apokaliptik zbulesor.

Ndarja e librit
Libri mund t ndahet:
1. Tregime ndrtuese 1-6
2. Zbulesa n vshtrimin e vrtet t fjals 712
3. Shtojca 13-14.
Vendi i Librit n kanon
Pr Bibln hebraike Libri i Danielit hyn ndr
librat kshtu t quajtur Ketubim libra shkrime
msimi dhe vjen pas Librit t Esters e para
Ezdrs, kurse pr t LXX e pr Vulgatn
/kshtu edhe pr Vulgatn e Re/ sht njri
ndr katr profett e mdhenj, i katrti
profet.
Gjuha e librit
Libri sht shkruar, sa dihet deri tani, nj pjes
hebraisht, nj pjes aramaisht e nj pjes
tjetr gjendet vetm greqisht. Nse Libri
merret n shqyrtim pr kah vlera e zhvillimit
teoriko teologjik, profecia e Danielit, mund t
vlersohet si arritja kulminante e mendimit

besimtar me kategorit e reja n teologji: mbi

ngjalljen e t vdekurve /12, 2/ e me
shprblimin e t drejtve e ndshkimin e
prhershm t t paudhve q ende ndr librat
e tjer t BV nuk kishte arritur.
__________________
PROFETT E VEGJL
N kanonin biblik hebraisht, libri i fundit i
Profetve, quhet thjesht: T dymbdhjett.
Duket se sht mbajtur si nj libr i vetm i
prbr prej 12 librave predikimeve t
dymbdhjet profetve. T Shtatdhjett greqisht - i quajn Dodekaprophtn dymbdhjetprofetve /nnk. Libri/.
Kta qen prmbledhur me siguri n nj libr
kryesisht n kohn e Siracidit /Sir 49, 10/.
Kisha kta profet i quan: T vegjl, q sdo
t thot se kan rndsi t vogl, por pse
shkrimet e tyre jan t shkurtra.
Renditja e librave n LXX tt nuk sht e njjt
me Bibln hebraisht, kurse Vulgata ka po at
renditje t Bibls hebraisht.

PROFECIA E OZES
- Dashuria besnike, lidhje e prhershme Emrtimi
Libri quhet: Profecia e Ozes, sipas emrit t
profetit, predikimet e t cilit i prmban.
Kush sht Ozeja?
Me prejardhje nga Mbretria e Veriut ose si
quhej edhe Izraeli ose Efraimi. Nuk dim
shum pr t, por veprimtarin e zhvilloi n
kohn e Jeroboamit II e nn mbretrin e
pasardhsve t tij; por nuk duket se e prjetoi
rrnimin e Samaris: pra, fillon diku rreth vitit
750 deri diku para vitit 721, kur ndodhi rrnimi
i Samaris.
Ndarja e librit
Libri mund t ndahet n:

1. Titullimi 1, 1;
2. Martesa e Ozes e vshtrimi simbolik i saj 1,
2-3;
3. Fajet e Izraelit e ndshkimi i tij 4 - 14, 1;
4. Kthimi i Izraelit 14, 2 - 10.
Prmbajtja
Ozeja sht profet i bindur thell n dashurin
e Hyjit ndaj Popullit t zgjedhur, i cili nuk i
prgjigj dashuris hyjnore. Kndej Ozeja
thrret, qorton e krcnon q nga mbreti, t
part e priftrinjve deri n m t voglin
izraelit.
Dashuris s Hyjit q si prgjigjet populli e
paraqet simbolikisht i shtytur nga drama e
jets s vet. Ozeja ishte martuar me grua
lavire, t ciln e donte. Por kjo lavirsoi duke e
shkelur besnikrin e martess. Izraeli i dashur
prej Hyjit me dashuri si dashuria
bashkshortore, q nuk lejon shkeljen e
besnikris, nuk i prgjigj Hyjit e shkon pas
hyjnive t huaja idhujtaris: porsi lavirja q
tradhton burrin ashtu edhe Izraeli e tradhton
dashurin e Hyjit duke u dhn pas hyjnive t
rreme e duke u larguar nga Hyji i vrtet.
Kreu 2 sht elsi i tr librit: Izraeli, populli i

shenjt, sht bashkshortja e Hyjit, por sillet

porsi kurorshkelse e lavire dhe kshtu
shkakton zemrimin e mendjezezin e Hyjit.
Hyji ve e do vazhdimisht: Ai do ta ndshkoj,
por me qllim q ta kthej e t gzoj
lumturin e dashuris s par.
Porosia
Ozeja me gjith q paraqitet shum i zymt
sht predikatar i lidhjes s ngusht me
Beslidhjen dhe, ndshkimet e mjerimet e
paraqitura n predikimet e tija, jan gjithher
t drejtuara pr kthimin shpirtror kah Zoti. N
Ozen spikat mendimi se Zoti sht i
pandrrueshm, por jo i pandrrueshm si
guri, por i pandrrueshm n dashurin e vet
t vazhdueshme ndaj popullit t Izraelit
prandaj ndaj njeriut t veant e n prgjithsi
/11, 8-9; 2, 25. /.
Kur n ne t mbizotroj ideja e that e
abstrakimit mbi Hyjin, e bazuar thjesht mbi
fuqin e mendjes dhe zemra na mbetet e
ftoht ndaj Hyjit, ather sht mir t marrim
n dor librin e Ozes.
__________________

PROFECIA E JOELIT
- Dita e Gjyqit sht afr Emrtimi
Libri quhet sipas emrit t profetit Joel. Vet
emri do t thot Hyji Zot.
Autori dhe koha e krijimit
Joeli, biri i Fatuelit, ka jetuar dhe zhvilluar
veprimtarin, si mendohet prgjithsisht nga
biblistt, n mbretrin e jugut, madje n
Jerusalem.
Kohn e predikimit t tij - t shkrimit t tij, t
vjetrit e kan vn n shekullin VIII, por ky
mendim sht ln pothuajse krejtsisht nga
biblistt e kohs son. Ata mendojn se vepra
u shkrua n fillim t shekullit IV dhe pr kt
sjellin arsye t mjaftueshme pr kuptimin e
kritiks moderne.
Libri dhe ndarja e tij
N nj poezi lirike poeti profet zhvillon n librin

e vet dy gjra kryesore: Zoti sht zjarr

flakues q ndshkon deri n pastrim shpirtror
e ather prtrit deri n shenjtrim.
Libri zakonisht ndahet n dy pjes:
1. N pjesn e par prshkruan sulmin e madh
t karkalecave q zhdukin do gj dhe kshtu
jan nxitje pr njnes e lutje: 1 - 2, 27.
2. N pjesn e dyt: 3 - 4, prshkruan n
mnyr apokaliptike kohn e Mesis dhe t
Gjyqit t fundit. Dhuratn e Shpirtit t Zotit do
ta marr mbar populli.
BR ardhjen e Shpirtit Shenjt /Vap 2, 17-21/ e
mon filles t prmbushjes s profecis s
Joelit. Pas dhurats s Shpirtit Shenjt do t
vij dita e tmerrshme e Gjyqit t Zotit n
fushn e Jozafatit, ku do t gjykohet mbar
njerzimi /4, 1. 12/.
__________________
PROFECIA E AMOSIT
- Kundr padrejtsis shoqrore Emrtimi
Quhet sipas emrit t profetit, profecit e t cilit
jan t prmbledhura: Profecia e Amosit.

Kush ishte Amosi?

Amosi ishte nga Tekua, nj vend i vogl n
rrethinn e Betlehemit, bari delesh dhe q
merrej edhe me kultivimin e fiqve t egjr. Pr
profet Zoti e thrret papritmas /7, 14/.
Edhe para Amosit ka pasur profet, por Amosi
ka prparsin ndr profet qoft ashtu t
quajturit T mdhenj, qoft edhe T vegjl,
se sht i pari ndr ata nga t cilt na kan
mbetur prmbledhjet e predikimeve t tyre.
Predikoi n Mbretrin e Veriut ose si quhet
edhe t Izraelit n kohn e Jeroboamit II /783743/ para Krishtit.
Libri dhe ndarja
Libri ka pr prmbajtje: padrejtsin shoqrore
dhe idhujtarin.
Mbreti Jeroboam II ia doli t sjell mirqenie t
madhe n mbretrin e vet n saje t
periudhs s paqes e t tregtis me qytetet
idhujtare t Tirit e t Sidonit. Me mirqenie
hyn edhe idhujtaria dhe padrejtsia

shoqrore. Krert e pasanikt ndrydhin shum

e shfrytzojn tepr skamnort. Profeti ohet
kundr ktyre padrejtsive. Edhe m rnd e
shqetson shtja e besimit. Shrbesa hyjnore
e kryer, njmend me madhri, sht br
vetm formalitet i jashtm.
Libri zakonisht ndahet:
1. Titulli 1, 1;
2. Profecit kundr paganve e Izraelit 1, 2 2, 16;
3. Qortime e krcnime 3 - 6;
4. Vegimet 7, 1 - 9, 8a;
5. Prfundimi: prtritja 9, 8b-15.
Porosia
At q beson n Hyjin dhe n Beslidhjen me
T, e mson se historia botrore dhe sjellja e
njerzve e kan qllimin e vet. Ta lexonin
njerzit, sidomos ata q e kan prkohsisht
n dor fatin e njerzve, do ti preknin thell
n ndrgjegje padrejtsit e bra ndaj t
vegjlve por edhe amullimi shpirtror q
skan sy ta shohin e vesh ti dgjojn pr ti
ndaluar padrejtsit shoqrore. Por, n fund,
sht Zoti ai q t drejtn do ta oj n vend,
sepse Ai sht Zotruesi i gjithsis /9, 1115/.

__________________
PROFECIA E ABDIS
- Kundr shfrytzuesve t s keqes t t
afrmit Emrtimi
Libri quhet sipas emrit t profetit, t cilit i
mbshtetet shkrimi. Abdia /shrbtori i Zotit/.
Autori dhe koha e krijimit
Pr autorin dim fare pak. Duhet t ket jetuar
n Jude dhe, si jeta e tij dhe krijimi i veprs
sht shum i diskutuar ndr biblist, mjaft t
mendohet se disa e vn n shekullin IX e
vazhd deri n shekullin III. sht shkrimi m i
shkurtr i BV: vetm 21 varg.
Prmbajtja dhe ndarja
Libri zakonisht ndahet n dy pjes:
1. 1 - 15b;
2. 15a + 16-21.
N pjesn e par sjell mallkimin kundr
popullit t Edomit, i cili u soll keq kundr

vllezrve t vet, izralitve q prej rrnimit t

mbretris s Juds 587 para Krishtit duke e
shfrytzuar gjendjen e mjerueshme t tyre.
N pjesn e dyt flet pr rrnimin e Edomit si
shenj paralajmruese se Zoti do t ndshkoj
do padrejtsi.
sht nj klithm e thell hakmarrjeje, por
prap shpirti ngritet n sigurin e madhe se
Zoti sht rivendsuesi i prsosur i drejtsis.
__________________
PROFECIA E JONS
- Pr besimin nuk ka kufij -

Emrtimi
Libri quhet Profecia e Jons, sipas emrit t
personit kryesor t tregimit. Jona d. m. th.
Pllumb. Shkrimi i shenjt librin e rendit ndr
Dymbdhjet profett e vegjl, megjithse nuk
sht libr vrtet profetik.
Autori dhe koha e krijimit
Autori mbetet i panjohur, por duhet t ket

qen judeas. Koha e krijimit sht shum e

diskutuar ndr biblist, por mendohet se sht
krijuar diku n kohn pas kthimit nga
shprngulja.
Ndarja dhe prmbajtja
Libri zakonisht ndahet n dy pjes:
I. kk 1 2. N kt pjes flitet se si Jona qe
drguar prej Zotit t predikoj n qytetin e
madh Niniv t Asiris. Jona, pse sdshiron t
kthehet populli armik i Izraelit, sdgjon e hyn
n bark pr t ikur larg Zotit n brigjet e
Spanjs, n Tarsis. ohet n det furtun e
madhe e, pasi u tregon detarve se ai sht
shkaktari i stuhis, krkon t hidhet n det, ku
e prpin nj peshk i madh. Peshku, pas tri
ditsh, e qet n breg.
II. kk. 3 4. Zoti i urdhron prsri Jons t
shkoj t predikoj n Niniv dhe Jona dgjon.
Mbret e popull bjn pendes dhe kthehen e
Jona hidhrohet. Prapseprap Jona ngul n
shkrettir pr t par se si do t shkatrrohet
Niniva /mendon se Zoti do t ndrroj mendim
e do ta shpartalloj Ninivn/, por aty, me
tharjen e urthit, Zoti i jep msimin e
zemrdhimbsis s vet.

Gjinia letrare
Libri i Jons sht shkrim didaktiko-satirik me
qllim q t msoj popullin e Izraelit se Hyji
sht Hyji i t gjith njerzve dhe se t gjith
njerzit i prkasin atij. Ktu mund t shtrohet
pyetja: a ka ekzistuar Jona? N t vrtet Jona
ka ekzistuar: Jona, biri i Amatit /Krhs. 2 Mbr
14, 25/, por ky duket se sht vetm
emrhuazues. Jona i tregimit ka ekzistuar
sikurse ka ekzistuar babai; i zemrdhimbshm
e djali plangprishs /Lk 15, 11-32/, ose si
vreshtart vrastar /Mt 21, 33-41/ ose
pasaniku gopar e Lazri i vobekt /Lk 16, 1931/, pra n mnyr personi t shmblltyrs parabolls. Vihet ndr profet, sepse jep
vshtrimin e krcnimeve t profetve kundr
popujve pagan se: Zoti sht i mshirshm
pr t gjith njerzit e t gjith popujt dhe
thekson se besimi ska kufij.
Tregimi msimdhns i Jons sht krejt afr
me BR: Hyji nuk sht vetm Hyji i ifutve,
por edhe i paganve, sepse ska pos nj Hyj t
vetm /Krhs. Rom 3, 29. etj. /.
Pra, edhe paraqitjet e ngjarjeve t
mrekullueshme, pak a shum t fantazis pr

msim n mnyrn e popullit t thjesht jan

ilustrim i msimit kryesor. Shkrimi sht
shum interesant pr kuptimin e misionit t
popullit izraelit si misionar pr popujt e tjer,
sidomos t rrethins, q do t marr hov t
jashtzakonshm me misionarin e madh Palin
e Tarsit.
__________________
PROFECIA E MIKES
- T drejtat e skamnorve Emrtimi
Libri quhet Profecia e Mikes sipas emrit t
profetit, predikimet e t cilit na sjell.
Autori dhe koha e krijimit
Pr autorin nuk dim shum. Ai vet n 1, 1 na
thot se sht Morastitas, pra, nga nj vend i
vogl n jug t Palestins afr Getit t
filistenjve. Ishte me prejardhje t vegjlis fshatar.
Veprimtarin e vet e ka zhvilluar n koh t
mbretrve t Juds: Joatamit, Akazit e t
Ezekis dhe qe bashkkohs me Amosin,

Ozen e Isain. Edhe koha e krijimit t librit

duhet t merret n kt koh shek. VIII - VII
para Krishtit.
Ndarja e librit
Libri zakonisht ndahet n katr pjes:
I. 1, 2 - 3, 12 ku flet pr gjykimin e Izraelit:
krcnime e dnime;
II. 4, 1 - 5, 14 ku flet pr premtimet e dhna
Sionit;
III. 6, 1 - 7, 7 gjykimi i ri kundr Izraelit me
qortime e me krcnime;
IV. 7, 8-20 ku flet pr shpresn e riprtritjes
s Izraelit.
Porosia e profecis
Mikeja sht profet q thrret e krkon
drejtsin shoqrore pr t nprkmburit, pr
skamnort e shfrytzuar nga t mdhenjt e
pasanikt. Padrejtsia shoqrore pr profetin
sht mkat q krkon gjyq n qiell.
Predikimet e tija jan plot krcnime e thirrje
n hakmarrje, por nuk sht ky qllimi i
profetit. N mnyrn e t shprehurit t kohs
profeti ka pr qllim t vr n pah

gjithpushtetsin e Hyjit dhe

pashmangshmrin e vendosjes s drejtsis
hyjnore. Kush e lexon njher me vmendje
Miken 6, 8 lidhur me besimin e vrtet e jo
at shtiarak si dhe 7, 18-20 mbi faljen hyjnore,
veori e qitur n pah bukur prej profetit, ai nuk
e harron m Miken.
__________________
PROFECIA E NAHUMIT
- Rnia e perandoris skllavruese Emrtimi
Libri quhet Profecia e Nahumit, sipas emrit t
profetit, profecit e t cilit na sjell.
Autori e koha e krijimit
Pr autorin nuk dim, pothuajse, asgj. Ai pr
vete thot se sht Elcezeas, nga nj vend q
ende nuk jemi n gjendje ta identifikojm. Libri
duhet t jet shkruar q nga viti 626 - 612.
Ndarja:

1. Titulli 1, 1;
2. Hyrja 1, 2 - 2, 1;
3. Rrnimi i Ninivs 2, 2 - 3, 19.
Libri
Vepra e profetit Nahum sht vepr letrare e
spikatur, por nuk sht m pak religjioze. N
grshetimin e gzimit t patregueshm pr
rrnimin e armikut robrues me ndjenja t
forta hakmarrse, gjithmon duhet t kihet
parasysh se mendimi i autorit sht: Vaj pr
at q ohet kundr Zotit qoft edhe si
perandoria siriane, sepse, nn shkopin e
drejtsis hyjnore, do t shpartallohet! E kjo,
jo pse Zoti sht hakmarrs, por pse slejon t
robrohet njeriu prej njeriut. Ska pushtet
njerzor q mund ta keqprdor sundimin q i
prket Zotit e, do skllavri do t mbaroj, nj
her me lirim nga mkati, e pastaj edhe
politikisht. Hyji paraqitet si nj vigan i
madhrueshm, para t cilit ska gj q mund
ti bj ball. Megjithat, po ky Hyj i
gjithpushtetshm, prkulet me dashuri prbri
t voglit t shtypur padrejtsisht dhe e liron.
__________________
PROFECIA E HABAKUKUT
- Sy pr sy me shtypjen -

Emrtimi
Libri quhet Profecia e Habakukut, sipas emrit
t profetit, profecit e t cilit sjell.
Autori dhe koha e krijimit
Pr autorin, pothuajse, sdim asgj. N vet
librin /1, 5-6/ mund t msojm se,
prafrsisht, ka vepruar n kohn e rnies s
pushtetit sirian e n fillimin e pushtetit
neobabilonez. Nse ky konstatim sht i sakt,
ather Habakuku vjen menjher pas
Nahumit, prafrisht pas lufts n Karkemish /
602/ para Krishtit.
Ndarja
Libri zakonisht ndahet:
1. Titulli 1, 1;
2. Dialogu ndrmjet profetit e Hyjit 1, 2 - 2, 4;
3. Mallkimet kundr shtypsit 2, 5 - 20;
4. Lutje pr ndrmjetsim hyjnor 3, 1-19.
Libri

Me gjith mendimet e ndryshme ndr biblist,

duhet t mbahet se libri sht vepr e nj
autori t vetm. Nj mendim e prcjell krejt
librin dhe e lidh n nj: T fshehta jan udht
e Zotit.
Nga prmbajtja mund t veojm se si profeti
bashkbisedon me Zotin, ku i paraqet se
Juden e ka mbuluar padrejtsia e Hyji i
prgjigjet se do t vijn babilonezt - vegl e
tij - e do ti mbushin mend. N pjesn e dyt
profeti ankohet se babilonezt po e teprojn e
Hyji i prgjigjet se do ti shptoj ata q
shpresn e kan n t.
Porosia
Habakukun e shkandullon sjellja e Zotit me
popullin e vet. Pse Zoti lejon t psoj populli i
zgjedhur q, megjithse nuk sht plotsisht i
drejt, sht m i drejt se babilonezt. Ky
mendim mundon edhe sot popuj t shumt q
psojn n skllavri. Habakuku e zhvillon
problemin n besim t thell n Hyjin e n
drejtsin e tij se do ti ndshkoj shtypsit e
do ti liroj t nprkmburit dhe i kndon
Zotit himne si Madhris s vetme.
__________________

PROFECIA E SOFONIS
- Dita e Zotit Emrtimi
Libri quhet Profecia e Sofonis sipas emrit t
profetit, profecit e t cilit sjell.
Autori e koha e krijimit
Pr autorin dim aq sa mund t nxirret nga
vepra e tij. Ai i sjell n librin e vet disa breza. E
bn kt q t na siguroj se rrjedh nga
shtpia mbretrore, ather do t ishte
pasardhs i mbretit Ezeki /716 - 678/ ose, pse
i ati quhej Kus, q do t thot etiopas e me t
ka dashur ta vrtetoj se sht judeas.
Profetoi n kohn e mbretit Jozi, kur ky ishte
ende i mitur, pra, para reforms, prafrsisht
ndrmjet viteve 640 - 630 para Krishtit.
N kt koh, pra, duhet vn edhe kohn e
krijimit t veprs.
Ndarja

Libri zakonisht ndahet:

1. Titulli 1, 1;
2. Dita e Zotit n Jude 1, 2 - 2, 3;
3. Kundr paganve 2, 4-15;
4. Kundr Jerusalemit 3, 1-8;
5. Premtimet 3, 9-20.
Porosia
Sofonia nuk knaqet t qes n shesh t keqen
e idhujtaris, t formalizmit n kult e n
besim, t padrejtsis shoqrore, por deprton
n prejardhjen e tyre: rrnja sht n
munges feje e n krenari. Prandaj e paraqet
Ditn e Gjyqit t Zotit me krcnime t mdha
e me fjal t rnda, por ky profet, ugurzi n
shprehje, sht njeri i nj shprese t madhe:
sht nj Tepric t prvuajturish q i shpton
ktij gjyqi e i jepen premtimet.
__________________
PROFECIA E AGJEUT
- Rindrtimi i Tempullit e i popullit Emrtimi
Libri quhet sipas emrit t profetit, profecit e
t cilit sjell: Profecia e Agjeut.

Autori e koha e krijimit

Pr autorin na flet Esd 5, 1; 6, 4 edhe vet
autori disa her n librin e vet. Duhet t ket
qen nj ndr ata t shprngulur q u kthyen
me Zorobabelin . Profecit e tija mbahen se
jan t vitit 520 para Krishtit, madje ai vet i
daton q m gusht e deri n dhjetor t vitit
520 para Krishtit.
Ndarja
Librin zakonisht e ndajm:
1. Rindrtimi i Tempullit kap. 1;
2. Lavdia e Tempullit 2, 1-8;
3. Kshillimi me priftrinj 2, 9-19;
4. Premtimet Zorobabelit 2, 20-23.
Porosia
Thirrje e fuqishme pr ndrtimin e Tempullit si
qendr, ku nderohet e shihet Lavdia e Zotit,
por sidomos ku populli bhet tok nj dhe
prtrihet shpirtrisht e kombtarisht. Prreth
Tempullit zgjohet shpresa se do t prtrihet

mbretria mesianike. Kt do ta cek edhe m

tepr bashkkohsi i Agjeut, profeti Zakari.
__________________
PROFECIA E ZAKARIS
- Riprtritje e popullit dhe e kombeve:
ditt e fundit Emrtimi
Libri quhet Profecia e Zakaris sipas emrit t
profetit, profecit e t cilit sjell.
Autori e koha e krijimit
Autori sht bashkkohs i profetit Agje.
Prmendet tek Ezd 5, 1 dhe 6, 14. Edhe
Zakaria porsi Agjeu nxit qeveritarin, kryepriftin
dhe mbar popullin ta rindrtojn Tempullin e
qytetin, por ia kalon atij me mbajtjen e
pastrtis rituale e me mbajtjen e agjrimeve.
Libri ndahet zakonisht n dy pjes: pjesa e
par: 1 8 dhe kjo pjes sht vepr e
Zakaris, dhe n pjesn e dyt: 9 14 q nuk
sht vepr e Zakaris, por e nxnsve t tij.
Biblistt, madje, flasin edhe pr
Deuterozakarin, madje edhe pr Tritozakarin
pasi pjesa e par u krijua n shekullin VI,

kurse pjesa e dyt n shek. IV ose edhe III.

Sidoqoft, prapseprap libri sht mjaft mir i
lidhur si trsi: pjesa e par flet pr
riprtritjen e Tempullit e t popullit t Juds,
kurse pjesa e dyt ka nj pamje shum m t
gjer: kohn e mbretris mesianike kur do t
riprtritet populli i zgjedhur dhe ky do t
bhet vegl riprtritjeje t t gjitha kombeve.
Porosia
Zakaria merret me riprtritjen e Tempullit,
por kt e mban pr parashenj t kohs
mesianike q aq fort e intereson.
Zakaria ka kt plan: me gjith kundrshtimin
e njerzimit ndaj Zotit, Zoti ka planin e vet me
t dhe ai do t plotsohet patjetr. Hyji i
vrtet sht prmbi do komb t fort.
Qllimi i do gjje sht vet Hyji n mesin e
njerzimit.
__________________
PROFECIA E MALAKIS
- Hyjnderim i iltr Emrtimi

Libri quhet sipas emrit t profetit, profecit e

t cilit sjell. Por, duhet marr parasysh se
autori sht anonim, sepse emri Malaki q ne e
dgjojm si emr t prvem, n t vrtet
librit i vjen nga rreshti 3, 1 ku thuhet: Maleaki
- I drguari im, q mund t merret lirisht pr
do t drguar t Zotit.
Autori e koha e krijimit
Autori edhe sot e ksaj dite mbetet anonim.
Koha e krijimit t librit sht diku q nga 516
545 para Krishtit, d. m. th. pasi u ndrtua
Tempulli e filloi riprtritja e judaizmit.
Libri ka tre krer dhe flet pr:
1. Dashuria e Zotit ndaj Izraelit 1, 2-5;
2. Pr mungesat e priftrinjve 1, 6 - 2, 10;
3. Martesat e prziera 2, 11-16;
4. Dita e Zotit 2, 17 - 3, 5;
5. T dhjetat e Tempullit 3, 6-12;
6. Ngadhnjimi i t drejtve Ditn e Zotit 3,
13-22;
7. Shtojcat 3, 23-24.
Porosia
Ftes e fort edhe pr besimtarin e sotm q

t ket guxim t ngadhnjej mbi tundimet e

prditshme dhe grishje e thell priftrinjve t
prsiatin me kujdes mbi thirrjen e vet liturgjike
e baritore. Libri sht i shkruar bukur, thua se
sht nj predk i mbajtur n Tempull. Stili
sht si ndr profett para shprnguljes, ska
vegime, por Zoti flet drejtprdrejt, Profeti
predikon n dialog: shtron shtjen, populli si i
tronditur pyet pse, e profeti e shtjellon
shtjen. Mrekullisht e mban t lidhur me
fjaln dgjuesin e me tekst lexuesin.
__________________
LIBRAT E MAKABENJVE
- Epope qndrese fetare e kombtare Titulli
Librat quhen Libri i par dhe i dyt i
Makabenjve dhe emrohen sipas Juds
Makabe. Makabe u quajt Juda, biri i Matatis,
e, prej tij me kt emr, u quajt mbar familja.
Vet fjala Makabe sht e diskutueshme ende
ndr biblist. Mendimi i prgjithshm sht se
rrjedh nga fjala Maqqabah, q do t thot:
maj, eki i madh, ose maqqabyahu - i caktuar
prej Hyjit.

Librat n kontekstin historik

Pas vdekjes s Leks s Madh /323 para Kr. /,
perandoria e tij ndahet n shum pretendent
t fronit. N Lindjen e Afrme, q sht pjesa
e interesimit ton, u formuan dy shtete t
mdha: Siria me kryeqytet Antiokin, me
dinastin e Seleukajve dhe Egjipti me
kryeqytet Aleksandrin e me dinastin e
Ptolemenjve. Ndrmjet tyre mbeti Palestina, e
cila deri n vitin 200. para Kr. , gzoi nj far
pavarsie besimi, por pasi erdhi n sundim
Antioku IV Epifan, filluan salvimet. Qllimi i
monarkut ishte t trajtoj n mbar
mbretrin nj besim t vetm, merret vesh
pagan, dhe nj gjendje t ngjashme
shoqrore. Edhe n Popullin e zgjedhur u gjend
nj pjes bukur e madhe e popullit q anonte
ta pranoj. Dy librat prshkruajn rezistencn
e Popullit t zgjedhur n krye me Matatin me
djem, ku vend t veant ka Juda Makabe,
kundr ksaj krkese t pushtetit helenizues
pagan.
Dy Librat e Makabenjve nuk jan vazhdimsi e
ksaj rezistence, por Libri i dyt sht paralel
me t parin deri n k. 7. prfshir.

LIBRI I PAR I MAKABENJVE

- Epope e nj rezistence t mrekullueshme
Ngjarjet q na paraqet libri sjellin t dhna
historike pr periudhn q nga viti 175-134,
para Kr.
Autori dhe koha e krijimit
Autori edhe sot e ksaj dite mbetet i panjohur.
Libri u shkrua hebraisht nga nj ifut i
prshpirtshm, i ditur dhe njohs i mir i
shtjeve q paraqet. Teksti n origjinal u
shkrua hebraisht e, megjithse shn Jeronimi
thot se e ka par, te ne nuk arriti, por vetm
n prkthime. Kisha e bri t vetin prkthimin
greqisht dhe q n fillim e pranoi si libr t
shenjt e t frymzuar ndr librat
deuterokanonik.
Ndarja e librit
Libri zakonisht ndahet:
1. Parathnie 1, 1 - 64;
2. Matatia nis luftn e shenjt 2, 1 - 70;
3. Juda Makabe udhheqs i ifutve 3, 1 - 9,

22;
4. Jonatani udhheqs i ifutve 9, 23 - 12,
53;
5. Simoni kryeprift e udhheqs i ifutve 13,
1 - 16, 24.
Gjinia letrare
Libri sht historik ashtu si shkruheshin librat
e historis s kohs. Vrtet historia e tij sht
fragmentare, por e bazuar e kronologjike.
Duhet pasur parasysh se ai ska pr qllim t
paraqes ftohtazi ngjarjet historike, por, si
besimtar, ka pr qllim, tu jap zemr
lexuesve e ti ngushlloj. I bindur se me
rrjedhn e historis drejton Perndia, krkon
q t kuptohet se qndresa me t gjitha t
vshtirat q sjell, sjell nderin dhe lumturin.
Zotit nuk ia prmend emrin n shenj nderimi,
por e emrton Qielli.
Porosia
Me Librin e par autori porosit far mund t
bj besimi i vrtet pr t mirn e kombit e
pr zhvillimin e pr ruajtjen e tij. Por edhe
historia e mvonshme e Hasmodenjve v
bukur n pah se pushteti dhe fuqia, kur lihet

pas dore besimi i vrtet, ojn leht n

padrejtsi edhe ndaj kombit t vet, kurse
salvimet e padrejta rrasin rreshtat e
bashkkombtarve, forcojn fen dhe n
komb prftojn heronj.
__________________
LIBRI I DYT I MAKABENJVE
- Kreshnikt e besimit Emrtimi
Libri quhet sipas mbiemrit t Juds Makabe, po
ashtu si quhet edhe Libri i par.
Libri i dyt i Makabenjve nuk duhet marr si
vazhdim ose plotsim i Librit t par t
Makabenjve, sepse ky paraqet n t vrtet,
vetm nj pjes t Librit t par kndej sht
paralel me t dhe, sipas t gjitha gjaseve,
edhe sht shkruar pak para librit t par.
Prmbajtja dhe ndarja
Flet pr qndresn e popullit hebre n fillimin e
salvimit t madh t Antiokut Epifan /v. 175161. para Kr. /. Autori na thot se e shkroi si
shkurtim t nj libri pes vllimesh t njfar

Jasoni Cirenas, t cilin ne nuk e njohim dhe

nuk kemi njoftime nga burimet e tjera as pr
autorin as pr libr t tij.
Ndarja
Libri zakonisht ndahet:
1. Letrat e drejtuara hebrenjve t Egjiptit 2
Mak 1, 1 - 2, 18;
2. Parathnia e autorit 2, 19-32;
3. Historia e Heliodorit 3, 1-40;
4. Propaganda helenizuese e salvimet e
Antiokut Epifan 4, 1 - 7, 42;
5. Fitorja religjioze, vdekja e salvuesve e
pastrimi i Tempullit 8, 1 - 10, 8;
6. Lufta e Juds kundr popujve fqinj, kundr
Lizjes e kundr Nikanorit 10, 9 - 15, 36;
7. Epilogu i veprs 15, 37-39.
Vepra
Vepra n gjinin letrare sht histori, sepse
sjell ngjarjet historike t viteve 175-161 para
Krishtit, por e shkruar n stilin e artit t
gojtaris me qllim q tu jap guxim e
ndrtim shpirtror besimtarve hebrenj pr
qndres t besimit monoteist kundr
paganizmit. Kndej edhe disa gjra i zmadhon

e do t tjera i zvoglon: sht, t thuash,

predikatar i historis.
N historin q ky besimtar i flakt i
monoteizmit shkruan, e shikon vazhdimisht n
veprimtari Perndin: ndshkon t keqin e
shprblen t mirin. T drejtt i mbrojn engjjt
e pr ta ndrmjetsojn shenjtrit. Kush vuan
padrejtsisht, do t ngjallet lumturisht.
Teologjin e BV autori e pasuron me t dhna
t reja; sht edhe jeta prtej varrit, pr t
mir e t lum; do t jet t ngjallurit e t
vdekurve dhe lutja ka fuqi t shprblej edhe
t vdekurit nga ndshkimet e asaj jete pr faje
t ksaj jete.
__________________