UNIVERSITETI ALEKSANDER MOISIU DURRES

FAKULTETI: FSHPJ
DEGA: Juridik (I)
LENDA: Hyrje ne Ekonomi (Makroekonomi)

DETYRE KURSI
Tema: Ciklet e biznesit.
Punoi: Sonila Rrahmani

Cetina Sagajeva
Erinda Shehi
Stiliana Gaziaj
Pranoi: Marsida

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Durres, 2012

Hyrje

Do donim ta nisnim kete punim me nje shprehje te J. B.

Clark, qe thote:
Bota moderne vlereson ciklet e biznesit, m shum se
sa Egjiptiant e lasht vleresonin lumin e tejmbushur te Nilit.
Perseritja e fenomenit n intervale, perben nje rndsi t madhe
pr cdokend, dhe shkaqet natyrore t krijimit te tij nuk arrin ti
shohesh dot.
(John Bates Clark, 1898)

Nese do ta kishim shqyrtuar me detaje te plota Ciklin e

Biznesit, do te shihnim se analiza e tij do te kerkonte nje
volum teper te madh pasi vete fenomeni eshte kaq
kompleks. Ne vecanti ne do te fokusohemi tek luhatjet ne
prirjen per te konsumuar ne gjendjen e preferences se
likuiditetit dhe ne eficensen marzhinal te kapitalit, ku
secili prej tyre luan nje rol te caktuar. Megjithate ne
mendojme se karakteri thelbesor i Ciklit te Biznesit,
vecanerisht rregullshmeria e sekuencave kohore dhe
kohezgjatjes, e cila e justifikon ate te mbaje titullin cikel,
eshte kryesisht per shkak te menyres ne te cilen eficenca
marzhinale e kapitalit luhatet. Me teper ne jemi te idese
se Cikli i Biznesit vleresohet si fenomen i hasur nga nje
ndryshim ciklik ne eficencen marzhinale te kapitalit,
megjithese te komplikuar dhe shpesh te perkeqesuara
nga ndryshimet e lidhura ne elementet domethenes
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

afatshkurter te sistemit ekonomik. Per te zhvilluar kete

teze do na duhej nje liber i tere dhe i detajuar keshtu qe
ne do te ndalemi vetem ne disa detaje te qenesishme
dhe padyshim do te trajtojme edhe nje linje te dyte ne te
cilen do te pershkruajme ciklet, deri diku te detajuara, qe
pershkon ekonomia.

Nje prezantim mbi luhatjet ekonomike (Ciklin e Biznesit)

Luhatjet ekonomike perfaqesojne nje problem te perseritshem per ekonomistet dhe krijuesit e
politikave ekonomike. Pershembull, nese do ndaleshim tek SHBA- te, GDP reale e tyre rritet
rreth 3.5 % ne vit.Por kjo mesatare afatgjate, fsheh faktin se outputet ekonomike te mallrave dhe
sherbimeve nuk rriten rregullisht. Rritja ekonomike eshte me e larte disa vite sesa disa te tjere;
ndonjehere ekonomia e humbet peshen e saj, dhe rritja fillon e kthehet ne dicka negative. Keto
luhatje ne outputet ekonomike jane rrjedhimisht te lidhura me luhatjet ne punesim. Kur
ekonomia po peson nje periudhe te renies se outputit, dhe rritjes se papunesise, kemi te bejme me
te ashtuquajturin recesion.
Nese do vazhdoja te ndiqnim si shembull ShBA, do permendja periudhen e recesionit ne 2001.
Ne cerekun e pare dhe te trete te vitit, GDP reale filloi te binte ngacereku pasardhes, duke treguar
nje renje te prodhimit ekonomik te mallrave dhe sherbimeve. Edhe pse recesioni perfundoi
zyrtarisht ne fund te vitit, ekonomia e pati te veshtire qe rimerrte veten. Prej nga cereku i katert i
vitit 2000 e deri ne cerekun e katert te vitit 2002, rritja u be mesatarisht prej 1.2 %. Norma e
papunesise u rrit nga 3.8% ne Dhjetor 2000 ne 6.3% ne Korrik 2003. Recesionin dhe pasojat e tij
dominuan lajmet ekonomike te kohes, dhe ky recesion arriti standarte pothuajse historike1.
Ekonomistet e quajne kete luhajtje afatshkurter ne output dhe punesim cikel biznesi. Edhe pse ky
term presupozon se luhatjet ekonomike jane te rregullta dhe precize, ne fakt nuk jane te tilla.
1 M. Gregory Mankiw- Macroeconomic; Havard University, Worth Publishes (fq 252)
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Recesionet jane aq te parregullta sa cjane edhe te shpeshta. Disa here ata jane ngushtesisht afer
njera tjetres, dhe ndonjehere jane krejtesisht larg. Ne 1982, vetem dy vjet pas recesionit te
meparshem, ekonomia pesoi edhe nje tjeter te ngjashem me te parin. Ne fund te vitit, papunesia
kapi shifren 10.8% - niveli me I larte qe prej Depresionit te Madh te 1930-es (qe do e trajtojme
me poshte).
Keto evente te ndryshme ngrejne nje sere pyetjesh te ndryshme: Cfar e shkakton luhatjen ne
periudhaafatshkurtra? Cfar modeli duhet perdorur per ti shpjeguar ato? A mundet qe krijuesit e
politikave ekonomike ta evitojne recesionin? Nese po, cfar lloj politikash duhen perdorur?
Disa nga keto pyetje do te marrin pergjigjie ne trajtimin qe do ti bejme me pas, si ne periudhen
afatshkurter ashtu edhe ne ate afatgjate.
Diferenca midis periudhes afatshkurter dhe afatgjate ne nje cikel
biznesi
Shume studiues te makroekonomise mendojne se diferenca midis periudhes afatshkurter dhe asaj
afatgjate eshte thjesht sjellja e cmimeve. Ne periudhen afatgjate cmimet jane me fleksibel dhe
mund ti pergjigjen ndryshimeve ne kerkese dhe oferte. Ne periudhen afatshkurter cmimet jane
me te qenrueshme ne disa aspekte te caktuara.
Ngaqe cmimi dhe sjellja e tij ndryshon nga periudha afatshkurter tek ajo afatgjate, veprimtarite e
ndryshme politike me karakter ekonomik kane efekte te ndryshme dhe shtrirje te ndryshme.
Per te pare se si keto te dyja ndryshojne do te marrim ne konsiderate ndryshimet ne politikat
monetare. Supozojme se psh. Federal Reserve redukton oferten e parase ne 5%. Duke iu referuar
modelit klasik, tek i cili shumica e ekonomisteve jane dakort ne pershkrimin e ekonomise per
periudhen afatgjate, oferta e parase do te ndikojne per te sjelle pasoja te dukshme.
Ne periudhen afatgjate nje reduktim prej 5% ne oferte do te ule te gjitha cmimet, (duke perfshire
uljen prej 5% edhe te pagave nominale) nderkohe qe outputet, punesimi dhe te tjere kushte
ekonomike mbeten te pandryshuar. Keshtu ndryshimet ne periudhen afatgjate nuk shkaktojne
luhatje ne outpute dhe punesim.

Ne periudhen afatshkuter, gjithsesi, shume prej cmimeve nuk iu pergjigjen ndryshimeve ne

politikave monetare. Nje reduktim ne oferten monetare nuk shkakton menjehere efektin tek
firmat per te prere pagat e punonjesve, qe gjithe tregjet te rrisin cmimin e mallrave te tyre, apo
deri tek ajo sa gjithe restorantet te printojne menu te reja. Ne vend te kesaj , ndodh nje levizje e
vogel ne shumicen e cmimeve, prandaj kjo eshte arsyeja pse cmimet mbeten te qendrueshem.
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Faktet dhe elementet e ciklit te biznesit

Nje nder elementet kyc qe ndikohet nga luhatjet ekonomike eshte punesimi. Cikli I biznesit nuk
eshte vetem nje fenomen qe mund ta ndjekesh duke analizuar te ardhurat nacionale por edhe
duke shpjeguar qofte edhe nje njesi te vetme qe mund te ishe nje market.
Nese ndjekim, psh. ne SHBA periudhen prej 1970- es, normen e papunesise perkundrejt
recesionit do te shohim se ne rast recesioni, norma e papunesise rritet. Psh puna e perkoheshme,
dhe masa e kerkuar nga firmat ne periudhe recesioni rritet dukshem.
Me fjale te tjera kur ekonomia peson nje ulje drastike, punesimi eshte me i veshtire per tu
siguruar.
Cfar lidhje mund te presim midis papunesise dhe GDP reale?
Duke qene se punonjesit ndihmojne me punen e tyre te prodhohen mallra dhe sherbime, ndersa
te papunesuarit jo, zgjerimi i papunesise duhet te jete ne perpjestim me GDP reale. Kjo lidhje
negative (e zhdrejte) ndermjet papunesise dhe GDP- reale eshte quajtur Ligji i Okunit, titull ky i
marre nga Arthur Okun, ekonomisti i pare qe e studioi ate.

Ndikuesit ekonomike mbi realizimin e ciklit te biznesit

Shume ekonomist sidomos ata qe punojne ne fushen e biznesit dhe qeverisjes jane te perfshire ne
performancen e luhatjes ekonomike.
Ekonomistet e biznesit jane te interesuar per performancat e tyre, per tiu ardhur ne ndihme
kompanive te tyre ne menyre qe planet e sjellura ne jete te ndryshojne sipas mjedisit ekonomik
ekzistues.
Ndersa ekonomistet e politikave qeveritare jane te interesuar per performancen e tyre per dy
arsye kryesore:
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Se pari, mjedisi ekonomik prek qeverine (psh se sa grumbullohen nga menyra e taksimit)
Se dyti, qeveria mund te ndikoje mbi ekonomine me ane te politikave fiskale dhe monetare te saj.
Performancat ekonomike rrjedhimisht mund te cilesohen si nje input ne planifikimin e
pergjithshem politiko- ekonomik.

Nje menyre qe ekonomistet te arrijne tek performanca e tyre e deshiruar eshte njohja me
treguesit ekonomik, te cilet mund te jene te variueshme ne lidhje me murin e madh ekonomik.
Performanca mund te ndryshoje ne pjese te ndryshme, pasi ekonomistet ndajne opsione te
ndryshme te mendimit se cilet tregues jane me te arritshem.

Sipas N. Gregory Mankiw keto ndikues jane:

1- Puna javore mesatare e punonjesve te prodhimit.

Nje pune javore relativisht e gjate vjen si pasoje e kerkeses qe ben firma per punonjesit per
qendrimin e zgjatur ne pune , pasi vete firma po perjeton nje kerkese te madhe per produktin dhe
gjithashtu nderhyn edhe ne performancen e e firmes per te rritur prodhimin ne produkt per te
ardhmen. Ndersa nje pune e shkurter javore tregon se firma po perjeton uljen e performances se
saj dhe nuk eshte e interesuar te prodhoje pasi I mungon kerkesa per produktin e prodhuar.

2- Kerkesa per asistencen e papunesise.

Numri I personave qe bejne kerkesa ne sistemin e te qenurit i papune eshte nder ndikuesit me te
shpeshte tek kushtet ekonomike. Edhe firmat i frikesohen shkurtimit te punetoreve pasi ata duhet
te perballen me pagesen e tyre me pas, dhe kjo ben qe prodhimi I tepert te kthehet pas.

|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

1.Ciklet e biznesit dhe fazat e tij.

Cikli i biznesit paraqet lvizjet e ekonomise here n rnie here n ngritje reth shtegut t rritjes
potenciale.
Ne nje veshtrim te shkurter te ecurise ekonomike te vendeve me nje ekonomi tregu te zhvilluar
verehet qarte se ky zhvillim, megjithese karakterizohet nga nje prirje rritese, ne kohe te caktuara
ka patur shmangje nga kjo prirje e pergjithshme, duke u karakterizuar edhe nga periudha renieje
ekonomike. Ekzistenca e ketyre periudhave te nje renieje ekonomike provon, se kushtet e
biznesit nuk jane te pandryshueshme. Rritja ekonomike nuk kryhet kurre me nje koeficient rrites
konstant, por kalon permes fluktacionesh (lekundjesh) te vazhdueshme ndaj prirjes se
pergjithshme te rritjes.
Lulezimi ose ngritja ekonomike mund te ndiqet nga paniku apo renia, ku ekspansioni i le vendin
recesionit. Produkti i Pergjithshem Kombetar, punesimi dhe te ardhurat reale bien, fitimet e
firmave ulen shume gjithashtu dhe shume te punesuar shndrohen ne te papune. Kur faza e renies
perfundon, atehere rifillon perteritja e shpejte ose graduale e ekonomise. Me pas cikli perseritet
me tej me ulje dhe ngritje. Keto levizje here drejt renies dhe here drejt ngirtjes ne GNP,
punezenies, normave te interesit, fitimeve te firmave, etj., formojne ate qe quhet cikli i biznesit.
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Fluktacionet e aktivitetit real ekonomik, ndonse emerohen si "ciklike" ne te vertete nuk formojne
cikle te rregullta. Nuk ka dy recesione apo ekspansione te ngjashme. Megjithate, te gjitha ciklet e
biznesit kane te perbashket kater faza e zhvillimit.
Keshtu analistet ekonomiste percaktojne keto faza te ciklit:
1. Piken me te larte te ciklit;
2. Recesionin;
3. Piken me te ulet te ciklit;
4. Ekspansionin.
Menyra e sjelljes se ciklit ekonimik eshte parregullt, ku periudhat e regresionit dhe ekspansionit
shfaqen ne shkalle te ndryshme ne periudha te ndryshme. Keshtu, per ekonomine amerikane,
regresione te thella shfaqen ne periudhat e depresionit te madh te viteve 1929-1933, ndersa me te
cekta ne ate te viteve 1970. Edhe zgjatja e fazave te ndryshme ndryshon gjithashtu nga nje cikel
ne tjetrin.

2.Diversiteti dhe Evolucioni i cikleve t biznesit

Byroja Kombtare e Krkimeve Ekonomike, n studimet e veta gjithprfshirse per nje seri
kohore t gjat pr Shtetet e Bashkuara, Britanine, Francen dhe Gjermanine, ka dokumentuar
kohn dhe amplituden nga luhatjet e prsritura josezonale t indekseve t shumta dhe agregate
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

q mbulojn nj larmi t proceseve ekonomike.

Bazuar tek elementet e konsensusit tek kto lvizje, nje rrjedhe kronologjike nga pika me e ulet
tek pika me e larte n aktivitetin makroekonomik u ndrtuan pr keto katr vende. Ka shum
dshmi t deprtimit dhe ngjashmerise se cikleve t biznesit.
Megjithat,pse keto cikle individuale ndajn karakteristika t rndsishme te perbashketa, kjo
nuk do te thote q jane te gjith njsoj. Prvoja historike prfshin disa arritje t menjehershme
bumi ekonomik, disa depresione te zgjeruar, dhe disa periudha t gjata qetsie relative.
Me pak fjal, rekordet tregojne shumllojshmrin ne menyren e shumt t matjes se ciklit te
biznesit . Edhe pse shumica e recesioneve ishin t shkurtr dhe t but, disa ishin t gjat dhe/ose
t rnde. Edhe pse shumica e ekspasioneve ishin as shum te gjat as shum te fuqishem, disa i
kishin nj, ose t dyja kto atribute.
Nje pasqyrim i bere qe dha si perfundim se ekonomia amerikane prirej t ishte m pak e
paqndrueshme pas Lufts s Dyt Botrore sesa ka qen me pare, koht e fundit po sfidohet.
N veanti, regreset ekonomike u bne disi m te shkurter, shum te bute dhe m pak t shpeshte,
ndrsa tek dy rritjet reale, inflacioni u rrit ne menyre shum m kmbngulse. Kur burimet e
mundshme moderniste t ciklit te biznesit jane te konsiderueshme, ata duket se formojne nj
list tepr t gjat. Disa hipoteza jane ekzaminuar dhe me pas edhe jane afirmuar, dhe
przgjedhja e tyre ka nje ndikim teper te rendesishem pr analizn e prgjithshme t cikleve t
biznesit.
Faktort e mposhtm kan kontribuar ndoshta n mnyr t konsiderueshme pr stabilitetin qe
ka cuar me pas ne rritje t ekonomis2:
1. Ndryshimet n punsim qe u kaluan ne nje veprimtari m pak ciklike, kryesisht shrbimet
prodhuese ne industri. Kjo vendoset n prputhje me rolin destabilizues neto t ndryshimeve n
inventar t biznesit dhe t blerjes se mallrave te qendrueshem.
2. Roli i rritjes i stabilizuesve automatik (kryesisht fiskale).
3. Reduktimi i shpeshtsise dhe intensitetit te krizave financiare.Ktu implikimi sht thjesht se
kriza t tilla mund t prkeqsojn (jo domosdoshmrisht shkaktojn) ciklet e biznesit.
4. Disa politika t favorshme fiskale (kryesisht tatimore).
5. Zvogelimi i paqndrueshmrise s rritjes monetare
6. Besimi m i madh i agjentve ekonomik privat, te ndikuar nga modernizimi i ciklit t
2
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

biznesit qe vet-vrojtonin, nxisnin sjellje t favorshme n rritje m t qndrueshme

ekonomike. Kjo sugjeron nj rol endogjen dhe vet-vleresues qe prirej n forcimin e trendeve
pozitive (ose negative) makroekonomik.

3. Elementet dinamik n ciklin e biznesit: Disa ilustrime

Prbrsit thelbsor endogjen tek modelet e ciklit t biznesit, jan me vler qe ky i fundit t mos
jete i varur nga goditjet teorikisht dhe empirikisht te pashpjegueshme te pavrojtuara nga
jasht. Nuk sht vetem nj supozim se kto elemente jan me t vrtet te rndsishme
n ndertimin dinamik t ekonomis, por nje e vertete e provueshme. Por duhet theksuar q n
fillim se, modelet formale plotesisht te artikuluara dhe te veteqendrueshme, jan n prgjithsi t
vogla, abstrakte, dhe me vler t pasigurt n interpretimin botror. Arsyeja qndron n kufizimet
qe vijne si pasoje e kompleksitetit matematikor per ndrtimine modeleve m t mdha t ktij
lloji. N do rast, ekonomistet kane nj numr t madh konstruktesh gjeniale por qe per shkak te
fragmentimit te ideve te tjera, ndertohen blloqe penguese per ndertimin e nje teorie me te
pergjithshme.
Qllimi yne nuk eshte te japim keto teori komplekse pasi nuk do te mund tia dilnim dot per
shkak te mos profesionalizmit tone ne kete fushe, por qellimi yne eshte dhenia e disa nocioneve
kryesore qe do na ndihmojne ne ngritjen e nje teze informuese te qendrueshme.
Ja disa teori:
Mund te jete e rendesishme ne kete pike te thuhen disa fjale rreth shkollave te rendesishme te
mendimit, te cilat I mbahen idese nga pikpamje te ndryshme se tendenca kronike e shoqerive
bashkekohore ndaj nenpunesimit duhet te gjurmohet ne drejtim te nenkonsumit; kjo eshte te
thuash ndaj praktikave sociale dhe nje shperndarje te pasurrise e cila rezulton ne nje tendence per
te konsumuar, e ulur ne menyre jo te duhur.
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

10

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Nje shkolle e mendimit ekonomik e gjen zgjidhjen e ciklit te biznesit jo ne rritjen edhe te
konsumit edhe te investimeve, por ne zvogelimin e ofertes se punetorit qe kerkon punesim; cka
do te thote me anen e rishperndarjes se vellimit ekzistues te punesimit, pa rritur outputin.
Nese marrim shifra te peraferta per qellim ilustrimi, niveli mesatar i output-it per sot eshte 15%
poshte asaj qe duhej te ishte me nje nivel punesimi te plote vazhdues dhe, nese 10 % e ketij
outputi perfaqeson investimin neto dhe 0% te tij konsumin, nese me tutje investimi neto do
duhej te rritej ne 50 %, ne menyre qe te sigurhej punesimi I plote ne prirjen ekzistuese per te
konsumuar, keshtu qe me punesimin e plote outputi do te rritej nga 100- 115, konsumi nga 0 ne
100 dhe investimet neto nga 10-15; atehere, ndoshta ne mund te synojme ne modifikimin e
prirjes per te konsumuar ne menyre qe punesimi i plote te mund te rritej nga 0 ne 103 dhe
investimi neto nga 10 ne 12%.3
Nje teori tjeter erdhi si pasoje e studimeve te kryera nga Jevonc, ku u gjend nje shpjegim mbi
luhatjet agrikulturore per shkak te sezoneve me teper se ne fenomenet e industrise. Ndikuar edhe
nga teoria e mesiperme kjo paraqitet si nje pikepamje krejt unike ndaj shtrimit te problemit.
Luhatja e sotme ne stoqet e produkteve bujqesore, ndermjet nje viti dhe tjetrit, eshte nje nga
elementet individual me te medha ndermjet shkaqeve te ndryshimeve ne shkallen e investimit
aktual; ndersa, ne kohen kur Jevonc shkroi ky faktor duhet ti kete kaluar jashtakonisht ne rendesi
te gjithe faktoret e tjere. Teoria e Jevonc, se cikli i biznesit ishte kryesisht atribut i luhatjeve ne
domenin e te korrave, mund te rinenvizohet si me poshte vijon.
Kur mblidhet nje sasi e te korrave jashtzakonisht e madhe, zakonisht nej shtese e rendesishme
ne sasi I behet sasise se mbartur ne vitet me vone. Te ardhurat e ketij shtimi ne sasi I shtohen te
ardhurave aktuale te fermereve dhe trajtohen nga ata ne kuptimin e paster te te ardhurave; ndersa
mbartja ne rrite ne vite e te ardhures nuk perfshin asnje rrjedhje ne shpenzimet e te ardhures, te
pjeseve te tjera te komunitetit, por financohet nga kursimet.
Kjo do te thote se shtesa ndaj mbartjes se sasise ne vite eshte nje shtese ndaj investimit aktual.
Ky konkluzion nuk zhvleresohet, madje edhe ne rastin kur cmimet bien ne menyre drastike.
Ne menyre te ngjashme kur ekziston nje nivel i ulet te korrash mbartja transmetohet ne
konsumin aktual, keshtu qe nje pjese korresponduese e shpenzimit te se ardhures te
konsumatoreve nuk krijon asnje te ardhur aktuale tek fermeret. Kjo do te thote se, ajo cka eshte
marre nga sasia e mbartur perfshin nje reduktim korespondues ne investimin aktual. Keshtu qe,
ne qofte se investimi ne drejtimet e tjera konsiderohet si konstant, ndryshimi ne investimin
agregat, ne te cilin ekziston nje zbritje apo nje terheqje thelbesore nga ajo, mund te jete i madh.

3
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

11

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Nje shembull ilustrativ per recesionin (Depresioni i

madh)
Depresioni i madh ne SHBA filloi ne nje te marte te zeze me kolapsin eWall Street ne tetor,1929
dhe shume shpejt u perhap ne gjithe boten.Ndryshimet ne treg shenuan fillimet e nje papunesie te
larte,perfitime te uleta,varferie,deflacion,ulje e te ardhurave ne bujqesi si dhe humbje te
mundesise per rritje ekonomike dhe avancime personale,edhe pse faktorete kesaj krize jane
akoma te paqarta efekti neto i kesaj krize ishte humbja e besimit ne nje rritje ekonomike ne te
ardhmen,Shpejgimet me siperfaqesore perfshijne nje numer te madh faktresh ku perfshihet
borxhi konsumator,tregjet e crregullta qe lejuan keqtrajtim nga ana e bankave dhe
investitoreve,shkurtime ne tregjet e huaja,mungesa e rritjes se industrive te reja,si dhe rritja
pasurore jo e njejte,te gjitha bashkevepruan per nje renie ekonomike duke reduktuar keshtu
shpenzimet, duke ulur besimin dhe prodhimin.

Pergjigja fillestare e qeverise rendoi situaten,linja veprimi proteksioniste sipshSmoot-Hawley

Tariff Act, ne 1930, shtrengoi tregun global ashut sickundervepruan dhe shtetet e tjera me vone,
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

12

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

ne industrine amerikanekryesisht ne agrikulture,germime minierash,lundrim si dhe ne te mira te

qendrueshme sic jane ndertimi dhe automobilat blerja e te cilave u shty nga konsumatoret.
Ekonomia filloi te merte veten nga dimri i 1932-33, me perparime deri ne1937, kur recesioni i
1937 solli serish nivelet e papunesise se vitit 1934. Pasojat politike te krizes Depresioni i Madh
shkaktoi ndryshime te medha ne SHBA. Deshtimi I Herbert Huver ne parandalimin e krizes i
shkaktoi atij humbje e zgjedhjeve presidenciale ne 1932 perballe Frenkilin Delano Ruzvelt.
Shteti amerikan po hynte ne nje ere te re ekonomike dhe ndryshimesh politike. Ne1933,
presidenti i ri solli nje atmosfere te re besimi dhe optimizmi dhe shume shpejt beri qe popullesia
te rimerrte veten gje qe ishte ne banderolen e programit te tij.Plani ekonomik per permiresim te
situates, marreveshja e re, themeloi programe te pashembullta te asistences me qellim ndihmen
ne agrikulture dhe sindikatave te punes. Ajo per te cilen duhet pergezuar marreveshja e re eshte
fakti se ajo realizoi shume shpejt qellimet e pikave te planit te saj per te cilat ishin dashur vite.
Kjo marreveshje ringjalli interesin mbi qeverine dhe politiken ne pergjithesi. Kur Ruzvelti beri
betimin per president sistemi bankar dhe i kredive ishte ne gjendje paralize.
Me nje shpejtesi marramendese ne fillim bankat e shtetit u mbyllen dhe me pas u haper vetem
nese ishin te afta per tepaguar. Administrata ndoqi nje politike te zbutur te qarkullimit te
inflacionit per te filluar nje levizje ne cmimet e artikujve dhe per te perballuar nje lehtesim ndaj
kredimarresve. Agjensite e reja qeveritare sollen lehtesi temedha ne kredi per industrite dhe
agrikulturen.
PAPUNESIA
Qe prej 1933 miliona amerikane mbeten te papune. Radhet e bukes ishin nje shenje e zakonte
ne shumicen e qyteteve. Me qindra e mijera njerez endeshin neper qytete ne kerkim te ushqimit,
punes dhe strehimit. Nje hap i shpejte per te papunet u krye nga shoqata e mbrojtjes se
konsumatorit, nje program ky i miratuar nga kongresi per ti ardhur ne ndihme meshkujve te rinj
nga 18-25 vjec. Ata moren pjese ne nje numer te madh aktivitetesh si: mbjellja e pemeve per te
lufutar erozionin nga dielli dhe mirembajtur pyjet e shtetit,me qellim pastrimin e ajrit si dhe
peshkim. Ndertuan fole zogjsh dhe streha per kafshet e egra, mblodhen qymyrguri, nafte, argjile
shisti, gaz dhe depozita heliumi.Ky program u krijua ne 1933 dhe u braktis ne pranveren e
vitit1934. Ruzvelti dhe zyrtaret kryesore prane tij, sidoqofte vazhduan te perkrahin programe te
tilla qe kishin te benin me asistencen ne pune dhe jo me ndihmen sociale. AgrikulturaVitet e
marreveshjes se re u karakterizuan nga nje besim se rregullime me te mira do te zgjidhnin shume
ceshtje te lena pezull.Ne vitin 1933 per shembull Kongersi miratoi Aktin e rregullimit
bujqesor(AAA)per te siguruar ndihme ekonomike per fermeret.
AAA kishte n thelbin e vet nj plan pr t rritur mimet e prodhimit duke paguar fermerve nj
subvencion pr t kompensuar pr shkurtimet vullnetar n prodhim. Fondet pr pagesat do
t jen prodhuar nga nj taksat e vna n industrit q t lashtat procesohen.Nga koha akt ishte
ligji bhet, megjithat, ishte edhe sezonin e n rritje duke u zhvilluar, dhe AAA inkurajoi
fermert q t anin me prodhimet e tyre t bollshme. Sekretari i Bujqsis, Henry A. Wallace
quajtur kt aktivitet nj "koment tronditse t qytetrimit ton." Megjithat, prmes AAA dhe
Korporata Kredi Mallrave, nj programi q zgjeruan kredi pr prodhimet e mbajtur n ruajtje dhe
jasht tregut, prodhimi ka rn. Midis1932 dhe 1935, t ardhurat e ferms ishin rritur m shum
se 50 pr qind,por vetm pjesrisht pr shkak t programeve federale. Gjat viteve t njjta, t
cilat ishin duke u inkurajuar fermert q t marrin tokn nga e prodhimit - qiraxhinjve - nj
thatsir e madhe goditi shtetet e medha dhe coi n mnyr t konsiderueshme reduktimin e
prodhimit t ferms. Era edhunshme dhe stuhit pluhur shkaterruan pjesen jugore te te mbjellave
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

13

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

nat q u b i njohur si tas "Pluhuri," gjat 1930, por veanrisht 1935-1938. Te Lashtat ishin
shkatrruar, makina dhe makineri ishin shkatrruar, njerzitdhe kafsht ishin dmtuar. Rreth
800.000 njerz, te quajtur shpesh "Okies,"braktisen Arkansas, Texas, Misuri dhe Oklahoma gjat
viteve 1930 dhe1940. Shumica e drejtuar m larg n perndim t toks se mitit dhe premtimit,
Kaliforni. Emigrantt nuk ishin vetem fermer, por edhe profesionist, shits me pakic dhe t
tjert t cilt ishin t lidhur meshndetin e komuniteteve ferm. Kalifornia nuk ishte vendi i
ndrrave ttyre, t paktn fillimisht. Shumica e emigrantve perfunduan duke konkuruar pr
pun sezonale mbledhje t lashtash n paga jashtzakonisht t ulta.Industria dhe
Puna Administrate Rimkmbjes Kombtare (NRA), themeluar n vitin 1933 me Aktin
Kombtar Industriale Recovery (NIRA), u prpoq pr t'i dhn fund konkurseve te shkurtuara
deri ne fyt duke vene ne praktike kodet e etikes s drejt konkurruese pr t gjeneruar m shum
vende pune dhe duke bler n kt mnyr m shum.
Edhe pse NRA fillimisht u mirpritn,bizneset u ankuan per ashpersine e mbi-rregullimit te
kesajadministrate. NRA u shpall jokushtetuese n 1935. N kt koh politikavet tjera ishin ato
t nxitjes s rimkmbjes, dhe s shpejti qeveria moriqndrimin se mimeve t administruara n
vija t caktuara t biznesit ishin nj shterim I rende pr ekonomin kombtare dhe nj penges
per rimekembje.Ishte gjithashtu gjat marrveshjes se re q puna e organizuar solli fitimet m t
mdha se sa n do koh t mparshme n historin amerikane. NIRA kishte garantuar t drejtn
e puns e bisedimeve kolektive (bisedimesi nj njsi q prfaqsojn puntort individuale me
industri). Pastaj n1935 Kongresi miratoi Aktin Marrdhnieve Kombtare t Puns,
kuprcaktohen praktikat e padrejta t puns, i dha t drejtn puntorve nprmjet sindikatave te
benin zgjedhje e volitshme per ta dhe u ndaloi pundhnsve t ndrhyjn ne veprimtari
sindikale. Ai gjithashtu krijoi Bordin Kombtar t Puns pr t mbikqyrur negociatave
kolektive,administrimin e zgjedhjeve dhe pr tu siguruar puntorve t drejtn pr tzgjedhur
organizatn q duhet t prfaqsonin ata n raportet q kishin tbnin me pundhnsit.
U be prparim i madh n organizimin e puns .Puna I solli popullit nj ndjenj n rritje t
interesit t prbashkt, dhe fuqi puntore nuk u rrit vetm n industri, por edhe n politik.
Ky pushtet u ushtrua kryesisht brenda kuadrit t dy partive t mdha, megjithat, Partia
Demokratike prgjithsisht ka marr mbshtetjen e sindikats m shum se republikant.
MARREVESHJA E DYTE n vitet e para, marrveshja e re sponsorizoi nj seri t
jashtzakonshme t iniciativave legjislative dhe arriti nje rritje t ndjeshme n prodhimin dhe
mimet - por kjo nuk ka sjell nj fund pr Depresionin. Dhe si shenje e lehtesimit te shpejte te
krizes, krkesat e reja u shfaqen. Biznesment pane fundin e "laissez-faire" dhe filluan te
punonin nn rregullat e NIRA. Protestat e ngritura edhe nga enderrimtaret e te djathtes dhe
te majte politike , trhoqen audienc t gjer e t paknaqur me ritmin e shrimit.
Ketu u perfishine edhe sugjerime inflacioniste t Atit Coughlin, prifti i radios i cili fajsoi
bankiert ndrkombtar n fjalimet e tij gjithnj te mbushur me imazhe kundershtuese "do
njeri eshte mbret" plan I Huey P. Long, senator dhe ish guvernator i Luiziana, zdhnsi i
fuqishm dhe I pamshirshem q e drejtoi shtetin si nje prone personale. (N qoft se ai nuk do
ishte vrar, do t kishte gjasa te kishte nisur nj sfid presidenciale kundrejt Franklin
Roosevelt n 1936.)
Perballe ktyre presioneve nga e majta dhe e djathta , Presidenti Roosevelt mbshteti nj seri t
re t masave ekonomike dhe sociale. Kto ishin masa pr t luftuar varfrin, pr t luftuar
papunsin me punn dhe pr tsiguruar nj rrjet sigurie sociale.Works Progress
Administration ,agjensia e progresit ne punesim (WPA), ishte nj prpjekje pr t ofruar vend
pune ne vend t mirqenies. SipasWPA, ndrtesat, rrugt, aeroportet dhe shkolla u ndrtuan.
|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

14

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Aktor, piktor, muzikant dhe shkrimtart ishin t punsuar prmes Projektit TeatriFederal, Arti
Federal Prve ksaj, Rinis Administrata Kombtare i dhane koh t pjesshme pune pr
studentt, duke themeluar programet e trajnimit dhe ofruar ndihm t rinjve t papun. WPA
pershiu vetem rreth tre milion t papun, n momentin, kur ajo u braktis n vitin 1943
kishtendihmuar nj total prej 9 milion njerz. Por themeli I marrveshjes se re, sipas Roosevelt,
ishte Akti iSigurimitSocial ne1935.
Sigurimet shoqrore krijuan nj sistem t sigurimeve pr tmoshuarit, t papunt dhe invalidt
bazuar n kontributet e pundhnsitdhe punmarrsit. Shum vende t tjera t industrializuara
kane miratuar tashm programe t tilla, po nje inciative e tille ne vitet 1900 ne SHBAkishte
shkuar pa u vene re. Megjithse konservatort u ankuan se sistemi iSigurimit Social doli kundr
traditave amerikane, ajo ishte n t vrtet relativisht konservative. Sigurimeve shoqrore ishin
financuar n pjes t mdha nga taksat n t ardhurat e punonjsve t tanishm, me nj norm t
vetme t caktuar pr t gjith, pavarsisht nga t ardhurat. Pr Roosevelt, kto kufizime mbi
programet ishin kompromiset pr t siguruar kalimin e krizes.
Megjithse origjina e saj ishte n fillim mjaft modeste, Aktiisigurimit social sot sht nj nga
programet m t mdha vendore qe administrohen nga qeveria e SHBA.
PERFUNDIME:Depresioni i Madh ishte i depresioni botror ekonomiki rende n dekadn
paraprirese te Lufts s Dyt Botrore. Koha e Depresionit t Madh ishte e ndryshme n t gjith
kombet, por n shumicn e vendeve filloi ne 1929 dhe zgjati deri n fund t 1930 apo 1940. Ai
ishte i gjat, m I prhapur, dhe depresioni I thell e shekullit 20, sht prdorur n shekullin e
21 si nj shembull se sa shume mund te pesoje renie ekonomia boterore.Depresioni e pati
origjinn n Shtetet e Bashkuara, duke filluar me rrzimin e tregut t aksioneve t 29 tetor 1929
(t njohura si e marta e zeze), por u prhap shpejt n pothuajse do vend n bot.

|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

15

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

Biblografia:

Jon Maynard Keynes -Teoria e pergjithshme e punesimit, interesit dhe parase; Grand
Print (2006)

Philip A. Kein - Analyzing Modern Buisiness Cycles; Breard Books Press (1990)

Victor Zarnowitz Business Cycles: Theory, History, Indicators and Forecasting;

University of Chicago Press (1996)

|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

16

Ciklet e Biznesit: teorite dhe zhvillimi modern

N. Gregory Mankiw Macroeconomic (Sixth Edition); Harvard University, Worth

Publishers (2006)

|Sonila Rrahmani & Cetina Sagajeva & Erinda Shehi & Stiliana Gaziaj

17