5.

NKLEER TIP \ 'E GAl\1A KAI\IERALA R

5. .
Nkleer Tp H' Radyoloji
Racl)Onl..lid grntlilcnc. tpta radyoakti' cnn :n nemli uygulama
nlandan biridir. Radyolikld grlintiilccnn amac, bir hastaya ra\'cn
eksiyon yoluyla radymktif naddc verildikten sonra. viicul icrisinrlc bu
.l}oaJ..ir madde ile i!/;rctlene organ ya da organlardaJ..i dal
_ ninihlin elde etneJ..tr 1311 l:m. radyoa...if nadded: gelen nlar
:. tann dda farJ..l blgelere )Crleirilrni~ dedel-.rrler tarafndan
1?,lanmas ile yaplmaktadr. Uu u:--gulama iin en uygun olarak. yaklak
!l-lOO J..cV'lik enerji aralna ~:hip gama nlar se1;ilmitir.
\lfa parti...lill:ri \ e elektronlar. cp-partiJ..lllleri. Auger \C dnii~ilm
e l-.tmlar) dokunun brka lmetredcn daha ful:sn yayla:madklarndan
ikut dnda bulunan dc<lcl-.trlcrc ulamalar olduka /Ordur 13u neden le.
larn kullanm alan l ar d dardr (Sorenso nd Plelps. 1980)

Radyoloji be.

ka)na.. olara.. X-nn J..llanan

~ ~ i} c~asnda x-~nndaJ..i ~) tlana miJ..tarn

\c inccl:necek mgumlan
gnintiilemede e~as alan hir rp

ldr.

:\iiJ..lccr tp ile rad)oloji ara~ndaki temel far... niikleer tpta ka)na.. olarak
-} ) erine radyoaktf madde enjeJ..te edl n~ organlardan }a) lan
,l.rnn kullanlmas ve kaynan incelenen organn bi/.zat kedsi
a~<lr. Dier enli hir lirk da likleer tpt rndyoaJ..tif maddenin hastada
,,J..myasal olarak aktf olan materyallere balanahiles \e bii)lece
~ .nlar ile' sel durumlarnn g.rnlli lenebilme~dr (Macov.;ki 198'.\)
'\iiklccr tp grntleri. gama kameralarda konum paramereler ' ) \ c
::man parametresi t"nin iit:\ i olara.. elde edilirler.
Gencide n...leer tp grntlerini i...i ana grupta incelcm:.. mmkndr
..::an ilei olmayan gnintlcr \tuik J?ir11111l<'r olara.. 1anmlaJ..cn
,ik wJr111tuler. grlltiil:ncce.. organa il :\-) koordinalardki J..vie
;:erlerinin zamanla dc i~ininin kaydedilmesi sonue o lu~an griitlilcr ya da
hn belirli bir .wmada elde edilen stat... grnt grubu olarn..
nlarlar. Statik grlintl:r J..ullanlan radyoaktif maddenin 'iicut iindeki
l;n dalmn gsterirlerken. dinamik grntler. radyoi:otopun farkl
:-:anlar tarafndan tutulum. iletim \C boaltm Hvlarnn )Crini \C ananla
.~ ilerini gsterirler.
apa)' radyonklidlcr ile arctlcni~ hileikl:rin \lict icrisindek
lm l ar radyasyon }aynlaynn boyutlu bir kay ak olarak diinlillir!-.c,
.:k stat il-.. gerekse dinanil.. grllntiiler hunun ik h) utlu yansmas nlrnk
Olcbilir (Hohe. 1981 ).
Ocnl br nokta da. llklccr tp'ta radyogralik icckmelcrdc ...ullalan
rast maddeye gre daha 3/ niJ..tarda rad)oaJ..tif madde gerekmesidir. l lcr
aladJ..i radyasyon do prohl:ni de olduka farkldr Radyografide ha~t:,

111

X- verild~

srece doza naru kalrken: nkleer tpla hastaya vcrik'.:

radyoaktf madde vcuttan atlncaya !..adar hasta doza nanz kalmaktadr
ilk nkleer tr incelcmeler, iyodun doal rad)oal..tif cllndc
yararlanlarak iroid bei 1erinde )aplm~. )odun 1-13
itotopu izk.
matcr)ali olara.. l..ullanlmr. Bu matcf")al. 36-1 l..c\'"lil.; enerjiye ~ahip ga
n ya) nlar. Tanmlamadan da ala~laea gibi ,.~lar elektron faali) eti~
ile rci lirl..en. gaa lar ekirdebd faal ) etlerin sonucu ol~makt;d
36-1 l\c\''lil.. eneq. radyograti standartlarna gn: oldul..a ) k!.d.. olmas
ramcr. nk leer tpta yksek dzeyde bir foton tayllanas sz konusudur H
ko~ullnrda foton ayllamasnn ihmal edi l el>ilnesi iin izotop cne:jis
olduka yksek olmas gerekmektedir. Fakat yiiksck enerji seviyelerinde iy
ynlendirme ve etkili bir al glama ypabilnek olduka crdur. Bu ned~
optimal 1n, foton 1.ayllmas ile iyi lir glirlitO o l uturmann ~akncala
ortadan 1..ldracl. enerji se\ iyesinde ulak olmaldr
Son yllarda cknsyumun bir izotopu olan Tc-99111 lrok almada cr
edilen bir materyal olarak kabul edilmitir. Bunun nedenleri bu izot<lp
knyasal jeneratrlerde kolayca rerilebilmesi. nptmal bir deer olan 1
keV'lil. bir enerjiye ~ahip olmas ve dier maer)allere gre olduka ksa o
ve dk doz olarak nitelenebilen 6 saatli!\ bir ) arlanma mrne sal
olmasdr (Macovski. 1983 ).
Niil.leer tpta gerek statik.. gerekse de dmmk grnliller yardm ile ta)
ynelik birok ~orunun zm l encsdc :
griinHllcnc sseler
grlitO ileme lcknklcri
g.riitnn de.erlcdirilncsi
l!rnllilcnedc kullanlan radyonkld addele
eit neme sahpirler (l lohne. 1981)
5.1. L RuJ~onklid Giirn Oluurn:
Niil.lecr tp grntleme si:.enlcrmle gere!. griinliinn oluunl:u_
gerekse de grnt ileme aamas aadaki ifade ile annlannaktadr.
fl, jy, , T\. , , t; Y (, 11, , E, t)J

(5.1 )

Bu ifade de .!l{.} opcrtrii. girdi olan!.. )'l'. . r. I) llklecr rndyasyon :l

verdiinde kt olarak p,(x.y ) grlln!l ilevinin elde edildii liiksel siscc
semboli7c etmektedir. Yukardaki ifade de !2. radvasyon kaynaf! r.
gcnlii!ine ()"). uaysal koordinatlarna (~.17.). 1<nansal koordinatna (t
foton enerji..ine (t:) ile\ sel olarak baldr. Uu ifade den operatr iizcrindcile\ in111 eti\ isi grlmekte olup. giirhii faktrii dikl..atc alnmamtr
(5.1 )'de verilen ifade:
uzaysal konumda grntdeki bozulmann dorusal olduu.
122

th:i~i cn::k kamerasnn alg lmnn etkinliini

bii)lik lde

arttrm t r.

19S
ylmla. 11.0.Ai\GER :rafmlan hl dnamik al~nalara olanak veren ill.
sini la-.yon kameras gcrcklc~trilni~ir. Ru ilk gama kamera 1O1.6 nn:
apnda c.. kanall bir )nlcndirici. 6.35 mm kalnlgnda :-.;aJ(Tl 1..risrali ik
1..risalde l u;.a k parltlarnn konumsal ..oordin:larn belirlcd. i
k-, tal n arl-.asda 38.1 nm apnda :-etli adet fotooultc tiiptcn ol~~t ur
177.8 111111 apnda. 12.7 mm l..aln lda Nal( il) 1-.ri sta l ku llan l an gm~
kanc a la \luclear-Chicago li r na<, tarafndan J960 y l da lireti lnc~
ba~l;n tr u:giscl tan) chdan ok daha k'a srede grntler cld;
cdilnc~ine olanak ta)an h kancralarn klinil..lcrdc ~a)t.:111 o larak kullann
196.l ylnda 229.4 mm apnda. 12.7 mm kalnlnd; \la)( il) kristali ih: 1
fot.;~altc tlipcn ol~an 1-.am:r;larn retilmesi ile ~lcrlk 1-aLann;tr
Tc-99n in
196-1 ylnda Harpcr \ c arkada~la t~rafndan rndyoakli
giiriitillcm:dc kullanlnaya ha~lanas. gerek ckl. gerekse lcv o larak !,!a
1-aera l ard cnli gel i ~ne sal:n ~r. A) rcn gama 1-.a n.:ra lar ok kan;.
analiiir \c bilgisayar si.~cmlcr nc bala n mas. saysa l grn ii i~lc:
tcl-.nildcri) le ilil i al ~nalar111 da ha~lama~na neden o l mutur ( Rao. c al
l98l)
Gama kameralarda l 9<JO'l .,\lllara kadar .....l>riilii nidi!indcn
alula r:::
..._
.:tkinlii \C kullanm kola~ lna kadar biro.. !..onuda h11i br g..:li ; ~
~alanm~ r. Gama 1-anernlar cn:.. de. gcrck~e de gelecd.te kln.
U) gul;nalarda y;) gn olara.. kul l anlabilccck ~ta<lr nkleer grii lc
sisrcn lci o larak kabul edi lme k tedrler
(lama 1-.aeralar. rad:ronu.. id ..a1 nal-. da lm n 111 de~medii. giirilntil lc~
.anan111111 olduka uzun oldu!!.11 durumlarda statik l~malar n kullanlr!
'ja)el radynniiJ..lid dalmda dc~n ~z konusu i~c \e grntleme a
oldul..a !..sa tuulur.;a h tip al}na dinani.. al~na olarak adlandr l
Ounak lil ilcrleme mekanLn;, )ada "ays:l grnt l;aydetm: iinics
,aJip kameralar dinamiJ.. al~nada ku ilan lahil irlcr.
(iaa ..aeralar sab ) a da seyyar tipc olabilirkr. Dcdcl-tr ..r,
fotnc;oal c liplcr. ylcnd rici ve e lektroni k dc cnl bir ksm dcdc..,
nodOliindc yer alrken knot n tliplii ekran ile ekrandan geh: rc~ m
ka\ <lc:t nek I~ li ku ilan Ian 1uu::ra r ..a erao; kontro 1111od ii ili de bu lu urla
~

5. 1.3.

Gama

Kam e ral:nn alma Prcn.si> lcri

Gama kameralarn tcmd griinliilcne elemanlar ile al~ma pr.:-l

gsteren hasit hir ema cl-. l 52\lc grlilne..tedr Rad)uniiklid madde cjcLt
cdilni~ kayna.. organdan ya} nlan:n gama titonl;111111 ynledirkc
getikten sonra Nal(l l) krsta li dc durduru l mal ar scm:u nda s inti ]a,~ .
fotonlar oluur Kristalin hcncn a k yze) inde ) ..:r alan fotooa l tc Wp
siniJa,yon nelczne glir.: ..onumlana bal olara~ hu \ilasyon foonl; n
a.. \ nlarna dnii~tiiriirlcr 1 otooal.: tiiplcr n ,:..~ sin) ailen.

126

iksclte ve ykseltelerde yeterli ekil ,e byh.Hie getirilerek

Helerine gelirler.

komn-ma k

llonum slny.-t

K1'l~~rum..

devresi
: e.nerl snyw11

SlYI

Wl\se~llk
ay tac

ftk

ekil

vo Copl<lma

5-2 Gama kameralarn alma prensibni gsteren be.. Llim

Kristalde ollla her sinti lasyon fotonu iin ayr bir koun ve enerji sin)':li
Je edilir. Kaynak iinde veya kristalde salan foton lar neden olduu yn l~
.gi tayan sinyaller ile doru bilgi tayan sinyallerin aymm. vuru ykseklik
racda (Pulse-heglt analyzer. PHA) yaplr. Ee: sinyali (Z-sinyali) vuru
beklik ayracna gnderildiinde: ayet vuru yksekli!-. ayrac nn l!erji
.lm d~crsc, katot n tiipUndeki (Cathodc Ra} Tubc. CRT) elcl-.n
.:neti, kristalde o l uan sintilasyon fotonlarn konumlarna ba l o larak tpte
- ~e Y- konun sinyalleri ile saprlaral-. llipn ekrannda bu 1-.oumda bir
olutururlar. Vuru yksekli!.. ayraen enerj i aralna diineycn
yaller iin ise tpteki elektron demeti ekranda herhag br ma
trnayacaktr. Yeteri i enerjiye sah J) sintilasyon foton lar n ekran
erinde oluturduu ~nan n tiln li7erie kayt edilmesi ile griintlilcnc
emi tamam lanr. Sonuta kaynak-organ Ozerindcki her bir nol..ta til zerine
dedife rek orga nn griintsli elde edi lir (Soreso ad Phelrs. 1980;
a.:ovski, 1983; Rao, et al.. 1983 ).
(1ana kameralarn gerek lasarn gerekse de ile\ !erinde son 30) ldr hilylik
. line kaydedilirken, griint oluturma prensiplerinde nemli bir deiiklik
'lan lr.

Gnllmlizdc kullanlan gama krmern sistemleri. nkleer pt grllntillcnc

ac iin zel olarak tasarlanm sistemler olup. lcr trl nkleer hp
.rilerinin alnmas. ilenes, gsterimi ve saklanmas iin gerekli donanma
:n

sahipiir. Sistem donanlar. gerek yazl, gerekse kullanc ile ileti

salayan bilgisayar progronlaryla kontrol edilmektedir
Bu sistemlerde dedcktr modl, hasta masas ve bilgisayar s isteminin tc
bir kullanc konsolundan konirolii niinktin olmaktadr. 13ilgisayar konsolu.
monitr. klavye ve disk siirclerin yer ald bilgisayar nodliick
olumktad r. Birinci onilr. kolrol \'eri l erii grlinHilencde kullalrh.t
dier
monitr. griin lerlc grafikler..: ait verileri grmlcnc ..
kullan lnakadr. Gama n dcd.:kr, genel 1ikl1:1 388mn :\ 508111
boyutlarnda Nal kristalinden yapln~ olup. yaklak 9 l adc fotooaltc t
iermektedir.
Grnt lcr, hard disk ya da sistem belleinde saklanabilcktcdirk
Sistemin genel grn~ii ekil 5-3'te, sisienle ilgili bek i/illl eki l 5--
veri im it ir.
Gama kameralar. alma prensibi asndan d11 ana balk al~
incelemek miinkiindlir. Bunlar:
yn lend iric ilcr,
dedektrler.
sinyal ileme devreleri.
grnt kaydedici sistemlerdir.
S. 1.3.1. Ylcndiricilcr
Gama kamera ile grnt elde etmede, kaymi-.-Qrgandan kan<.:ra
dedcktriie
doru
gama
foton larn
yansmas
gerekmektcc.
Kaynak-organdaki radyoaktivite dalmnn griintlilenncsidc gar
folonlarmm oluum noktalar ile kristalde sourulduklar noktalar arasnda
tan bir uyumluluk o lmald . Bu uyumluluk. kristalin d ylicyic ycrlctir k
bir ynlendirici ile sa lanr.
Gama nlarnn odaklanma ze llii olmadndan dolay bu la
grii tii oluturad. sourl ) nlcndirme pren:;ibi kullanlr. Sournal t
ynlendirici. sadece belirli ynlerde yaynlana gama fotonlarn c.ledek.
ulamalarn salar. Uygun ynde hareket etmeyen gama fotolr . dcdekt.
varmadan nce ynlendirici tanrndan sonlurlar. nama fotonlar
sourularak dcdcktre gnderilmesi teknii. grlintli olunrnada nem ta~
gama fotonlarnn da dcdcktre varmadan nce ynlendirici tarnfo
durdurulmalar gibi istenmeyen bir duruma da cde olabil ir. Olduka k"
tln lli radyoliklid grlinilcr elde edilmesinin bir nedeni de:
olmaktadr.

128