BAB 5

SISTEM PENDAWAIAN
ELEKTRIK

Disediakan Oleh:
ZURAINAH BINTI MOHAMED SAID
1
KOLEJ KOMUNITI BANDAR PENAWAR

SISTEM ASAS ELEKTRIKAL

Elektrik adalah dalam bentuk tenaga
Contoh sumber tenaga hidro (air), coal
(arang batu), wind (angin), nuklear dan
solar (cahaya matahari) yang menyediakan
tenaga untuk sistem elektrikal seperti bateri,
generator, soket keluar
Contoh sistem elektrikal:

PRINSIP ASAS ELEKTRIK

(Ohm's Law)
Hukum Ohm menyatakan bahawa dalam
litar elektrik mudah, voltan sama dengan
arus elektrik darab rintangan.
V=IR

V
I

R
5

FAKTOR KESELAMATAN DALAM

PRINSIP ASAS ELEKTRIK
Terdapat 3 langkah keselamatan
utama:
Keselamatan diri
Keselamatan kawasan kerja
Keselamatan semasa berkerja

RENJATAN ELEKTRIK
Berlaku apabila seseorang itu bersentuhan dengan
pengalir hidup LIVE dan dalam masa yang anggota
badannya bersentuhan terus dengan pengalir BUMI atau
pengalir NEUTRAL. Litar akan menjadi lengkap dan
seseorang itu boleh dibaratkan seperti beban elektrik
lampu, kipas dan sebagianya.

SISTEM PENDAWAIAN
ELEKTRIK
Terbahagi kepada dua iaitu:
Pendawaian 1 fasa
- Sistem yang mempunyai dua(2) kabel/dawai penyambung
dari bekalan ke beban iaitu, kabel hidup (L) dan kabel
neutral (N).
- Biasanya di kawasan kediaman kecil dan sederhana.
- Biasanya membekalkan 240V.
Pendawaian 3 fasa
- Sistem yang mempunyai tiga(3) kabel dari bekalan ke
beban iaitu fasa merah (R), fasa kuning (Y) dan Fasa biru
(B).
- Kawasan industri dan komersial.
- Membekalkan 415V.
8

Single Phase Power Supply system

10

SISTEM PENGHANTARAN
Sistem Penghantaran:
- iaitu proses penyebaran tenaga elektrik yang
bermula dari janaelektrik hingga ke punca
pencawang voltan tinggi
- Biasanya dibuat secara talian atas yang
menggunakan menara pylon
- Kaedah sambungan:
a) Sistem Jejari
b) Sistem Gelang
c) Sistem bus-ties
d) Sistem Rangkaian
e) Sistem Grid Nasional
digunakan untuk menyambungkan janaelektrikjanaelektrik besar yang terdapat di negara kita.

11

 Kebaikan Sistem Grid Nasional:

- Bekalan sentiasa mencukupi walaupun salah satu
janaelektrik menghadapi masalah
- Perubahan frekuensi sentiasa stabil
- Janaelektrik-janaelektrik kecil dapat dikurangkan

Kekurangan Sistem Grid Nasional:

Kos perbelanjaan tinggi
Memerlukan penjagaan yang lebih rapi
Mengambil masa yang lama untuk
menyiapkannya

12

SISTEM PENGAGIHAN
Sistem Pengagihan:
- iaitu proses pengagihan tenaga elektrik
yang bermula dari pencawang voltan tinggi
hingga ke punca pemasangan pengguna
- Terdapat beberapa cara sistem pengagihan punca
bekalan kuasa yang boleh diagihkan ke punca
pengguna iaitu:
a) Sistem TN
b) Sistem TT
c) Sistem IT
13

LITAR KAWALAN TURUTAN DAN

KOTAK FIUS AGIHAN (K.F.A)
Litar Kawalan Turutan.
- Ialah turutan alat-alat kawalan dan
perlindungan yang terdapat pada litar utama
dan litar akhir pengguna.
Kawalan turutan ini terbahagi kepada dua
bahagian iaitu bahagian Pembekal dan
bahagian Pengguna.

14

1. Bahagian Pembekal
Bahagian Pembekal :1. Fius perkhidmatan dan Penghubung
Neutral
- berfungsi sebagai perlindungan arus lebihan dan
menghadkan arus pengguna.
2. Jangka Kilo Watt Jam
- berfungsi sebagai mengukur jumlah tenaga yang
digunakan bagi menetapkan kadar bayaran tarif.

15

Bahagian Pembekal
16

2.

Bahagian Pengguna

1) KOTAK FIUS AGIHAN

Ialah sebagai perantaraan antara bahagian
pihak berkuasa bekalan dengan bahagian
pihak pendawaian pengguna
Tempan penyimpanan Suis utama, dan alat
perlindungan untuk litar pendawaian
pengguna
Terdapat tiga peranti utama dalam K.F.A :- Main Switch @ Suis Utama
- RCCB(Residual Current Circuit Breaker ) @
PLAB ( Pemutus Litar Arus Baki )
- MCB (Miniture Circuit Breaker ) @ PLKA
(Pemutus Litar kecil Akhir)
17

Kotak Fius Agihan K.F.A

18

RCCD 40A/0.1A
RCCD 40A/0.03A

MAIN SWITCH
60A/SPN

TEMINAL NEUTRAL
TEMINAL BUMI

Kotak Fius Agihan 1 Fasa

19

Main Switch @ Suis Utama

Fungsi utama peranti ini ialah untuk
menyambung dan memutuskan bekalan utama
pada litar pendawaian pengguna
Terdapat dua saiz peranti ini iaitu 40A dan 63A
untuk bekalan satu fasa 240V
Penentuan saiz peranti ini adalah bergantung
kepada nilai Arus Anggaran keseluruhan litar ini
melalui pengiraan faktor kepelbagaian.

20

Main
Switch

Suis Utama
21

RCCB @ PLAB
Fungsi utama peranti ini untuk memutuskan
bekalan utama apabila berlaku kerosakan Arus
Bocor Kebumi pada pendawaian pengguna
Arus bocor kebumi ialah apabila berlaku
sentuhan terus antara pengalir Live dan pengalir
Bumi @ Dengan Bumi
Terdapat dua saiz peranti ini iaitu 40A dan 63A
untuk bekalan satu fasa 240V
Penentuan saiz peranti ini adalah bergantung
kepada nilai Arus Anggaran keseluruhan litar ini
melalui pengiraan faktor kepelbagaian.
22

MCB @ PLKA

Fungsi utama peranti ini ialah untuk memutuskan bekalan

pada litar akhir yang dikawal apabila berlaku kerosakan litar
pintas atau Arus Beban Lebih pada litar yang dikawal.
Litar Pintas Ialah sentuhan terus pengalir Live & Neutral
tanpa beban yang boleh menghasilkan arus yang tinggi
melebihi arus pengalir dan peranti ini.
Arus beban lebih pula apabila pemasangan beban yang
terlalu banyak dan arus beban melebihi nilai arus pengalir
dan peranti ini
Terdapat dua saiz peranti ini iaitu 40A dan 63A untuk
bekalan satu fasa 240V.
Penentuan saiz peranti ini adalah bergantung kepada jenis
litar yang dikawal @ nilai arus beban yang dikawal.
23

MCB
RCCB @ ELCB

RCCB & MCB

24

BAHAGIAN
PENGGUNA
K.F.A

BAHAGIAN
PEMBEKAL

L1

L2
KWJ

L3
FIUS
UTAMA 60A
&
PENGHUBUNG
NEUTRAL

JANGKA
KILOWATT JAM

SUIS UTAMA
40A @ 63A

PEMUTUS
LITAR
ARUS BAKI
40A @ 63A
TAHP
SENSITIF
100mA
@
300ma

L4

LITAR KECIL
KECIL
AKHIR
4 HALA
KOTAK FIUS
AGIHAN

Gambarajah Skematik Litar Kawalan Turutan

25

TERMINAL NEUTRAL

MCB
@
PLKA
32A

MCB
@
PLKA
20A

KE LITAR
PENCAHAYAAN
@
KUASA

MCB
@
PLKA
16A

TERMINAL EARTH

MCB
@
PLKA
6A

RCCB
@
PLAB
40A
@
63A

MAIN
SWITCH
@
SUIS
UTAMA
40A
@
63A

INCOMING
SUPPLY

Gambarajah Kotak Fius Agihan

26

SOKET ALUR KELUAR

Alat yang mempunyai beberapa
sesentuh pembawa arus yang
tetap dan disambungkan kepada
pemasangan pendawaian tetap.
Umumnya, litar akhir untuk
kediaman boleh dibahagikan
kepada kumpulan berikut:
- Litar akhir pada kadaran arus
kurang daripada 15 A.
- Litar akhir pada kadaran arus
lebih daripada 15 A.
- Litar akhir pada kadaran arus
lebih daripada 15 A tetapi
tertumpu pada soket alur keluar 13
A sahaja.

27

JENIS PELINDUNG ARUS LEBIH

1) Fius:

Asasnya ialah dawai pengalir yang akan lebur

apabila arus yang mengalir melebihi had
keupayaannya.
Terdapat 4 jenis fius:
Fius yang boleh didawai semula.
Fius katrij.
Fius keupayaan pemutus tinggi.
Fius palam.

28

2) Pemutus litar (circuit breaker):

Dapat dikendali secara automatik dan boleh

dilaraskan pada nilai (arus dan masa) yang
dikehendaki.
Tidak perlu ditukar ganti, boleh dihidupkan semula.
Terdapat beberapa cara kendalian:
- Cara terma.
- Cara magneto hidraulik.
- Cara elektromagnet.
Jenis-jenis pemutus litar:
MCB (Miniature Circuit Breaker)
RCCB/ELCB (Residual Current C.Breaker)
RCBO (RCCB with Over current protection)
MCCB (Molded Case Circuit Breaker)
ACB (Air Circuit Breaker)
29

1. Actuator lever
2. Actuator mechanism
3. Contacts
4.Terminals
5. Bimetallic strip
6. Calibration screw
7.Solenoid
8. Arc divider / extinguisher
30

3) Geganti (relay):

Memutuskan litar secara tidak langsung.

Litar geganti biasanya dibuat secara kendalian
terma atau magnet untuk disalingkuncikan
dengan bekalan utama melalui sesentuh.
Banyak digunakan di litar pemula motor.
Tidak perlu ditukar ganti, boleh direset semula.
Geganti boleh dilaraskan ke beberapa kadaran
arus yang diperlukan dan boleh dilaraskan
(reset) semula apabila sambungan telah
terputus.

31

32

PEMBUMIAN
Iaitu sistem sambungan yang dibuat antara logam
dalam pemasangan elektrik dengan jisim bumi
Untuk tujuan keselamatan pengguna dari bahaya
renjatan dan kebakaran apabila terjadi arus bocor ke
bumi
Kebaikan:
- keseluruhan sistem terikat dengan daya jisim umum bumi
- satu laluan bagi arus bocor ke bumi dan memutus litar
disediakan bagi semua logam yang telah dimasukkan
Kekurangan:
- kos perbelanjaan untuk menyediakan satu sistem
pembumian yang lengkap adalah mahal
- bahaya kepada pengguna sekiranya salah satu pengalir
bumi sambungan putus atau tercabut kerana tiada lagi
laluan arus bocor ke jisim bumi (bagi sistem TT)
33

LITAR PENCAHAYAAN
Litar kecil akhir terbahagi kepada dua jenis:
i. Litar Pencahayaan
ii. Litar Kuasa
Litar pencahayaan adalah litar yang disambung terus
ke beban dan menggunakan suis sebagai punca
kawalan.
o Terdiri daripada lampu, kipas, loceng dan sebagainya.
o Saiz kabel 1.5mm
o Nilai alat perlindungan (MCB @Miniture Circuit
Breaker) untuk litar ini ialah 6A.
o Jumlah beban maksima yang boleh disambung dalam
litar ialah 10 beban @ tidak melebihi 1000watt.
o Tinggi suis dari lantai 4 9
34

 Jenis-jenis litar pencahayaan:

i. Kawalan satu hala.
ii. Kawalan dua hala.
iii.Kawalan pertengahan.

35

i. Kawalan Satu Hala

Digunakan untuk mengawal lampu atau beban lain
dari satu kedudukan.
Suis yang digunakan ialah satu unit Suis Satu Hala.
Suis Satu hala mempunyai dua terminal iaitu
C Common: untuk kabel daripada bekalan.
1W 1 way: untuk kabel ke beban (kabel suis).

36

Suis Satu Hala

37

L1

K.F.A

S1

Contoh Gambarajah Litar Skematik

38

Contoh Gambarajah Litar Pendawaian

39

ii. Kawalan Dua Hala

Digunakan untuk mengawal lampu dari dua kedudukan
yang berlainan.
Ia biasa digunakan pada tempat tertentu seperti tangga,
bilik tidur, dewan atau koridor.
Suis yang digunakan ialah 2 unit Suis Dua Hala.
Suis dua hala mempunyai tiga terminal iaitu C Common,
1w1way dan 2w2way.
C untuk suis dua hala yang pertama ialah untuk kabel
bekalan dan C untuk suis dua hala yang kedua ialah kabel
ke beban lampu (kabel Suis).

40

 Terminal 1w suis dua hala pertama disambung

ke terminal 1w suis dua hala yang kedua (kabel
suis).
Terminal 2w suis 2 hala yang pertama
disambung ke terminal suis 2 hala yang kedua
(kabel suis).

41

Teminal C ( command )

Teminal L1

Teminal L2

Suis Dua Hala

42

L1

L1

K.F.A

S1

S1

Contoh Gambarajah Litar Skematik Kawalan 2 Hala

43

Contoh Gambarajah Litar Pendawaian

44

iii.Kawalan Suis Pertengahan

Digunakan untuk mengawal lampu lebih dari 2 tempat
Selalu digunakan pada tangga , koridor, dewan dan
tempat jauh.
Mestilah digunakan bersama-sama 2 suis dua hala
Mempunyai 4 terminal L1, L2, L3 dan L4
1w suis 2 hala yang pertama ke L1
2w suis 2 hala yang pertama ke L3
L2 ke 1w suis 2 hala yang ke dua
L4 ke 2w suis 2 hala yang ke dua

45

L1

L1

K.F.A

S1

S2

S3

Contoh Gambarajah Litar Skematik Kawalan

Pertengahan

46

Contoh Gambarajah Litar Pendawaian Kawalan

Pertengahan

47

LITAR KUASA
Litar yang disambung untuk membekalkan
kuasa @ tenaga elektrik kepada peralatanperalatan elektrik mudah alih melalui soket 13A
dan soket 15A.
Saiz Kabel yang digunakan 2.5mm2 keatas.
Dua jenis sambungan litar kuasa soket alur
keluar :- Litar Jejari
- Litar Gelang

48

Teminal hidup ( live )

Teminal bumi ( earth )

Teminal neutral
Soket 13a
49

i. Litar Jejari
Saiz MCB yang digunakan ialah 20A.
Disambung bermula dari K.F.A tiga kabel LIVE,
NEUTRAL , EARTH dan berakhir di soket alur
keluar.
Maksimum bilangan beban untuk litar ini ialah
tidak melebihi dua unit.
Litar ini hanya membekalkan tenaga yang
sederhana.

50

K.F.A

S/O1

S/O2

Gambarajah Skematik Litar Jejari

51

PUNCA BEKALAN

EARTH
NEUTRAL
LIVE

E
N

E
L

S/O1

S/O2

Gambarajah Pendawaian Litar Jejari

52

ii. Litar Gelang

Saiz MCB yang digunakan ialah 32 A.
Disambung bermula dari K.F.A tiga kabel
LIVE, NEUTRAL dan EARTH seterusnya ke
soket 13A
kembali ke K.F.A tiga kabel di terminal L,N
dan E yang sama.
Maksimum bilangan beban untuk litar ini
ialah tidak melebihi 10 unit.
Litar ini membekalkan tenaga yang besar
sedikit dari litar jejari.

53

K.F.A

S/O1

S/O2

Gambarajah Skematik Litar Gelang

54

PUNCA BEKALAN

EARTH
NEUTRAL
LIVE

E
N

E
L

S/O1

S/O2

Gambarajah Pendawaian Litar Gelang

55