c

c
c


c c

c c ccc ccc c

ccc 

Vào nhӳng năm 1930 trong thұp niên gҫn tàn cӫa chӫ nghĩa thӵc dân, Vũ Trӑng Phөng
đã sáng tác mӝt khӕi lưӧng tác phҭm cho đӃn nay đưӧc xem như thành quҧ cá nhân phi
thưӡng trong văn hӑc ViӋt Nam hiӋn đҥi. Trong bài điӃu văn đӑc bên mӝ cӫa nhà văn vào
ngày 15/10/1939 tҥi Hà Nӝi, nhà thơ mӟi nәi tiӃng Lưu Trӑng Lư so sánh tҫm quan trӑng
cӫa ngưӡi bҥn vӯa khuҩt trong đӡi sӕng văn hӑc đương thӡi vӟi vai trò cӫa Balzac ơ?
nưӟc Pháp trong thӃ kӹ 19. Tҩt cҧ sӵ nghiӋp cӫa Vũ Trӑng Phөng là phơi bày, là chӃ
nhҥo tҩt cҧ nhӳng cái rӣm, cái xҩu, cái bҫn tiӋn, cái đӗi bҥi cӫa mӝt hҥng ngưӡi, mӝt thӡi
đҥi, Lư tuyên bӕ. Vũ Trӑng Phөng, đӕi vӟi thӡi đҥi cӫa Vũ Trӑng Phөng, cũng giӕng như
Balzac đӕi vӟi thӡi đҥi cӫa Balzac(1). So sánh cӫa Lưu Trӑng Lư chӍ rõ nhӳng tương
đӗng hiӇn nhiên giӳa bӭc tranh toàn cҧnh đһc biӋt cӫa xã hӝi ViӋt Nam giӳa hai cuӝc thӃ
chiӃn đưӧc mô tҧ trong tác phâ?m cӫa Vũ Trӑng Phөng và bӭc chân dung toàn diӋn cӫa
xã hӝi Pháp thӃ kӹ 19 trong Tҩn Trò Đӡi. Sӵ so sánh này cũng ít nhiӅu cho thҩy năng
suҩt sáng tác phi thưӡng cu?a Vũ Trӑng Phөng. Cho đӃn khi qua đӡi, Phөng đã viӃt ít
nhҩt tám cuӕn tiӇu thuyӃt, bҧy vӣ kӏch, năm phóng sӵ dài, dăm chөc truyӋn ngҳn, dӏch
mӝt sӕ tác phҭm va(n hӑc tương đӕi dài, ngoài ra còn viӃt hàng trăm bài phê bình, tiӇu
luұn, bài báo và xã luұn.(2) NӃu như bҧn liӋt kê sҧn phҭm này có vҿ còn ít hơn sӕ lưӧng
tác phҭm cӫa Balzac thì cũng xin lưu ý rҵng khi Vũ Trӑng Phөng qua đӡi, do hұu quҧ cӫa
bӋnh lao cӝng vӟi nghiӋn thuӕc phiӋn, ông còn thiӃu mӝt tuҫn nӳa mӟi đҫy 27 tuәi.

Sӕ Đӓ, tác phҭm trào phúng đưӧc xem là kiӋt tác cӫa Vũ Trӑng Phөng, xuҩt bҧn lҫn đҫu
dưӟi dҥng đăng nhiӅu kǤ trên Hà Nӝi Báo bҳt đҫu tӯ sӕ 7, tháng 10/1936, 5 tháng sau khi
Mһt Trұn Bình Dân lên cҫm quyӅn ơ? Pháp. Sӵ thҳng cӱ cӫa chính phӫ mӟi ± đưӧc hình
thành tӯ liên minh cӫa các Đҧng Cӝng Sҧn, Đҧng Xã Hӝi, Đҧng Cҩp TiӃn ± đӝt nhiên
làm thay đәi không khí chính tri. Đông Dương thuӝc Pháp(3). Không nhӳng Đҧng Cӝng
Sҧn và Đҧng Xã Hӝi là nhӳng đӕi thӫ truyӅn thӕng cӫa chính sách thuӝc đӏa, mà chương
trình hoҥt đӝng cӫa chính phӫ mӟi còn kêu gӑi mӝt hӝi đӗng nghӏ viӋn đӇ điӅu tra vӅ
hoàn cҧnh chính trӏ, kinh tӃ và đҥo đӭc tҥi các lãnh thә cӫa Pháp ӣ hҧi ngoҥi (4). Chu?
Tӏch Hӝi Đӗng Bô. Trưӣng Léon Blum giao chӭc Bô. Trưӣng Bô. Thuӝc Đӏa cho ông
Marius Moutet, mӝt ngưӡi nәi tiӃng hay chӍ trích sӵ tӗi tӋ ơ? thuӝc đӏa và cә vũ cho "tinh
thҫn bác ái thuӝc đӏa (colonisation altruiste)".(5). Nhӳng hy vӑng vào mӝt chính sách
thuӝc đӏa vӟi quyӅn tӵ do thӵc sӵ mӣ rӝng càng lên cao khi Toàn QuyӅn Jules Brévié ban
hành bӝ luұt lao đӝng đҫu tiên cӫa Đông Dương, ân xá cho hàng ngàn chính trӏ phҥm và
nӟi lӓng kiӇm duyӋt. Vào cuӕi năm, rҩt nhiӅu cuӝc đình công bùng nә vӟi sӵ tham gia
cӫa hàng vҥn công nhân. Báo chí mӟi hӗi sinh liên tiӃp đưa ra nhӳng kêu gӑi đòi cҧi tә
chính trӏ cҩp tiӃn (6). Giӕng như tҩt cҧ các tiӇu thuyӃt khác, Sӕ Đӓ tiêu biӇu cho thӡi gian
và không gian đһc biӋt đã sҧn sinh ra nó. Giӑng điӋu lҥc quan phҩn khӣi trong lӡi văn vui
nhӝn phҧn ánh tâm trҥng hân hoan cӫa rҩt nhiӅu ngưӡi ViӋt Nam đón mӯng thҳng lӧi cӫa
Mһt Trұn Bình Dân. Nhӳng tӯ ngӳ như tiӃn bӝ, khoa hӑc, cҧi cách xã hӝi, nӳ quyӅn,
phong trào thӇ thao, văn minh, tân thӡi và Âu hoá... đưӧc lһp đi lһp lҥi, gӧi liên tưӣng đӃn
ngôn ngӳ tiӃn bӝ và tư tưӣng hiӋn đҥi hóa đang ngӵ trӏ trong dân chúng thӡi bҩy giӡ. Sӵ
ám ҧnh lan rӝng vӅ "bình dân" và "phong trào bình dân" cho thҩy có mӝt tri giác dân túy
hӧp thӡi đang tăng nhanh ơ? Đông Dương. Giàn nhân vұt đһc biӋt đa dҥng trong Sӕ Đo?
(khoҧng gҫn 30 nhân vұt) phҧn ánh sӵ nәi lên trong giai đoҥn cuӕi cӫa chӫ nghĩa thӵc
dân mӝt lӵc lưӧng sinh đӝng các nhóm xã hӝi mӟi: dân lang thang thành thӏ, nhà thӇ thao
chuyên nghiӋp, nhà tҥo mүu thӡi trang, chuyên gia y tӃ, nghӋ sĩ tiên phong (avant-garde),
du hӑc sinh, nhà báo cҧi cách và ngưӡi phө nӳ "tân thӡi".

Hơn nӳa, sӵ quan tâm cӫa Sӕ Đӓ đӕi vӟi quan hӋ thi. trưӡng phҧn ánh sӵ gia tăng cӫa
phát triӇn tư bҧn ơ? Đông Dương trong nhӳng năm giӳa hai cuӝc thӃ chiӃn. Đӝng cơ lӧi
nhuұn chi phӕi hҫu hӃt các nhân vұt trong cuӕn tiӇu thuyӃt, tӯ gã bөi đӡi thҩp hèn nhҩt
cho đӃn nhà cҧi cách xã hӝi lý tưӣng nhҩt. Sӵ nәi lên cӫa mӝt tҫng lӟp thương gia bóc lӝt
đưӧc kӏch tính hóa qua nhân vұt Victor Ban, vӟi cӫa cҧi sӣ hӳu đa dҥng gӗm nhà chӭa,
khách sҥn, tiӋm dưӧc phҭm và các trҥm xá chӳa bӋnh lұu. Nhӳng phép ҭn dө kinh tӃ tràn
ngұp trong văn bҧn như cách mô tҧ nhân vұt cҧnh sát ngáp như mӝt nhà buôn gһp hӗi
kinh tӃ khӫng hoҧng và đón chào mӝt ngưӡi vi phҥm luұt nhiӅu lҫn như mӝt bà khách
quen. Thұm chí ngay cҧ tôn giáo cũng không thoát khӓi xu hưӟng doanh thương cӫa thӡi
thӃ, mà điӇn hình là nhӳng đӝng lӵc thô bӍ cӫa sư Tăng Phú hòng làm ta(ng tín đӗ và lӉ
vұt quyên cúng cho dòng tu cӫa mình.

Sӕ Đӓ cũng bày tӓ mӝt chuӛi các cҧm giác tương đӕi phә biӃn - mӝt tri giác thành thӏ,
mӝt đӏnh hưӟng quӕc tӃ chӫ nghĩa, mӝt nӛi hoài nghi ngày càng tăng vӅ sӵ trong sáng và
đӝ đáng tin cұy cӫa ngôn ngӳ, đӗng thӡi nhӳng cҧm giác châm biӃm và bҩt lӵc ngày càng
cao hơn - có liên quan đӃn nhӳng thay đәi nhanh chóng và bҩt ngӡ, đһc trưng cӫa thӡi
hiӋn đҥi nói chung (7). Mһc dù nhӳng thay đәi đó đưӧc nhҩn mҥnh trong nhӳng tháng
đҫu đҫy kӏch tính cӫa thӡi kǤ Mһt Trұn Bình Dân, nhiӅu ngưӡi ViӋt Nam đã nhұn thҩy
ra(`ng chúng là nhӳng yӃu tӕ cӫa mӝt điӅu kiӋn tӗn tҥi tӯ lâu, bҳt đҫu vӟi sӵ xâm chiӃm
cӫa thӵc dân vào giӳa thӃ kӹ 19 và tăng lên do hұu quҧ cӫa nhӳng biӃn đӝng xáo trӝn vӅ
kinh tӃ và chính trӏ trong hai thұp kӹ sau thӃ chiӃn thӭ nhҩt. Vào năm 1930, thӡi kǤ thӏnh
vưӧng hұu chiӃn kéo dài suӕt mӝt thұp ky? đӝt ngӝt chҩm dӭt. Thay vào đó là nhӳng
xung đӝt chính trӏ mҥnh mӁ giӳa nhà nưӟc thuӝc đӏa và các lӵc lưӧng chӕng thӵc dân,
tiӃp nӕi bҵng sӵ đàn áp căng thҷng cӫa nhà nưӟc và nhӳng năm kinh tӃ đình trӋ suy thoái
nһng nӅ (8).

Đӕi vӟi nhӳng ngưӡi ViӋt đã trҧi qua nhӳng năm tháng đҫy xáo trӝn đó, thҳng lӧi cӫa
Mһt Trұn Bình Dân ít khi đưӧc xem như mӝt khoҧnh khҳ biӃn chuyӇn hoàn toàn đơn lҿ
mà chӍ là mӝt tiӃt đoҥn trong quӻ đҥo lӏch sӱ mӟi, đưӧc đánh dҩu bӣi nhӳng gián đoҥn và
chuyӇn tiӃp liên miên ± mӝt quӻ đҥo mà chính nhà nưӟc thӵc dân không điӅu khiӇn nәi.
Mһc dù nhӳng ngưӡi ViӋt tinh tưӡng nhұn thҩy đưӧc nhӳng thӃ lӵc toàn cҫu mҥnh mӁ
đang làm thay đәi khu vӵc cӫa mình trong giai đoҥn này, viӋc nhӳng quan niӋm truyӅn
thӕng vӅ thay đәi tiӃp tөc đӏnh hình cách hiӇu cӫa hӑ đӕi vӟi nhӳng biӃn đәi hiӋn đҥi này
cũng không có gì đáng lҥ. Thӵc vұy, chính tӵa đӅ Sӕ Đӓ cũng chӏu ҧnh hưӣng cӫa mӝt
quan niӋm như vұy ± khái niӋm chiêm tinh hӑc vӅ sӕ ± đã tӯ lâu là chӛ dӵa cho hҫu hӃt
ngưӡi ViӋt đê? đӕi phó vӟi nhӳng thăng trҫm thông thưӡng và bҩt ngӡ trong đӡi sӕng cӫa
hӑ (9).

Sӵ ám ҧnh cӫa Sӕ Đo? vӟi sӕ ± đưӧc thӇ hiӋn qua sӵ xuҩt hiӋn nhiӅu lҫn cӫa ông thҫy bói,
nhӳng điӅm báo và nhӳng tiên đoán trong truyӋn ± cho thҩy nhà văn cӕ gҳng khai thác
truyӅn thӕng cӫa ngưӡi ViӋt đӇ tìm mӝt phương tiӋn thuҫn nhҵm thuҫn hóa và giҧi thích
cái đһc điê?m cơ bҧn là ngүu nhiên và không thӇ đoán trưӟc
đưӧc cӫa cuӝc sӕng hiӋn tҥi. Thұt vұy, đһc điӇm riêng biӋt cӫa chӫ nghĩa hiӋn đҥi ViӋt
Nam ± theo đӏnh nghĩa là hình thӭc biӇu lӝ văn hóa cӫa thái đӝ phê phán và suy tư trưӟc
quá trình hiӋn đҥi hóa xã hӝi, chính trӏ và kinh tӃ ± có thӇ đưӧc tìm thҩy trong sư. xung
đӝt cӫa viӋc đӗng tӗn tҥi lӏch sӱ giӳa nhұn thӭc luұn truyӅn thӕng và phát triӇn hiӋn đҥi,
và nhӳng nӛ lӵc cӫa trí thӭc ViӋt Nam nhҵm tìm ra mӝt hình thӭc thҭm mӻ thích hӧp đӇ
thӇ hiӋn nhӳng kinh nghiӋm chӫ quan cӫa hӑ vӅ sӵ xung đӝt này.

Là mӝt nhà văn tiên phong hiӋn đҥi, không phҧi ngүu nhiên mà cuӝc đӡi ngҳn ngӫi cӫa
Vũ Trӑng Phөng lҥi trùng khӟp vӟi thӡi kǤ hiӋn đҥi hóa vӅ chính trӏ, kinh tӃ và xã hӝi sôi
nәi nhҩt ơ? Đông Dương thuӝc đӏa. Ngoài viӋc sӕng qua nhӳng thӡi kǤ thӏnh vưӧng,
nhӳng cao trào bҥo lӵc chӕng thӵc dân gia tăng, cuӝc khӫng hoҧng kinh tӃ và thҳng lӧi
cӫa Mһt Trұn Bình Dân, Phөng còn trҧi qua nhӳng thay đәi cơ bҧn vӅ giáo dөc và ngôn
ngӳ trong nhӳng năm đҫu thұp niên 20, sư. phát triӇn nhanh chóng cӫa kinh doanh tư bҧn
trong ngành in ҩn và nhӳng phong tөc tұp quán Tây Âu ӗ ҥt tràn vào xã hӝi ViӋt Nam.
Cũng không có gì lҥ khi khӕi lưӧng tác phҭm phi thưӡng cӫa ông đưӧc sáng tác tҥi trung
tâm Hà Nӝi, cái nôi cә truyӅn cӫa văn minh ViӋt Nam, nơi đưӧc/bӏ chӫ nghĩa tư bҧn và
hӋ thӕng hành chính thuӝc đӏa biӃn đәi nhanh chóng thành mӝt thӫ phӫ náo nhiӋt. Thұt
vұy, nhӳng thăng trҫm đҫy xáo đӝng trong cuӝc đӡi ngҳn ngӫi cӫa Phөng, nhӳng thӡi
đoҥn bҩp bênh và môi trưӡng tҥm thӡi mӣ ra mӝt cӱa sô? cho thҩy nguӗn gӕc cӫa tri giác
hiӋn đҥi chӫ nghĩa mang tính canh tân trong Sӕ Đӓ.

Vũ Trӑng Phөng sinh ngày 20 tháng 10 năm 1912 tҥi Hà Nӝi. Ông là ngưӡi con duy nhҩt
trong mӝt gia đình lao đӝng (10). Cha ông, ông Vũ Văn Lân, là con trai cӫa mӝt lý
trưӣng nghèo ӣ huyӋn Mӻ Hào, thuӝc tӍnh Hưng Yên ngày trưӟc. Khi còn trҿ, cha cӫa
Phөng đã chuyӇn vӅ Hà Nӝi. Ӣ đây, ông làm thӧ điӋn cho xưӣng Charles Boillot Garage
(11). Mҽ cӫa Phөng, bà Phҥm Thi. Khách, làm thơ. may sau khi chuyӇn tӯ phu? Hoài
Đӭc, mӝt vùng ngoҥi ô phía tây, thuӝc tӍnh Hà Đông, vӅ Hà Nӝi (12). Giӕng như nhiӅu
dân di cư tӯ nông thôn ra thành phӕ, cha me. Phөng thuê mӝt căn hӝ nhӓ xíu trong khu
36 phӕ phưӡng, mӝt khu vӵc thương mҥi dân cư đông đúc ơ? Hà Nӝi. Cha Phөng qua đӡi
vì bӋnh lao phәi khi Phөng mӟi đưӧc 7 tháng, đӇ lҥi ngưӡi vӧ góa trҿ 21 tuәi (13).

Trong mӝt bài nghiên cӭu đһc biӋt - nӱa tiӇu sӱ tâm lý, nӱa hӗi ký cá nhân - xuҩt bҧn
năm 1941, hai năm sau khi Vũ Trӑng Phөng qua đӡi, bҥn thân cӫa ông, Lan Khai, cho
rҵng ngưӡi có ҧnh hưӣng sâu sҳc nhҩt trong đӡi Phөng là mҽ ông, ngưӡi đã mӝt mình
nuôi dưӥng và dҥy dӛ Phөng sau khi cha ông qua đӡi (14). Theo lӡi cӫa Lan Khai, lòng
tұn tөy quên mình cӫa ngưӡi mҽ đã cӭu Phөng khӓi mӝt cuӝc đӡi "đói rét và thҩt hӑc",
mӝt nhұn xét phҧn ánh nӛi lo lҳng truyӅn thӕng cӫa ngưӡi ViӋt vӅ hoàn cҧnh bi đát rҩt có
thӇ xҧy ra cho nhӳng cұu bé không cha (15).
Vào cuӕi nhӳng năm 30, khi bӋnh tình cӫa Phөng trӣ nên tӗi tӋ hơn, nhӳng ngưӡi khách
đӃn thăm Phөng tҥi căn nhà cӫa ông ӣ phӕ Hàng Bҥc nhұn thҩy rҵng chính bà mҽ cӫa
Phөng chӭ không phҧi ngưӡi vӧ, ngӗi bên cҥnh giưӡng và quҥt cho ông đӃn khuya.
Nhӳng ngưӡi nào hay lui tӟi nhà Phөng... đӅu đã thҩy bà mҽ góa cӫa anh đã yêu thương
con, Lan Khai nhұn xét, mӝt cách mông mênh và dӏu dàng biӃt chӯng nào (16). Lan Khai
cũng ca ngӧi bà me. Phөng đã không đi bưӟc nӳa mһc dù tuәi đӡi còn trҿ. Thұt khó tránh
khӓi sӵ cám dӛ trong viӋc gán cho thái đӝ e dè nәi tiӃng cӫa Phөng vӅ "ngưӡi phө nӳ
ViӋt Nam tân thӡi" và sӵ yêu mӃn bҧo thӫ ông dành cho đҥo đӭc Khәng giáo là bҳt
nguӗn tӯ kiӇu mүu truyӅn thӕng vӅ đӭc hҥnh phu. nӳ qua bà mҽ ông. Thұt vұy, sӵ chung
thӫy đӕi vӟi ngưӡi chӗng đã khuҩt cӫa me. Phөng tương phҧn rõ nét vӟi sӵ không chung
thӫy thưӡng kǤ cӫa bà Phó Đoan hai lҫn góa chӗng ± mӝt nhân vұt có thӇ nói là bӏ chӃ
giӉu nhiӅu nhҩt trong Sӕ Đӓ.

Dù nét đҥo đӭc truyӅn thӕng ơ? Phөng có thӇ chӏu a?nh hưӣng tӯ mҽ ông hay không, tri
giác văn chương đô thӏ đұm nét ӣ ông rõ ràng nҧy sinh tӯ viӋc ông sӕng cҧ đӡi mình
trong khu vӵc 36 phӕ phưӡng (17) Là mӝt quҫn thӇ bҧn đӏa đô thӏ đa dҥng, khu 36 phӕ
phưӡng bao gӗm nhӳng con đưӡng hҿm quanh co, rӕi rҳm, mӛi phӕ đưӧc đһt tên theo
mӝt mһt hàng đưӧc sҧn xuҩt hoһc bán ӣ đó. Chen chúc sau nhӳng dãy cӱa hàng mһt tiӅn
là khu nhà đӇ ӣ, kho chӭa, xưӣng sӱa chӳa và các khoҧng sân trong lҩy ánh sáng tӵ nhiên
và thông gió. Nhӳng vӍa hè rӝng lát gҥch ngăn cách đưӡng và nhà, cung cҩp khung cҧnh
cho phҫn lӟn các sinh hoҥt thương mҥi và xã hӝi trong khu vӵc. Ngoài cҧnh buôn bán tҩp
nұp, sinh hoҥt thưӡng nhұt trên vӍa hè còn trơ? nên sinh đӝng hơn bӣi nhӳng dòng ngưӡi
bán rong, phu khuân vác, phu xe, trҿ đánh giày, bӑn móc túi, gái điӃm, cҧnh sát, ăn xin,
hát dҥo, khách du lӏch và dân lang thang đә tӟi. Các căn nhà ӣ thưӡng chұt hҽp và quá
đông ngưӡi, vì vұy tҩt cҧ các hoҥt đӝng cá nhân, thұm chí riêng tư, thưӡng diӉn ra trên
vӍa hè trưӟc con ma('t công chúng. Vì Phөng sӕng gҫn như trӑn đӡi trong nhӳng căn nhà
chұt hҽp thuӝc khu 36 phӕ phưӡng ҩy, không có gì đáng ngҥc nhiên khi nhӳng cҧnh vӍa
hè nәi bұt trong rҩt nhiӅu tác phҭm cӫa ông; thұm chí mӝt nhà phê bình đã gӑi Sӕ Đӓ là
tiӇu thuyӃt cӫa vӍa hè(18).

Thұt thӃ, chương đҫu cӫa tiӇu thuyӃt đã vӁ lên chân dung nhӳng cư dân hӛn tҥp cӫa mӝt
quãng vӍa hè ± ông thҫy sӕ, chӏ bán mía, anh bán nưӟc chanh và Xuân, thҵng nhһt ban
quҫn ± trao đәi tin vһt, tán tӍnh, hóng hӟt nhӳng tít thӡi sӵ quan trӑng và mһc cҧ giá hàng.
Vưӧt lên nhӳng tiӃng om sòm đó, ngưӡi ta có thӇ nghe thҩy đưӧc nhӳng câu hô chen lүn
nhӳng tiӃng bӗm bӝp cӫa nhӳng quҧ banh bӏ đánh đi vӑng ra tӯ mӝt sân tennis gҫn đҩy.
ViӋc đһt nhӳng cuӝc tán gүu ngoài vӍa hè đӕi xӭng vӟi nhӳng âm thanh tӯ câu lҥc bô.
vӑng ra không nhӳng tiêu biӇu cho bҧn nghӏch âm lӝn xӝn và hӛn tҥp cӫa đӡi sӕng đô thӏ,
mà còn phҧn ánh mӟ bòng bong rӕi rҳm phӭc tҥp cӫa các tҫng lӟp xã hӝi, mang lҥi cho
đӡi sӕng trong khu 36 phӕ phưӡng mӝt không khí dân chӫ cӫa đô thӏ hiӋn đҥi.

Nét khái quát cao vӅ nhӳng thành phҫn nghèo và bӑn vô lҥi ӣ khu vӵc 36 phӕ phưӡng
cũng tương ӭng vӟi mӕi quan tâm mà Vũ Trӑng Phөng dành cho các tҫng lӟp sӕng bên lӅ
xã hӝi trong các tác phҭm phóng sӵ cӫa ông - như gái điӃm trong Lөc Xì, dân cӡ bҥc bӏp
trong Cҥm Bүy Ngưӡi, đày tӟ trong Cơm Thҫy Cơm Cô, đào kép trong VӁ Nho. Bôi HӅ.
Khu vӵc này cũng cung cҩp cho ông mӝt vӏ trí cӵc kǤ thuұn lӧi đӇ quan sát lӕi sӕng cũng
như cách hành xӱ nơi công cӝng cӫa nhӳng cư dân giàu có và nәi tiӃng trong thành phӕ.
Rҩt nhiӅu ngưӡi trong sӕ hӑ đã gӧi mүu cho các nhân vұt trong tiӇu thuyӃt cӫa Phөng, kӇ
cҧ mӝt vài nhân vұt chính trong Sӕ Đӓ (19) . Chҷng hҥn, rҩt có thӇ là nhân vұt bà Phó
Đoan đưӧc dӵa vào hình ҧnh cӫa bà Bé Tý, vӧ góa cӫa mӝt viên chӭc Pháp. Bà này có
mӝt tòa biӋt thӵ xa xӍ ± trang trí đҫy tưӧng vàng, vӟi các loҥi chim quí hiӃm và nhӳng
chuӗng khӍ ± nҵm cách căn nhà cӫa gia đình Phөng có mӝt dãy phӕ. Nhân vұt Victor Ban
gӧi hình ҧnh cӫa Hӗng Khê, nhà đҥi dưӧc phҭm chuyên tӵ quҧng cáo. Còn nhà sư thương
mҥi Tăng Phú thì làm ngưӡi ta nghĩ ngay đӃn NguyӉn Năng Quӕc, chӫ bút sáng lұp Đuӕc
TuӋ, mӝt tӡ báo Phұt giáo hào nhoáng.

Tri giác đô thӏ cӫa Sӕ Đӓ cũng toát lên qua lӡi văn tưӡng thuұt sôi đӝng và ngôn ngӳ hӛn
tҥp, tiêu biӇu cho nhӏp đӝ và cҧm giác cӫa đӡi sӕng thành thӏ. Sӵ leo thang xã hӝi phi
thӵc tӃ cӫa Xuân tóc đӓ trong tiӇu thuyӃt - tӯ thҵng nhһt ban quҫn đӃn ngưӡi bán hàng,
bác sĩ, nhà cҧi cách xã hӝi, quán quân tennis, chính trӏ gia và cuӕi cùng là anh hùng dân
tӝc - xҧy ra trong vҿn vҽn có năm tháng. Theo nhà phê bình Đӛ Đӭc HiӇu, Sӕ Đӓ diӉn đҥt
trung thành tinh thҫn đô thӏ . Ӣ đây, chính là nhӳng sӵ kiӋn chӟp nhoáng hҩp tҩp, vӝi vã"
qua "dàn nhҥc phӭc hӧp nhiӅu bè trong đӕi thoҥi, qua nhӏp điӋu mӛi cú đoҥn đi vӅ mӝt
hưӟng trong cҩu trúc, và qua viӋc sӱ dөng nhiӅu lҫn nhӳng tӯ và cөm tӯ chuyӇn đәi tâm
trҥng như chӧt, bӛng, tình cӡ, vӯa lúc ҩy và đӝt ngӝt (20). Đӛ Đӭc HiӇu đã kӃt luұn rҵng
Vũ Trӑng Phөng là nhà văn đô thӏ nhҩt cӫa ViӋt Nam và Sӕ Đӓ là tiӇu thuyӃt đô thӏ mӝt
trăm phҫn trăm(21).

Sӵ ám ҧnh vӅ môi trưӡng đô thӏ ơ? Phөng phҧn ánh quá trình phát triӇn nhanh chóng và
đҫy biӃn hóa cӫa Hà Nӝi đҫu thӃ kӹ 20 (22). ChӍ trong mӝt vài thұp niên, nhà nưӟc thuӝc
đӏa đã biӃn đәi thành phӕ này tӯ mӝt trung tâm hành chính cӫa khu vӵc nӕi liӅn vӟi mӝt
khu buôn bán nhӓ thành mӝt vùng công nghiӋp quan trӑng, mӝt trung tâm thương mҥi
cӫa Bҳc kǤ giàu có, phong phú vӅ khoáng chҩt, và mӝt thӫ đô chính tri. cӫa Đông Dương.
Sơ? Công Chính đã cho lҩp hàng loҥt các ao hӗ, mҫm ә gây bӋnh sӕt rét, phá bӓ hoàng
thành cũ, lұp ra khu vӵc cư dân Pháp, xây mӝt loҥt các tòa nhà hành chính đӗ sӝ, lát gҥch
và mӣ rӝng khu 36 phӕ phưӡng, lҳp đһt đèn đưӡng và xây mӝt hӋ thӕng cӕng thҧi hiӋn
đҥi. Sӣ cũng khích lӋ giao thông trong thành phӕ bҵng cách dӥ bӓ nhӳng cәng rào chҳn
tӯng phӕ trong khu này, san bҵng các công sӵ kiӇu Vauban chia cách thành nӝi và khu thӏ
dân, và nhұp khҭu các phương tiӋn đi lҥi như xe đҥp, xe điӋn, ô tô và xe kéo tay. Trong
quãng đӡi thơ ҩu và niên thiӃu cӫa Phөng, thӡi kǤ thӏnh vưӧng hұu chiӃn càng làm tăng
mҥnh cҧm giác vӅ quá trình chuyӇn tiӃp đô thӏ. Phát triӇn kinh tӃ đҥt mӭc kӹ lөc trong
nhӳng năm 1920, nhӡ xuҩt khҭu hàng hóa Đông Dương cao và sӵ đҫu tư vӕn tăng nhanh
(23). Vӟi công nghiӋp mӣ rӝng và sӵ phát triê?n cӫa các ngành dӏch vө công cӝng đô thӏ,
dân sӕ Hà Nӝi tăng gҫn gҩp đôi, tӯ 75,000 ngưӡi năm 1921 đӃn 128,000 ngưӡi vào năm
1931 (24). Khi cuӝc Đҥi Khӫng Hoҧng ұp tӟi, mһc dù kinh tӃ suy sөp, nhưng tình hình
ngày mӝt tӗi tӋ ӣ nông thôn buӝc dân cày bӓ xӭ ra đi, nên dân sӕ Hà Nӝi vүn tiӃp tөc
tăng lên. Vào năm 1937, hơn 154,000 ngưӡi chen chúc trong thành phӕ này, trong đó có
mӝt sӕ lưӧng lӟn dân nghèo tӯ nông thôn trôi giҥt tӟi (25). Vӟi thӵc tӃ này, viӋc Phөng
xây dӵng nhân vұt Xuân tóc đӓ ma cà bông cũng có giá trӏ gҫn như mӝt khҧo sát mӝt
nhóm xã hӝi hӑc phә biӃn, tương đương vӟi giá trӏ là sҧn phҭm cӫa trí tưӣng tưӧng văn
hӑc đӝc đáo.
NӃu viӋc cư ngө giӳa lòng mӝt đô thӏ thay đәi nhanh chóng đã quyӃt đӏnh giӑng văn và
nӝi dung trong nhiӅu tác phҭm cӫa Phөng thì hӑc vҩn ngҳn ngӫi cũng có tác đӝng quan
trӑng không kém trên con đưӡng trӣ thành nhà văn cӫa ông. Cũng giӕng như Vũ Bҵng,
ngưӡi bҥn đӗng nghiӋp và bҥn văn sau này, Phөng hӑc ӣ trưӡng tiӇu hӑc Hàng Vôi nhӳng
năm đҫu cӫa thұp niên 20 (26). Sau đó Bҵng tiӃp tөc hӑc nӕt và cuӕi thұp niên đó thì vào
trưӡng trung hӑc Albert Sarraut danh tiӃng, còn Phөng thi trưӧt và bӓ hӑc vào năm
khoҧng 14 tuәi. Mһc dù ngưӡi ta không biӃt nhiӅu vӅ thӡi hӑc sinh cӫa Phөng, chҳc ha(?n
quãng đӡi ҩy đã đӏnh hình quӻ đҥo cho cuӝc đӡi và sӵ nghiӋp cӫa ông. Lan Khai nói rҵng
thӡi còn đi hӑc Phөng rҩt bҩt hҥnh, và nhӳng kinh nghiӋm cay đҳng đó đã nhiӉm vào văn
chương cӫa ông(27). Là mӝt đӭa trҿ nghèo, mӗ côi cha và ӕm yӃu, Phөng không đưӧc
trang bӏ đӇ hòa nhұp vӟi văn hóa trưӡng hӑc hiӋn đҥi ơ? Đông Dương giӳa hai cuӝc thӃ
chiӃn, nơi các nam sinh ganh đua đӇ giành danh vӏ và cҧm tình cӫa các nӳ sinh cùng lӟp
bҵng cách khoe khoang sӵ giàu có và na(ng lӵc thӇ thao. Theo Lan Khai, sӵ khinh ghét
rõ rӋt cӫa Phөng trưӟc nhӳng quan tâm cӫa tuәi trҿ đô thӏ thӡi ҩy (chҷng hҥn như thӇ thao,
tình yêu lãng mҥn, tiӅn bҥc và thӡi trang Tây Âu) xuҩt phát tӯ nhӳng thҩt bҥi cӫa ông
trong viӋc hòa đӗng ӣ trưӡng hӑc(28). Hơn nӳa, viӋc Phөng sӟm thôi hӑc cũng chia cách
ông vӟi các đӕi thӫ văn chương gay gҳt nhҩt cӫa ông sau này: các thành viên trong nhóm
Tư. Lӵc Văn Đoàn. NhiӅu ngưӡi trong nhóm này có bҵng tú tài, cư? nhân hoһc tӯng du
hӑc ơ? Pháp. Sӵ khinh thi. Phөng dành cho các đӕi thӫ hӑc cao hơn đưӧc thӇ hiӋn qua nét
vӁ lӕ bӏch vӅ nhân vұt Tú Tân trong Sӕ Đӓ, và cҧ ông Va(n Minh, ngưӡi đã sang Pháp
hӑc sáu bҧy năm và sau khi vӅ nưӟc thì đâm ra ghét văn bҵng như nhӳng du hӑc sinh
quay vӅ tә quӕc mà không có mӝt mҧnh văn bҵng nào cҧ.

Năm 1918, Toàn QuyӅn Albert Sarraut đã cho áp dөng nhӳng ca?i cách giáo dөc cơ bҧn
ơ? Đông Dương (29). ViӋc Phөng đưӧc đi hӑc ngay ít lâu sau thӡi điӇm ҩy đã đӏnh hình
trình đӝ hӑc vҩn dù còn hҥn chӃ cӫa ông. ĐiӅu quan trӑng nhҩt là Phөng đưӧc hưӣng lӧi
tӯ mӝt chính sách mӟi miӉn hӑc phí cho hӑc sinh các trưӡng hӑc công trong sáu năm đҫu.
NӃu như sinh ra trưӟc đó mӝt thұp niên, vӟi mӝt hoàn cҧnh xã hӝi và kinh tӃ như vұy,
hҷn Phөng đã mù chӳ hoһc giӓi nhҩt thì cũng chӍ đӃn biӃt đӑc và biӃt viӃt chӳ Hán.
Nhưng thay vào đó, Vũ Trӑng Phөng lҥi thuӝc vào thӃ hӋ hӑc sinh ViӋt Nam đҫu tiên ӣ
miӅn Bҳc đưӧc hӑc tiӇu hӑc hoàn toàn bҵng tiӃng Pháp và bҵng chӳ Quӕc Ngӳ, chӳ viӃt
tiӃng ViӋt theo ký tӵ Latin mӟi đưӧc áp dөng và phә biӃn khi đó. KӃt qua? là Phөng và
các bҥn đӗng thӡi vӟi ông đã tiӃp nhұn mӝt đӏnh hưӟng văn hóa hoàn toàn khác biӋt so
vӟi các thӃ hӋ trí thӭc Bҳc ViӋt trưӟc đó.

Trưӟc khi Pháp xâm chiӃm Đông Dương, phҫn lӟn văn viӃt cӫa ngưӡi ViӋt, bao gӗm
toàn bӝ giҩy tӡ cӫa chính phӫ đưӧc ghi bҵng chӳ Hán (30). ĐӇ diӉn đҥt ngôn ngӳ bҧn đӏa
bҵng chӳ viӃt, chӫ yӃu dùng vào mөc đích văn chương và thӇ hiӋn cҧm xúc, ngưӡi ViӋt
sӱ dөng mӝt hӋ thӕng chӳ viӃt khác, chӳ nôm. ViӋc thông thҥo chӳ nôm phҧi căn cӭ vào
sӵ hiӇu biӃt chӳ Hán trưӟc, đã khiӃn phҫn lӟn giӟi tinh hoa ngưӡi ViӋt thông thҥo tiӃng
Hán và chӏu ҧnh hưӣng nһng cӫa văn hóa Trung Hoa. Xu hưӟng này càng tăng thêm qua
viӋc giӟi tinh hoa thӡi tiӅn thuӝc đӏa đã dҫn dҫn tiӃp nhұn nhӳng yӃu tӕ then chӕt trong
bӝ máy hành chính Trung Hoa - quan trӑng nhҩt là chӃ đӝ thi cӱ dân sӵ, cùng vӟi mӝt
chương trình giáo dөc và giҧng dҥy dӵa trên viӋc hӑc các văn bҧn kinh điӇn cӫa Trung
Hoa. Vӟi nӅn hӑc vҩn và khҧ năng ngôn ngӳ như vұy, chҷng có gì đáng ngҥc nhiên khi
nhӳng trí thӭc ngưӡi ViӋt chӕng thӵc dân thӡi kǤ đҫu đã đi tìm lӕi thoát khӓi tình trҥng
thuӝc đӏa bҵng cách đӅ cao tӵ cưӡng văn hóa, mӝt mô hình rҩt dӉ tìm thҩy ơ? Trung Hoa
và Nhұt Bҧn (31). KiӃn thӭc cӫa ngưӡi Pháp vӅ vҩn đӅ này, cӝng vӟi mӝt tri giác phә
biӃn rҵng hӋ thӕng chӳ viӃt tưӧng hình đã cҧn trӣ sӵ phát triӇn kinh tӃ và khoa hӑc đã
tiӃp sӭc cho nhà nưӟc thuӝc đӏa trong viӋc thay thӃ chӳ tưӧng hình trong chương trình
giҧng dҥy truyӅn thӕng bҵng tiӃng Pháp và chӳ quӕc ngӳ (32).

Tính chҩt cҩp tiӃn cӫa chính sách ngôn ngӳ thuӝc đӏa đã nuôi dưӥng ít nhҩt ba đӏnh
hưӟng hiӋn đҥi chӫ nghĩa đһc thù cho mӝt bӝ phұn quan trӑng trong giӟi tinh hoa ngưӡi
ViӋt và trong giӟi trí thӭc mӟi đang nәi lên. Đӏnh hưӟng thӭ nhҩt là mӝt cҧm quan lӏch sӱ
(historicist feeling) rҵng hӑ đang sӕng trong mӝt thӡi đҥi hoàn toàn mӟi. Cҧm giác này
bҳt nguӗn vӟi chӫ nghĩa thӵc dân và nhӳng ҧnh hưӣng ban đҫu cӫa phát triӇn tư bҧn chӫ
nghĩa nhưng đưӧc sӵ đӝt biӃn cӫa ngôn ngӳ làm tăng thêm mҥnh mӁ (33). Trong Mӝt
Thӡi Đҥi trong Thi Ca - thiên tiӇu luұn mӣ đҫu cuӕn Thi Nhân ViӋt Nam, 1932-1941 -
xuҩt bҧn năm 1941, hai anh em tài hoa Hoài Thanh và Hoài Chân đã xem xét sӵ nәi lên
cӫa cҧm quan lӏch sӱ này và nhҩn mҥnh mӕi quan hӋ cӫa nó vӟi các tác phҭm văn hӑc
trong thӡi kǤ thuӝc đӏa (34). Trong bài tiӇu luұn quan trӑng ҩy, hӑ cho rҵng hình thӭc
cũng như tinh thҫn cӫa xã hӝi ViӋt Nam vӅ cơ bҧn là không thay đәi tӯ suӕt mӝt ngàn
năm trưӟc đó cho đӃn giӳa thӃ kӹ 19. Nhưng vӟi sӵ xâm lưӧc cӫa thӵc dân, lӏch sư? ViӋt
Nam đã trҧi qua nhӳng biӃn chuyӇn sâu sҳc, vӟi phҥm vi rӝng khҳp, cũng giӕng như cuӝc
va chҥm lҫn đҫu tiên vӟi Trung Hoa vào hӗi đҫu thiên niên kӹ thӭ nhҩt. Năm sáu mươi
năm mà như năm sáu mươi thӃ kӹ!, hai tác giҧ này viӃt, Giӡ đây chúng ta ӣ nhà Tây, đӝi
mũ Tây, đi giày Tây, mһc áo Tây. Chúng ta dùng đèn điӋn, đӗng hӗ, ô tô, xe lӱa, xe đҥp...
còn gì nӳa! (35). Sau đó, Hoài Thanh và Hoài Chân liên hӋ nhӳng thay đәi trong đӡi sӕng
vұt chҩt (sinh hoҥt hàng ngày) đӃn nhӳng thay đәi vӅ tư tưӣng (vұn đӝng tư tưӣng). Khi
các gia đình đua nhau cho con cái đi hӑc ӣ các trưӡng thuӝc đӏa mӟi thì chӳ tưӧng hình
lùi bưӟc trưӟc quӕc ngӳ, còn Montesquieu và Voltaire thì thay thӃ cho Khәng Tӱ. Cuӕi
cùng, hai tác giҧ này mô tҧ sӵ chuyӇn biӃn trong đӡi sӕng tình cҧm (nhӏp rung cҧm) ±
nhӳng thay đәi, theo lӡi cӫa hӑ, đã đi tӟi chӛ sâu nhҩt trong hӗn ta. Phҫn còn lҥi cӫa bài
tiӇu luұn tұp trung vào sӵ thay đәi thӭ ba này ± cái mà Hoài Thanh và Hoài Chân gӑi là
nhӏp điӋu mӟi cӫa tình cҧm ± và nhӳng thӇ hiӋn văn chương cӫa nó trong phong trào "thơ
mӟi" (36).

Trong Sӕ Đӓ, viӋc đӅ cұp đӃn xung đӝt giӳa "phái cũ" và "phái mӟi" đưӧc lһp đi lһp lҥi,
phҧn ánh mӕi quan tâm mang cҧm giác lӏch sӱ đӕi vӟi nhӳng cái mӟi cӫa thӡi đҥi đang
tràn ngұp xã hӝi ViӋt Nam nhӳng năm giӳa hai cuӝc thӃ chiӃn. Trong chương mơ? đҫu,
Xuân tóc đӓ đã biӇu lӝ thái đӝ khinh miӋt đӕi vӟi nhӳng nghӅ lӛi thӡi như bán lҥc, trèo
sҩu, câu cá, làm lính chҥy cӡ hiӋu. Nhân viên sӣ cҭm thì phàn nàn rҵng sӵ hiӋn đҥi hóa
gҫn đây trong đӡi sӕng gia đình cӫa ngưӡi ViӋt đã làm hҥi kӹ lөc phҥt cӫa hӑ. Nhӳng lӡi
bàn bҥc vӅ đám tang cha cӫa cө cӕ Hӗng cho thҩy có sӵ chia rӁ ý kiӃn vӅ sӵ thích hӧp
cӫa các lӉ nghi theo lӕi cә và lӕi mӟi. Nhӳng vө tӵ tӱ thưӡng xuyên ӣ hӗ Trúc Bҥch đưӧc
miêu tҧ như mӝt thӭ hàn thӱ biӇu, thӡi khҳc biӇu vӅ nhӳng bi kӏch mӟi cũ xung đӝt.
Tương tӵ, ngưӡi kӇ chuyӋn mô tҧ trұn cãi cӑ giӳa ông Văn Minh và mҽ mình là lҥi sҳp có
chuyӋn như mӑi bӳa, vӅ vҩn đӅ bҩt hӫ nó chia rӁ làm hai phái trong mӝt nhà là vҩn đӅ
mӟi cũ xung đӝt. Vӟi nhӳng ví dө vӯa nêu trên, chӫ nghĩa hiӋn đҥi qua nhӳng viӋn dүn
thưӡng xuyên vӅ chӫ đӅ mang cҧm quan lӏch sӱ cӫa Vũ Trӑng Phөng đưӧc cӫng cӕ bҵng
giӑng văn châm biӃm và tӵ trào mà ông chӑn đê? lӝt tҧ nhӳng ám ҧnh cҧm giác lӏch sӱ vӅ
xã hӝi ông sӕng.

Chính sách ngôn ngӳ thuӝc đӏa cũng mang đӃn cho giӟi tinh hoa mӟi ngưӡi ViӋt mӝt chӫ
nghĩa thӃ giӟi hưӟng vӅ Tây Âu. Vӓn vҽn sau mӝt thӃ hӋ, không nhӳng phҫn lӟn nhӳng
ngưӡi ViӋt có hӑc không còn đӑc đưӧc chӳ Hán mà hӑ còn không thӇ đӑc nәi bҩt cӭ cái
gì do chính ngưӡi ViӋt đã viӃt ra trong suӕt hai thiên niên kӹ trưӟc đó (ngoҥi trӯ mӝt sӕ
lưӧng rҩt ít các tác phҭm chӑn lӑc đã đưӧc dӏch sang tiӃng Pháp hay chӳ quӕc ngӳ). Mӝt
điӅu quan trӑng khác là thӃ hӋ ngưӡi ViӋt Nam đҫu tiên đưӧc hӑc chӳ quӕc ngӳ này lҥi
phҧi đӕi mһt vӟi sӵ thiӃu vҳng mӝt truyӅn thӕng văn bҧn tiӃng ViӋt viӃt bҵng ký tӵ Latin.
Cӝng vӟi viӋc không đӑc đưӧc chӳ tưӧng hình, nhӳng trí thӭc giàu hoài bão cӫa giӟi tinh
hoa ngưӡi ViӋt trong giai đoҥn giӳa hai cuӝc thӃ chiӃn có rҩt ít khҧ năng chӑn lӵa ngoài
viӋc tiӃp nhұn truyӅn thӕng văn hӑc Pháp và Châu Âu.

Vũ Trӑng Phөng không phҧi là mӝt ngoҥi lӋ. Trong nhiӅu bài báo, ông viӋn dүn Zola,
Victor Hugo, Malraux, Dostoievsky và Gorky như nhӳng ҧnh hưӣng chính (37). Ông
trích lӡi cӫa Zola làm lӡi tӵa cho vӣ kӏch Không Mӝt TiӃng Vang, tác phҭm chính đҫu
tiên, xuҩt bҧn năm ông mӟi 19 tuәi (38). Khi mӟi ngoài 20 tuәi, ông đã dӏch vӣ kӏch
Lucrecia Borgia cӫa Hugo. Cuӕi thұp niên đó, ông so sánh nhӳng lӡi phê phán tác phҭm
cӫa ông là khiêu dâm vӟi nhӳng cuӝc tranh luұn lӏch sӱ vӅ văn chương cӫa Flaubert,
Baudelaire, Collette và Victor Margueritte (39). Các bài báo cӫa ông đӅ cұp mӝt cách tӵ
nhiên tӟi sӵ đӗng tính luyӃn ái cӫa Gide và Verlaine, tӟi nhӳng sӵ khác biӋt hình thӭc
giӳa chӫ nghĩa hiӋn thӵc xã hӝi Nga và Pháp, tӟi nhӳng tҥp chí văn chương thӡi thưӧng
cӫa Pháp như Les Nouvelles Litteraires. Chu? Nghĩa Quӕc tӃ ơ? Phөng cũng có thӇ thҩy
đưӧc trong viӋc ông áp dөng phân tâm hӑc cӫa Freud. Mһc dù Sӕ Đӓ chӃ nhҥo nhӳng
kiӃn thӭc cӫa giӟi tinh hoa ngưӡi ViӋt vӅ nhà hiӋn đҥi chӫ nghĩa vĩ đҥi ngưӡi Áo này,
Phөng ám ҧnh vӟi cách phân tích tính cách cӫa Freud và cӕ gҳng áp dөng vào mӝt sӕ tác
phҭm cӫa ông (40). Có thӇ nói trong bӑn chúng tôi lúc ҩy, anh là ngưӡi theo sát nhҩt tình
hình quӕc tӃ, Vũ Bҵng nhұn xét, mà anh cũng là ngưӡi tìm hiӇu nhiӅu nhҩt nhӳng danh tӯ
khó hiӇu trong báo Le Canard Enchainé (41).

Các nhà phê bình đã gӧi ra mӝt sӕ mүu hình Tây phương cho văn phong và kӃt cҩu đӝc
đáo cӫa Sӕ Đӓ. Vào đҫu thұp niên 1940, Vũ Ngӑc Phan viӃt rҵng hình thӭc hài kӏch khái
quát cӫa tiӇu thuyӃt gӧi nhӟ cái khôi hài pha trò trên màn bҥc. Đây là mӝt cách so sánh
liên tưӣng vì trong mӝt đoҥn hӗi tưӣng trong tiӇu thuyӃt, ta biӃt Xuân tóc đӓ đã đưӧc
thuê đӇ bҳt chưӟc Charlie Chaplin, ngôi sao màn bҥc phim câm (42). Vào nhӳng năm
1950, ca? ThiӅu Quang và NguyӉn Mҥnh Tưӡng đӅu so sánh Sӕ Đӓ vӟi các vӣ hài kӏch
châm biӃm cӫa Molière. Rҩt nhiӅu vӣ kӏch cӫa ông đã đưӧc dӏch sang tiӃng ViӋt và đưӧc
trình diӉn ơ? Đông Dương trong nhӳng năm 20 và 30 (43). Gҫn đây nhҩt, Hoàng ThiӃu
Sơn đã so sánh giӑng văn hoҥt kê và quӻ đҥo phiêu lưu thҳt nút cӫa Sӕ Đӓ vӟi lӕi văn
tưӡng thuұt picaresque cӫa Cervantes, Rabelais, Dickens và Gogol, nhӳng nhà văn chҳc
chҳn không hӅ xa lҥ vӟi Phөng (44). Cҩu trúc cӫa truyӋn cũng có thӇ so sánh vӟi Vӥ
Mӝng cӫa Balzac, trong đó kӇ vӅ sӵ leo thang đӏa vӏ xã hӝi ơ? Paris cӫa mӝt chàng trai
tӍnh lҿ vào thӃ kӹ 19 (45).

Mӝt điӇm gӧi tham khҧo thú vӏ không liên quan đӃn văn chương là bӝ phim Vua Lưu
Manh (Le Roi des Resquilleurs), mӝt bӝ phim đưӧc ưa chuӝng ơ? Pháp, ra mҳt năm 1930.
Nӝi dung phim kӇ lҥi nhӳng bưӟc phiêu lưu cӫa Bouboule, mӝt gã bӏp bӧm tinh ranh
thành thӏ. Gã này đã thành công nhӡ mӝt chuӛi may mҳn khác thưӡng cùng vӟi nhӳng
mưu mô xҧo trá (46). Phҧn ánh sӵ quan tâm tӟi hình ҧnh cӫa "gã trai bé nhӓ" trong văn
hóa đҥi chúng Pháp sau thӃ chiӃn thӭ nhҩt, Bouboule là mӝt ngưӡi Paris không ai cҫm
cương đưӧc, hay chӃ giӉu, hay nói tiӃng lóng và nәi loҥn, kҿ đã trưng ra nhiӅu mánh khóe
dӵa vào viӋc phơi bày sӵ kém cӓi cӫa nhà cҫm quyӅn và hӋ thӕng quyӅn lӵc (47). Cũng
giӕng như trong Sӕ Đӓ, rҩt nhiӅu sӵ kiӋn then chӕt trong phim xҧy ra tҥi nhӳng sӵ kiӋn
thӇ thao, chҷng hҥn như cuӝc đua xe đҥp và các trұn đҩm bӕc. Trong cҧnh cuӕi, gӧi liên
tưӣng rõ rӋt tӟi chương cuӕi cӫa Sӕ Đӓ, Bouboule vô tình trӣ thành ngưӡi anh hùng trong
mӝt trұn bóng bҫu dөc giӳa Anh và Pháp, đưӧc hoan nghênh như mӝt vӏ cӭu tinh cӫa dân
tӝc và cưӟi ngưӡi phө nӳ trong mơ cӫa gã. Xuân tóc đӓ, tҩt nhiên, cũng đưӧc hưӣng mӝt
sӕ phұn giӕng hӋt như vұy sau trұn chung kӃt tennis giӳa Đông Dương và Xiêm La (Thái
Lan).

Sau Vua Lưu Manh tұp đҫu, nhӳng tұp tiӃp theo, ra mҳt vào các năm 1931, 1933, 1938,
cũng hӃt sӭc thành công. Mӝt tұp hoһc trӑn bӝ phim rҩt có thӇ đã đưӧc chiӃu ơ? Đông
Dương. NӃu Sӕ Đӓ quҧ thұt đã tiӇu thuyӃt hóa bӝ phim ҩy, lҩy Đông Dương làm bӕi cҧnh,
thì cҫn phҧi nghiên cӭu xem điӅu gì đã khiӃn Vũ Trӑng Phөng hình dung là nó có thӇ thu
hút đӝc gia? ngưӡi ViӋt. Có thӇ ông nhұn thҩy khҧ năng tiӅm ҭn ӣ sӵ phi lý bӕc đӗng cӫa
bӝ phim phù hӧp vӟi ngưӡi dân đô thӏ đang trҧi qua quá trình hiӋn đҥi hóa nhanh đӃn
chóng mһt và không thӇ đoán trưӟc đưӧc. Mӝt khҧ năng khác là ông đã trӵc cҧm đưӧc
hình ҧnh mӝt gã trai bé nhӓ, ngưӡi giành đưӧc chiӃn thҳng nhӡ các mánh khóe và vұn
may, hòa đӗng vӟi sӵ thông cҧm mà giӟi tinh hoa ngưӡi ViӋt dành cho mӝt nưӟc nhưӧc
tiӇu bҩt khuҩt, nhӳng ngưӡi mà chính bҧn sҳc văn hóa cӫa hӑ đã đưӧc đӏnh hình bӣi mӝt
quá trình lâu dài chӕng lҥi Trung Hoa (48). Nhӳng cҧm tình lâu dài mà bҥn đӑc dành cho
Sӕ Đӓ cũng có thӇ liên quan tӟi lұp luұn cӫa Charles Rearick rҵng dân Pháp đã tìm thҩy
ơ? nhӳng trò hài hưӟc vӟi nhӏp đӝ nhanh trong phim mӝt liӅu thuӕc giҧi dӉ chӏu làm giҧm
nhӳng âu lo cӫa hӑ trưӟc cuӝc Đҥi Khӫng Hoҧng đang ұp tӟi (49). Sau lҫn in đҫu tiên
năm 1936, lòng ưa thích không hӅ giҧm sút dành cho Sӕ Đӓ trong suӕt 75 năm sau đó -
qua các cuӝc đҩu tranh chӕng thӵc dân, cuӝc ThӃ chiӃn thӭ hai, nӝi chiӃn và cách mҥng
xã hӝi - có thӇ đã phҧn ánh sӭc hҩp dүn giúp tìm vào quên lãng cӫa cuӕn tiӇu thuyӃt đӕi
vӟi nhӳng ngưӡi dân đang cҧm thҩy đҥo đӭc suy đӗi và mӑi sӵ hӃt sӭc bҩp bênh.

Đӕi lұp vӟi nhӳng cách lý giҧi nhҩn mҥnh quan hê. giӳa cuӕn tiӇu thuyӃt vӟi các mô hình
phương Tây, nhà phê bình Văn Tâm lҥi cho rҵng Sӕ Đӓ chӏu ҧnh hưӣng cӫa văn hóa đҥi
chúng bҧn điҥ (50). Chҷng hҥn ông lý giҧi viӋc cuӕn tiӇu thuyӃt dӵa vào lӕi chơi chӳ, lӕi
nói nưӟc đôi, và mӝt dҥng đӕi thoҥi hài hưӟc gây hiӇu lҫm tӯ hai phía kiӇu "ông nói gà,
bà nói vӏt" gӧi liên tưӣng đӃn nhӳng thông lӋ trong chèo cә (51). Hơn nӳa, Văn Tâm
cũng chӍ ra nhiӅu điӇm tương đӗng đҫy sӭc thuyӃt phөc giӳa Xuân tóc đӓ và Trҥng Lӧn,
mӝt gã bӧm may mҳn. Nhӳng cuӝc phiêu lưu tình cӡ và nhҧm nhí cӫa gã có mһt trong rҩt
nhiӅu các tuyӇn tұp truyӋn dân gian ViӋt Nam. Không phҧi ngүu nhiên mà nhӳng nӛ lӵc
cӫa Văn Tâm nhҵm nӕi Sӕ Đӓ vӟi mӝt truyӅn thӕng văn hóa dân gian bҧn đӏa lҥi xҧy ra ӣ
miӅn Bҳc ViӋt Nam vào nӱa sau cӫa thұp niên 1950, trong mӝt thӡi kǤ mà các nhà phê
bình cӝng sҧn tұp trung phê phán các tác phҭm văn hӑc chӏu nhiӅu ҧnh hưӣng cӫa nưӟc
ngoài. Vӟi mӝt vai trò thӭ yӃu trong cái gӑi là phong trào Trăm Hoa Đua Nӣ ӣ miӅn Bҳc
phҧn ӭng lҥi sӵ kiӇm duyӋt cӫa nhà nưӟc trong giai đoҥn đó, có thӇ đây là mӝt nưӟc cӡ
(cuӕi cùng thҩt bҥi) cӫa Văn Tâm nhҵm cӭu Sӕ Đӓ khӓi bӏ cҩm lưu hành. Dҫu sao, nhӳng
điӇm tương đӗng mà ông nhҩn mҥnh giӳa Sӕ Đӓ và văn hӑc truyӅn thӕng nhҳc chúng ta
nhӟ rҵng mһc dù chính sách ngôn ngӳ thuӝc đӏa đã cҳt đӭt các nhà văn trong thӡi kǤ giӳa
hai cuӝc thӃ chiӃn vӟi các trưӟc tác văn hóa kinh điӇn cӫa nưӟc hӑ, chính sách ҩy không
cҧn trӣ đưӧc viӋc hӑ tiӃp tөc gҳn bó vӟi mӝt nӅn văn hóa đҥi chúng truyӅn thӕng vӕn dӵa
vào truyӅn miӋng là chӫ yӃu. Chính sӵ tiӃp tөc gҳn bó vӟi truyӅn thӕng tiӅn hiӋn đҥi và
môi trưӡng đӏa phương, cùng sӵ xâm nhұp cӫa các sӭc mҥnh hiӋn đҥi hóa toàn cҫu vào
Đông Dương, đã đem lҥi cho chӫ nghĩa hiӋn đҥi ViӋt Nam đһc điӇm riêng biӋt cӫa mình.
Ngoài viӋc làm phát sinh cҧm quan lӏch sӱ và chӫ nghĩa thӃ giӟi, mӝt tác đӝng khác cӫa
sӵ biӃn đәi ngôn ngӳ ơ? Đông Dương là gây ra sӵ băn khoăn vӅ đô. đáng tin cұy cӫa
ngôn ngӳ nói chung và mӕi quan hê. bҩp bênh giӳa ngôn ngӳ và quyӅn lӵc nói riêng. Vì
trong hӋ thӕng tiӅn thuӝc đӏa, nҳm giӳ quyӅn lӵc cũng đӗng nhҩt vӟi viӋc thông thҥo chӳ
Hán, viӋc đӝt ngӝt tӯ bӓ hӋ thӕng chӳ tưӧng hình gây ra câu hӓi rҳc rӕi là làm thӃ nào đӇ
đҥt đưӧc quyӅn lӵc trong xã hӝi thuӝc đӏa. Mӕi băn khoăn càng tăng mҥnh khi các diӉn
ngôn (discourse) xa lҥ nhanh chóng ngұp tràn Đông Dương, mӛi diӉn ngôn đӅu hӭa hҽn
sӁ thay thӃ các diӉn ngôn kinh điӇn kiӇu Trung Hoa trong viӋc hưӟng dүn mӑi ngưӡi đi
tӟi các thành công vӅ quyӅn lӵc và thӏnh vưӧng: các diӉn ngôn vӅ cҧi cách xã hӝi và
chính trӏ đҥi chúng, các diӉn ngôn vӅ khoa hӑc và y hӑc, các diӉn ngôn vӅ tình yêu hiӋn
đҥi và lãng mҥn, rӗi các diӉn ngôn vӅ thơ ca, triӃt hӑc và văn chương mӟi. Phҫn lӟn các
tình huӕng hài hưӟc trong Sӕ Đӓ nҧy sinh tӯ nhӳng phҧn ӭng không hiӇu ban đҫu cӫa
Xuân tóc đӓ trưӟc nhӳng diӉn ngôn hiӋn đҥi này, tiӃp theo bҵng viӋc gã bҩt ngӡ thӇ hiӋn
sӵ thành thҥo cӫa mình đӕi vӟi nhӳng ngôn ngӳ đó trưӟc công chúng. Khҧ năng mҥo
nhұn thành công đӏa vӏ bác sĩ, nhà thiӃt kӃ thӡi trang, chính trӏ gia, nhà thӇ thao chuyên
nghiӋp, nhà báo và nhà thơ cӫa Xuân cho thҩy giӟi tinh hoa ngưӡi ViӋt ít am hiӇu thӭ
ngôn ngӳ mà nhӳng nhân vұt hiӋn đҥi này sӱ dөng, đӗng thӡi cũng bӝc lô. sӵ thiӃu khҧ
năng cӫa thӭ ngôn ngӳ mӟi và xa lҥ này trong viӋc cung cҩp chӍ dүn chính xác vӅ đӏa vӏ
xã hӝi cӫa các nhân vұt đó.

Sӵ thành công cӫa Xuân trong Sӕ Đӓ cũng là kӃt quҧ cӫa sӵ thành thҥo thiên tài cӫa gã
đӕi vӟi mӝt diӉn ngôn hiӋn đҥi khác: quҧng cáo. TiӇu sӱ nghӅ nghiӋp hӛn tҥp cӫa Xuân
bao gӗm các viӋc như: bán phá xa, nhұt trình và thәi loa quҧng cáo bán thuӕc chӳa bӋnh
lұu. Qua diӉn biӃn câu chuyӋn, mӛi khi Xuân buӝc phҧi thӇ hiӋn sӵ thông thҥo cӫa mình
trưӟc mӝt diӉn ngôn hiӋn đҥi ± chҷng hҥn như y khoa, thơ mӟi hay chính trӏ ± Xuân đã
vưӧt qua đưӧc khó khăn bҵng cách áp dөng nhӳng kӻ xҧo và kinh nghiӋm mà gã đã thu
thұp đưӧc tӯ hӗi còn làm quҧng cáo. Chҷng hҥn, gã chuҭn bӏ tinh thҫn trưӟc khi diӉn mӝt
bài chúc tӯ đҥi tài tҥi buәi khánh thành sân quҫn bҵng cách tӵ nhҳc nhӣ mình ră`ng lúc
bán phá xa, làm lính chҥy cӡ hiӋu rҥp hát, làm nghӅ thәi loa cho ông vua thuӕc lұu Nam
KǤ, nó đã quen cái mӗm đàn áp, chinh phөc và làm rung đӝng công chúng hơn ai. Tҥi
khách sҥn Bӗng Lai, Xuân đҧ bҥi đӏch thӫ cӫa mình trong mӝt cuӝc thi ӭng khҭu thơ
bҵng cách đӑc ngay bài thơ nó đã đӑc làu làu nhӳng khi còn làm nghӅ bán nói trưӟc máy
phóng thanh cho nhӳng nhà bán thuӕc. Kӻ năng quҧng cáo cӫa Xuân cũng trӣ nên đҳc
dөng khi gã cӕ xoa dӏu đám đông đang phүn nӝ sau trұn chung kӃt tennis. Vӟi cái hùng
biӋn cӫa mӝt ngưӡi đã thәi loa cho nhӳng hiӋu thuӕc lұu ± ngưӡi dүn chuyӋn kӇ ± Xuân
tóc đӓ đã chinh phөc quҫn chúng như mӝt nhà chính trӏ đҥi tài cӫa Tây phương.

Nhӳng tình tiӃt kӇ trên cho thҩy Phөng tin rҵng siêu diӉn ngôn cӫa quҧng cáo hiӋn đҥi đã
thay thӃ cho nhӳng tư tưӣng cә điӇn như mӝt loҥi bí quyӃt mҩu chӕt dүn đӃn thành công
và hҥnh phúc trong thӃ giӟi hiӋn đҥi. ThӃ kӹ này là thӃ kӹ quҧng cáo, Phөng đã tӯng nói
vӟi NguyӉn TriӋu Luұt, mӝt ngưӡi bҥn thân cӫa mình, như vұy. Ai vô tâm viӋc ҩy là bӏ
loҥi, dүu rҵng có tài, có hӑc (52). Trong Sӕ Đӓ, sӭc mҥnh cӫa quҧng cáo đưӧc nhҩn mҥnh
bӣi sӵ đҳc dөng rӝng rãi cӫa nó trong mӑi hoàn cҧnh có thӇ tưӣng tưӧng đưӧc ± kinh tӃ,
xã hӝi, chính trӏ, khoa hӑc, nghӋ thuұt, tình yêu ± và bӣi mӕi quan hӋ hҥ tҫng rõ ràng cӫa
nó đӕi vӟi mӑi hình thӭc diӉn ngôn hiӋn đҥi khác. Sӵ đӅ cұp đӃn quyӅn bá chӫ cӫa quҧng
cáo còn đưӧc thҩy qua các tiêu đӅ khác thưӡng cӫa tӯng chương, nghe kêu như khҭu hiӋu,
cái mà nhà phê bình Võ Thi. QuǤnh đã ví như mӝt hình thӭc "câu khách" (53). Ngoài
viӋc quҧng cáo vӕn đã là mӝt dҥng thông tin đáng ngӡ, sӵ phát triӇn ngҫm cӫa nó trong
xã hӝi báo hiӋu tính bҩt khҧ tín ngày càng tăng cӫa ngôn ngӳ trong nhӳng năm giӳa hai
cuӝc thӃ chiӃn nói chung. Sau khi thôi hӑc, Phөng làm thư ký cho hãng Godart mӝt thӡi
gian ngҳn trưӟc khi sang làm cho nhà in ViӉn Đông (IDEO), công viӋc đҫu tiên cӫa ông
trong ngành xuҩt bҧn (54). Theo Vũ Bҵng, có ông chú cũng làm viӋc ӣ đó, Phөng là mӝt
nhân viên ít nói, dành hӃt thӡi gian rҧnh rӛi vào viӋc viӃt lách hoһc đӑc báo Pháp, chҷng
hҥn như tӡ Le Monde, tӡ Le Canard Enchainé (55). Mһc dҫu chú cӫa Vũ Bҵng nói rҵng
cuӕi cùng Phөng bӏ đuәi vì viӃt văn trong giӡ làm viӋc, Bҵng tin là Phөng đã bӓ viӋc đӇ
phҧn đӕi thói quӏ lөy cӫa nhiӅu đӗng nghiӋp đӕi vӟi các ông chu? Pháp. Cҧ hai lý do đӅu
có thê? không thұt. Như NguyӉn Đăng Mҥnh đã chӍ rõ, có thӇ Phөng mҩt viӋc vào đҫu
năm 1930 trong đӧt sa thҧi nhân viên văn phòng do cuӝc Đҥi Khӫng Hoҧng gây ra (56) .

Lӡi khҷng đӏnh rҵng Phөng đã bҳt đҫu viӃt tӯ khi còn làm ӣ nhà in IDEO đưӧc cӫng cӕ
trong mӝt hӗi ký cӫa Tam Lang, lúc đó đang làm viӋc ӣ tòa soҥn cӫa Hà Thành Ngo. Báo,
mӝt tӡ nhұt báo do Bùi Xuân Hӑc xuҩt bҧn (57). Khoҧng năm 1930, Tam Lang nhұn
đưӧc mӝt truyӋn ngҳn do Phөng gӱi đӃn. TruyӋn ngҳn này xoay quanh mӝt cuӝc đӕi
thoҥi sҫu thҧm cӫa mӝt cһp vӧ chӗng vô sinh. Câu chuyӋn gây ҩn tưӧng mҥnh cho Tam
Lang và ông đã in nó ngay trong sӕ sau. Sau đó ông còn nhұn đưӧc mӝt vài truyӋn khác
cӫa Phөng nhưng nӝi dung cӫa chúng thiên vӅ tình dөc khiӃn ông không in đưӧc. Mӝt
thӡi gian sau, Phөng đӃngһp Tam Lang ӣ tòa báo, nói rҵng mình đã chán công viӋc ơ?
IDEO và ngӓ ý muӕn xin mӝt chân trong tòa soҥn cӫa Ngӑ Báo. Vì không còn chӛ trӕng,
Tam Lang tuyӇn Phөng vào làm thư ký đánh máy. Nhưng chҷng bao lâu sau đó ông buӝc
phҧi cho Phөng nghӍ vì công viӋc thưӡng xuyên bê trӉ. Mһc dҫu vұy, Phөng vүn giӳ liên
hӋ dù không chһt chӁ vӟi Ngo. Báo và đã in mӝt sӕ truyӋn ngҳn ӣ đó trong nhӳng năm
1931 và 1932 (58).

Ngo. Báo là mӝt nơi làm viӋc đҫy lý thú trong nhӳng năm đҫu cӫa thұp niên 30. Dưӟi sӵ
điӅu khiӇn cӫa Hoàng Tích Chu và Đӛ Văn - các nhà trí thӭc Pháp hӑc, đưӧc đào tҥo ӣ
Paris trong nhӳng năm giӳa thұp niên 20. Ngo. Báo là tӡ báo quӕc ngӳ đҫu tiên ơ? Bҳc
KǤ thӵc hành đúng tiêu chí báo chí và duy trì chҩt lưӧng sҧn phҭm trưӟc sau như mӝt
theo tiêu chuҭn báo Pháp (59). Là tәng biên tұp cӫa báo, Hoàng Tích Chu đһt viӋc trình
bày trang bìa và tin chính lên thành nhiӋm vө chӫ chӕt cӫa tӡ báo (60). ĐiӅu này trái
ngưӧc lҥi vӟi chu? trương cӫa các tӡ báo cҥnh tranh lӟn như Thӵc NghiӋp, Khai Hóa,
Trung Bҳc vaө Nam Phong. Các tӡ này chӫ yӃu đăng các bài tiӇu luұn mô phҥm, dӏch
thuұt văn chương phương Tây và in lҥi tin cӫa các báo miӅn Nam. Mӝt sáng tҥo hiӋn đҥi
khác cӫa Hoàng Tích Chu là khuyӃn khích đăng các tin mà Vũ Trӑng Phөng gӑi là mһt
trái đӡi (61). ĐӇ thӵc hiӋn đưӧc điӅu này, Chu đã đi đҫu trong mӝt phong trào báo chí
gây nhiӅu ҧnh hưӣng là phóng sӵ điӅu tra hiӋn thӵc, vӟi phóng viên đóng vai "tôi" bҵng
cách đһt hàng và in Tôi Kéo Xe, mӝt phóng sӵ xuҩt sҳc cӫa Tam Lang, vào năm 1932.
Chu cũng là nhà biên tұp đҫu tiên ӣ miӅn Bҳc đã khích lӋ cách viӃt bӭt ra khӓi lӕi mòn
cӫa văn xuôi truyӅn thӕng, chҷng hҥn như lӕi văn biӅn ngүu, các ҭn dө hoa mӻ và viӋc
lҥm dөng tӯ Hán ViӋt. Thay vào đó, ông cә vũ cho văn phong ngҳn gӑn và trӵc tiӃp, mӝt
lӕi văn đã mau chóng trӣ thành chuҭn mӵc cho báo chí ӣ miӅn Bҳc ViӋt Nam (62). Dưӟi
ҧnh hưӣng cӫa Đӛ Văn, ngưӡi đã hӑc nghӅ in ҩn ơ? Paris, Ngo. Báo là mӝt trong nhӳng
tӡ báo đҫu tiên ơ? Bҳc KǤ đưӧc trình bày theo lӕi Tây phương, vӟi các cӝt chӳ nhұt hҽp
thҷng đӭng bên dưӟi các tít lӟn bҳt mҳt. Vài thұp niên sau, khi hӗi tưӣng lҥi cái mӟi cӫa
tӡ báo, Vũ Bҵng giҧi thích rҵng mình chӍ bҳt đҫu ham viӃt báo kӇ tӯ ngày các ông Hoàng
Tích Chu và Đӛ Văn... làm tӡ Ngo. Báo (63).

Nhӳng kinh nghiӋm cӫa Phөng khi làm ơ? Ngo. Báo cung cҩp phương tiӋn cho ông trên
con đưӡng trӣ thành nhà văn. Không nhӳng ban biên tұp cӫa Ngo. Báo xuҩt bҧn nhӳng
truyӋn ngҳn đҫu tay cӫa ông, hӑ còn cung cҩp cho ông mӝt mүu hình cӫa lӕi sӕng đô thӏ,
cӫa chӫ nghĩa thӃ giӟi và cӫa cách làm báo hiӋn đҥi, nhӳng điӅu rӗi sӁ gҳn bó vӟi Phөng
cho đӃn cuӕi đӡi. Theo Vũ Bҵng, Hoàng Tích Chu và Đӛ Văn gây ҩn tưӧng mҥnh cho
các cây viӃt trҿ ơ? Ngo. Báo. Đӕi vӟi hӑ, hai ngưӡi này là hiӋn thân cӫa phong trào sӕng
mӟi, nghĩ mӟi, ăn mһc mӟi, đҩu tranh mӟi (64). Văn phong ngҳn gӑn và nәi tiӃng là trҫn
tөc cӫa Phөng, cùng vӟi mӕi quan tâm mà ai cũng biӃt ông dành cho tҫng lӟp hҥ lưu ӣ đô
thi. có thӇ do ҧnh hưӣng cӫa Hoàng Tích Chu. Sau khi quan sát kӻ dư luұn ӗn ào dành
cho phóng sӵ cӫa Tam Lang vào đҫu thұp niên 1930, trong suӕt sӵ nghiӋp cӫa mình,
Phөng đã dành khá nhiӅu năng lӵc cho thӇ loҥi này và cuӕi cùng đã giành đưӧc danh hiӋu
"Vua phóng sӵ". Trong mӝt bài viӃt ngҳn vӅ Ngo. Báo in năm 1935, Phөng đã kӇ lҥi thӡi
gian ông làm ӣ báo là cái thӡi oanh liӋt... hӗi còn Hoàng Tích Chu và ngưӡi đӑc nóng
lòng sӕt ruӝt đӧi tӡ Ngo. Báo như đӧi nhân tình ơ? vưӡn hoa con cóc (65).

Nhӳng mӕi quan hӋ vӟi các nhà báo đӗng nghiӋp khác mà Phөng quen đưӧc trong thӡi
kǤ làm ơ? Ngo. Báo cũng không kém phҫn quan trӑng. Chúng giúp ông tìm viӋc ơ? hàng
chөc tӡ báo khác trong suӕt thұp niên 30 và cũng tӯ đó mang lҥi cho ông mӝt cӝng đӗng
bҥn bè và đӗng nghiӋp rӝng khҳp.66 Quӻ đҥo di chuyӇn trong công viӋc cӫa Phөng cũng
phҧn ánh sӵ bùng nә cӫa báo chí Đông Dương trong nhӳng năm 30. Trong gҫn sáu mươi
năm đҫu Pháp đô hӝ (tӯ 1862 đӃn 1918), chӍ có khoҧng 30 tӡ báo chӳ quӕc ngӳ. Nhӳng
cҧi cách vӅ ngôn ngӳ cӫa Sarraut đã tҥo ra mӝt thӏ trưӡng mҥnh mӁ cho ngành in ҩn chӳ
quӕc ngӳ, đһc biӋt là báo chí (67). Thұt vұy, nhà xã hӝi hӑc ngưӡi Pháp André Dumarest
cho rҵng viӋc ưa thích báo chí là mӝt đһc điӇm văn hóa đưӧc đӏnh rõ cӫa giӟi tinh hoa
mӟi nәi lên ӣ các thành phӕ ơ? Đông Dương trong thӡi kǤ giӳa hai cuӝc thӃ chiӃn (68).
ĐӇ đáp ӭng nhu cҫu ngày mӝt tăng, tӯ năm 1926 đӃn năm 1930 đã có hơn 40 tӡ báo chӳ
quӕc ngӳ và trong thұp niên 30 thì tăng lên tӟi trên dưӟi 400 tӡ (69). Con sӕ này bao gӗm
cҧ nhӳng tӡ báo đáp ӭng nhӳng mӕi quan tâm chung và nhӳng tӡ đһc san tұp trung vào
chӫ đӅ như văn hӑc, khoa hӑc, thӇ thao, phim ҧnh, phө nӳ và thӡi trang. Sӵ phát triӇn cӫa
ngành in ҩn đòi hӓi sҧn phҭm viӃt, tҥo điӅu kiӋn cho viӋc viӃt trӣ thành mӝt nghӅ. Các
nhà biên tұp trong thӡi kǤ này có thӇ đưӧc trҧ tӟi năm đӗng cho mӝt tiӇu luұn hoһc mӝt
truyӋn ngҳn, đӫ đӇ cho các nhà văn có năng suҩt và có tiӃng tăm có thӇ có đưӧc mӝt cuӝc
sӕng trung lưu (70).
ViӋc Vũ Trӑng Phөng bҳt đҫu nghiӋp văn trong mӝt thӡi kǤ đưӧc đánh dҩu bҵng sӵ
thương mҥi hóa cӫa báo chí Đông Dương đã góp phҫn vào tri giác hiӋn đҥi trong tác
phҭm cӫa ông. Logic thӏ trưӡng kích thích giá trӏ hiӋn đҥi chӫ nghĩa trong tính đӝc đáo và
khҧ năng sáng tҥo. Nhưng nó cũng buӝc Phөng phҧi chӏu đӵng sӵ đӝc đoán cӫa dư luұn
và thӏ hiӃu cӫa tҫng lӟp trung lưu, điӅu này đӃn lưӧt chúng lҥi gây ra các biӇu lӝ hoài
nghi, bӏ khӫng bӕ và cҧm giác bҩt lӵc - nhӳng thái đӝ tiêu biӇu cӫa lӟp ngưӡi tiên phong
đang đӭng mũi chӏu sào (71). Qua sӵ đӅ cұp thưӡng xuyên tӟi khía cҥnh thương mҥi cӫa
báo chí và nghӋ thuұt, Sӕ Đӓ nêu bұt quá trình hàng hóa hóa (commodification) và sӵ
tách biӋt cӫa văn nghӋ sĩ và trí thӭc Đông Dương trong thӡi kǤ này. Ví dө, đoҥn hӝi thoҥi
châm biӃm nghiӋt ngã giӳa ông Týp-phӡ-nӡ và mӝt nhà báo ӣ bên ngoài cӱa tiӋm may
Âu hóa cho thҩy chӫ nghĩa tư bҧn đã tҥo ra mӝt hӕ sâu ngăn cách các nhà sҧn xuҩt văn
hóa, nhӳng ngưӡi tӵ cho mình là quan trӑng, vӟi mӝt quҫn chúng vô danh. ĐiӇm gút
cuӝc trao đәi cӫa hӑ là chia sҿ sӵ khinh miӋt đӕi vӟi trình đӝ thҩp kém cӫa công chúng.
Nói chuyӋn mӻ thuұt vӟi bình dân thì thұt phí lӡi, tay nhà báo phàn nàn. Trong cҧnh tiӃp
theo, nhӳng cӕ gҳng lâm ly cӫa nhà báo trong viӋc bán quҧng cáo cho bà Văn Minh nhҩn
mҥnh sӵ lӋ thuӝc cӫa chính ông ta vào sӭc mҥnh cӫa thӏ trưӡng. Hơn nӳa, viӋc nhà báo lý
luұn rҵng sӵ công kích cӫa giӟi bҧo thӫ làm tăng giá trӏ thương mҥi cho tӡ báo càng làm
nәi bұt khҧ năng đһc biӋt cӫa chӫ nghĩa tư bҧn thuӝc đӏa làm biӃn đәi thұm chí cҧ nhӳng
tranh cãi chính trӏ thành ra mӝt thӭ hàng hóa. Nhұn xét tinh tưӡng cӫa Phөng rҵng đӡi
sӕng trí thӭc và nghӋ thuұt bӏ chӫ nghĩa tư bҧn thuӝc đӏa hàng hóa hóa không gây ҩn
tưӧng sâu sҳc cho ngưӡi đӑc bҵng viӋc ông xây dӵng các nhân vұt chӃ nhҥo sӵ khinh
miӋt tӵ cho là đúng đҳn cӫa các trí thӭc và nghӋ sĩ gӗm cҧ ông trưӟc thân phұn bӏ thương
mҥi hóa cӫa chính mình.

Mӕi quan tâm cӫa Sӕ Đӓ trưӟc sӵ nҧy sinh cӫa cái hiӋn đҥi ơ? Đông Dương mӣ rӝng tӟi
cҧ sӵ tҩn công cӫa nó vào nhóm Tӵ Lӵc Văn Đoàn và dӵ án hiӋn đҥi hóa văn hóa mà
nhóm này chӫ trương. Đưӧc thành lұp vào năm 1932 dưӟi sӵ lãnh đҥo cӫa Nhҩt Linh -
mӝt cӵu viên chӭc cӫa sơ? Tài Chính, trưӟc đó đã tӯng theo hӑc vӁ ӣ trưӡng Cao Đҷng
Mӻ Thuұt Đông Dương, hӑc hóa hӑc và vұt lý ơ? Montpellier - nhóm Tư.Lӵc Văn Đoàn
nәi lên như mӝt hãng in ҩn thương mҥi có ҧnh hưӣng nhҩt ơ? Bҳc KǤ trong nhӳng năm
30 (72). Ngoài hai tӡ tuҫn báo Phong Hóa và Ngày Nay, nhóm này cũng thành lұp nhà
xuҩt bҧn Đӡi Nay, nơi in lҥi các tiӇu thuyӃt, thơ ca và phóng sӵ đã in lҫn đҫu trên hai tӡ
báo cӫa hӑ. Nhӳng thành viên chӫ chӕt khác cӫa nhóm bao gӗm tiӇu thuyӃt gia Khái
Hưng, nhà tҥo mүu thӡi trang Le Mur và các nhà thơ mӟi ThӃ Lӳ, Xuân DiӋu và Huy
Cұn. Hai ngưӡi em trai tài năng cӫa Nhҩt Linh là Thҥch Lam và Hoàng Đҥo giúp ông
điӅu khiӇn và đҧm trách nhiӅu phҫn văn hӑc và phê bình trên hai tӡ báo này.

NhiӋm vө ban đҫu cӫa nhóm đưӧc vҥch rõ là đӕi lұp vӟi đӅ án văn hóa bҧo thӫ cӫa Nam
Phong, mӝt tӡ báo đưӧc nhà nưӟc thӵc dân tài trӧ tӯ năm 1917 đӃn năm 1934, do Phҥm
QuǤnh, mӝt nhà chӫ nghĩa truyӅn thӕng mӟi quan trӑng phө trách (73). Nam Phong cә vũ
viӋc sáng tҥo mӝt nӅn văn hóa ViӋt Nam mӟi bҵng cách tiӃp thu có chӑn lӵa nhӳng giá tri.
Tây phương cӝng vӟi viӋc bҧo tӗn "bҧn chҩt tӵ nhiên" mà theo Phҥm QuǤnh là gҳn chһt
vӟi truyӅn thӕng Khәng nho Hán ViӋt. Bác bӓ quan điӇm cӫa Phҥm QuǤnh là không thӵc
tӃ và lӛi thӡi, các thӫ lĩnh trҿ Tây hӑc, phҫn lӟn thuӝc tҫng lӟp trung lưu, cӫa Tư. Lӵc
Văn Đoàn khuyӃn khích sӵ Tây hóa tұn gӕc rӉ cho xã hӝi ViӋt Nam. Chương trình cӫa hӑ
đưӧc thӇ hiӋn gián tiӃp qua tiӇu thuyӃt, thơ ca và trӵc tiӃp qua bҧn tuyên ngôn súc tích do
Hoàng Đҥo soҥn dưӟi tiêu đӅ Mưӡi ĐiӅu Tâm NiӋm.

(1) Theo mӟi, hoàn toàn theo mӟi không mӝt chút do dӵ;
(2) Tin ӣ sӵ tiӃn bӝ mӝt ngày có thӇ mӝt hơn;
(3) Sӕng theo mӝt lý tưӣng;
(4) Làm viӋc xã hӝi;
(5) LuyӋn tính khí;
(6) Phө nӳ và xã hӝi;
(7) LuyӋn lҩy bӝ óc khoa hӑc;
(8) Cҫn sӵ nghiӋp, không cҫn công danh;
(9) LuyӋn thân thӇ cưӡng tráng;
(10) Cҫn có trí xӃp đһt (74).

Có thӇ đӑc nhiӅu nhân vұt trong Sӕ Đӓ như các biӃm hӑa chân dung cӫa các thӫ lĩnh và
các thành viên trong Tư. Lӵc Văn Đoàn hoһc cӫa nhӳng cá nhân "hiӋn đҥi" mà nhóm này
ca ngӧi trong các tác phҭm cӫa hӑ. Ông Týp-phӡ-nӡ là mӝt phiên bҧn rõ ràng cӫa
NguyӉn Cát Tưӡng (lҩy bút hiӋu là Le Mur), nhà tҥo mӕt đã sáng tҥo ra kiӇu áo dài hiӋn
đҥi và viӃt cho mөc thӡi trang hàng đҫu cӫa Phong Hóa. Vӟi nӅn hӑc vҩn Tây hӑc vô
dөng và mӝt khao khát rөt rè là cҧi cách xã hӝi "trong vòng pháp luұt", ông Văn Minh
gӧi liên tưӣng tӟi Nhҩt Linh và các em trai cӫa ông. Nhân vұt cô TuyӃt nhҵm mөc đích
chӃ nhҥo hình ҧnh "thiӃu nӳ tân thӡi" phù phiӃm, nghiӋn nhҧy đҫm và tình yêu lãng mҥn,
nhӳng nhân vұt chính trong nhiӅu cuӕn tiӇu thuyӃt cũng như trong các mөc khuyên nhӫ,
tâm tình do nhóm Tӵ lӵc xuҩt bҧn. Hình ҧnh chàng thi sĩ, ngưӡi theo đuәi TuyӃt mà
không đưӧc đoái hoài đӃn ± mӝt thiӃu niên nhӓ bé, mһt hӕc hác như mһt nhӳng nhà thi sĩ
có tên tuәi, đôi mҳt lӡ đӡ, cái thân thӇ ӕm o, ± chӃ nhҥo các nhà thơ mӟi tiên phong.
Nhӳng khә thơ sưӟt mưӟt mà nhà "thi sĩ" này tһng cho TuyӃt ӣ khách sҥn Bӗng Lai, theo
đӕi chiӃu cӫa nhà nghiên cӭu NguyӉn Thành Thi, là mӝt bài thơ trào phúng trӵc tiӃp nhҥi
bài ChiӅu Thu cӫa Thái Can, in trên Phong Hóa lҫn đҫu vào năm 1935 (75).

Hơn nӳa, Sӕ Đӓ còn bác bӓ bҧn tuyên ngôn cӫa Hoàng Đҥo tӯng điӇm mӝt. Cuӕn tiӇu
thuyӃt này chӃ nhҥo nhӳng ám ҧnh cӫa các thành viên trong Tư. Lӵc Văn Đoàn trong
viӋc cә vũ kêu gӑi hiӋn đҥi hóa, Âu hóa và tiӃn bӝ. Sӕ Đӓ gӧi ý rҵng lý tưӣng làm viӋc
tӕt cӫa hӑ thưӡng nhҵm che giҩu các đӝng cơ thương mҥi bên trong. Nó vҥch rõ sӵ tư lӧi
dөc tính đã cә vũ cho viӋc hӑ khuyӃn khích giҧi phóng phө nӳ. Nó chӃ giӉu sӵ hiӇu biӃt
nông cҥn cӫa hӑ vӅ khoa hӑc và các mӕi quan tâm hӧp thӡi trang cӫa hӑ vӟi thӇ thao. Nó
mang chӫ nghĩa tinh hoa thâm căn cӕ đӃ trong hӑ ra đӇ chӑc cưӡi và nhҩn mҥnh chӫ
nghĩa cơ hӝi trong viӋc ӫng hӝ "bình dân" cӫa hӑ.

Sӵ đӕi lұp tư tưӣng cӫa Phөng vӟi nhóm Tư. Lӵc Va(n Đoàn càng tăng thêm do cҥnh
tranh thương mҥi và phүn uҩt giai cҩp. Vӟi nhӳng tri thӭc vӅ đӡi sӕng ơ? Pháp thu đưӧc
do sӵ tӵ hӑc vҩt vҧ, không có gì đáng ngҥc nhiên khi Phөng ganh ghét vӟi chӫ nghĩa thӃ
giӟi không nhӑc công ơ? Nhҩt Linh, ngưӡi đưӧc đi hӑc ơ? các trưӡng hӑc tӕt và trҧi qua
kinh nghiӋm trӵc tiӃp ơ? Pháp. Nhóm Tӵ Lӵc Văn Đoàn còn đә thêm dҫu vào ngӑn lӱa
phүn uҩt này bҵng thái đӝ khoa trương cӫa hӑ, mà điӇn hình là mөc săn tìm các lӛi dӳ
kiӋn, lӛi ngӳ pháp và các ý kiӃn bӏ xem là sai lҫm hay lӛi thӡi cӫa các báo đӏch thӫ trên tӡ
Phong Hóa. Sӵ tӗn tҥi vӳng vàng, chҩt lưӧng in ҩn tuyӋt vӡi và sӵ sành điӋu nhҽ nhàng
cӫa Phong Hóa và Ngày Nay trái ngưӧc vӟi rҩt nhiӅu tӡ báo hăng chí nhưng chӍ tӗn tҥi
ngҳn ngày mà Phөng cӝng tác. Hҷn điӅu này cũng làm Phөng cay đҳng thêm. Khi mӝt vài
tӡ báo do nhà xuҩt bҧn Tân Dân cӫa Vũ Đình Long ra đӡi vào nӱa sau cӫa thұp niên 30
đӇ cҥnh tranh vӟi sӵ bá chӫ thương mҥi cӫa Tư. Lӵc Văn Đoàn, Phөng sang làm viӋc cho
nhӳng tӡ báo này và cuӕi cùng đưӧc xem là mӝt thành viên cӫa nhóm Tân Dân (76).
Năm 1937, Phөng tham gia vào mӝt trұn bút chiӃn sôi đӝng chӕng lҥi nhà bình luұn Nhҩt
Chi Mai cӫa Ngày Nay. Ông này đã công kích Lөc xì, Cơm ThҫyCơm Cô và Giông Tӕ là
khiêu dâm (77). Thұt ra, viӋc Ngày Nay tҩn công Phөng có lӁ gây nên bӣi bӭc biӃm hӑa
vӅ Tӵ Lӵc Văn Đoàn trong Sӕ Đӓ in mӝt năm trưӟc đó.

Mһc dù thái đӝ thù nghӏch cӫa Phөng đӕi vӟi nhóm Tư. Lӵc Văn Đoàn giúp giҧi thích sӵ
tҩn công cay chua cӫa Sӕ Đӓ đӕi vӟi cҧi cách cҩp tiӃn và Âu hóa, điӅu đó vүn không cho
phép chúng ta rút ra nhӳng kӃt luұn giҧn đơn vӅ khuynh hưӟng tư tưӣng hoһc sӵ đӗng
cҧm quan điӇm chính trӏ cӫa ông. Mӝt mһt, nӛi e ngҥi ông dành cho quá trình Âu hóa
nhanh chóng đã khiӃn nhiӅu ngưӡi công kích ông là bҧo thӫ văn hóa. Năm 1942, Vũ
Ngӑc Phan đã gҳn cho ông cái nhãn "phҧn đӝng" vì đã phӫ nhұn tҩt cҧ nhӳng phong trào
cҩp tiӃn... mà không hӅ đӅ xưӟng lên mӝt luân lý nào nên theo cҧ (78). Tương tӵ, Trương
Tӱu lý luұn rҵng sӵ công kích cӫa Sӕ Đӓ đӕi vӟi "phong trào lãng mҥn" phù phiӃm như
khiêu vũ, thӡi trang và tӵ do luyӃn ái thӇ hiӋn nhӳng cӕ gҳng bҧo thӫ nhҵm bҧo vӋ cho
đҥo đӭc, công lý, cao vӑng, văn hóa và đӇ cӭu vӟt nhӳng thiӃu nӳ rơi xuӕng đӡi gái điӃm,
thanh niên rơi xuӕng đӡi bài bҥc, mӝt ngưӡi rơi xuӕng đӡi cơm thҫy cơm cô hay đӡi trӝm
cưӟp (79). ThӃ nhưng trong Sӕ Đӓ, sӵ mô ta? giӉu cӧt ông dành cho nhà bҧo hoàng
Joseph ThiӃt, cho Hӝi Khai Trí TiӃn Đӭc truyӅn thӕng chӫ nghĩa kiӇu mӟi và cho chӃ đӝ
công chӭc thuӝc đӏa chӭng tӓ rҵng Phөng không dành mҩy thiӋn cҧm cho nhӳng đưӡng
lӕi chính trӏ bҧo thӫ. Hơn nӳa, tính dөc lӝ liӉu và mӕi quan tâm đӃn tҫng lӟp hҥ lưu trong
các tác phҭm cӫa Phөng đӕi lұp vӟi tính trang nghiêm và chӫ nghĩa tinh túy cӫa các thӃ
lӵc bҧo thӫ đang tӗn tҥi khi đó. Phөng cũng hoài nghi các hình thӭc phi chính thӕng cӫa
chӫ nghĩa truyӅn thӕng liên kӃt vӟi tôn giáo có tô? chӭc hoһc thuyӃt duy linh Đông
phương mà bҵng chӭnglà nhӳng bӭc hӑa chân dung cay đӝc vӅ nhà sư Tăng Phú, ông
thҫy sӕ và hai ông thҫy lang (TǤ và PhӃ) kǤ phùng đӏch thӫ.

Quan hӋ cӫa Phөng vӟi phái tҧ cũng còn rҩt nhiӅu điӅu cҫn bàn cãi. Ông chia sҿ quan
điӇm cӫa Đҧng Cӝng Sҧn Đông Dương là chӕng thӵc dân, căm ghét giai cҩp giàu mӟi và
gҳn bó vӟi "chӫ nghĩa hiӋn thӵc", nhưng ông không tӓ thái đӝ ngưӥng mӝ ngưӡi cӝng
sҧn. Đӭng trên lұp trưӡng cánh ta? Âu châu, Trương Tӱu so sánh Phөng - vӟi tҩt cҧ sӵ
bҧo thӫ văn hóa, sӵ thù nghӏch đӕi vӟi giai cҩp tư sҧn và mӝt lương tâm xã hӝi phүn nӝ
cӫa ông - vӟi Balzac, ngưӡi mһc dù theo đҥo Kitô và theo chӫ nghĩa bҧo hoàng nhưng
vүn không mҩt đi khҧ năng mô tҧ rõ hiӋn trҥng xã hӝi (80). Nhưng cách hiӇu cӫa Phөng
vӅ văn hӑc "hiӋn thӵc" - tác phҭm dӵa trên nhӳng gì mҳt thҩy tai nghe, cӝng thêm vӟi
mӝt ý thӭc mơ hӗ vӅ nhӳng giai cҩp nghèo và bӏ chà đҥp - trái ngưӧc hҷn vӟi đӏnh nghĩa
cӫa phái cӝng sҧn vӅ khái niӋm ҩy, đһc biӋt là vào giai đoҥn sau này, khi Đҧng chӏu nhiӅu
ҧnh hưӣng cӫa chӫ nghĩa Stalin. Nhӳng mӕi quan tâm Phөng dành cho nhӳng kҿ ngoài lӅ
xã hӝi và tҫng lӟp tӝi phҥm hҥ lưu, thay vì dành cho giai cҩp nông dân hay công nhân,
làm cho các nhà phê bình cӝng sҧn thҩt vӑng, cũng như viӋc Phөng dùng ám ҧnh "tính
dөc tuәi thơ" thay vì dùng đҩu tranh giai cҩp đӇ giҧi thích hành đӝng cӫa các nhân vұt
trong các tác phҭm cӫa ông. Sau các phiên tòa trình diӉn cӫa Moscow, Phөng lên án chӫ
nghĩa Stalin trên báo và phê bình nhӳng ngưӡi cӝng sҧn ViӋt Nam chính thӕng, so sánh
sӵ trung thành vӟi Moscow cӫa hӑ vӟi sӵ tұn tình hӧp thӡi mà nhóm Tư. Lӵc Văn Đoàn
dành cho các phong trào ngoҥi nhұp (81). Mһc dù điӅu này cho thҩy có khҧ năng quan
điӇm chính trӏ chính cӫa Phөng nghiêng vӅ phía quӕc gia, ông không hӅ bày tӓ sӵ quan
tâm tӟi bҩt kǤ mӝt đҧng phái quӕc gia nào trong nhӳng năm 30, dù là ViӋt Nam Quӕc
Dân Đҧng hay Đҧng Lұp HiӃn.

Lan Khai biӋn hӝ rҵng bҥn mình trên căn bҧn là phi chính trӏ và phi lý tưӣng. ĐiӅu thúc
đҭy Phөng, theo Lan Khai, là mӝt chӫ nghĩa bi quan hư vô phүn nӝ, hұu quҧ tâm lý cӫa
sӵ nghèo đói và bӋnh tұt (82). Phân tích triӋt đӇ thì sӵ bi quan cӫa Phөng đӕi vӟi chính trӏ,
chính phӫ, tôn giáo và sӵ tӯ chӕi không theo rõ rӋt mӝt đҧng phái cө thӇ nào bӝc lӝ mӝt
thӭ chӫ nghĩa hoài nghi mӋt mӓi ӣ nhà báo hiӋn đҥi.

Mưӡi lăm năm sau khi Phөng qua đӡi, sau khi HiӋp đӏnh Geneva đưӧc ký kӃt, nhà nưӟc
ViӋt Nam Dân Chu? Cӝng Hòa vӯa mӟi thành lұp, các tác phҭm cӫa Phөng hҫu như lҥi bӏ
công luұn đưa ra xem xét ngay lұp tӭc. Sӵ chú ý mӟi này nәi lên sau khi các tác phҭm
cӫa ông giành đưӧc sӵ cә vũ cӫa các thӫ lĩnh Nhân Văn và Giai Phҭm, hai tӡ báo tham
dӵ vào mӝt phong trào ngҳn ngӫi đòi dân chӫ và tӵ do sáng tác ӣ miӅn Bҳc - mӝt dҥng
cӫa phong trào Trăm Hoa Đua Nӣ - mà Đҧng đã chӏu đӵng trong mӝt khoҧng thӡi gian
ngҳn trưӟc khi dұp tҳt vào năm 1958 (83). Không nhӳng các nhân vұt chӫ chӕt cӫa phong
trào này đã cә vũ viӋc in lҥi mӝt vài tiӇu thuyӃt cӫa Vũ Trӑng Phөng, vào năm 1956 hӑ
còn xuҩt bҧn mӝt tuyӇn tұp ngҳn các bài tưӣng niӋm vӟi tӵa đӅ Vũ Trӑng Phөng vӟi
Chúng Ta, mӝt tӵa đӅ đҫy tính liên tưӣng (84). Vào tháng 6 năm 1960, hai năm sau khi
Nhân Văn-Giai Phҭm bi. dұp tҳt, ӫy viên bӝ chính tri. Hoàng Văn Hoan - mӝt trong mưӡi
hai nhà lãnh đҥo có thӃ lӵc nhҩt lúc bҩy giӡ - đã gӱi cho tҥp chí Nghiên Cӭu Văn Hӑc
mӝt bài tiӇu luұn dài 20 trang vӟi tӵa đӅ Mӝt Vài Ý KiӃn vӅ Tác Phҭm Vũ Trӑng Phөng
trong Văn Hӑc ViӋt Nam (85). Bài tiӇu luұn này bác bӓ tҫm quan trӑng văn hӑc cӫa ba
tiӇu thuyӃt nәi tiӃng nhҩt cӫa Vũ Trӑng Phөng là Giông tӕ, Sӕ Đӓ và Vӥ Đê, đӗng thӡi
cũng nêu lên nhӳng nghi vҩn vӅ khuynh hưӟng chính trӏ cӫa nhà văn này bҵng cách gӧi
lҥi sӵ chú ý cӫa mӑi ngưӡi tӟi sӵ kiӋn là "bӑn Nhân Văn Giai Phҭm" đã công khai quҧng
cáo cho các cuӕn tiӇu thuyӃt cӫa ông. Bӑn Nhân Văn ± Giai Phҭm qua sӵ lũng đoҥn các
cơ quan văn hóa, đã in lҥi hàng nghìn cuӕn nhӳng tiӇu thuyӃt cӫa Vũ Trӑng Phөng,
truyӅn bá rӝng rãi trong nhân dân và làm giáo tài vӅ khoa văn ӣ mӝt sӕ trưӡng hӑc. ViӋc
làm đҫy ý thӭc cӫa chúng cӕt đӇ chӭng minh rҵng: chӍ có văn chương trưӟc cách mҥng
tháng Tám mӟi có giá trӏ, còn sau cách mҥng tháng Tám, dưӟi sӵ lãnh đҥocӫa Đҧng, nhà
văn phҧi phөc vө chính trӏ,... nghĩa là nhà văn đã mҩt tӵ do, nên văn chương chҷng ra hӗn.
Chúng đã nói ra mһt rҵng: mӝt nhà văn thiên tài như Vũ Trӑng Phөng, thì chҷng cҫn cách
mҥng, chҷng cҫn phҧi Đҧng lãnh đҥo cũng vүn có thӇ có tác phҭm tӕt. Chúng cho rҵng
Vũ Trӑng Phөng là nhà văn hiӋn thӵc chu? nghĩa xuҩt sҳc nhҩt cӫa chúng ta, chúng nói
Vũ Trӑng Phөng đã chӃt vӟi thӡi gian, nhưng tác phҭm cӫa anh sӕng vĩnh viӉn vӟi lӏch
sӱ văn hӑc, chúng nói Vũ Trӑng Phөng là bұc thҫy cӫa giӟi văn chương, Vũ Trӑng Phөng
là cách mҥng hơn ca? Đҧng (86)

Bài tiӇu luұn cӫa Hoan ± kӃt án Vũ Trӑng Phөng chӍ vì nhóm Nhân Văn - Giai Phҭm đã
kӹ niӋm ông ± đưӧc lưu hành rӝng rãi trong các quan chӭc văn hóa và đã gҳn mác
khuynh hưӟng phҧn đӝng nguy hiӇm vào văn nghiӋp cӫa Phөng. Vì vұy, các tác phҭm
cӫa Phөng bӏ cҩm trong suӕt hơn hai mươi năm sau đó, ӣ miӅn Bҳc tӯ năm 1960 và trên
toàn quӕc tӯ năm 1975, cho đӃn tұn bình minh cӫa thӡi kǤ đәi mӟi vào giӳa thұp niên 80.

Mһc dù ngày nay ai cũng thӯa nhұn thiên tài lӛi lҥc sӟm phát triӇn ơ? Vũ Trӑng Phөng,
xu hưӟng chính tri. gây nhiӅu tranh cãi cӫa ông đã gây trӣ ngҥi cho công viӋc lý luұn phê
bình các tác phҭm cӫa ông. Thұm chí ngay cҧ dưӟi chính thê? ViӋt Nam Cӝng Hòa ӣ
miӅn Nam ViӋt Nam trưӟc đây, nơi mà các tác phҭm cӫa Vũ Trӑng Phөng vүn đưӧc đӑc
tӯ 1954 đӃn 1975, các nhà phê bình ít chú ý đӃn viӋc nghiên cӭu tҫm quan trӑng văn hóa
và chính trӏ cӫa Phөng. KӇ tӯ khi chính sách đәi mӟi bãi bӓ viӋc cҩm tác phҭm cӫa Vũ
Trӑng Phөng vào năm 1986, các nhà phê bình ơ? ViӋt Nam đã có nhiӅu công trình quan
trӑng đánh giá lҥi tác phҭm cӫa ông. Mһc dù vұy, mӕi quan tâm chính cӫa hӑ vүn nҵm ӣ
sӵ cҩm đoán trưӟc đó, vì vұy mà đa sӕ các bài phê bình mӟi tұp trung vào viӋc giҧi tӝi
cho Phөng bҵng cách đӅ cao các mӕi quan hӋ giӳa các tác phҭm cӫa ông vӟi các đӅ án
lӏch sӱ cӫa Đҧng Cӝng Sҧn. Bài tiӇu luұn này đánh giá lҥi các tác phҭm cӫa Phөng theo
mӝt hưӟng khác là tҫm quan trӑng cӫa Phөng nҵm ơ? tri giác hiӋn đҥi chӫ nghĩa cҩp tiӃn
có thӇ thҩy đưӧc trong các tác phҭm cӫa ông ± mӝt tri giác đưӧc minh hӑa rõ rӋt nhҩt
trong Sӕ Đӓ. Cũng như viӋc mӝt sӕ đһc điӇm hình thӭc và nhӳng mӕi quan tâm vӅ đӅ tài
trong Sӕ Đӓ đã hӛ trӧ cho luұn điӇm này. ViӋc Đҧng cҩm lưu hành cuӕn tiӇu thuyӃt càng
cӫngcӕ cho viӋc xӃp nó vào dòng hiӋn đҥi chӫ nghĩa. Cũng như các đӗng nghiӋp Trung
Hoa và Liên Xô trưӟc đây, các quan chӭc văn hӑc cӝng sҧn ngưӡi ViӋt luôn bác bo?
thҭm mӻ chӫ nghĩa hiӋn đҥi, coi nó chӍ là mӝt hình thӭc văn hóa đӗi trөy cӫa Tây phương.
Trong bҧn tuyênngôn văn hóa có tӵa đӅ Chu? Nghĩa Mác và Văn Hóa ViӋt Nam (1948),
nhà lãnh đҥo Trưӡng Chinh đã mô tҧ các phong trào hiӋn đҥi chӫ nghĩa chҷng hҥn như
chӫ nghĩa lұp thӇ, chӫ nghĩa ҩn tưӧng, chӫ nghĩa siêu thӵc, chu?nghĩa đa đa là nhӳng cây
nҩm sһc sӥ mӑc lên («...) trên gӕc cây gӛ mөc cӫa văn hóa chӫ nghĩa đӃ quӕc (87). Tҩt
nhiên, sӵ kiӋn Đҧng cҩm lưu hành các tác phҭm cӫa Phөng trưӟc đây không tӵ đӝng biӃn
ông thành mӝt nhà hiӋn đҥi chӫ nghĩa, bӣi Đҧng cũng phê phán các tác phҭm cӫa các nhà
văn đưӧc xem là truyӅn thӕng chӫ nghĩa kiӇu mӟi, tư sҧn cҧi cách, quӕc gia và Troskit.
Mһc dù vұy, thұt dӉ tưӣng tưӧng ra rҵng thái đӝ đһt câu hӓi vӟi hiӋn tҥi cҩp tiӃn - mà theo
Dilip Gaonkar, là mӝt nhân tӕ cơ bҧn cӫa chӫ nghĩa hiӋn đҥi - và không phân biӋt (giai
cҩp) trong Sӕ Đo? có thӇ bӏ hӋ thӕng chính trӏ cӝng sҧn - luôn coi văn hӑc là công cө xây
dӵng đҥo đӭc cӫa chính sách nhà nưӟc - xem là có tính chҩt phá hoҥi (88). Mһc dù bӏ
cҩm lưu hành trưӟc đây chӫ yӃu là vì các nhà phҧn kháng văn hóa cuӕi thұp kӹ 50 đã tôn
vinh Vũ Trӑng Phөng, tính chҩt phê bình hiӋn đҥi chӫ nghĩa bҩt kính mà Sӕ Đo? dành
cho mӑi thӇ chӃ và chính quyӅn chính thӕng đã báo trưӟc đưӧc viӋc cuӕn tiӇu thuyӃt này
sӁ khôngđưӧc giӟi chӭc có thҭm quyӅn ưa chuӝng.

Đáng tiӃc là thái đӝ tiӃp tөc thù nghӏch cӫa dòng văn hóa cӝng sҧn chính thӕng đӕi vӟi
chӫ nghĩa hiӋn đҥi thҭm mӻ đã làm nҧn lòng phê bình văn hӑc ViӋt Nam trong viӋc xem
xét quan hӋ cӫa chӫ nghĩa này vӟi Sӕ Đӓ. Các cuӝc tranh luұn vӅ Vũ Trӑng Phөng ngày
nay cũng ít khi trưӧt ra ngoài các nhұn đӏnh vӅ cҧm hӭng "hiӋn thӵc phê phán" tương đӕi
(tích cӵc) và "lãng mҥn" hoһc "tӵ nhiên" (tiêu cӵc) trong tác phҭm cӫa ông. Bài tiӇu luұn
này gӧi ý rҵng phҥm vi bao quát cӫa chӫ nghĩa hiӋn đҥi có khҧ năng nҳm bҳt tӕt hơn các
yӃu tӕ xung đӝt lүn nhau trong khӕi lưӧng tác phҭm đӗ sӝ và đa dҥng cӫa Phөng nói
chung, và giӑng văn đһc biӋt, nhӳng mӕi quan tâm vӅ đӅ tài và nhӳng canh tân vӅ hình
thӭc trong tiӇu thuyӃt Sӕ Đӓ nói riêng.
PETER ZINOMAN

(Endnotes)
-1 TiӇu ThuyӃt Thӭ Bҧy, sӕ 284 (11/11/1939): trg 7 ± 10.

-2 Thư mөc tác phҭm cӫa Vũ Trӑng Phөng có thӇ tìm đưӧc trong Nhà Văn Vũ Trӑng
Phөng vӟi ChúngTa, Trҫn Hӳu Tá biên soҥn (Tp ****: nxb Tp ****, 1999). Cũng xem
VӁ Nhӑ Bôi HӅ do Peter Zinoman sưu tұp, Lҥi Nguyên Ân biên soҥn và giӟi thiӋu (Hà
Nӝi: nxb Hӝi Nhà Văn, 2000). Vào tháng 10 năm 2000, Lҥi Nguyên Ân lҥi tìm thêm
đưӧc dăm mưӡi tác phҭm khác cӫa Vũ Trӑng Phөng.

-3 ĐӇ hiӇu vӅ chính sách thuӝc đӏa cӫa Mһt Trұn Bình Dân, xem "The Colonial Policy of
the Popular Front" cӫa W.B.Cohen, trong French Historical Studies, 7, 3 (1972): trg 368
± 393.

-4 Vietnamese Communism, 1925-1945, HuǤnh Kim Khánh (Ithaca: Cornell University

Press, 1982): trg 209.

-5 "The Popular Front's Colonial Policies in Indochina: Reassessing the Popular Front's
`Colonisasion Altruisté",Panivong Norindr, trong French Colonial Empire and the
Popular Front: Hope and Disillusion, Tony Chafer và Amanda Sackur biên soҥn
(London: MacMillan, 1999): trg 231.

-6Vietnamese Communism: trg 205 - 218.

-7 All That Is Solid Melts in Air: The Experience of Modernity, Marshall Berman (New
York: Simon and Schuster, 1982).

-8 Xem bҧn điӅu tra vӅ nhӳng sӵ kiӋn này trong The Rise of Nationalism in Vietnam,
1900 ± 1941, William Duiker (Ithaca: Cornell University Press, 1976).

-9 Chu kǤ và bҧn chҩt cӫa các sӵ kiӋn trҫn tөc trong vòng đӡi ± chҷng hҥn như sinh ra,
lұp gia đình, chӃt đi ± là nhӳng biӇu hiӋn cӫa sӕ và cũng là khӣi điӇm cӫa các bi kӏch bҩt
ngӡ như ӕm đau hay thiӋt hҥi vӅ mùa màng.

-10 Theo giҩy khai sinh, Vũ Trӑng Phөng sinh năm 1913, nhưng Văn Tâm cho rҵng cha
me. Phөng đã thay đәi năm sinh đê? Phөng đưӧc đi hӑc. ĐiӅu này hҷn là đúng vì tên gӑi
ӣ nhà cӫa Phөng thӡi còn nhӓ là Tý, ngө ý ông sinh năm 1912, tuәi chuӝt. Xem Vũ
Trӑng Phөng: Nhà Văn HiӋn Thӵc, Văn Tâm (Hà Nӝi: nxb Kim Đӭc, 1957): trg 61.

-11 Ngô Tҩt Tӕ nói rҵng ông nӝi Phөng đã tӯng là mӝt lý trưӣng, nhưng cha Phөng thì
chӍ là mӝt dân thưӡng. Xem "Gia ThӃ Ôâng Vũ Trӑng Phөng" cӫa Ngô Tҩt Tӕ, trong Tao
Đàn: Sӕ Đһc BiӋt vӅ Vũ Trӑng Phөng, sӕ 1 (12/1939): trg 25.

-12 Vũ Trӑng Phөng: Nhà Văn HiӋn Thӵc: trg 60 ± 61.

-13 Theo ThiӃt Can, cha Vũ Trӑng Phөng mҩt năm Phөng mӟi ba tuәi. Xem Nhӳng Năm
Tháng Ҩy: Hӗi Ký, Vũ Ngӑc Phan (Westminster: Hӗng Lĩnh, 1993): trg 299.

-14 Vũ Trӑng Phөng: Mӟ Tài LiӋu cho Văn Sư? ViӋt Nam, Lan Khai (Hà Nӝi: nxb Minh
Phөng, 1941).

-15 Như trên: trg 3.

-16 Như trên: trg 4.

-17 ĐӇ biӃt thêm vӅ nhӳng tranh cãi gҫn đây vӅ lӏch sӱ khu 36 phӕ phưӡng, xem Hanoi:
Biography of a City, William Logan (Seatle: University of Washington Press,1998): trg 1
± 30; "Constituent Elements of Hanoi City", Christian Pedelahore trong Vietnamese
Studies, sӕ 12 (1982): trg 105 ± 159; "Hanoi Townscape: Symbolic Imagery in Vietnam's
Capital", William Logan trong Cultural Identity and Urban Change in Southeast Asia,
M.Askew và William Logan biên soҥn (Melbourne: Deakin University Press, 1994): trg
43 ± 69.

-18 Các cҧnh diӉn ra trên vӍa hè lһp lҥi nhiӅu lҫn trong Sӕ Đӓ, chҷng hҥn như đám tang
cө tә, đám đón rưӟc vua Xiêm, cuӝc va chҥm giӳa ông Týp-phӡ-nӡ và đám thӧ cӫa mình
ngoài cӱa tiӋm may Âu hóa. Xem "Nhӳng Lӟp Sóng Ngôn Tӯ trong `Sӕ Đӓ' cӫa Vũ
Trӑng Phөng," Đӛ Đӭc HiӇu, trong Nhà Văn Vũ Trӑng Phөng vӟi Chúng
Ta: trg 417.

-19 Xem "Vũ Trӑng Phөng, Nhà Hóa Hӑc cӫa Nhӳng Tính Cách", Hoài Anh, trong Vũ
Trӑng Phөng ± Tài Năng và Sư. Thұt, Lҥi Nguyên Ân biên soҥn (Hà Nӝi: nxb Văn Hӑc,
1997): trg 145 ± 154.

-20 Xem "Nhӳng Lӟp Sóng Ngôn Tӯ...": trg 421.

-21 Như trên: trg 417.

-22 Trưӟc khi bi. Pháp xâm chiӃm, Hà Nӝi bao gӗm hai phҫn tương đӕi thưa dân và khá
tách biӋt nhau: mӝt hoàng thành bên trong là các khu vӵc hành chính cùng vӟi khu nhà ӣ
dành cho quân lính hoàng gia và các quan lҥi; phҫn còn lҥi là khu vӵc 36 phӕ phưӡng,
đóng vai trò mӝt phӕ thӏ phөc vө cho cư dân bên trong thành và các làng lân cұn ngoҥi
thành. ViӋc di chuyӇn quanh thành phӕ bӏ hҥn chӃ bӣi hӋ thӕng công sӵ kiӇu Vauban chia
cách hoàng thành vӟi phӕ thӏ và các rào chҳn ngăn cách tӯng phӕ mӝt trong khu vӵc 36
phӕ phưӡng. ĐӇ biӃt thêm vӅ nhӳng biӃn đәi cӫa Hà Nӝi trong thӡi thuӝc đӏa, xem The
Politic of Design in French Colonial Urbanism, Gwendolyn Wright (Chicago: Chicago
University Press, 1991): trg 161 ± 234.

-23 Xem The Economic Development of French Indo-China, Charles Robequain

(London: Oxford University Press, 1944): trg 158 ± 167.
-24 Xem The Population of Indochina: Some Preliminary Observations, Ng. Shui Meng
(Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, Field Report Series, Nӑ 7, 1974): trg 41.

-25 Xem Indochine du Nord: Tonkin, Annam, Laos, Claudius Madrolle, Vol 1 (Paris:
Hachette, 1923).

-26 Xem "Cái Tài Cái Tұt cӫa Vũ Trӑng Phөng", Vũ Bҵng trong Văn Hӑc, Sàigòn, sӕ
114 (1970): trg 31.

-27 Xem Vũ Trӑng Phөng: Mӟ Tài LiӋө.., Lan Khai: trg. 14.

-28 Như trên.

-29 Xem Franco-Vietnamese Schools, 1918±1938: Regional Development and

Implications for National Integration, Gail P. Kelly (Madison: Center for Southeast Asian
Studies, University of Wisconsin-Madison, Wisconsin Papers on Southeast Asia, Nӑ 6,
1982).

-30 Xem Vietnam and the Chinese Model: A Comparative Studies of Vietnamese and
Chinese Government in the First Half of the Nineteenth Century, Alexander Woodside
(Cambridge: Harvard University Press, 191): trg 169 ± 233.

-31 Xem Vietnamese Anticolonialism, 1885±1925, David Marr (Berkeley:

University of California Press, 1971).

-32 Xem Colonialism and Language Policy in Vietnam, John DeFrancis (The Hague:
Mouton, 1977); The French Presence in Cochinchina and Cambodia: Rule and Response,
1859-1905, Milton Osborne (Ithaca: Cornell University Press, 1969).

-33 VӅ mӕi quan hӋ giӳa chӫ nghĩa hiӋn đҥi và cҧm quan lӏch sӱ, xem "The Name and
Nature of Modernism", Malcolm Bradbury & James McFarlane, trong Modernism: A
Guide to European Literature, 1890-1930 (New York: Penguin, 1991): trg 22.

-34 "Mӝt Thӡi Đҥi trong Thi Ca", Hoài Thanh và Hoài Chân, trong Thi Nhân ViӋt Nam,
1932-1941 (in lҫn đҫu năm 1942; tái bҧn tҥi Hà Nӝi: Văn Hӑc, 1999): trg 15 - 47.

-35 Như trên: trg 16.

-36 Như trên.

-37 "ĐӇ đáp lҥi báo Ngày Nay: Dâm hay không dâm", Vũ Trӑng Phөng, trong Báo
Tương Lai, 25/3/1937.

-38 Lӡi tӵa như sau: "Planter enfin le veritable drame humain au milieu des mensonges
ridicules." Xem Không Mӝt TiӃng Vang, Vũ Trӑng Phөng, trong TuyӇn Tұp Vũ Trӑng
Phөng, Tұp 1, NguyӉn Đăng Mҥnh biên soҥn (Hà Nӝi: Văn Hӑc, 1987): trg 1 ± 63.
-39 "Chung quanh thiên phóng sư. Lөc Xì", Vũ Trӑng Phөng, trong Báo Tương Lai, 11
tháng 3 năm 1937.

-40 Xem Làm Đĩ, Vũ Trӑng Phөng (in lҫn đҫu năm 1936 ; in lҥi ơ? Hà Nӝi: nxb Hà Nӝi,
1996). Đҫu cuӕn Làm Đĩ mӟi tái bҧn, Hoàng ThiӃu Sơn cũng xem xét mӕi quan tâm cӫa
Vũ Trӑng Phөng vӟi Freud trong lӡi giӟi thiӋu có tӵa đӅ "Làm Đĩ: Cuӕn Sách Có Trách
NhiӋm và Đҫy Nhân Đҥo".

-41 Xem "Cái Tài Cái Tұt...", Vũ Bҵng: trg. 38.

-42 Xem Nhà Văn HiӋn Đҥi: Phê Bình Văn hӑc, Vũ Ngӑc Phan (in lҫn đҫu năm 1942. In
lҥi ӣ tp ****: nxb Văn Hӑc, 1994): trg 1 ± 530.

-43 Xem "Nhӟ Vũ Trӑng Phөng", NguyӉn Mҥnh Tưӡng, trong Vũ Trӑng Phөng vӟi
Chúng Ta (Hà Nӝi: nxb Minh Đӭc, 1956): trg 5; "Chút It Tài LiӋu vӅ Vũ Trӑng Phөng",
ThiӅu Quang, trong Tұp San Phê Bình: Sӕ Đһc BiӋt vӅ Vũ Trӑng Phөng ± Đӡi Sӕng và
Con Ngưӡi, sӕ 5 (1957): trg 3.

-44 Xem "Sӕ Đӓ: Cuӕn `TruyӋn Bӧm' KǤ Tài", Hoàng ThiӃu Sơn, trong Nhà Văn Vũ
Trӑng Phөng vӟi Chúng Ta: trg 393.

-45 Tôi cҧm ơn giáo sư Basil Guy đã lưu ý tôi vӅ chi tiӃt này.

-46 Xem The French in Love and War: Popular Culture in the Era of the World Wars,
Charles Rearick (New Haven: Yale Univeristy Press, 1997): trg 139.

-47 Như trên: trg 141.

-48 Xem Patterns of Vietnamese Response to Foreign Intervention: 1858- 1900, Trương
Bӱu Lâm (New Haven: Southeast Asian Studies, Yale University, 1967).

-49 Xem The French in Love and War: trg 141.

-50 ĐiӅu này đưӧc đӅ cұp đӃn lҫn đҫu tiên trong Vũ Trӑng Phөng ± Nhà Văn HiӋn Thӵc,
Văn Tâm: trg 97.

-51 "Vũ Trӑng Phөng trong Rӯng Cưӡi NhiӋt Đӟi", Văn Tâm, trong Nhà Văn Vũ Trӑng
Phөng vӟi Chúng Ta: trg 375.

-52 Xem "Vũ Trӑng Phөng vӟi Tôi", NguyӉn TriӋu Luұt, trong Tao Đàn: Sӕ Đһc BiӋt vӅ
Vũ Trӑng Phөng, sӕ 1 (tháng 12 năm 1939): trg 39.

-53 Xem "Sӕ Đӓ và Sư. Phá Sҧn Ngôn Ngӳ", Võ Thi. QuǤnh, trong Vũ Trӑng Phөng: Tài
Năng và Sư. Thұt, Lҥi Nguyên Ân biên soҥn: trg 131.
-54 Xem Vũ Trӑng Phөng: Mӟ Tài LiӋө..: trg 5.

-55 Xem "Cái Tài Cáùi Tұt...": trg 31.

-56 Xem "TiӇu Sư? Vũ Trӑng Phөng", NguyӉn Đăng Mҥnh, trong TuyӇn Tұp Vũ Trӑng
Phөng, Tұp 1: trg 10.

-57 Xem "Vài Ky? NiӋm vӅ Vũ Trӑng Phөng", Tam Lang, trong Tao Đàn: Sӕ Đһc BiӋt
vӅ Vũ Trӑng Phөng, sӕ 1 (tháng 12 năm 1939): trg 54 ± 61.

-58 ĐӇ biӃt thêm vӅ các chuyӋn liên quan đӃn Ngo. Báo, xem "Nhӳng Phát HiӋn Mӟi vӅ
Tác Phҭm cӫa Vũ Trӑng Phөng", Lҥi Nguyên Ân, trong Tҥp Chí Nhà Văn, tháng 2 năm
2001.

-59 Xem Đӡi ViӃt Văn cӫa Tôi, NguyӉn Công Hoan (Hà Nӝi: nxb Văn Hӑc, 1971): trg
94; Cũng xem bài "Chút It Tài LiӋu vӅ Vũ Trӑng Phөng", ThiӅu Quang: trg 10.

-60 ĐӇ biӃt thêm vӅ Hoàng Tích Chu, xem "Hoàng Tích Chu và Lӕi Văn Hӑc cӫa Anh",
Vũ Ngӑc Phan, trong Nhӳng Năm Tháng Ҩy: Hӗi Ký: trg 236 ± 246.

-61 Phөng đӅ cұp tӟi viӋc Hoàng Tích Chu quan tâm đӃn "mһt trái đӡi" ӣ phҫn cuӕi cӫa
phóng sư. Cơm Thҫy Cơm Cô. Xem bҧn dӏch cӫa Greg Lockhart trong The Light of the
Capital: Three Modern Vietnamese Classics: trg 156.

-62 Theo bҥn cӫa Hoàng Tích Chu là Đào Trinh Nhҩt thì nhӳng nӛ lӵc cӫa Chu nhҵm
giӟi thiӋu báo chí hiӋn đҥi vào Bҳc KǤ xuҩt phát tӯ lòng mê say cӫa Chu đӕi vӟi báo chí
Pháp. Xem Ba Mươi Năm Văn Hӑc, Mӝc Khuê (Hà Nӝi: nxb Tân ViӋt, 1941): trg 18.

-63 Xem Bӕn Mươi Năm Nói Láo, Vũ Bҵng (Sàigòn: nxb Phҥm Quang Khai, 1969): trg
22.

-64 Như trên: trg 28.

-65 Xem "Phê Bình Báo Chí: Ngo. Báo", Vũ Trӑng Phөng, trong TiӃn Hóa, sӕ 3 (7 tháng
12 năm 1935).

-66 Sau khi có mâu thuүn vӟi Bùi Xuân Hӑc vào cuӕi năm 1932, Hoàng Tích Chu và Đӛ
Văn chuyӇn sang tӡ Nhұt Tân. Phҫn lӟn cӝng sӵ cũ cӫa hӑ ơ? Hà Thành Ngo. Báo như
Tam Lang, Phùng Tҩt Đҳc, Ta. Đình Bích, Phùng Bҧo Thҥch và Vũ Trӑng Phөng cũng
sang theo. Cҧ tiӇu thuyӃt gia năng suҩt cao là NguyӉn Công Hoan cũng làm cho báo này.
Sau mӝt thӡi gian ngҳn làm cho báo Nông Công Thương cӫa Vũ Liên, năm 1934, Vũ
Trӑng Phөng quay lҥi cӝng tác vӟi sӃp cũ cӫa mình là Bùi Xuân Hӑc. Lҫn này Phөng làm
cho Loa, mӝt tӡ tuҫn báo mӟi ra đӡi. Tҥi đây, Phөng lҥi làm viӋc bên cҥnh Tam Lang và
nhà lý luұn phê bình Trương Tӱu, ngưӡi sau này trӣ thành bҥn thân đӗng thӡi là đӝc giҧ
say mê đӑc văn Vũ Trӑng Phөng. Trong khi đang làm cho Loa, thӍnh thoҧng Phөng cũng
in bài trên Phө Nӳ Thӡi Đàm, mӝt tӡ báo phө nӳ do Phan Khôi, mӝt nhà trí thӭc lӛi lҥc,
phө trách. Cuӕi năm đó Phөng chuyӇn xuӕng cҧng Hҧi Phòng, nơi ông cӝng tác vӟi
Phùng Bҧo Thҥch làm tӡ Hҧi Phòng Tuҫn Báo. Đҫu năm 1935, Phөng chuyӇn vӅ Hà Nӝi
và cùng vӟi Vũ Bҵng, Vũ Liên và Phùng Bҧo Thҥch sáng lұp ra tӡ Công Dân YӇu MӋnh.
Hӑ còn mӡi đưӧc sӵ tham gia cӫa Ngô Tҩt Tӕ và NguyӉn TriӋu Luұt trưӟc khi tӡ báo sұp
tiӋm vào cuӕi năm đó. Năm 1936, Phөng chuyӇn sang tӡ Hà Nӝi Báo cӫa Lê Cưӡng, nơi
ông đã xuҩt bҧn dài kǤ hai tiӇu thuyӃt Giông Tӕ và Sӕ Đӓ. Các đӗng nghiӋp cũ cӫa ông là
Phan Khôi, NguyӉn Công Hoan và Trương Tӱu, cùng vӟi mӝt nhóm đӗng nghiӋp mӟi
đҫy tài năng gӗm ca? Lưu Trӑng Lư và Lê Tràng KiӅu cũng tham gia làm cho tӡ báo này.
Cũng trong năm 1936, Phөng in mӝt sӕ tác phҭm chính trên Tương Lai, mӝt tӡ báo do
các bҥn cũ cӫa ông là Phùng Bҧo Thҥch, Ngô Tҩt Tӕ và Vũ Bҵng phө trách. Phөng cũng
in mӝt vài bài trên Ích Hӳu, mӝt tӡ báo mӟi ra đӡi, do Vũ Đình Long, mӝt ông trùm trong
ngành xuҩt bҧn, chӫ trương và có NguyӉn Công Hoan cӝng tác. Phөng dành phҫn lӟn
năm 1937 làm viӋc cho hai tӡ Đông Dương Tҥp Chí và TiӇu ThuyӃt Thӭ Năm, cҧ hai đӅu
thuӝc sӣ hӳu cӫa Lê Cưӡng, sӃp cũ cӫa Phөng thӡi làm cho Hà Nӝi Báo. Trong năm cuӕi
cùng cӫa đӡi mình, Phөng chӫ yӃu viӃt cho TiӇu ThuyӃt Thӭ Bҧy và Tao Đàn cӫa Vũ
Đình Long. Vào khi mҩt năm 1939, Phөng đang chuҭn bӏ tham gia vào mӝt dӵ án mӟi:
mӝt tӡ báo vui cưӡi bҵng chӳ quӕc ngӳ do Vũ Bҵng đҧm nhiӋm.

-67 Xem Colonialism and Language Policy in Vietnam: trg 213.

-68 Xem "Printing and Power: Vietnamese Debates over Women's Place in Society,
1918-1934", Shawn McHale, trong Essays into Vietnamese Pasts, Keith Taylor và John
Whitmore biên soҥn (Ithaca: Cornell University, Southeast Asia Program, 1995): trg 177.

-69 Xem Colonialism and Language Policy in Vietnam: trg 217. 70 Phӓng vҩn giáo sư
NguyӉn Đăng Mҥnh tҥi Hà Nӝi, ngày 21 tháng 12 năm 1996.

-71 Xem Marxism and Modernism: A Historical Study of Lukàcs, Brecht, Benjamin, and
Adorno, Eugene Lunn (Berkeley: University of California Press, 1982): trg 37 ± 42.

-72 Muӕn tìm hiӇu thêm vӅ tiӇu sӱ cӫa Nhҩt Linh và nhóm Tư. Lӵc Văn Đoàn, xem
"Some background notes on Nhat Linh (Nguyen Tuong Tam)", Stephen ÓHarrow, trong
France-Asie/Asia 22, sӕ 2 (2e trimestre 1968): trg 205 ± 220; cũng xem "Broken Journey:
Nhat Linh's Going to France", Greg Lockhart, trong East Asian History 8 (1994): trg 73 ±
95; và xem Chân Dung Nhҩt Linh cӫa Nhҩt Thӏnh (Sàigòn: nxb Sӕng Mӟi, 1971).

-73 Xem Radicalsim and the Origin of the Vietnamese Revolution, HuӋ-Tâm Hӗ Tài
(Cambridge: Harvard University Press, 1992): trg 46 ± 52.

-74 Xem "Main Trends of Vietnamese Literature between The Two World Wars", HuǤnh
Sanh Thông, trong Vietnam Forum 3 (Winter-Spring 1984): trg 113.

-75 Xem "Thơ `Thұt', Thơ `Giҧ' và... Cái NhӃch Mép cӫa Ho. Vũ", NguyӉn Thành Thi,
trong Vũ Trӑng Phөng: Tài Năng và Sӵ Thұt, Lҥi Nguyên Ân biên soҥn: trg 141 ± 142.

-76 Xem "Chu? Nhà In, Nhà Xuҩt Bҧn Tân Dân, Ông Vũ Đình Long", Ngӑc Giao, trong
Tҥp Chí Văn Hӑc, sӕ 1 tháng năm 1991: trg 58 ± 61.

-77 Cuӝc tranh luұn này đã đưӧc in lҥi trong Vũ Trӑng Phөng: Tài Năng và Sư. Thұt, Lҥi
Nguyên Ân biên soҥn: trg 205 ± 231.

-78 Xem Nhà Văn HiӋn Đҥi, Vũ Ngӑc Phan: trg 533.

-79 Xem "Đӏa Vӏ cӫa Vũ Trӑng Phөng trong Văn Hӑc ViӋt Nam Cұn Đҥi", Trương Tӱu,
trong Tao Đàn: Sӕ Đһc BiӋt vӅ Vũ Trӑng Phөng, sӕ 1 (tháng 12 năm 1939): trg 6.

-80 Như trên: trg 7.

-81 Xem "Lӡi HiӋu TriӋu cӫa Mӝt Tay Sӏt-Ta-Li-Nít: Đa? Đҧo tên Tӡ-rӕt-kýt HuǤnh
Văn Phương cӫa Mӝt Tay Cách MӋnh Cӝng Sҧn", Vӏt Đӵc (Vũ Trӑng Phөng ký tên gia?
trong bài này), trong TiӇu ThuyӃt Thӭ Năm, sӕ 13, 14 tháng 8 năm 1938: trg 5; cũng xem
"Nhân Sư. Chia RӁ ĐӋ Tam và ĐӋ Tӭ", Vũ Trӑng Phөng, trong Đông Dương Tҥp Chí, sӕ
20, 21 (tháng 9 ± tháng 10, năm 1937).

-82 Xem Vũ Trӑng Phөng, Mӟ TàiLiӋө..," Lan Khai: trg 12 ± 34.

-83 Xem Cent Fleurs Ecloses dans La Nuit du Vietnam: Communisme et Dissidence,
1954-1956, George Boudarel (Paris: Jacques Bertoin, 1991).

-84 Xem Vũ Trӑng Phөng vӟi Chúng Ta do Đào Duy Anh, Hoàng Cҫm, Phan Khôi, Sӻ
Ngӑc, NguyӉn Mҥnh Tưӡng, Văn Tâm và Trương Tӱu biên soҥn (Hà Nӝi: nxb Minh Đӭc,
1956).

-85 Bài tiӇu luұn này đưӧc xuҩt bҧn lҫn đҫu tiên trong Vũ Trӑng Phөng: Con Ngưӡi và
Tác Phҭm, NguyӉn Hoành Khung và Lҥi Nguyên Ân biên soҥn (Hà Nӝi: nxb Hӝi Nhà
Văn, 1994): trg 219 ± 245.

-86 Như trên: trg 220 ± 221.

-87 Xem Selected Writings, Trưӡng Chinh (Hà Nӝi: Foreign Language Publishing House,
1977): trg 225.

-88 Xem "On Alternative Modernities", Dilip Parameshwar Gaonkar, trong Public
Culture 11, sӕ 1 (Winter 1999): trg 13.