Do. Dr.

rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Makine Elemanlar
Do. Dr. rfan KAYMAZ
CIVATA-SOMUN HESABI
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Kuvvet Durumu ve Skma Momenti
Somunun sklmas neticesinde
cvata eksenel dorultuda
uzamaya zorlandndan n
ykleme kuvveti oluur.
Somun hi sklmaz veya
temas yzeyine oturacak
kadar sklr
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Skma ve zme Momenti
1) KARE PROFLL VDA
F

: Eksenel kuvvet
F
t
: evresel kuvvet (somun evirme kuvveti)
F
n
: normal tepki kuvveti
R: srtnme kuvveti
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Kuvvet Durumu
Skma durumunda:
zme durumunda:
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Skma ve zme Momenti
D moment:
eksenel kuvveti kaldrmak
civatay skmak veya zmek
Uygulanan moment
Vida dileri ve yzeyi arasndaki srtnme momenti Ms1
Somun veya civata ba ile temas ettii yzey arasndaki srtnme
momenti Ms2
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Skma ve zme Momenti (Kare profil)
MS1 momenti:
MS2 momenti:
veya
Toplam cvata skma momenti:
Balanty zmek iin gerekli momenti:
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
2) GEN PROFLL VDA DURUMU
Helis eiminin yan sra di yzeylerinin eimi (|) de dikkate alnarak
kuvvetler tespit edilir.
Profil eiminden dolay normal kuvvet:
Srtnme kuvvetleri:
Skma ve zme momenti:
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Otoblokaj (Kendiliinden zlmeme) art
Otoblokaj:
n gerilmeli bir vida balantsnn kendi kendine
zlememesi veya srtnme ba ile kendi kendini
kilitlemesi durumudur.
Helis asndan dolay zme ynnde bir moment doar ve bu
moment srtnme momentini yenerse somun zlr.
Dolaysyla otoblokaj:
helis eimine
srtnme asna baldr
Otoblokaj art: o s
m
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
CVATALARIN MUKAVEMET HESABI
n yklemesiz balantlar
letme esnasnda kan F kuvveti civata-somun balantsn eksenel
ynde ve statik olmak zere ekmeye veya basmaya zorlar
Mukavemet hesab kritik kesit olan di dibi kesitine gre yaplr.
Civata-somun balantsnn maruz kald dier zorlanmalar
Di yzeylerinde ezilme
Di kklerinde kayma veya kesilme ve Eilme
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
n yklemeli balantlar
Skma momentinden dolay F

n gerilme kuvveti doar

ve bu kuvvet;
Di dibi kesitine ekmeye zorlar
Ms1 skma momenti di dibi kesitinde burulmaya zorlar
ekme Gerilmesi
n gerilme kuvvetinden dolay plastik ekil deiimi olur.
Kesit alan vida diini de ihtiva ettiinden di dibi kesitinden
byktr. Dolaysyla gerilme kesit alan:
|
.
|

\
|
+
=
2 4
2 1
d d
A
s
t
ekme Gerilmesi
em
s

A
F
o o s =
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
n yklemeli balantlar
Kayma Gerilmesi
Skma momentinden dolay cvata aftnda burulma gerilmeleri doar.
Hareket cvatalarnda F yerine eksenel kuvvet F dikkate alnr
Edeer gerilme
Hem ekme gerilmesi ve hem de burulma momenti etkisindeki bir
cvata da edeer gerilme krlma hipotezleri yardmyla hesaplanr.
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Dilerde Zorlanma
F eksenel yk veya F n gerilme kuvvetinin btn dilerde
eit olarak dald kabul edilir ve bir die gelen kuvvet:
z
F
F =
1
Dilerde meydana gelen zorlanmalar:
Di yzeyleri boyunca ezilme
Di kk kesitinde kesilmeye ve eilmeye
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Yzey Basnc ve Ezilme
Di yzeyi:
1 2
t d A t =
Bir dide oluan yzey basnc:
em
P
t zd
F
P s =
1 2
t
Somun Ykseklii
Somun ykseklii h adm ve z di adeti dikkate alnarak hesaplanr.
Somun ykseklii veya vidann paraya balanma ykseklii
em

P t d
h F
zh H
1 2
t
> =
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Dilerde Kesilme
Di dibinde oluan kesme veya kayma gerilmesi
h zd
F
'
=
1
t
t
Burada h : di dibi kesit alann ykseklii olup
gen profilli vida cvatada: 0.75h
gen profilli vida somunda: 0.85h
Trapez vidada: 0.65h
Kare vidada: 0.5h
Dilerde Eilme
em e
h d
Ft
o
t
o s =
2
1
3
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
n gerilmeli Balantlarda letme Yk
Somun sklrken:
F kuvveti
Ms1 skma momenti tarafndan zorlanr.
letme esnasnda:
F n gerilme kuvveti
Fi iletme kuvveti tarafndan zorlanr
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
Ders Notlari
Paralarda Meydana Gelen ekil Deiimi
Somun skldda Fden dolay civatada:
c
L A
Paralarda ise:
p
L A
uzama
ksalma
Fiten dolay
Civatada:
c
L
'
A
paralarda
p
L
'
A
uzama
uzama
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
n gerilme geni (ekil Deiimi geni)
n gerilme geni (ekil deiimi geni)
yardmyla cvata balantsn zorlayan kuvvetler
arasndaki iliki belirlenir.
Cvatay zorlayan kuvvetler
k
c
: cvatann yaylanma (rijitlik) katsays
k
p
: parann yaylanma (rijitlik) katsays
Cvataya gelen toplam kuvvet:
Cvata ve parann rijitlii
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
letme yknn etkisi
letme ykn (Fz), cvata ve paralara etkiyen ksmlar olarak aadaki
ekilde ifade edilir:
letme yknn cvataya etki eden ksm:
letme yknn paraya etki eden ksm:
Paralarda kalan kuvveti

F
'
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
ENNE KUVVET ETKSNDE CIVATA HESABI
Boluklu balanan cvatalar
Paralarn bal hareket yapmamalar iin:

F
F
z
>
Cvataya verilmesi gereken n gerilme kuvveti:

F
F k
z
=
k: kaymaya kar emniyet katsays (1.1 1.6)
F: enine kuvvet
z: cvata says
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
ENNE KUVVET ETKSNDE CIVATA HESABI
Boluksuz balanan cvatalar
Enine kuvvet cvata aftn kesmeye zorlar
n: kesilmeye allan kesit says
Balantda oluan yzey basnc:
s: en kk para kalnl
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
RNEK 1:
ekilde verilen hava kompresrnn A silindir
kafas B silindirine 8 adet cvata ile balanmtr.
Szdrmazlk alminyumdan yaplm D contas ile
salanmaktadr. Cvatalara Pmax=20 daN/cm
2
lik
bir maksimum basn etki ettiinde conta
zerindeki kuvvet 0.5Fie eit olacak ekilde bir
n gerilme ile sklmaktadr.
a) Cvatalar boyutlandrnz
b) n gerilme kuvvetini hesaplaynz
c) Cvatalara bu n gerilme deerinin verilmesi
iin uygulanmas gereken skma momentini
bulunuz.
4
0.7 10
2
daN/mm
Al
E =
4
2.1 10
2
daN/mm
elik
E =
Btn yzeyler iin
0.15 =
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
RNEK 2:
ekilde gsterilen el presinin cvatasna F=100
kNluk bir kuvvet etki etmektedir. Cvata malzemesi
St70 somun ise CuSn alamndan yaplmtr.
Cvata da kullanlan trapez vida Tr60x27 P9 olup
az says 3dr. Srtnme as 6 derecedir.
L=800 mmdir. Emniyet katsaysn 2.5 olarak alnz.
K=2. Tabla ile zemin arasndaki srtnmeyi ihmal
ediniz.
a) Vidada kilitlenme olup olmadn kontrol ediniz
b) Cvatann mukavemet hesabn yapnz
c) L1 somun uzunluunu bulunuz
d) Verimini hesaplaynz
malzeme o
AK
(daN/mm
2
) P
em
(daN/mm
2
)
St70 37
CuSn 1
Do. Dr. rfan Kaymaz Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal 2007
Cvata-Somun Balantlar
DEV 4:
ekilde verilen flan M10x50 ve 4.6
kalitesinde cvatalarla ngerilmeli olarak
sabitlenmesi istenmektedir. Szdrmazlk
iin cvatalarda 0.4Fi olmas
istenmektedir. Kaptaki basn p=025
bar arasnda deimektedir. Sktrlan
paralarn rijitlii kp=750 kN/mm ve
cvann rijitlii ise kc=250 kN/mm
olduuna gre:
a) ngerilme genini iziniz
b) Gerekli cvata saysn bulunuz.
K=3 ve s=2 alnz. Dier faktrleri 1
olarak alnz.