Embrio Bartel Skrypt

Kobiety z pieka rodem
prezentuj:
OPRACOWANIE ZAGADNIE Z EMBRIOLOGII
NA PODSTAWIE PODRCZNIKA
EMBRIOLOGIA (wyd. V z 2012 roku)
Profesora Hieronima Bartla
E.S.
A.D.
K.J.
A.P.
A.O.
B.D.
E.S&A.D.&K.J.&A.P.&A.O.&B.D.
OOGENEZA
GAMETOGENEZA proces powstawania i rozwoju gamet (komorek rozrodczych)
1. OOGENEZA
Pierwotne komorki pciowe = GONOCYTY
Gonocyty pojawiaja sie w zarodku ludzki w scianie pecherzyka zotkowego w okolicy omoczni
Stamtad przesuwaja sie do jelita tylnego
Dalej po krezce osiagaja zawiazek niezroznicowanej gonady
Wnikaja do czesci korowej gonady decyduja o jej dalszym zroznicowaniu sie w jajnik
Od tego momentu gonocyty = OOGONIA (oocyty, owocyty)

Miedzy 8 a 30 tygodniem zycia podowego oogonie namnazaja sie (przez mitoze). Koo 10
tygodnia ciazy czesc oogonii przystepuje do podziau mejotycznego
Pod koniec okresu podowego oogonia rozpoczyna podzia mejotyczny -> przechodzi przez
kolejne stadia profazy pierwszego podziau: leptoten, zygoten, pachyten i diploten
W diplotenie zahamowanie podziau mejotycznego (wyduzona faza -> diktioten)

W tym stanie komorka oocyt I rzedu moze pozostac az do ostatniej owulacji w okresie
przekwitania
Dokonczenie pierwszego podziau dojrzewania nastepuje tuz przed kazda owulacja
W trakcie cykli jajnikowych oocyt I rzedu wznawia swoj podzia mejotyczny -> efekt
zakonczenia I podziau dojrzewania oocyt II rzedu
Oocyt II rzedu zostaje zahamowany w podziale w stadium metafazy II
W tej postaci zostaje uwolniony w czasie owulacji ew. kontynuowanie mejozy jest uzaleznione od
aktu zapodnienia
MECHANIZM ZAHAMOWANIA PODZIAU MEJOTYCZNEGO:
Nie jest ostatecznie wyjasniony
Przypuszcza sie, ze komorki pecherzykowe (ziarniste, -> otaczaja komorke) wydzielaja
inhibitory biakowe OMI oraz cAMP (cykliczny adenozynomonofosforan)
Hamuja mejoze
Oocyt I rzedu znajduje sie w pierwotnym pecherzyku jajnikowym. Otoczony jest warstwa
spaszczonych komorek pecherzykowych
Sa poaczone z oocytem przez poaczenia zwierajace (adherens)
Oraz jonowo-metaboliczne (nexus)

Noworodek w czasie narodzin w czesci korowej obu jajnikow ma 1-2 mln oocytow I rzedu w
pierwotnych pecherzykach jajnikowych
W wieku dzieciecym wiekszosc z nich ulega apoptozie
W okresie pokwitania w jajnikach ok. 20-400 tys. oocytow I rzedu
Z tej liczby 420-480 roznicuje sie i dojrzewa
W czasie kazdego cyklu jajnikowego dojrzewa w obu jajnikach 15-20 pecherzykow jajnikowych
wszystkie z wyjatkiem jednego (z ktorego zostaje uwolniona komorka jajowa) ulegaja zanikowi
Przed menopauza ostateczna liczba oocytow ok. 1000

DALSZY ROZWOJ PECHERZYKA JAJNIKOWEGO:
Kontynuowanie podziau mejotycznego przez komorke jajowa
Proliferacja komorek otaczajacych komorke jajowa
Utworzenie osony przejrzystej
Wyksztacenie sie osonki (torebki) pecherzyka
PECHERZYKI JAJNIKOWE WZRASTAJACE przesuwaja sie (w miare roznicowania) w kierunku obwodu
czesci korowej jajnika
Oocyt wytwarza osone przejrzysta
Pojedyncza warstwa komorek otaczajacych komorke jajowa rozrasta sie tworzy warstwe ziarnista
6 12 warstw
Pomiedzy komorkami warstwy ziarnistej pojedyncze przestrzenie wypenione pynem pecherzykowym
Na zewnatrz warstwy ziarnistej powstaje dobrze unaczyniona acznotkankowa osonka pecherzyka
OSONA PRZEJRZYSTA:
Ma grubosc 12 15 m
Skada sie z glikoproteidow (z estrowo powiazanymi grupami siarczanowymi)
Jest naturalna bariera komorki jajowej
Pozwala na jej zapodnienie jednym plemnikiem tego samego gatunku
Zawiera ligandy dla plemnika
Zawiera molekuy sygnaowe wyzwalajace reakcje akrosomalna
Po zapodnieniu ulega fizykochemicznym przeksztaceniom uniemozliwiajacym wnikanie
kolejnych plemnikow
Jest bariera immunologiczna miedzy matka a antygenowo roznym zarodkiem
Z powodu braku leukocytow nie ma antygenow zgodnosci tkankowej
We wczesnym okresie bruzdkowania chroni blastomery przed rozpadnieciem sie

Umozliwia roznicowanie sie trofoblastu
Zapobiega przedwczesnym zagniezdzeniu sie zarodka w jajowodzie
PECHERZYK JAJNIKOWY DOJRZEWAJACY: warstwa ziarnista rozrasta sie pojedyncze szczeliny
miedzy jej komorkami zlewaja sie
Tworza jame pecherzykowa

PECHERZYK JAJNKIKOWY DOJRZAY (GRAAFA):
Ma srednice 15-25 mm
Komorka jajowa znajduje sie na wzgorku jajonosnym

WARSTWY:
- Osona przejrzysta
- Wieniec promienisty kilka pokadow komorek warstwy ziarnistej
- Warstwa ziarnista
- Osonka pecherzyka
Osonka pecherzyka jest oddzielona od warstwy ziarnistej bona podstawna
Osonka pecherzyka skada sie z 2 warstw: wewnetrznej i zewnetrznej
WARSTWA WEWNETRZNA:
- Liczne komorki o wasciwosciach endokrynnych
- Liczne naczynia krwionosne
- Komorki syntezuja androgeny sa transportowane do komorek ziarnistych pecherzyka one
przeksztacaja androgeny w estrogeny (estradiol, estriol, estrogen)
- Komorki ziarniste syntezuja tez inhibine hamuje dziaanie FSH
WARSTWA ZEWNETRZNA:
- Niewiele komorek
- Przewazaja wokna kolagenowe i wokna miesniowe gadkie
Gdy oocyt I rzedu konczy pierwszy podzia mejotyczny powstaje oocyt II rzedu i ciako kierunkowe
Ciako kierunkowe zostaje wydalone do przestrzeni miedzy bona komorkowa oocytu a osona przejrzysta
Gdy oocyt II rzedu konczy podzia (jezeli byo zapodnienie) to dzieli sie tez ciako kierunkowe w efekcie
powstaja 3 ciaka kierunkowe
Jadro oocytu 23 chromosomy
KOMORKA JAJOWA:
- Oligoizolecytalna
Jaderko oocytu II rzedu przeksztaca sie w ciako zwarte
Posiada ziarnistosci o niejednorodnej gestosci elektronowej

Otoczka jadrowa ma bardzo duzo okienek i przez zozone pofadowania daje poczatek pierscieniowatym
blaszkom (charakterystyczne dla oocytu II rzedu)
Pod bona komorkowa (oolema) znajduje sie pokad ziaren korowych
Ziarna korowe powstaja przy udziale aparatu Golgiego
Zawieraja kompleks enzymow hydrolitycznych

W CYTOPLAZMIE:
Gadka i szorstka siateczka srodplazmatyczna
Mitochondria
Elementy cytoszkieletu (gownie aktyna i tubulina oraz spektryna i winkulina)
Liczne ciaka krystaliczne (nieznana funkcja)
Na powierzchni komorki gesto, duze mikrokosmki czesc przechodzi przez osone
przejrzysta i aczy sie z wypustkami komorek wienca promienistego
Czas zycia komorki jajowej 6-18 godzin (od momentu owulacji)
OWULACJA wydalenie komorki jajowej wraz z caym wzgorkiem jajonosnym
Po owulacji pozostaosc pecherzyka jajnikowego dojrzaego przeksztaca sie w bogato unaczyniona strukture
naczyniowa CIAKO ZOTE
CIAKO ZOTE:
- Ciako zote miesiaczkowe
- Ciako zote ciazowe
- Ciako zote laktacyjne
Proces przeksztacania struktur pecherzykowych (ktore pozostay po uwolnieniu komorki jajowej) w ciako
zote rozpoczyna sie od depolimeryzacji bony podstawnej (oddzielajacej komorki ziarniste od komorek
osonki pecherzyka)
Bona podstawna faduje sie, staje sie ciensza i zanika
Pomiedzy komorki ziarniste wnikaja liczne naczynia krwionosne
Komorki ziarniste przeksztacaja sie w komorki luteinowe (luteinowe ziarniste)

KOMORKI LUTEINOWE:
- Zawieraja luteine
- Cerebrozydy
- Fosfolipidy
- Witamina A i witamina C
- Wydzielaja progesteron i relaksyne
Komorki warstwy wewnetrznej osonki pecherzyka przeksztacaja sie w mae komorki paraluteinowe
(komorki luteinowe osonkowe) wydzielaja estrogeny
Jezeli komorka jajowa nie zostaje zapodniona
Ciako zote przestaje wydzielac estrogeny i progesteron
Stopniowo zanika i staje sie ciakiem biaawym

Cakowity zanik ciaka biaawego trwa kilka miesiecy
Jezeli komorka jajowa zostaje zapodniona
Ciako zote przeksztaca sie w ciako zote ciazowe

Przez kilka miesiecy jest ono bardzo aktywne hormonalnie
W II poowie ciazy jego aktywnosc spada
Po porodzie przeksztaca sie w ciako biaawe (moze przetrwac nawet kilka lat)
W czasie pierwszego cyklu jajnikowego po porodzie powstaje ciako zote laktacyjne
Zanika ono po zakonczeniu czynnosci gruczou sutkowego
2. CYKL PCIOWY ZENSKI

Od osiagniecia dojrzaosci pciowej do okresu przekwitania
Zsynchronizowane cyklicznie zmiany morfologiczne i czynnosciowe
Prawidowy przebieg mian zalezy od hormonow pciowych
Podwzgorze (pozostajace pod kontrola kory mozgu) wydziela czynnik uwalniajacy RF lub RH
gonadoliberyna
reguluje on wydzielanie hormonow gonadotropowych przez komorki czesci gruczoowej przysadki

Hormony gonadotropowe wpywaja na dojrzewanie pecherzykow jajnikowych, owulacje, rozwoj ciaka
zotego oraz wydzielanie estrogenow i progesteronu
Estrogeny i progesteron steruja cyklem przemian w bonie sluzowej macicy
FSH (hormon folikulotropowy, folitropina):
Wpywa na wzrost i dojrzewanie pecherzykow jajnikowych
Wpywa na wydzielanie estrogenow przez komorki warstwy wewnetrznej osonki pecherzyka
LH (hormon luteinizujacy, lutropina):

Wpywa na dojrzewanie pecherzykow
Doprowadza do pekniecia dojrzaego pecherzyka i uwolnienia oocytu ( owulacja)
Jest odpowiedzialny za transformacje (przeksztacenie komorek ziarnistych w komorki
luteinowe, komorek warstwy wewnetrznej osonki pecherzyka w komorki paraluteinowe
ciaka zotego)
Pobudza do wydzielania estrogenow i progesteronu
LTH (hormon laktotropowy, prolaktyna):
U czowieka wyzwala i podtrzymuje proces laktacji
CYKL ROZRODCZY:
Cykl jajnikowy w jajniku

Cykl miesiaczkowy zalezy od zmian w jajniku, przemianom podlega gownie czesc
czynnosciowa bony sluzowej macicy
CYKL JAJNIKOWY:
Stadium pecherzykowe 1 14 dzien
Jajeczkowanie (owulacja) 14 dzien +/- 1
Stadium lutealne 14 28 dzien
CYKL MIESIACZKOWY:
Stadium miesiaczki (zuszczania) 1 5 dzien
Stadium wzrostu 6 14 dzien
Stadium wydzielania 15 28 dzien
3. CYKL JAJNIKOWY
Skadaja sie na niego procesy morfologiczne i czynnosciowe zwiazane z dojrzewaniem pecherzykow
jajnikowych, uwolnieniem komorki jajowej oraz powstawaniem ciaka zotego.
FSH pobudza do roznicowania kilka pecherzykow jajnikowych zwykle tylko jeden w peni
dojrzewa
Pecherzyki pierwotne
Pecherzyki wzrastajace
Pecherzyki dojrzewajace
Pecherzyk dojrzay
Zmiany w pecherzykach dot. wzrostu i roznicowania sie oocytu.
Rozrostu i przerostu warstwy komorek ziarnistych.
Utworzenia osony przejrzystej oraz dwuwarstwowej osonki pecherzyka
Wewnatrz pecherzyka jama pecherzykowa wypenia sie pynem pecherzykowym
Ten okres trwa ok. 14 dni
Pod koniec fazy pecherzykowej, w wyniku dziaania FSH, LH, estrogenow dochodzi do owulacji
Na poczatku fazy pecherzykowej: wydzielanie niewielkiej ilosci estrogenow uwolnienie FSH pobudza
wydzielanie estrogenow
Duze stezenie estrogenow hamuje wydzielanie FSH
Gdy stezenie estrogenow osiaga najwyzsza wartosc (w srodku cyklu) wydzielanie LH jest wieksze niz FSH
W ten sposob LH bezposrednio wyzwala owulacje

LH i FSH uruchamiaja kaskade procesow morfologicznych w zblizajacym sie do owulacji pecherzyku:
- Procesy proteolityczne
- Rozluzniajace dziaanie glikozaminoglikanow
- Aktywnosc skurczowa miesnia gadkiego
- Angiogeneza
PROCESY PROTEOLITYCZNE:
LH dziaa przez ukad cAMP kinaza A
Komorki ziarniste i osonowe wydzielaja duzo aktywatora plazminogenu (gromadzi sie on w
pynie pecherzykowym)
Pod wpywem kinazy A: plazminogen plazmina
Oba enzymy uruchamiaja kolagenaze
Rozkada kolagen substancji miedzykomorkowej
Osabia sciane pecherzyka jajnikowego i uatwia jego pekniecie

Dziaanie kolagenazy stymuluja tez prostaglandyny (ich stezenie wzrasta wraz ze wzrostem stezenia
LH)
ROZLUZNIAJACE DZIAANIE GLIKOZAMINOGLIKANOW:

Pod wpywem LH i FSH zwieksza sie stezenie kwasu hialuronowego i innych GAG dookoa oocytu
i w samym pynie pecherzykowym
Pecherzyk sie rozluznia
Nastepuje stopniowe oddzielenie wzgorka jajonosnego od warstwy ziarnistej
Uatwia to wyrzucenie komorki jajowej wraz z otaczajacymi strukturami podczas owulacji

AKTYWNOSC SKURCZOWA MIESNIA GADKIEGO:
Prostaglandyny pobudzaja miocyty gadkie osonki pecherzyka do skurczow -> wspomaganie
mechanizmu uwalniania oocytu
Funkcje modulujaca spenia histamina i bradykinina
ANGIOGENEZA:
Pecherzyk jajnikowy dojrzay przed peknieciem nie zawiera naczyn krwionosnych
Pod wpywem reniny, angiotensyny, transformujacego czynnika wzrostu , cytokiny,
interleukiny 1 w czasie owulacji i zaraz po niej pojawiaja sie drobne naczynia i krew w
jamie pecherzykowej
Naczynia krwionosne dostarczaja przeksztacajacym sie komorkom luteinowym lipoprotein i
innych zwiazkow
Owulacja trwa od minuty do kilku minut
Dojrzay pecherzyk jajnikowy przesuwa sie ku obwodowi jajnika
Osonka pecherzyka zrasta sie z bona biaawa wytwarza znamie pecherzyka

W tym miejscu nastepuje uwolnienie komorki jajowej do jamy otrzewnej
Komorka jajowa (oocyt II rzedu) opuszcza pecherzyk jajnikowy otoczona osona przejrzysta oraz warstwami
komorek ziarnistych tworzacych wieniec promienisty
Nastepnie z jamy otrzewnej na skutek aktywnego dziaania strzepkow jajowodu dostaje sie do swiata
jajowodu
Owulacji towarzysza niekiedy bole podbrzusza
Owulacja najczesciej 1-2 dni przed wzrostem temperatury ciaa
Podwyzszenie temp. wpyw zwiekszonego stezenia progesteronu na podwzgorze
Stezenie progesteronu w fazie owulacyjnej 0,5 6 ng/ml
Tuz przed owulacja oocyt I rzedu dzieli sie na oocyt II rzedu i pierwsze ciako kierunkowe
Po jajeczkowaniu osonka pecherzyka oraz warstwa ziarnista zapadaja sie, faduja i pod wpywem LH
powstaje ciako zote
Stadium lutealne = stadium ciaka zotego
Okres powstawania, roznicowania sie i wydzielania ciaka zotego

Komorki ziarniste rozrastaja sie i przeksztacaja w wieloboczne komorki luteinowe zawieraja zoty
barwnik, a komorki warstwy wewnetrznej osonki pecherzyka w komorki paraluteinowe
Wydzielana przez syncytiotrofoblast gonadotropina kosmowkowa stymuluje czynnosc ciaka zotego =

podtrzymuje ciaze
Do czasu przejecia czynnosci hormonalnej przez ozysko

W koncu 3 mies. ciako zote srednica 5cm, moze zajmowac nawet do 12 jajnika
Do konca 4 mies. ciazy wydziela progesteron
Po 4 mies. stopniowo zanika czynnosc hormonalna przejmuje ozysko
Ciaka zanikowe ciaka jajnikowe, ktore przystapiy do cyklu dojrzewania ale zostay zahamowane w
rozwoju, zaczey sie uwsteczniac
4. CYKL MIESIACZKOWY
Zmiany zachodzace w czesci czynnosciowej bony sluzowej trzonu macicy pod wpywem hormonow
jajnikowych (estrogenow i progesteronu)
Przecietny czas trwania cyklu 28 dni
I miesiaczka 12 14 lat
Klimakterium 47 52 lata
FAZA MIESIACZKI (zuszczania):
1 5 dzien cyklu
Zuszczanie warstwy czynnosciowej bony sluzowej trzonu macicy
Wraz z niekrzepnaca krwia tetnicza i zylna ( 35 70 ml) dostaje sie do jamy macicy, a nastepnie zostaje
wydalona na zewnatrz
Pod koniec miesiaczki grubosc tej bony sluzowej 0,5 mm
Wystapienie fazy miesiaczki zalezy od:
- Stezenia hormonow przysadkowych i jajnikowych
10
- Reagowania endometrium na bodzce hormonalne

- Aktywnosci autonomicznego ukadu nerwowego
- Zmian naczyniowych
- Czynnikow enzymatycznych
- Odzywiania niedobor witamin (gowne wit. B)
- Czynnikow emocjonalnych
Bezposrednia przyczyna wyzwalajaca zuszczanie bony sluzowej nagy rozkurcz tetnic
spiralnych
Wypenione krwia naczynia pekaja
Tworza sie liczne drobne wylewy w bonie sluzowej,

ktora podlega zmianom martwiczym
Do wystapienia miesiaczki nie jest konieczna owulacja
FAZA WZROSTU = FAZA PECHERZYKOWA:
614dzien
Nakada sie w czasie na stadium wzrostu i dojrzewania pecherzyka jajnikowego
Pod wpywem estrogenow odnowa zuszczonej bony sluzowej
Z dna gruczoow macicznych wywedrowuja komorki, ktore pokrywaja powierzchnie bony
sluzowej
Bona sluzowa grubieje 2 lub 3 krotnie
Zwieksza sie liczba, srednica i dugosc gruczoow
Przybywa naczyn krwionosnych
Tetnice spiralne wyduzaja sie ale nie osiagaja powierzchni nabonka bony sluzowej macicy
Rosnie liczba komorek i wokien tkanki acznej
W koncu fazy owulacja
FAZA WYDZIELANIA:
15 28 dzien
W tym czasie co stadium lutealne
Pod wpywem progesteronu dalsze pogrubienie bony sluzowej macicy
Powiekszanie gruczoow skrecaja sie spiralnie
Nabonek gruczoowy wydziela obficie substancje odzywcze
Komorki nabonka gruczoowego zawieraja liczne skupienia ziarnistosci glikogenu (duzo jest
go tez w nabonku powierzchniowym bony sluzowej trzonu macicy)
Tetnice spiralne powiekszaja sie, skrecaja i docieraja do warstwy zbitej
11
Z naczyn wosowatych przenika pyn surowiczy, ktory gromadzi sie miedzy komorkami tkanki
acznej znaczne rozpulchnienie bony sluzowej
Wsrod komorek zrebu bony sluzowej pojawiaja sie komorki tuczne, leukocyty, limfocyty
Fibroblasty przeksztacaja sie w kuliste komorki wypenione ziarnistosciami glikogenu i
tuszczu
Przeksztacone fibroblasty komorki doczesnowe

Reakcja doczesnowa cay proces zmian bony sluzowej macicy
W komorkach doczesnowych duzo lizosomow, wysoka aktywnosc fosfatazy kwasnej i
-glukuronidazy
Wasciwa transformacja doczesnowa dopiero wtedy, gdy dochodzi do zapodnienia i

zagniezdzenia
W cyklu bez zapodnienia reakcja paradoczesnowa

W koncu tej fazy grubosc endometrium do 10 mm
Pod koniec fazy (w wyniku zmniejszenia stezenia estrogenow i progesteronu) obkurczanie
sciany tetnic spiralnych niedokrwienie warstwy czynnosciowej endometrium
Faza niedokrwienia
Nagy rozkurcz tetnic spiralnych zapoczatkowuje faze miesiaczki
Po ciazy cykle powracaja do normy po 6 10 tygodniach (jezeli kobieta nie karmi piersia)
Karmienie piersia mozliwe przy prawidowym stezeniu LH dziaa hamujaco na owulacje
W okresie menopauzy bona macicy ulega zanikowi. Zmianom zanikowym ulega tez bona miesniowa
macicy
SZYJKA MACICY:
W cyklu miesiaczkowym zmiany zachodza takze w bonie sluzowej szyjki macicy
Pod wpywem zmniejszajacych sie stezen estrogenow i progesteronu komorki nabonka
wyscieajacego gruczoy szyjki macicy zmieniaja swoj ksztat
Zmienia sie ilosc i jakosc sluzu szyjkowego
Gromadzi sie on w postaci galaretowatej substancji tworzy czop uszczelniajacy kana szyjki
macicy
Niekiedy dochodzi do zaczopowania odcinkow wydzielniczych torbiele
W fazie przedowulacyjnej (ze wzgledu na dziaanie duzych stezen estrogenow) sluz zawiera
duzo wody i chlorkow jest elastyczny, mao lepki
Test Somambaya wysuszony sluz w fazie owulacyjnej tworzy na szkieku ukad w formie lisci
paproci
12
POCHWA:
Ulegaja zmianom komorki nabonka wielowarstwowego paskiego, nierogowaciejacego pochwy
Pod wpywem hormonow zmienia sie: indeks mitotyczny komorek, grubosc warstw nabonka,
kurczliwosc cytoplazmy, zawartosc glikogenu, stopien zuszczania sie komorki
SPERMATOGENEZA
Pierwotne komorki pciowe gonocyty w zyciu podowym dziela sie wielokrotnie ostatecznie w formie
uspionej umiejscawiaja sie pomiedzy komorkami podporowymi kanalika nasiennego
Swiato kanalika jest zamkniete do ok. 7 roku zycia
W okresie dojrzewania pciowego gonocyty dziela sie i przeksztacaja wytworzenie plemnikow
Spermatogeneza proces, w wyniku ktorego z gonocytow powstaja plemniki
SPERMATOGENEZA:
Spermatocytogeneza rozmnazanie i roznicowanie spermatogonii, zredukowanie o poowe liczby

chromosomow
Spermiogeneze przeksztacanie spermatyd w plemniki
POSTACIE KOMOREK CYKLU SPERMATOGENICZNEGO:
Spermatogonie
Spermatocyty I rzedu
Spermatocyty II rzedu
Spermatydy
Plemniki
SPERMATOGONIE:
Kuliste komorki
Duze jadro bogate w chromatyne
Niewielka ilosc cytoplazmy
Pojedyncze mitochondria
Poaczone mostkami cytoplazmatycznymi (dzieki temu dziela sie synchronicznie)
6 podziaow 64 komorki
Rodzaje spermatogonii:
Spermatogonie Ad
Spermatogonie Ap
Spermatogonie B
SPERMATOGONIE Ad :
Maja ciemne jadra
Uwazane za komorki rezerwowe (macierzyste)
13
Komorki takie zaczynaja sie roznicowac na skrawkach jadra sa rozpoznawane jako spermatogonie Ap
SPERMATOGONIE AP :
Jasne jadra
Dzielac sie tworza spermatogonie B
SPERMATOGONIE B:
Maja okrage jadra
Charakterystyczna, grudkowata chromatyna
Jedno jaderko lezace w srodku jadra
Przesuwaja sie ku swiatu kanalika nasiennego wzrastaja przeksztacaja sie w
spermatocyty I rzedu
Dalszy podzia komorek odbywa sie rowniez z niepena cytokineza
w ten sposob komorki powstajace w czasie spermatogenezy tworza zespolnie = syncytia

po kilku podziaach spermatogonii Ap , a nastepnie spermatogonii B powstaje zespolnia spermatogonii B
zespolnia przeksztaca sie w spermatocyty I rzedu

SPERMATOCYTY I RZEDU:
Przystepuja do podziau mejotycznego
Mejoza skada sie z 2 kolejnych podziaow
MEJOZA:
Profaza mejozy I 24 dni
W wyniku mejozy I powstaja dwa spermatocyty II rzedu

Spermatocyty II rzedu mae komorki z haploidalna liczba chromosomow, bardzo szybko
przechodza do drugiego podziau
Spermatocyty II rzedu nie syntetyzuja DNA i wkrotce po powstaniu wchodza w mejoze II

podzia ekwacyjny
W wyniku mejozy II powstaja dwie spermatydy

Wynikiem mejozy I i II w spermatogenezie jest wytworzenie z 1 spermatocytu I rzedu 4
spermatyd, z ktorych kazda ma 23 chromosomy
SPERMIOGENEZA:
Spermatyda przeksztaca sie w plemnik
Zmianom podlega jadro komorkowe i cytoplazma
14
STADIA:
- Stadium Golgiego
- Stadium czapeczki
- Stadium akrosomalne
- Stadium dojrzewania
Jadro przesuwa sie do bieguna komorki, spaszcza sie i wyduza oraz zmniejsza swoja objetosc
Chromosomy ulegaja kondensacji chromatyna tworzy zbite, rownolegle uozone blaszki
Zanikaja pory jadrowe
Nadmiar otoczki jadrowej zwija sie w fad
Aparat Golgiego przesuwa sie na zewnatrz bieguna jadra
W pecherzykach diktiosomow pojawiaja sie poczatkowe ziarenka stopniowo zlewaja sie w
ziarno akrosomalne przeksztaca sie w pecherzyk akrosomalny w formie czapeczki
akrosomalnej nasadzony jest na jadro
Centriola dzieli sie
Centriola blizsza zostaje przy jadrze
Centriola dalsza odsuwa sie przeksztaca we wokno osiowe witki na koncu wstawki
tworzy pierscien dalszy
Mitochondria wyduzaja sie w obrebie wstawki wytwarzaja osonke mitochondrialna
Plemnik ma niewiele cytoplazmy jej nadmiar zostaje usuniety w formie ciaek resztkowych
spermiacja
AKROSOM:
= CIAKO KRANCOWE
Powstaje z aparatu Golgiego spermatydy
Jest swoista odmiana lizosomu
W pecherzykach aparatu Golgiego pojawiaja sie ziarenka weglowodanow
Nastepuje fuzja ich bon
Wytworzenie jednego duzego pecherzyka

Pecherzyk okrywa czesc powierzchni jadra, przyszej przedniej powierzchni gowki plemnika
Akrosom zawiera:
- Weglowodany
- Biaka enzymatyczne
- Hydrolazy: hialuronidaze, akrozyne, neuraminidaze, kwasna fosfataze
Po zetknieciu plemnika z oocytem II rzedu reakcja akrosomalna

15
WITKA:
Formowanie rozpoczyna sie od przemieszczenia dwoch centrosfer (centriola + otaczajaca
cytoplazma) w okolice jednego bieguna jadra spermatydy naprzeciwko akrosomu
Centrosfera blizsza jadra plemnika przeksztaca sie w ciako podstawowe witki
Centriola centrosfery dalszej przeksztaca sie w pierscien wstawki plemnika

Ciako podstawowe organizuje aksoneme (1 para mikrotubuli srodkowych i 9 par lezacych
obwodowo)
Wzduz par mikrotubuli powstaja geste wokna zewnetrzne oraz woknista osonka
Mitochondria spermatydy ukadaja sie dookoa aksonemy
Powstajacy plemnik ma niewiele cytoplazmy
Nadmiar cytoplazmy i mostki cytoplazmatyczne oddzielaja sie od plemnikow w postaci ciaek resztkowych
Ciaa resztkowe ulegaja autolizie ich pozostaosci sa fagocytowane i trawione przez komorki podporowe
Cykl spermatogenezy trwa ok. 74 dni
Spermatogonie Ap ok. 18 dni
Spermatogonie B ok. 9 dni
Spermatocyty I rzedu ok. 23 dni
Spermatocyty II rzedu ok. 1 dzien
1. BUDOWA PLEMNIKA
GOWKA:
Ksztat spaszczonej gruszki
Pod bona komorkowa jej przedniej powierzchni akrosom

Akrosom pokrywa 2/3 przedniej powierzchni jadra
Akrosom wystepuje w formie spaszczonej czapeczki akrosomalnej
Czapeczka akrosomalna skada sie z dwoch bon akrosomalnych (zewnetrznej i

wewnetrznej). W bonie zewn. galaktozylotransferaza. W bonie wewn. akrozyna, fosfataza
kwasna, hialuronidaza oraz neuraminidaza
W gornej czesci gowki otoczka jadrowa jest ciaga
W dolnej czesci gowki otoczka jadrowa jest porowata pokrywa pytki doek implantacyjny
miejsce, w ktorym gowka aczy sie z ogonem plemnika
Zawiera skondensowane jadro w formie chromatyny jadrowej o jednorodnej gestosci
elektronowej
16
Pozostaa objetosc zajmuje zbita chromatyna, zawierajaca wakuole

SZYJKA:
Krotka czesc
Skada sie z czesci aczacej, centrioli blizszej, resztek centrioli dalszej oraz filamentow
tworzacych supy
Stad odchodza wokna obwodowe geste (9 par)
Zawiera duzo cytoplazmy
Jest pozostaoscia centrioli
WSTAWKA:
W srodku wokno osiowe (9+1)
Na zewnatrz kazdej pary mikrotubul obwodowych wokno grube
Pomiedzy bona komorkowa a woknami grubymi osonka (pochewka) mitochondrialna

ze spiralnie i gesto uozonymi, licznymi mitochondriami
Wzduz obwodowych par mikrotubuli supy filamentow zewnetrzne sa otoczone przez
szereg dugich mitochondriow, ktore ukadaja sie na ksztat pierscieni
Miedzy szyjka a pierscieniem dalszym
WITKA:
Ma szkielet z aksonemy (9+2)
Odcinek gowny miedzy pierscieniem dalszym a odcinkiem koncowym witki
Nie ma tu mitochondriow
Zewnetrzna warstwa poduzne wiazki filamentow tworzace supy i okrage uki
Na zewnatrz osonka woknista
Gowka plemnika zawiera informacje genetyczna

Wstawka centrum energetyczne
Plemniki sa produktem holokrynowego wydzielania kanalikow kretych jadra
W jednej porcji nasienia ok. 100 mln plemnikow
2. REGULACJA HORMONALNA SPERMATOGENEZY

Poczatek i prawidowy przebieg zalezy przede wszystkim od:
FSH
LH
TESTOSTERONU
Odpowiednie stezenie testosteronu jest niezbedne do rozwoju zdolnego do zapodnienia plemnika

Komorki srodmiazszowe (Leydiga) uwalniaja testosteron do pynu srodmiazszowego oddziauje
bezposrednio na nabonek plemnikotworczy
Komorki podporowe (Sertolego) wydzielaja specyficzny czynnik biakowy ABP wpywa na utrzymanie
duzego stezenia androgenow w nabonku kanalika. Wydzielaja inhibine wpywa hamujaco na czynnik
uwalniajacy z podwzgorza
17
LH:
Stymuluje rozwoj komorek Leydiga
Stymuluje wydzielanie testosteronu
FSH:
Przyspiesza transkrypcje DNA w nabonku plemnikotworczym
Stymuluje wydzielanie przez komorki podporowe specyficznego czynnika biakowego ABP
3. CZYNNIKI WPYWAJACE NA AKTYWNOSC PLEMNIKOTWORCZA

JADRA
Komorki nabonka plemnikotworczego reaguja na zmiane temperatury ciaa
Ciepota w mosznie ok. 34 oC nizsza niz w jamie brzusznej warunek prawidowej spermatocytogenezy
Niepodny mezczyzna 20 mln plemnikow w 1 ml nasienia, przy czym ponad 50% jest ruchomych
CZYNNIKI WPYWAJACE USZKADZAJACO NA GONADE MESKA:
Fizyczne (praca w srodowisku o podwyzszonej temperaturze, haas, wibracje, promieniowanie
jonizujace, promieniowanie mikrofalowe). Narazeni: kierowcy samochodow ciezarowych, hutnicy,

kucharze
Chemiczne (produkty spalania paliw, weglowodory aromatyczne,polichlorkowe bifenyle, dioksyny,

ftalany, skadniki powierzchniowo czynne detergentow, barwniki tekstylne, herbicydy,
chloroorganiczne pestycydy, rtec, oow, kadm)
Infekcyjne (wysoka temperatura ciaa w przebiegu chorob goraczkowych przejsciowa

niepodnosc, swinka trwaa niepodnosc)
Hormonalne
Palenie papierosow
Naduzywanie alkoholu
Zazywanie narkotykow
Zbyt obcise spodnie
4. NASIENIE
Skada sie z czesci komorkowej (plemniki) i czesci pynnej (osocze pyn nasienny)
Plemniki zawieszone w wydzielinie pochodzacej z najadrza, nasieniowodu, pecherzykow nasiennych,
gruczou krokowego, gruczoow opuszkowo-cewkowych i gruczoow cewki moczowej
Na kazde uderzenie serca dorosego mezczyzny przypada okoo 1000 wytwarzanych plemnikow
NORMY:
Objetosc: 1,5 ml
pH: 7-8
18
cakowita liczba plemnikow w elakulacie: 39 mln

liczba plemnikow na 1 ml nasienia: 15 mln
ruchomosc (60 min po ejakulacji) odsetek plemnikow o prawidowej ruchliwosci
32% z ruchliwoscia postepowa
budowa plemnikow 4% plemnikow o prawidowym ksztacie

zywotnosc > 58% plemnikow
leukocyty w osadzie nasienia < 1 mln/ml
testy immunologiczne okreslajace wystepowanie przeciwcia przeciwplemnikowych
IBT i MAR < 50% opaszczonych plemnikow
W warunkach prawidowych 50 70% plemnikow jest ruchomych przez 3 godziny
Czas przezycia plemnikow zalezy od srodowiska pochwy.
Z wyjatkiem fazy owulacyjnej pH pochwy = 3-4 w tych warunkach plemniki gina w ciagu 1-3 godzin
Sluz szyjkowy o odczynie zasadowym przeduza zywotnosc plemnikow
W optymalnych warunkach czas przezycia plemnikow w drogach rodnych kobiety 2 4 doby
W nasieniu oprocz plemnikow wystepuja zuszczone komorki przewodow wyprowadzajacych nasienie,
cewki moczowej, komorki tkanki acznej, ciaka sterczowe, ziarnistosci tuszczu, barwnikow
W oziebionej i wysuszonej spermie krysztay fosforanu sperminy = krysztay Bottchera
W czasie wytrysku wyroznia sie 3 frakcje nasienia:
I frakcja niewielka objetosc wydzieliny gruczoow opuszkowo-cewkowych. Kolor mleka,

wodnista
II frakcja 80% objetosci nasienia. Zawiera przede wszystkim plemniki i wydzieline gruczou
krokowego duza zawartosc fosfatazy kwasnej i fibrynolizyny
III frakcja gownie wydzielina pecherzykow nasiennych. Bogata we fruktoze i prostaglandyny.

Zawiera z reguy nieruchome plemniki. Konsystencja galaretowata
Tuz po ejakulacji sperma ma konsystencje galaretowata, duza lepkosc, zota opalizujaca barwa,
charakterystyczny zapach, pH 7 8
W ciagu kilkunastu minut po wytrysku (pod wpywem enzymow zawartych w nasieniu) upynnienie
spermy zwiekszenie ruchliwosci plemnikow
Prawidowe plemniki predkosc do 100 /sekunde
Aspermia cakowity brak wytrysku

Hipospermia = parwispermia objetosc nasienia mniejsza niz 1 ml
Hiperspermia = multispermia objetosc nasienia powyzej 6 ml
Azoospermia brak plemnikow w nasieniu
Oligospermia mae stezenie plemnikow w 1 ml ejakulatu
19
Kryptospermia bardzo mae stezenie plemnikow w 1 ml ejakulatu

Polispermia = polizoospermia bardzo duze stezenie plemnikow (powyzej 150 mln/ml)
Nekrospermia wszystkie plemniki sa nieruchome
Astenospermia gdy 50% plemnikow wykazuje ruch
Spermatocytogram mikroskopowe badanie budowy plemnika
Niekiedy dochodzi do autoimmunizacji i wytworzenia przeciwcia przeciwko wasnym plemnikom
ulegaja one aglutynacji (przeciwciaa acza sie z antygenami na powierzchni bony komorkowej plemnika)
niezdolnosc do zapodnienia
Po wycieciu nasieniowodu lub podwiazaniu plemniki sa dalej wytwarzane ale podlegaja resorpcji przez
makrofagi najadrza + antygeny plemnika stymuluja ukad immunologiczny do wytworzenia przeciwcia
przeciwko plemnikom
ZAPODNIENIE
ZAPODNIENIE proces aczenia sie dwoch komorek: komorki pciowej zenskiej oocytu II rzedu
i komorki pciowej meskiej plemnika
W wyniku zapodnienia nastepuje przeniesienie genomu z jednej generacji do nastepnej i rozpoczyna sie
rozwoj nowego organizmu.
Zapodnienie poprzedzone jest zaplemnieniem
ZAPLEMNIENIE moze byc zewnetrzne lub wewnetrzne, naturalne badz sztuczne
Zaplemnienie zewn. poza organizmem samicy i samca. Komorki jajowe sa polewane nasieniem z duza
iloscia plemnikow
Zaplemnienie wewn. u czowieka dochodzi do niego w czasie aktu pciowego. Plemniki zawarte w
ejakulacie zostaja zozone w sklepieniu pochwy blisko ujscia zewnetrznego kanau szyjki macicy.
Wiekszosc zwierzat monospermiczna tylko jeden plemnik wnika do komorki jajowej
Polispermia wiele plemnikow przedostaje sie do komorki jajowej ale tylko jeden z nich jest plemnikiem
zapadniajacym, pozostae obumieraja
Plemniki nadliczbowe fagocytowane przez granulocyty obojetnochonne lub usuwane wraz ze sluzem
ZAPLEMNIENIE SZTUCZNE = SZTUCZNA INSEMINACJA
Polega na zozeniu nasienia w okresie przewidywanej owulacji
Rodzaje:
- Inseminacja dopochwowa zozenie nasienia w sklepieniu pochwy
- Inseminacja doszyjkowa zozenie nasienia w szyjce macicy
- Inseminacja domaciczna = IUI zozenie nasienia w trzonie macicy
Wg Mariana Szamatowicz najskuteczniejsza domaciczna, poniewaz pozwala na ominiecie
sluzu szyjkowego ( wieksza liczba plemnikow dociera do jajowodow)
20
Procedura zozenia nasienia jest poprzedzona hormonalna stymulacja owulacji oraz

ultrasonograficzna ocena liczby i wielkosci dojrzaych pecherzykow jajnikowych umozliwia
to precyzyjne ustalenie czasu wykonania inseminacji
1790 r. pierwsza skuteczna inseminacja John Hunter

DOBOR PCI PRZED ZAPODNIENIEM LUB PRZED ZAGNIEZDZENIEM:
Metody planowania pci potomstwa mozna podzielic na:
In vivo
In vitro
Przedimplantacyjna diagnostyke pci
METODY IN VIVO:
Wykorzystuje sie zaleznosc czasowa pomiedzy stosunkiem pciowym a jajeczkowaniem lub
stymuluje sie preparatami hormonalnymi owulacje i dokonuje sztucznego zaplemnienia
Opiera sie na niepotwierdzonej hipotezie
Plemnik z chromosomem Y jest bardziej ruchliwy od plemnika z chromosomem X

+
Plemnik z chromosomem Y znacznie szybciej traci zdolnosc do zapodnienia
Wg tej metody prawdopodobienstwo poczecia potomka pci meskiej jest wieksze wowczas, gdy do
stosunku pciowego dochodzi w czasie najblizszym wystapienia owulacji
Natomiast potomek pci zenskiej zostaje poczety, jezeli stosunek zapadniajacy ma miejsce w
wiekszym odstepie czasowym przed owulacja lub po niej
Inseminacja dokonywana kilka godzin przed spodziewana owulacja wiaze sie z wieksza liczba
urodzen chopcow
Inseminacja dokonywana kilka godzin przed owulacja z wieksza liczba urodzen dziewczynek
Na podstawie badan uznano, ze czas nie wpywa na zmiane pci w takim stopniu, aby miao
to praktyczne znaczenie kliniczne
METODY IN VITRO:
Rozdzielanie plemnikow z chromosomem X i Y
W celu rozdzielania stosuje sie techniki gradientowe oraz cytometrie przepywowa
Skutecznosc rozdzielania weryfikuje sie fluorescencyja hybrydyzacja in situ rozdzielonych
plemnikow
Podstawa roznicowania inna zawartosc DNA
Plemnik z chromosomem X zawiera 2,9% wiecej DNA od plemnika z chromosomem Y
Po rozdzieleniu plemniki suza to zapodnienia pozaustrojowego
21
Efektywnosc technik gradientowych jest niska

Skutecznosc cytometrii przepywowej jest wysoka, wynosi 82% dla plemnikow z
chromosomem X i 75% dla plemnikow z chromosomem Y
Jednak zdolnosc do zapodnienia rozdzielonych plemnikow wynosi zaledwie kilka godzin
Wada metody uzywa sie 2 czynnikow mutagennych promieni ultrafioletowych i
barwnikow wiazacych sie z DNA
DIAGNOSTYKA PRZEDIMPLANTACYJNA PCI:
Poaczenie metody IVF (zapodnienie pozaustrojowe) z metodami biologii molekularnej
Polega na rozroznieniu pci zarodka uzyskanego in vitro, a nastepnie przeniesienie do macicy
zarodka o pozadanej pci
Aby rozpoznac pec zarodka dokonuje sie biopsji jednego lub dwoch blastomerow 3
dniowego zarodka
Przeprowadza sie analize pojedynczego genomu DNA metoda ancuchowej reakcji polimerazy lub
za pomoca fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ
Skutecznosc tej metody zostaa potwierdzona klinicznie
Moze byc uzywana w celu unikniecia zaburzen genetycznych recesywnych sprzezonych z
chromosomem X
Bezposrednio po ejakulacji plemniki rozpoczynaja wedrowke w kierunku komorki jajowej

W czasie wedrowki ostateczne dojrzewanie plemnikow
Niskie pH srodowiska pochwy nie sprzyja ruchom wasnym plemnikow dlatego szybko
przechodza do kanau szyjki macicy
Zasadowa wydzielina gruczoow szyjki macicy (tworzaca czop sluzowy) uatwia ruchy i
przeduza zywotnosc plemnikow
Plemnik zdolny do zapodnienia 48 72 godziny

Utrata zdolnosci ruchu (plemnika) nastepuje jeszcze pozniej
Plemniki pokonuja kana szyjki macicy dzieki ruchom wasnym witki
Wedrowka przez jame macicy i jajowod dzieki skurczom miesni gadkich tych narzadow
W czasie orgazmu komorki pata tylnego przysadki wydzielaja oksytocyne wzmaga
czynnosc skurczowa macicy
Prostaglandyny wpywaja stymulujaco na bone miesniowa macicy i nasieniu
Znajduja sie w nasieniu
22
Transport plemnikow uatwiaja tez antyperystaltyczne ruchy bony miesniowej jajowodu

W jajowodzie plemniki poruszaja sie w kierunku przeciwnym niz synchroniczny ruch rzesek
nabonka jajowodu
Plemniki poruszaja sie ruchem wezowym i obrotowym, po torze prostym z szybkoscia ok. 100
m/s
Plemniki osiagaja komorke jajowa w bance jajowodu w ciagu godziny po stosunku pciowym
Patologiczne plemniki ruchy koliste
Pojedyncze plemniki pojawiaja sie w bance jajowodu juz po 5 min od zozenia nasienia
wedrowka wszystkich ok. 45 min
Do jajowodu w sasiedztwo komorki jajowej dociera ok. 0,002% ogolnej liczby zozonych w
pochwie plemnikow
Kapacytacja zjawisko uzyskiwania przez plemniki zdolnosci do zapodnienia w trakcie

naturalnej wedrowki przez drogi rodne kobiety
Bone komorkowa gowki plemnika pokrywaja glikoproteidy (wydzielane przez komorki

gruczoowe w najadrzu i przewodach wyprowadzajacych nasienie oraz przez gruczoy dodatkowe).
Pod wpywem enzymow hydrolitycznych zawartych w wydzielinie sluzowej szyjki macicy (czop
sluzowy), trzonu macicy (+ bony sluzowej jajowodu) substancje glikoproteidowe zostaja usuniete
Odsoniecie enzymow
Rozpoczecie reakcji akrosomalnej

W czasie kapacytacji dochodzi tez do zmian strukturalnych oraz biochemicznych w bonie
komorkowej plemnika zwieksza sie jej przepuszczalnosc dla jonow wapnia (warunek
zapoczatkowania i przebiegu reakcji akrosomalnej)
Proces kapacytacji 3 7 godzin

Kapacytacja swoista gatunkowo. Plemniki innego gatunku nie ulegaja kapacytacji w
drogach rodnych samicy
W zapodnieniu in vitro sztuczna kapacytacja
Kapacytacja jest procesem odwracalnym
Teoretyczne podstawy kapacytacji 1951 r. C.R. Austin

ZAPODNIENIE zozony, wieloetapowy proces, ktory rozpoczyna sie w momencie zblizenia sie
plemnika do komorki jajowej. Konczy sie poaczeniem komorek i wymieszaniem chromosomow,
matczynego oraz ojcowskiego, w pytce metafazalnej pierwszego podziau mitotycznego zygoty
Do zapodnienia dochodzi w ciagu 24 godzin od owulacji
Miejsce zapodnienia najszersza czesc banki jajowodu lub 1/3 dalszej czesci jajowodu
23
Moment zapodnienia uznawany jest za poczatek ciazy

Tu byy w Bartlu informacje o komorce jajowej, ale to samo co przy oogenezie, ew. dodatki:
W czasie owulacji lejek jajowodu jest silnie ukrwiony, otwarty i styka sie bezposrednio z powierzchnia
jajnika zblizenie wystepuje wskutek skurczow miesni krezki jajowodu i w wyniku skurczu miesni
wiezada wasciwego jajnika
1. ZAPODNIENIE POZA USTROJEM KOBIETY

Pierwsze zapodnienie in vitro -> John Rock i Miriam F. Menkin
1978 r. pierwsze dziecko urodzone z in vitro
TECHNKI WSPOMAGANEGO ROZRODU = ART:
Zapodnienie pozaustrojowe i transfer zarodka (IVF ET)
Docytoplazmatyczna iniekcja plemnik (ICSI)
W obydwu metodach, aby uzyskac komorki jajowe stosuje sie kontrolowana hiperstymulacje hormonalna
jajnikow w celu pobudzenia do wzrostu kilku kilkunastu pecherzykow jajnikowych do stadium
pecherzyka dojrzaego
Komorki jajowe pobiera sie przez punkcje pecherzykow pod kontrola USG z prowadnica dopochwowa
IVFET:
Komorka jajowa razem z pozyskanym z masturbacji nasieniem (swiezym lub zamrozonym)

umieszczone zostaja w pynie inkubacyjnym
Zarodek w stadium 4 blastomerow przenoszony jest do jamy macicy matki

(przenosi sie 2 lub wiecej zarodkow, bo prawdopodobienstwo zagniezdzenia zarodka w tym stadium 10
20%)
W drugim wariancie postepowania po zapodnieniu zarodek przenoszony jest do wzbogaconego

medium hodowlanego w celu uzyskania blastocysty
Blastocyste umieszcza sie w macicy w 5 6 dobie

Wspoczynnik implantacji wynosi 30 40%
ICSI:
Oocyt nalezy pozbawic komorek wzgorka jajonosnego
Plemnik z nasienia swiezego, zamrozonego lub z nakucia najadrza lub jadra metoda
mikroiniekcji
Plemnik wprowadza sie bezposrednio do cytoplazmy komorki jajowej

Pominiete zostaja naturalne procesy zwiazane z zapodnieniem kapacytacja, reakcja akrosomalna,
24
reakcja osony przejrzystej

Efekt zapodnienia mozna uzyskac dysponujac zaledwie jednym zywym plemnikiem
1992 r. pierwsza mikroiniekcja plemnika Gianpiero D. Palermo
Od 1993 r. stosuje sie mikroiniekcje wczesnych postaci rozwojowych plemnikow uzyskiwanych z
aspiracji kanalikow nasiennych jadra
1996 r. urodzio sie pierwsze dziecko po mikroiniekcji owalnej spermatydy
Zarodek w stadium przedimplantacyjnym mozna zamrozic i po rozmrozeniu wprowadzic do macicy kobiety
1983 r. urodzio sie pierwsze dziecko z zamrozonego zarodka
WSKAZNIK ROZWOJU CIAZY PO ZAPODNIENIU IN VITRO:
U ok. 27 letniej kobiety 50%
Miedzy 30 a 40 r.z. 30%
Po 40 roku zycia 12%
Procedura ART zwieksza o ok. 50% prawdopodobienstwo ciazy mnogiej

Niebezpieczenstwo wystapienia wad rozwojowych podobne jak w ciazach naturalnych
NIEPODNOSC:
Wg WHO 1/5 par ok. 60 80 mln ludzi
Na 100 przypadkow bezpodnosci 40 problemy zwiazane z kobieta, 40 dotyczy
mezczyzn, 20 nakadajace sie zaburzenia obojga partnerow
W Polsce problem dotyczy ok. 19% par
Najczestsze przyczyny u kobiet: zaburzenia owulacji, zrosty okoojajowodowe i
okoojajnikowe
U mezczyzn: oligoastenospermia
BRUZDKOWANIE
Rozpoczyna sie po zapodnieniu
Jan Swammerdam w XVII wieku wprowadzi pojecie
BRUZDKOWANIE wielokrotny podzia mitotyczny zygoty
BLASTOMERY komorki powstae w czasie bruzdkowania
BRUZDA PODZIAOWA szczelina miedzy komorkami
W czasie bruzdkowania zarodek nie rosnie !
Faza G1 podziau jest zredukowana do minimum
25
W rezultacie zmienia sie stosunek jadrowo-cytoplazmatyczny na korzysc jadra, a powstajace blastomery sa

coraz mniejsze
Zwiekszenie objetosci jest tez ograniczone obecnoscia osony przejrzystej
Srednica zarodka 150 m
PRAWA BRUZDKOWANIA bruzdkowanie odbywa sie zgodnie z okreslonymi zasadami
Komorka jajowa (oligolecytalna) bruzdkuje cakowicie
w trakcie tego procesu zygota nie tylko dzieli sie na blastomery, ale takze podlega zozonym przemianom
morfogenetycznym
BRUZDKOWANIE:
Rozpoczyna sie od pierwszego podziau mitotycznego zygoty
Przechodzi przez stadium moruli
Konczy sie, gdy wytworzy sie blastocysta
Podzia zygoty na pierwsze 2 blastomery po okoo 30 godzinach od zapodnienia

bruzda podziaowa przebiega poudnikowo
Poczatkowe stadia rozwoju zarodka 2 blastomery, potem 4, 8 itd.
Po 40 -50 godzinach zarodek osiaga stadium 4 blastomerow
Po 60 godzinach 7- 8 blastomerow
Po 3 4 dniach 12 16 blastomerow
MORULA jajo podowe skadajace sie z 12 16 blastomerow i otoczone osona przejrzysta
Szybkosc podziaow w tym okresie nieco sie zmniejsza
Na poczatku bruzdkowania blastomery sa ze soba luzno poaczone siy przyciagania jonowego
atwo jest je rozdzielic

Na caej powierzchni blastomerow regularne mikrokosmki
Budowa blastomerow zmienia sie miedzy 4 a 5 dniem :
Czesc tych poozonych obwodowo zachowuje mikrokosmki tylko na biegunie zewnetrznym

komorki
Blastomery zaczynaja zwarcie aczyc sie ze soba poaczenia scise i jonowo metaboliczne
(nexus)
Proces KOMPAKCJA
KOMPAKCJA :
wspomagana przez liczne adhezyny skupiaja sie na obwodzie blastomerow
wiaze sie z przyszym podziaem blastomerow na komorki weza zarodkowego i komorki trofoblastu
26
Kazdy blastomer totipotencjalny (zdolny po izolacji do tworzenia kompletnego zarodka)

Ok. 3 4 dnia przejscie moruli z jajowodu do jamy macicy
KAWITACJA:
Proces powstawania jamy blastocysty wypenionej pynem
Rozpoczyna sie ok. 4 dnia, w czasie dalszych podziaow moruli
Pyn w jamie blastocysty prawdopodobnie z blastomerow
W tym okresie dochodzi takze do dosc nagego zaniku osony przejrzystej
Mechanizm nie jest ostatecznie wyjasniony wazna role odgrywaja w nim enzymy lizosomalne trofoblastu
uatwiajace trawienie osony
OSONA PRZEJRZYSTA:
Chroni morule (blastocyste) przed urazami mechanicznymi, sfagocytowaniem lub zakazeniem
Jest odporna na zamrazanie i odmrazanie
BLASTOCYSTA:
Skada sie ze skupionych na jednym biegunie komorek, ktore tworza weze zarodkowy = embrioblast
oraz z uozonych na obwodzie blastocysty spaszczonych komorek, ktore stanowia trofoblast
Do stadium 8 blastomerow losy poszczegolnych blastomerow nie sa zdeterminowane (z kazdego
pojedynczego blastomeru zarodka 2 8 komorkowego moze powstac nowy ustroj)
Dalszy los blastomerow moruli zalezy od ich umiejscowienia:
Z tych uozonych bardziej posrodkowo weze zarodkowy
Ze zlokalizowanych na obwodzie trofoblast
Hipoteza outsider inside autor: Andrzej Tarkowski

W stadium moruli dwa czynniki transkrypcyjne Oct 4 i Nanog charakteryzuja sie jednakowo wysoka
ekspresja przez blastomery
W wezle zarodkowym ekspresja tych moleku jest nadal wysoka

W trofoblascie ulega stopniowemu wygaszeniu
dla podtrzymania sygnalizacji tych
moleku niezbedna jest dodatkowo
ekspresja czynnika transkrypcyjnego
Cdx2
W wezle zarodkowym pojawia sie ekspresja Sox2, scisle zwiazanego z genem SRY
Sox2 i Oct4 reguluja ekspresje biaka Fgf4 przez komorki weza zarodkowego
Biako to jest potrzebne do dalszego roznicowania trofoblastu
27
Z weza zarodkowego powstania wasciwy zarodek

Trofoblast przeksztaci sie w kosmowke dalej w ozysko
Jama blastocysty = blastocel
Biegun zarodkowy biegun, na ktorym znajduje sie weze zarodkowy
Biegun wegetatywny biegun przeciwlegy do bieguna zarodkowego
BLASTOCYSTA:
Blastocysta wolna (wczesna) 4 5 dzien, jest zawieszona swobodnie w wydzielinie znajdujacej

sie w swietle macicy
Blastocysta pozna (zagniezdzajaca sie) od momentu zblizenia sie do nabonka bony sluzowej
macicy
ZAGNIEZDZENIE
Prawidowe zagniezdzenie jest niezbedne dla kontynuowania rozwoju, bo komorka jajowa zawiera bardzo
mao wasnych substancji odzywczych
IMPLANTACJA:
Rozpoczyna sie, gdy pozbawiona osony przejrzystej blastocysta zblizy sie do endometrium i
komorki trofoblastyczne swymi mikrokosmkami poacza sie z mikrokosmkami komorek nabonka
cylindrycznego bony sluzowej macicy
Nastepuje najprawdopodobniej gdy blastocysta ma 5,5 6 dni
Blastocysta zagniezdza sie biegunem zarodkowym w bone sluzowa macicy

Implantacja ma miejsce miedzy ujsciami dwoch gruczoow lub w samym ujsciu gruczou
Prawidowe miejsce implantacji gorna tylna sciana trzonu macicy
Do prawidowego zagniezdzenia niezbedny prawidowy stopien zroznicowania morfologicznego i
czynnosciowego bony sluzowej macicy oraz trofoblastu
W trakcie implantacji bona sluzowa macicy i trofoblast oddziauja na siebie nawzajem
Bona sluzowa w fazie wydzielania cyklu miesiaczkowego (21 dzien cyklu)
przekrwiona
gruczoy w okresie intensywnego wydzielania sluzu i glikogenu
w bonie sluzowej wasciwej (pomiedzy fibroblastami) liczne komorki napywajace,
limfocyty, leukocyty obojetnochonne, komorki tuczne
mozna ja porownac z bona sluzowa zmieniona w wyniku procesu zapalnego
Pod wpywem progesteronu, estrogenow i stymulacji (blastocysta wydziela histamine i
prostaglandyny) bona sluzowa macicy przeksztaca sie w bone doczesna
28
Bona doczesna istnieje do czasu porodu

Wzmozony naciek naturalnych komorek cytotoksycznych (NK) w miare jak rozwija sie trofoblast i wnika
w gab tkanki matczynej
Prawdopodobnie stanowia bariere przed inwazyjnoscia trofoblastu

TROFOBLAST:
Komorki zawieraja duzo enzymow lizosomalnych charakteryzuja sie inwazyjnoscia
Enzymy proteolityczne trofoblastu zaliczaja sie do grupy metaloproteaz zawierajacych cynk
Pod wpywem enzymow proteolitycznych zniszczony zostaje nabonek pokrywajacy bone

sluzowa macicy
Blastocysta wnika w gab warstwy zbitej ( koniec 1 tygodnia ciazy)

Dzieki inwazyjnym i trawiennym wasciwoscia trofoblastu zarodek otrzymuje produkty odzywcze z
endometrium
W tym okresie trofoblast ma 2 warstwy:
Wewnetrzna komorki cytotrofoblastu
Zewnetrzna komorki syncytiotrofoblastu w tej warstwie nastapi zanik bon
komorkowych
Inwazyjnosc syncytiotrofoblastu jest bardzo duza proces zagniezdzania rozprzestrzenia sie (etap trzeci)
Aktywnosc trofoblastu kontrolowana przez endometrium
Bona sluzowa macicy wydziela metaloproteazy i tkankowy inhibitor metaloproteaz
Wydzielanie tych enzymow jest uzaleznione od progesteronu,

estrogenow, gonadotropiny kosmowkowej (hCG)
Gdy nie nastepuje zatrzymanie zagniezdzania (etap czwarty) komplikujace rozwoj ciazy
nieprawidowosci w rozwoju ozyska
Ok. 11 12 dnia blastocysta cakowicie zatopiona w warstwie zbitej endometrium
W miejscu jej wnikniecia skrzep krwi
Wkrotce zostaje pokryty przez nabonek

Krwawienie implantacyjne krwawienie, ktore wystepuje u niektorych kobiet, zwiazane ze skrzepem krwi
wytwarzajacym sie w miejscu wnikniecia blastocysty
29
Silna inwazyjnosc trofoblastu powoduje, ze blastocysta moze sie zagniezdzac w roznych miejscach
NAJCZESTSZE NIEPRAWIDOWE ZAGNIEZDZENIA:
Okolica ujscia wewnetrznego szyjki macicy
Banka jajowodu
Ciesn jajowodu
Rog macicy
Lejek jajowodu
Jajnik (pierwotna ciaza jajnikowa)
Ujscie maciczne jajowodu
Otrzewna wiezada szerokiego macicy
Krezka i/lub sciana jelita
Zagebienie odbytniczo-maciczne
ozysko przodujace rozwija sie, gdy zarodek zagniezdza sie w szyjce macicy. Prowadzi do powikan w
przebiegu ciazy i porodu
Gdy zagniezdzenie poza macica ciaza pozamaciczna
98% przypadkow ciazy pozamacicznej zarodek rozwija sie w jajowodzie
Ciaza pozamaciczna z reguy konczy sie poronieniem
Lithopedion zwapniay pod. Po obumarciu zarodka lub podu niekiedy dochodzi do jego zwapnienia
Z patogennym przerostem trofoblastu wiaze sie powstawanie guza nowotworu agodnego zasniad
groniasty lub nowotworu zosliwego naboniak kosmowkowy
Oba nowotwory wydzielaja duze ilosci gonadotropiny kosmowkowej mozna wczesnie wykryc w moczu
30
POWSTAWANIE DWULISTKOWEJ TARCZY ZARODKOWEJ

DRUGI TYDZIEN ROZWOJU
Blastocysta jest zagniezdzona w bonie sluzowej macicy, a jej czesci skadowe (weze zarodkowy i
trofoblast) ulegaja dalszemu roznicowaniu
Ze skupienia komorek weza zarodkowego wyodrebniaja sie komorki tworzace 2 pierwsze listki
zarodkowe (wewnetrzny i zewnetrzny listek zarodkowy)
Roznicowanie sie i inwazja komorek trofoblastu doprowadzaja do wytworzenia pierwszych struktur
przyszego ozyska i zapoczatkowania krazenia ozyskowo-macicznego
8 dzien
weze zarodkowy roznicuje sie na 2 wyrazne warstwy komorek, ktore utworza

wewnetrzny listek zarodkowy endoderme, entoderme
zewnetrzny listek zarodkowy ektoderme
nastapio czesciowe przeksztacenie weza zarodkowego (embrioblastu) w dwulistkowa tarczke
zarodkowa
zewnetrzna warstwa tarczki zarodkowej - epiblast
wewnetrzna warstwa tarczki zarodkowej - hipoblast
komorki endodermalne maja ksztat szescianu i przylegaja do warstwy ektodermalnej
komorki ektodermalne sa wieksze od endodermalnych, maja jasna cytoplazme i
cylindryczny ksztat
drobne szczeliny miedzy pozostaymi komorkami cytotrofoblastu i ektodermy zlewaja sie w jamke,
ktora od tego momentu bedzie stanowic jame owodni, a komorki o jasnej cytoplazmie i
spaszczonym ksztacie pojawiajace sie w jej gornym biegunie to komorki owodniotworze
(amnioblasty)
amnioblasty poczatkowo stanowia nieliczne komorki przylegajace w gornym biegunie do
cytotrofoblastu, w dalszym okresie wyscielaja caa jame owodni
9 i 10 dzien
9 i 10 dnia rozwoju blastocysta wnika gebiej do zrebu bony sluzowej macicy, a miejsce w
uszkodzonym w czasie penetracji nabonku wyscielajacym wypenione jest skrzepem zawierajacym
woknik i resztki komorek
przylegajaca do blastocysty bona sluzowa wasciwa jest obrzeknieta wskutek przekrwienia oraz
intensywnego wydzielania przez gruczoy sluzu z duza iloscia glikogenu
trofoblast wykazuje zroznicowana aktywnosc mitotyczna
na biegunie zarodkowym obserwuje sie duzo podziaow komorkowych z niedokonczona
telofaza, w wyniku czego powstaje zlana warstwa trofoblastu (zespolnia, syncytiotrofoblast,
skorupa trofoblastyczna); w tej warstwie pojawiaja sie przestrzenie- lakuny, dlatego ten okres
rozwoju trofoblastu nazywa sie stadium lakunarnym
na biegunie wegetatywnym z cytotrofoblastu wywedrowuja spaszczone komorki
mezenchymalne, ktore utworza bone Heusera (lub bone zewnatrzzarodkowej jamy ciaa);
komorki tej bony na przeciwlegym biegunie acza sie z brzegami listka endodermalnego
tworzac zamknieta caosc- zewnatrzzarodkowa jame ciaa lub pierwotny pecherzyk zotkowy
31
tarczka zarodkowa skada sie z dwoch warstw

1. wysokich komorek ektodermalnych
2. warstwy endodermalnej zbudowanej z mniejszych komorek wielobocznych z duzymi jadrami
10, 11 i 12 dzien
proces implantacji jest zakonczony (miejsce implantacyjne rozpoznajemy na podstawie

uwypuklenia na powierzchni bony sluzowej macicy)
syncytiotrofoblast (zespolnia) wnika do naczyn i niszczy srodbonek naczyn wosowatych
macicy
krew z krazenia matczynego wlewa sie do lakun trofoblastycznych rozpoczynajac krazenie
miedzy ukadem krwionosnym matki i zarodka
komorki cytotrofoblastu ulegaja dalszemu zroznicowaniu
komorki mezodermy pozazarodkowej uczestnicza w ksztatowaniu sciany owodni i pecherzyka
zotkowego
w mezodermie pozazarodkowej w wyniku jej wakuolizacji powstaja jamki, ktore acza sie w
pozazarodkowa jame ciaa (jame kosmowki), ktora znajduje sie na zewnatrz od pecherzyka
zotkowego i od strony wewnetrznej od owodni
komorki mezodermy pozazarodkowej pokrywajace cytotrofoblast i owodnie tworza listek scienny
mezodermy pozazarodkowej
komorki mezodermy pozazarodkowej pokrywajace pecherzyk zotkowy tworza listek trzewny
mezodermy pozazarodkowej
listki stykaja sie w okolicy, w ktorej nie wystepuje proces wakuolizacji mezodermy pozazarodkowej
mezoderma pozazarodkowa tworzy lity sznur aczacy zarodek z trofoblastem i zwie sie szypua
aczaca
szypua aczaca przeksztaci sie w sznur pepowinowy
koniec II tygodnia rozwoju
na biegunie zarodkowym powstaja kosmki pierwotne w wyniku wnikniecia komorek

cytotrofoblastu do beleczek zespolni
komorki endodermalne zaczynaja proliferowac i wyscielaja od wewnatrz bone Heusera; w ten
sposob dotychczas jednowarstwowy pecherzyk zotkowy pierwotny zbudowany jest z dwoch
warstw i przeksztaca sie stopniowo w pecherzyk zotkowy wtorny
mezoderma pozazarodkowa wyscielajaca cytotrofoblast przeksztaca sie w pytke kosmowkowa
tarczka zarodkowa otoczona jest od gory jama owodni, a od dou pecherzykiem zotkowym
ektoderma stanowi dno jamy owodniowej, a endoderma sklepienie
w okolicy gowowej tarczki zarodkowej endoderma grubieje w wyniku czego powstaje pytka
przedstrunowa, ktorej pojawienie sie oznacza wyznaczenie osi gowowo-ogonowej w tarczce
zarodkowej
na tarczce zarodkowej pojawia sie smuga pierwotna, co sygnalizuje kolejny etap rozwojugastrulacje
zmiany zachodzace w komorkach zrebu bony sluzowej ciezarnej macicy to reakcje doczesnowe
lub transformacja doczesnowa albo decidualna
32
ZABURZENIA W ROZWOJU W PIERWSZYCH DWOCH TYGODNIACH
15% oocytow nie ulega zapodnieniu

15% komorek jajowych zostaje zapodnione nieprawidowo
10-15% zygot przystepuje do bruzdkowania, ale nie zagniezdza sie
z 70-75% blastocyst, ktore zagniezdziy sie 58% przezywa tylko do 2 tygodnia, a 16% z nich to
blastocysty nieprawidowe
1/3 do wszystkich zygot ginie przed zagniezdzeniem
implantacja jest krytycznym okresem w rozwoju, przyczynami jej zaburzen moga byc:
nieprawidowy przebieg reakcji doczesnowej
dziaanie teratogenow
zaburzenia chromosomalne
u 25-60% zarodkow uzyskanych z poronien samoistnych wystepuja aberracje chromosomalne
opozniona o 1-2 tygodnie i obfitsza niz zwykle miesiaczka moze swiadczyc o ciazy i utracie
zarodka
POWSTAWANIE TRZYLISTKOWEJ TARCZY ZARODKOWEJ

TRZECI TYDZIEN ROZWOJU
poczatek
zarodek osiaga 1,5 mm dugosci

pojawiaja sie smuga pierwotna, weze pierwotny (weze Hensena) i przeduzenie gowowe- struktury
znamionujace proces gastrulacji i wiazacesie z powstaniem trzeciego listka zarodkowegomezodermy
15 dzien
z epiblastu wywedrowuja komorki, ktore przyjmuja ksztat kulisty lub nieregularny i ukadaja sie w
linii srodkowej okolicy ogonowej tarczki zarodkowej
na tarczce zarodkowej od strony owodni komorki te tworza zgrubienie z bruzda po srodku, ktore
nazywa sie smuga pierwotna
komorki mezodermalne wywedrowuja ze smugi pierwotnej, wciskajac sie miedzy ektoderme a
endoderme tworza mezoderme wewnatrzzarodkowa- trzeci listek zarodkowy
z mezodermy wewnatrzzarodkowej powstaja wieloboczne komorki posiadajace wypustki oraz
zdolnosc ruchu sa to komorki mezenchymy- czwartego listka zarodkowego
w kierunku gowowym od smugi pierwotnej tworzy sie skupienie komorek mezodermalnych- weze
pierwotny (Hensena)
16 - 17 dzien
miedzy wezem Hensena a pytka przedstrunowa rozciaga sie przeduzenie gowowe, a pod nim
wyrostek struny grzbietowej
w srodku wyrostka struny grzbietowej znajduje sie kana bedacy przeduzeniem doka pierwotnego
wyrostek struny grzebietowej tworzy mezoderme osiowa
komorki mezodermalne ze smugi pierwotnej docieraja do brzegow bocznych tarczki zarodkowej,
tam acza sie z mezoderma pozazarodkowa pecherzyka zotkowego i omoczni
33
poowa III tygodnia
mezoderma wewnatrzzarodkowa rozdziela ektoderme i endoderme tarczki zarodkowej z

wyjatkiem
okolicy gowowej, gdzie scise poaczenie ektodermy i endodermy tworzy bone ustnogardowa
okolicy ogonowej tarczki, gdzie za smuga pierwotna tworzy sie dwublaszkowa bona
ektodermalno-endodermalna (bona stekowa) z ktorej powstana bona moczowo-pciowa
i bona odbytowa
rozrastajaca sie mezoderma otacza bone ustno-gardowa i stekowa
w okolicy ogonowej mezoderma wewnatrzzarodkowa aczy sie z mezoderma szypuy
brzusznej
16 dzien
pojawia sie zachyek sciany pecherzyka zotkowego jest to zachyek omoczniowojelitowy lub omocznia
omocznia
o u czowieka jest narzadem szczatkowym
o bierze udzia w powstaniu pierwotnego krazenia omoczniowego
o jej pozostaosc stanowi moczownik- twor woknisty rozciagajacy sie od pecherza
moczowego do pepka
18 dzien
tarczka zarodkowa z okragej lub owalnej staje sie gruszkowata

okolica gowowa tarczki jest szeroka, a ogonowa waska
smuga pierwotna nie powieksza sie po 19 dniu, ale komorki mezodermy
wewnatrzzarodkowej wywedrowuja z niej do konca 4 tygodnia
po 4 tygodniu smuga pierwotna i weze Hensena gwatownie zmniejszaja sie z przetrwaych
komorek smugi pierwotnej moze rozwinac sie potworniak
STRUNA GRZBIETOWA
lite pasmo komorek powstajace z wyrostka struny grzbietowej

w 18 dniu wyrostek struny grzbietowej aczy sie z endoderma tworzac pasmo na sklepieniu
pecherzyka zotkowego od weza pierwotnego do pytki przedstrunowej
wyrostek struny zawiera kana, ktory jest przeduzeniem doka pierwotnego
z powodu zanikania warstwy komorek endodermalnych, pozostaje tylko gorna czesc kanau.
W ten sposob wytworzy sie kana nerwowo-jelitowy, ktory tworzy poaczenie przed doek
pierwotny w wezle Hensena miedzy pecherzykiem zotkowym a jama owodni
okoo 20 dnia wyrostek przeksztaca sie w pytke struny grzbietowej, ktora ulega
stopniowemu sfadowaniu ostatecznie tworzac strune grzbietowa
struna stanowi pierwsza os tarczki zarodkowej
dookoa niej powstanie szkielet kregosupa
w zyciu pozapodowym pozostaoscia struny sa jadra miazdzyste w chrzastce krazkow
miedzykregowych
w komorek struny moga wywodzic sie struniaki- guzy w trzonach kregow lub u podstawy
czaszki
34
PIERWOTNY UKAD SERCOWO-NACZYNIOWY
w III tygodniu zarodek nie moze odzywiac sie na drodze prostej dyfuzji, a jego wasne
zapasy energetyczne dawno wyczerpay sie, dlatego wyksztaca sie ukad krazenia
powstaje z komorek mezenchymalnych angioblastow
13, 14 i 15 dnia w mezodermie pozazarodkowej pecherzyka zotkowego, szypuy brzusznej i
trofoblastu pojawiaja sie skupienia angioblastow wyspy krwiotworcze
komorki na obwodzie wyspy tworza srodbonek naczyn, a skupione w srodku przeksztacaja
sie w komorki krwiotworcze
wewatrzzarodkowe skupienia komorek angioblastycznych powstaja w poowie 3 tygodnia
skupienia te tworza pasma komorkowe
w sznurach tworzy sie szczelinowate swiato
komorki brzezne tworza srodbonek naczyn, w srodku naczynia pojawia sie osocze
parzyste zawiazki serca powstaja z komorek mezenchymalnych, ktore poczatkowo tworza
skupienia w tarczce zarodkowej
w koncu 3 tygodnia pojawiaja sie 2 poduzne cewy sercowe, ktore acza sie w pierwotna
cewe serca
po wytworzeniu sie fadu gowowo-ogonowego i fadow bocznych zmienia sie poozenie
wewnatrzzarodkowych naczyn krwionosnych i zawiazka serca
w koncu 4 tygodnia cewa sercowa jest zawieszona w jamie osierdzia i tworzy uwypuklenie
na brzusznej czesci zarodka, jest to zgrubienie osierdziowe
21 dnia nastepuje poaczenie cewy sercowej z naczyniami zarodka oraz szypua brzuszna,
kosmowka oraz pecherzykiem zotkowym i rozpoczyna sie krazenie
OKRES ZARODKOWY
OD 4 DO 8 TYGODNIA ROZWOJU
komorki kazdego z 3 listkow zarodkowych charakteryzuja sie

o zdolnoscia do szybkiego namnazania
o zdolnoscia do przemieszczania
o zdolnoscia do skupiania
o zdolnoscia do roznicowania wg okreslonego schematu
o daja poczatek roznym ukadom i narzadom ustroju zarodka, podu
mezoderma wewnatrzzarodkowa
inaczej mezoblast
lezy miedzy ektoderma a endoderma
ulega podziaowi (metameryzacji) wzduz osi dugiej i w paszczyznie poziomej na boki
z chwila powstania wyrostka struny grzbietowej utworzya sie mezoderma osiowa
roznicuje sie po obu stronach struny grzbietowej na skutek czego powstaje pasmo
komorek rozciagajace sie od bony gardowej do bony stekowej, ktore stanowi
mezoderme przyosiowa
mezoderma przyosiowa przechodzi w mezoderme posrednia, ktora z kolei tworzy mezoderme
boczna
okoo 20 dnia mezoderma przyosiowa zaczyna ulegac podziaowi metamerycznemu w
wyniku czego powstaja kuliste bloki komorek nabonkowych somity
pierwsza para somitow powstaje w gowowym koncu struny grzbietowej (w przyszej
okolicy potylicznej)
35
kolejne somity tworza sie w kierunku ogonowym

miedzy 20 a 30 dniem powstaje okoo 38 somitow, ostateczna liczba somitow moze
osiagnac 40-42 (w koncu 5 tygodnia)
somity nadaja zarodkowi ksztat segmentowy, sa wyraznie widoczne na powierzchni
grzbietowej
opierajac sie na liczbie somitow mozna okreslic wiek zarodka (wiek somitarny)
wyroznia sie
o 4 pary somitow potylicznych
o 8 szyjnych
o 12 piersiowych
o 5 ledzwiowych
o 5 krzyzowych
o 8-10 ogonowych
orientacyjny dzien rozwoju
liczba somitow
20
1-4
21
4-7
22
7-10
23
10-13
24
13-17
25
17-20
26
20-23
27
23-26
28
26-29
30
30-35
35
40-42
somit na przekroju poprzecznym ma ksztat zblizony do trojkata

w srodku somitu wystepuje szczelina, ktora zanika
w koncu 4 tygodnia w somicie wyroznia sie
sklerotom- stanowi czesc brzuszno-przysrodkowa, jego komorki traca

nabonkowe wasciwosci, przyjmuja ksztat wieloboczny z licznymi wypustkami
i nabywaja wasciwosci ruchowych przeksztacajac sie tym samym w komorki
mezenchymalne
komorki te ukadaja sie dookoa cewy nerwowej i zanikajacej struny grzbietowej, uczestnicza w
powstawaniu elementow kostnych, chrzestnych i woknistych kregosup
po wywedrowaniu komorek sklerotomu pozostaa czesc grzbietowo-boczna somitu tworzy
dermatomiotom, ktory dzieli sie na komorki tworzace przysrodkowo miotom i bocznie termatom
o
miotom- jego komorki roznicuja sie w tkanke miesniowa poprzecznie

prazkowana i wraz z listkiem sciennym mezodermy bocznej biora udzia w
wytworzeniu miesni poprzecznie prazkowanych szkieletowych konczy i tuowia
dermatom- jego komorki po wywedrowaniu z somitu tworza skore wasciwa i

tkanke podskorna
mezoderma posrednia
podlega podziaowi segmentarnemu tylko w odcinku szyjnym i piersiowym

w odcinku ogonowym stanowi niepodzielone skupienie komorek
od strony przysrodkowej aczy sie z somitem
od strony bocznej aczy sie z mezoderma boczna
36
z mezodermy posredniej powstaja ukad wydalniczy i pciowy

pytka mezodermy bocznej
rozdziela sie na dwa listki jest to zwiazane z tworzeniem sie wewnatrzzarodkowej

jamy ciaa
wewnatrzzarodkowa jama ciaa powstaje poprzez zlanie sie maych, szczelinowatych przestrzeni,
ktore powstay w mezodermie bocznej (prawej i lewej) oraz mezodermie sercotworczowej w jedna
jame podkowiastego ksztatu
wewnatrzzarodkowa jama ciaa dzieli mezoderme boczna na listek trzewny i scienny
listek trzewny aczy sie z mezoderma pozazarodkowa przykrywajaca pecherzyk
zotkowy
listek scienny aczy sie z mezoderma pozazarodkowa wchodzaca w skad sciany owodni
przez poaczenie listkow z mezoderma pozazarodkowa wewnatrzzarodkowa jama ciaa
staje sie pozazarodkowa jama ciaa
mezoderma somatyczna z ektoderma pokrywajaca tworza sciane ciaa zarodka lub
otrzewna scienna
mezoderma trzewna z endoderma tworzy sciane pierwotnego jelita i nazywa sie
otrzewna trzewna
w 2 miesiacu rozwoju wewnatrzzarodkowa jama ciaa dzieli sie na jame osierdzia, jamy
opucnej i jame otrzewnej (podzia powstaje w wyniku utworzenia przegrody
poprzecznej)
Z MEZODERMY WYWEDROWUJA KOMORKI MEZENCHYMALNE, Z KTORYCH POWSTAJA

NASTEPUJACE TKANKI I NARZADY:
z mezodermy przyosiowej
miesnie poprzecznie prazkowane tuowia
ukad szkieletowy z wyjatkiem czaszki
skora wasciwa i tkanka podskorna
tkanka aczna
z mezodermy posredniej
o ukad moczowo-pciowy
z mezodermy bocznej
tkanka aczna i tkanka miesniowa gadka narzadow trzewnych
tkanka miesniowa serca
bony surowicze- opucnowa, osierdziowa i otrzewnowa
ukad sercowo-naczyniowy i limfatyczny
szpik kostny
krwinki
sledziona
kora nadnerczy
z mezodermy okolicy gowowej
1. czaszka
2. miesnie i tkanka aczna gowy
37
endoderma
pojawia sie okoo 8 dnia

poczatkowo komorki endodermalne wyscielaja czesc gorna wtornego pecherzyka zotkowego; w
zwiazku z powstawaniem fadu gowowego, ogonowego oraz fadow bocznych rozrastajacego sie
zarodka pecherzyk zotkowy zostaje jakby wciagniety do zarodka, przez co endoderme mozna
podzielic na
o endoderme pozazarodkowa- wysciela od wewnatrz jame pecherzyka zotkowego i omoczni
o endoderme zarodkowa- stanowi jelito pierwotne (prajelito) oraz gorna czesc pecherzyka
zotkowego
okoo 20 dnia rozwoju jelito pierwotne dzieli sie na
o czesc przednia- jelito gowowe
jelito gowowe jest ograniczone bona ektodermalno-endodermalna, bona ustno-gardowa lub
gebowo-gardowa; w tej okolicy w ektodermie powstaje zawiazek ust (zatoka ustna lub pierwotna
jama ustna) w formie slepo konczacego sie zagebienia stykajacego sie z bona ustno-gardowa.
Bona ustno-gardowa peka 20 dnia przez co nastepuje poaczenie pierwotnej jamy ustnej z jelitem
o czesc srodkowa- jelito srodkowe
jelito srodkowe poczatkowo aczy sie z pecherzykiem zotkowym przewodem zotkowo-jelitowym,
ktory w miare wzrostu zarodka staje sie przewodem szczatkowym wchodzacym w skad szypuy
brzusznej, a nastepnie sznura pepowinowego
o czesc tylna- jelito ogonowe-tylne
wystepuje tu bona stekowa, ktora peka pozniej od bony ustno-gardowej i aczy sie z
zagebieniem ektodermalnym tworzacym zawiazek odbytu
z jelita tylnego powstaje uchyek skierowany do szypuy brzusznej, ktory stanowi omocznie
pecherzyk zotkowy
o jest u czowieka narzadem szczatkowym
o maksymalnie osiaga 0,5 mm srednicy
o peni prawdopodobnie funkcje odzywcza tylko we wczesnych okresach rozwoju
o w 2 miesiacu wystepuje w sznurze pepowinowym
o wraz z odszypuowaniem szczatkowego pecherzyka zotkowego nastepuje zamkniecie jelita
srodkowego
endoderma stanowi w koncu I miesiaca wyscioke nabonkowa 3 struktur zarodkowych
o jelita pierwotnego
o pecherzyka zotkowego
o omoczni
z endodermy powstaja:
o czesci nabonkowe garda, tchawicy, oskrzeli, puc, krtani, tarczycy, jamy bebenkowej,
trabki suchowej, migdakow
o grasica
o tarczyca
o przytarczyce
o wyscioka nabonkowa przewodu pokarmowego i jego gruczoy
o watroba, pecherzyk zociowy
o trzustka
o pecherz moczowy
o prostata
o pochwa (czesc przedsionkowa)
38
o
o
cewka moczowa
gruczoy opuszkowo-cewkowe
ektoderma
utworzona przez jednowarstwowy nabonek komorek cylindrycznych, ktory aczy sie z komorkami
pozazarodkowej ektodermy owodniowej
ektoderma zarodkowa roznicuje sie na neuroektoderme i ektoderme okrywajaca
roznicowanie neuroektodermy przebiega przez stadia pytki, rynienki i cewy nerwowej
okoo 18 dnia ektoderma nad struna grzbietowa grubieje i tworzy pytke nerwowa, ktora najpierw
powstaje z okolicy weza pierwotnego i wraz z wyduzaniem sie przeduzenia gowowego rosnie i
poszerza sie gowowo w kierunku bony gardowej
okoo 20 dnia neuroektodermalna pytka zagebia sie tworzac rynienke nerwowa otoczona po kazdej
stronie fadem nerwowym
fady zblizaja sie i nastepuje zamkniecie rynienki w cewe nerwowa;
proces zamykania sie rynienki rozpoczyna sie w okolicy 4 somitu i postepuje szybciej w kierunku
gowowym niz ogonowym
cewa nerwowa ma otwory nerwowe (przedni i tylny) przez ktore aczy sie z jama owodni
otwor nerwowy tylny lezy przy jamce weza pierwotnego, przez co przez krotki czas istnieje
poaczenie miedzy jama owodni a jama pecherzyka zotkowego. Elementem aczacym jest kana
nerwowo-jelitowy
zamkniecie otworu nerwowego przedniego- 26 dzien
zamkniecie otworu nerwowego tylnego- 28 dzien
po zamknieciu otworow cewa jest waska w czesci ogonowej (z niej powstanie rdzen kregowy), a
szeroka w czesci gowowej (z niej rozwina sie pecherzyki mozgowe)
z neuroektodermalnej cewy nerwowej powstana:
o osrodkowa oraz autonomiczna i somatyczna czesc obwodowego ukadu nerwowego
o siatkowka
o pat tylny przysadki
o szyszynka
boczne czesci pytki nerwowej nie biora udziau w powstawaniu cewy, ale po jej zamknieciu tworza
parzyste grzebienie nerwowe poozone miedzy cewa a pokrywajaca ektoderma
grzebienie nerwowe sa zrodem komorek dajacych poczatek licznym komorkom, tkankom,
narzadom
o w tkance nerwowej zwoje czaszkowe nerwow czaszkowych V, VII, IX, X; zwoje
autonomiczne, zwoje rdzeniowe
o w tkance glejowej komorki oligodendrogleju, osonki neurolemmalne, komorki
satelitarne w zwojach mozgowo-rdzeniowych, czesciowo komorki opony miekkiej
o w gruczoach komorki C tarczycy, komorki chromochonne czesci rdzennej nadnerczy,
komorki APUD w scianie przewodu pokarmowego, ciako szyjne
o komorki barwnikowe w bonie naczyniowej gaki ocznej
z ektomezenchymy wywodzacej sie z grzebieni nerwowych powstaja:
o kosci i chrzastki czesci twarzowej czaszki oraz czesci sklepienia czaszki
o tkanka aczna zwiazana z miesniami szkieletowymi
39
o
o
o
o
o
o
o
o
o
skora twarzy i brzusznej czesci szyi

tkanka aczna slinianek, tarczycy, przytarczyc i grasicy
sciana duzych tetnic wychodzacych z uku aorty
nabonek tylny oraz czesc wasciwa rogowki
twardowka
tkanka aczna bony naczyniowej oka
miesnie rzeskowe
szkliwo
zebina
z ektodermy okrywajacej powstaja:
o naskorek
o wosy i paznokcie
o gruczoy skory
o gruczo mlekowy (sutkowy)
o pat gruczoowy przysadki
o ucho wewnetrzne
o soczewka oka
o slinianka przyuszna
o wyscioka (nabonek) naturalnych otworow ciaa
bony podowe
sa to struktury zarodkowe powstajace z zygoty, ale nie tworzace czesci skadowych zarodka
mozna je okreslic jako pomocnicze narzady zarodkowe, ktore chronia zarodek, wspomagaja w
procesach odzywiania, wymiany gazowej oraz wydalania produktow przemiany materii
do bon podowych zaliczamy pecherzyk zotkowy, omocznie, owodnie, kosmowke
pecherzyk zotkowy
u wielu gatunkow jest bona otaczajaca kule zotka, u czowieka nie ma funkcji magazynowania
zotka przez pecherzyk
w czasie jego rozwoju mozna wyroznic 3 postacie
pecherzyk pierwotny
powstaje okoo 7-8 dnia
jest wysany bona Heusera, do ktorej na zewnatrz przylegaja komorki
cytotrofoblastu
pecherzyk wtorny
powstaje 9 dnia, z chwila kiedy komorki endodermy wyscielaja wewnetrzna
powierzchnie bony Heusera
pecherzyk ostateczny
powstaje po wytworzeniu fadow gowowego i ogonowego zarodka, kiedy prajelito
aczy sie przewodem zotkowo-jelitowym z pecherzykiem zotkowym
w koncu 5 tygodnia nastepuje odacznie sie pecherzyka od jelita pierwotnego
utworzona szypua pecherzyka zotkowego wraz z naczyniami zotkowymi i
otaczajaca mezoderma wchodzi w skad sznura pepowinowego
w 3 miesiacu may, gruszkowatego ksztatu pecherzyk zotkowy lezy w pozazarodkowej jamie ciaa
miedzy owodnia a kosmowka i stopniowo zmniejsza sie
40
miedzy 2-3 tygodniem spenia wazna role w przenoszeniu pynu odzywczego z trofoblastu przez
mezoderme pozazarodkowa i pozazarodkowa jame ciaa do zarodka
w 3 tygodniu w scianie pecherzyka pojawiaja sie wyspy krwiotworcze i rozpoczyna sie hemopoeza,
ktora bedzie trwac do 5 tygodnia
w 3 tygodniu w scianie pecherzyka pojawiaja sie pierwotne komorki pciowe
w 2-4% przypadkow szypua pecherzyka zotkowego pozostaje i tworzy uchyek jelitowy (Meckela)
omocznia
powstaje 16 dnia przez uwypuklenie sie tylnej czesci jelita pierwotnego do szypuy brzusznej (slepo
zakonczone uwypuklenie to zachyek omoczniowo-jelitowy czyli omocznia)
sciana dwuwarstwowa
warstwa wewnetrzna endodermalna
warstwa zewnetrzna mezodermalna, ktora stanowi pozazarodkowa szypua brzuszna
miedzy 3 a 5 tygodniem w scianie omoczni powstaja wyspy krwiotworcze i naczynia krwionosne,
ktore utworza tetnice i zye pepowinowa
w 8 tygodniu omocznia rozciaga sie na caej dugosci sznura pepowinowego
w 8 tygodniu rozpoczyna sie nagy zanik omoczni w odcinku obwodowym
wewnatrzzarodkowa czesc omoczni aczy sie z zawiazkiem pecherza moczowego, ale w miare
rozwoju pecherza zanika
pozostaosc moczownik
owodnia
powstaje okoo 7 dnia z poaczenia sie maych jamek, ktore pojawiaja sie miedzy komorkami
epiblastu weza zarodkowego
poczatkowo zbudowana z pojedynczej warstwy komorek nabonkowych, a dno jamki owodniowej
tworza na poczatku komorki ektodermy
nastepnie miedzy obie warstwy wnika mezoderma pozazarodkowa, ktora utworzy warstwe
zewnetrzna owodni
wypeniajaca sie pynem owodniowym jama owodni powieksza sie i rozciaga wzduz brzegow
tarczki zarodkowej, tworzac poaczenie owodniowo-ektodermalne
po wytworzeniu sie fadow tarczki zarodkowej poaczenie owodniowo-ektodermalne zostaje
przemieszczone na powierzchnie wewnetrzna zarodka, przyjmuje owalny ksztat i od tego momentu
nazywa sie pierwotnym pierscieniem pepowinowym
przez pierscien przechodza
szypua brzuszna
szypua pecherzyka zociowego
kanay aczace wewnatrzzarodkowa i zewnatrzzarodkowa jame ciaa
w 5 tygodniu pierscien pepowinowy zaciska sie i powstaje pierwotny sznur pepowinowy
(pepowina), cakowicie otoczony przez owodnie
w 4 miesiacu wskutek tego, ze jama owodni powieksza sie szybciej niz jaka kosmowki, nastepuje
zacisniecie pozazarodkowej jamy ciaa. Bona owodniowa i kosmowkowa acza sie tworzac bone
owodniowo-kosmowkowa
bona owodniowo-kosmowkowa skada sie z elementow nabonkowych i acznotkankowych, a w jej
macierzy pozakomorkowej znajduja sie liczne glikoproteiny kolagenowe i zwiazki niekolagenowe
np. podowa fibronektyna, integryny, fibrylina i proteoglikany; nie wystepuje elastyna
w macierzy pozakomorkowej wystepuja takze metaloproteinazy i enzymy katalizujace elementy
macierzy pozakomorkowej (degraduja kolagen typu IV i V), ktore odgrywaja wazna role w
mechanizmie pekniecia bon podowych przed prawidowym porodem oraz w patologii
przedwczesnego pekniecia niedojrzaych bon podowych
41
w pozniejszym etapie bona owodniowo-kosmowkowa aczy sie z doczesna pokrywowa, a kiedy ta

zanika, aczy sie z doczesna scienna
bona owodniowo-kosmowkowa z doczesna scienna stanowia pecherz podowy
owodnia jest cienka i przezroczysta
jest zbudowana z nabonka jednowarstwowego, szesciennego lub cylindrycznego, ktory spoczywa
na grubej bonie podstawnej
w zaleznosci od lokalizacji wyrozniamy
owodnie pokrywajaca pecherz podowy
owodnie pokrywajaca ozysko
owodnie pepowinowa
nabonek owodni ma funkcje wydzielniczo-resorpcyjna
pyn owodniowy:
pyn owodniowy jest wodnisty, ma somkowa barwe; jest wydzielany przez amnioblasty a w
czesci pochodzi z krazenia matczynego
w koncu ciazy pod poyka okoo 400 ml pynu owodniowego dziennie, pyn ten jest
absorbowany przez jelita i dostaje sie do krazenia
pod wydziela do pynu owodniowego okoo litra moczu dziennie
wymiana wody w pynie owodniowym wystepuje co 3 godziny
objetosc pynu zwieksza sie w czasie ciazy
w 10 tygodniu 30 ml pynu
w 30 tygodniu 350 ml
w 37 tygodniu okoo 1 litra
w ostatnich 2 tygodniach ilosc pynu maleje
maowodzie:
stan, kiedy objetosc pynu wynosi ponizej 400 ml
rozwija sie w wyniku pierwotnych wad ukadu moczowego (agenezja lub dysgeneza
nerki)
konsekwencja sa wady twarzy, znieksztacenia postawy, niedorozwoj puc i inne
przy maej ilosci pynu powstaje zespo tasm owodniowych (zespo zacisnietej
opaski), ktory charakteryzuje sie tym, ze w wskutek ograniczonej ruchomosci podu,
przyklejania sie badz opasujacego uscisku moze nastapic znieksztacenie konczyny
lub jej amputacja
wielowodzie:
stan, kiedy objetosc pynu wynosi powyzej 2 litrow
moze do niego dojsc, kiedy pod nie moze poykac wod podowych (np. z powodu
zarosniecia przeyku) i zakocone jest ich trawienie oraz krazenie
inna przyczyna wielowodzia jest brak mozgowia
wielowodzie i maowodzie sa zaburzeniami, ktorym towarzysza wady rozwojowe
pyn owodniowy skada sie w 99% z wody, pozostaa czesc to zwiazki organiczne (biako,
glukoza) i nieorganiczne
nabonek owodniowy metabolizuje prostaglandyny, syntetyzuje heksozaminy i gromadzi
tuszcze; w nabonku tym wystepuje prolaktyna
w okresie przedporodowym pecherz podowy pod wpywem cisnienia w jamie omoczni
wciska sie do kanau szyjki macicy i rozszerza jej swiato
funkcje pynu:
pozwala na swobodne poruszanie sie podu uatwia symetryczny rozwoj czesci
zewnetrznych zarodka
zapobiega przyklejaniu sie zarodka do czesci owodni
amortyzuje przed urazami zewnetrznymi
pomaga w utrzymaniu ciepoty ciaa zarodka
jest wykorzystywany w diagnostyce prenatalnej (amnioceneza w 16 tygodniu ciazy)
w pynie owodniowym znajduja sie zuszczone nabonki zarodka, ktore pobiera
sie razem z pynem przez nakucie jamy owodniowej
42
z odwirowanych komorek wykonuje sie kariogramy

wiarygodnosc badan wynosi 99,8%
kosmowka
lezy miedzy owodnia a bona sluzowa macicy

bierze udzia w wytworzeniu sciany pecherza podowego przez poaczenie z owodnia i bona
sluzowa macicy
powstaje w 2-3 tygodniu z poaczenia sie trofoblastu z mezoderma pozazarodkowa jamy ciaa
w jej skad wchodza (wyliczajac od swiata kosmowki)
warstwa komorek mezodermy pozazarodkowej
komorki cytotrofoblastu
syncytiotrofoblast
w 7 tygodniu trofoblast wytwarza kosmki pokrywajace caa powierzchnie jaja podowego
dalszy rozwoj kosmkow jest zwiazany z rozwojem ozyska
okoo 10 tygodnia kosmowka dzieli sie na
kosmowke kosmata- aczy sie z doczesna podstawowa tworzac ozysko
kosmowke gadka- zrasta sie z bona owodniowa na biegunie przeciwlegym do okolicy
przyszego ozyska
fadowanie sie zarodka
os gowowo-ogonowa zarodka wytworzona jest z momencie pojawienia sie smugi pierwotne i

przeduzenia gowowego, jednak wyrazny zarys okolicy gowowej i ogonowej wraz z walcowatym
ksztatem zarodka zostaje uksztatowany w wyniku procesu fadowania sie trojlistkowej tarczki
zarodkowej
zgiecie sie zarodka w okolicy gowowej powstanie fadu gowowego
zgiecie sie zarodka w okolicy ogonowej powstanie fadu ogonowego
wzrost tarczki zarodkowej na szerokosc i zagiecie jej brzegow bocznych wytwarza prawy i lewy fad
boczny
wraz z wytworzeniem sie fadow dochodzi do oddzielenia sie zarodka od bon podowych
zarodek rosnie szybciej w osi dugiej, okolica grzbietowa wzrasta szybciej od brzusznej, w zwiazku
z czym nastepuje uniesienie sie zarodka wzgledem pecherzyka zotkowego
w koncu 3 tygodnia zaczyna sie powstawanie fadu gowowego i jest zwiazane z intensywnym
rozwojem ektodermy cewy nerwowej w okolicy gowowej
powstajacy zawiazek przodomozgowia grubieje i wzrasta grzbietowo ku jamie owodni, a nastepnie
przed bona ustno-gardowa oraz przed i nad zawiazkiem serca
w czasie powstania fadu gowowego czesc pecherzyka zostaje wciagnieta do zarodka od tego
momentu endoderma pecherzyka tworzy jelito przednie
jelito przednie lezy miedzy zawiazkiem mozgu oraz serca i konczy sie slepo bona ustno-gardowa
lub gebowo-gardowa
naprzeciw jelita przedniego w ektodermie okrywajacej okolicy gowowej wytwarza sie zagebienie
tworzace zatoke ustna
bona ustno-gardowa stanowi granice miedzy jelitem przednim a zatoka ustna;
jest zbudowana z ektodermy i endodermy
po zaniku bony dochodzi do poaczenia miedzy jama owodni, a
ukadem pokarmowym
wraz z powstaniem fadu gowowego nastepuje przemieszczenie mezodermy (somitow od 3 do 5)
tworzacej przegrode poprzeczna
przegroda poprzeczna od tej chwili jest zlokalizowana ogonowo wzgledem serca i przeksztaca sie w
zasadnicza czesc przepony
w mezodermie przegrody poprzecznej rozwija sie watroba
43
przed utworzeniem fadu gowowego wewnatrzzarodkowa jama ciaa ma ksztat podkowy, po

zagieciu jama osierdzia lezy brzusznie, w 2 kanay osierdziowo-otrzewnowe acza sie z jama
otrzewnej
w tym stadium jama otrzewnej po prawej i lewej stronie aczy sie z pozazarodkowa jama ciaa
fad ogonowy tworzy sie poznij niz gowowy i jest wynikiem wzrostu cewy nerwowej w kierunku
grzbietowym i ogonowym
w czasie tego wzrostu czesc pecherzyka zotkowego zostaje wciagnieta do zarodka, od tego
momentu stanowiac endoderme jelita tylnego
obwodowa czesc jelita tylnego tworzy stek
stek
jest zawiazkiem dla pecherza moczowego i odbytnicy
jest oddzielony od jamy owodni bona stekowa
po utworzeniu fadu ogonowego szypua aczaca przylega do brzusznej powierzchni zarodka, a
omocznia zostaje wciagnieta do szypuy
w ektodermie pokrywajacej okolice ogonowa tworzy sie zagebienie, stanowiace zawiazek odbytu,
oddzielone od jelita tylnego bona odbytnicza
bona odbytnicza peka w 8 tygodniu aczac jelito z jama owodni
po zagieciu sie prawej i lewej sciany bocznej, ich zblizeniu w linii srodkowej i utworzeniu
cylindrycznego zarodka z pozostaej czesci pecherzyka zotkowego powstaje jelito srodkowe
jelito srodkowe aczy sie z pecherzykiem zotkowym poprzez przewod zotkowo-jelitowy
przewod zotkowo-jelitowy w miare wzrostu zarodka zbliza sie do szypuy brzusznej, po czym w
szczatkowej postaci wchodzi w skad sznura pepowinowego
aczenie scian bocznych powoduje zredukowanie poaczenia miedzy pozazarodkowa a
wewnatrzzarodkowa jama ciaa (waskie poaczenie miedzy tymi jamami wystepuje do 10 tygodnia)
w wyniku szybkiego wzrostu jamy owodni pozazarodkowa jama ciaa zmniejsza sie i zarasta, a
nabonek owodniowy pokrywa sznur pepowinowy
CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA ZARODKA I PODU
ROZWOJ PRENATALNY
okres przedzarodkowy- od zapodnienia do konca 3 tygodnia (21 dnia).

+Zygota przez stadia moruli i blastocysty przeksztaca sie w trojlistkowa tarczke zarodkowa
(ektoderma, endoderma, mezoderma)
44
okres zarodkowy- od poczatku 4 do konca 8 tygodnia (22- 56,60 dzien)

Wg. Sheparda koniec okresu zarodkowego okresla sie wedug nastepujacych kryteriow:
-54-60 dzien ciazy
-dugosc ciemieniowo- siedzeniowa 33 mm
-koniec XXIII stadium wg Streetera
-zakonczenie gownej organogenezy
+ rozpoczyna sie proces powstawania, szybkiego wzrostu i roznicowania najwazniejszych narzadow
ustroju (organogeneza), ale nie jest to zbyt scise, poniewaz rozwoj OUNu i ukadu sercowonaczyniowego rozpoczyna sie w ciagu 3 tygodnia rozwoju.
+ zachodzi poczatek formowania sie zarysow ciaa zarodka (morfogeneza).
+okres szczegolnej wrazliwosci na dziaanie czynnikow teratogennych. Narazenie na wpyw
czynnikow teratogennych prowadzi do obumarcia zarodka lub do powstania wad wrodzonych
okres podowy- od 9 tygodnia do konca 38 tygodnia

+kontynuacja procesu roznicowania morfologicznego i czynnosciowego tkanek, narzadow i ukadow
+zarodek przeksztaca sie w pod
+wyglad zewnetrzny (zalezny od rozwoju mozgu, serca, watroby, somitow, konczyn, uszu, oczu,
nosa) upodabnia go do cech dziecka
jajo podowe - wszelkie struktury powstajace w zyciu prenatalnym od zapodnienia, tzn. zarodek,
pod, bony pozazarodkowe (ozysko, sznur pepowinowy)
NAJWAZNIEJSZE CECHY MORFOLOGICZNE ZARODKA

4 TYDZIEN
na poczatku zarodek nieznacznie zgina sie

4-12 somitow tworza uwypuklenia po obu stronach cewy nerwowej
cewa nerwowa jest zamknieta w odcinku srodkowym, niezamknieta czesc przednia i tylna
tworza otwor nerwowy przedni i tylny
okoo 24 dnia pojawiaja sie pierwszy (zuchwowy) i drugi (gnykowy) uk skrzelowy
nastepuje zgiecie zarodka i utworzenie fadu gowowego i ogonowego
zawiazek serca tworzy uwypuklenie na powierzchni brzusznej
okoo 26 dnia pojawia sie trzecia para ukow skrzelowych
zarasta otwor nerwowy przedni
powstaja 3 pecherzyki mozgowe, tworzace charakterystyczne uwypuklenie okolicy
gowowej
zgiecie gowowe i ogonowe nadaje zarodkowi ksztat litery C
w wyniku fadowania poprzecznego nastepuje oddzielenie sie zarodka od pecherzyka
zotkowego
zawiazki konczyn gornych tworza mae zgrubienia na brzuszno-bocznej powierzchni
zarodka
uwidaczniaja sie doki uszne- zawiazki ucha wewnetrznego
28 dnia zarasta otwor nerwowy tylny
powstaje czwarta para ukow skrzelowych
tworza sie paczki konczyn dolnych
powstaja plakody soczewkowe- przysze soczewki, w formie zgrubien ektodermalnych na
bocznych powierzchniach gowy
ogon stanowi wyrazna ceche zarodka
45
5 TYDZIEN
szybki wzrost i roznicowanie sie pecherzykow mozgowych

okolica twarzowa gowy zbliza sie do wyniososci sercowej
z zagebienia ektodermy okolicy drugiego uku skrzelowego wytwarza sie zatoka szyjna
w zawiazku konczyny przedniej tworzy sie pytka doniowa
6 TYDZIEN
w zawiazkach konczyn gornych mozna wyroznic okolice okciowa, nadgarstkowa i

promienisty zarys palcow
roznicowanie zawiazka konczyny dolnej zachodzi nieco pozniej
powstaje przewod suchowy zewnetrzny, ktory aczy sie ze zgrubieniem mazowiny usznej
zawiazek oka jest wyrazniejszy, z powodu pojawienia sie barwnika siatkowki
gowa zgina sie nad wyniososcia sercowa
okolica szyjna i grzbietowa zaczyna sie prostowac
w okolicy ledzwiowo-krzyzowej widoczne sa somity
7 TYDZIEN
poaczenie miedzy jelitem, a pecherzykiem zotkowym ograniczone jest do szczatkowego

przewodu zotkowo-jelitowego
powstaje fizjologiczna przepuklina pepowinowa w wyniku wnikania jelita do jamy
pozazarodkowej ciaa w czesci blizszej sznura pepowinowego
konczyny przednie wyduzaja sie i kieruja na wyniososc sercowa
pojawiaja sie zagebienia w pytkach doniowych
8 TYDZIEN
na poczatku palce doni sa rozdzielone, palce stop wyraznie widoczne, ale zrosniete
ogon grubieje i skraca sie
zarodek ma cechy charakterystyczne dla czowieka, ale okolica gowowa dominuje nad reszta
ciaa (gowa stanowi poowe dugosci zarodka)
wyraznie wyksztaca sie okolica szyjna
okolica brzuszna mniej uwypuklona
skraca sie sznur pepowinowy, jego blizsza czesc jest szeroka w zwiazku z przemieszczonym
jelitem
oczy sa otwarte, ale w koncu 8 tygodnia nastepuje zamkniecie powiek
mazowiny uszne przyjmuja ostateczny ksztat, ale sa nisko osadzone na gowie
nie mozna rozpoznac pci
pod koniec 8 tygodnia zarodek ma 28 somitow
somity i uki skrzelowe stanowia wyrazna ceche zewnetrzna
powierzchnia zarodka pokryta pierwotnym naskorkiem
dugosc ciemieniowo- siedzeniowa (CS) 28-30 mm
masa ciaa- okoo 1g
46
NAJWAZNIEJSZE CHARAKTERYSTYCZNE CECHY PODU

9-12 TYDZIEN
szeroka twarz
szeroko rozstawione oczy
zamkniete powieki
nisko osadzone uszy
pojawiaja sie pierwsze ogniska kostnienia w czaszce i kosciach dugich
konczyny dolne sa krotkie i cienkie
konczyny gorne w koncu 12 tygodnia osiagaja prawie normalna dugosc
w okolicy pytek paznokciowych pojawiaa sie zagebienia
do konca 9 tygodnia zewnetrzne narzady pciowe zenskie i meskie sa podobne, rozroznianie pci
jest mozliwe w 12 tygodniu
w poowie 10 tygodnia zanika przepuklina fizjologiczna, poniewaz petle jelitowe powracaja do
jamy brzusznej
w watrobie rozpoczyna sie okres hemopoezy
wedug niektorych autorow poczatek hemopoezy stanowi granice miedzy okresem zarodkowym
a podowym.
rozpoczyna sie wytwarzanie moczu
pod zaczyna poykac pyn owodniowy i wydalac mocz do jamy owodniowej
produkty przemiany materii przenikaja przez bone ozyskowa i wnikaja do krazenia
matczynego
nastepuje poczatek aktywnosci ruchowej, gdyz pod reaguje na bodzce
u 12-tygodniowych podow po draznieniu okolicy wargowej wystepuje odruch ssania, a
draznienie zamknietych powiek powoduje odruch zamykania oczu
CS- 87 mm
masa ciaa 45g
13-16 TYDZIEN
szybszy wzrost tuowia wzgledem gowy

wyduzaja sie konczyny dolne
szybkie kostnienie ukadu szkieletowego, ktore mozna wykryc na zdjeciach rtg
w 16 tygodniu jajniki sa zroznicowane, a pierwotne pecherzyki jajnikowe zawieraja komorki
jajowe
mazowiny uszne przesuwaja sie w miejsca ostatecznego poozenia
CS- 140 mm
masa ciaa- 200g
17-20 TYDZIEN
ruchy podu sa wyczuwalne przez matke

po 20 tygodniu skora zostaje pokryta przez maz podowa- wydzieline gruczoow ojowych
zmieszana ze zuszczonymi komorkami naskorka
na powierzchni podu wystepuje meszek (lanugo)
na gowie pojawiaja sie wosy, nad oczami brwi
powstaje tkanka tuszczowa brunatna, ktora jest umiejscowiona u podstawy okolicy karku, za
47
mostkiem i w okolicy okoonerkowej

w 18 tygodniu ostatecznie wyksztacona jest macica, zaczyna sie proces udrazniania pochwy
w 20 tygodniu jadra sa umiejscowione na tylnej scianie brzucha i rozpoczyna sie proces
zstepowania
CS- 190 mm
masa ciaa- 460g
21-25 TYDZIEN
ciao podu jest bardziej proporcjonalne

zwieksza sie masa ciaa
skora pomarszczona, czesciowo przezroczysta, koloru rozowego lub czerwonego
w naczyniach mozna zobaczyc krew
w 24 tygodniu pneumocyty typu II zaczynaja wydzielac surfaktan
pojawiaja sie paznokcie
przedwczesnie urodzony 22-25-tygodniowy pod moze zyc, z reguy umiera przez niedojrzaosc
ukadu oddechowego
CS- 250 mm
masa ciaa- 1000 g
26-29 TYDZIEN
nastepuje ponowne otwarcie oczu

wosy na gowie i meszek sa dobrze rozwiniete
rozwija sie tkanka tuszczowa podskorna (tuszcz zoty)
w 28 tygodniu konczy sie erytropoeza w watrobie i sledzionie, od tego momentu gownym
miejscem tworzenia komorek krwi jest szpik kostny
pod urodzony w tym okresie jest zdolny do zycia przy intensywnej opiece
puca i ukad naczyniowy puc sa dobrze rozwiniete
zachodzi wymiana gazowa
stopien rozwoju OUNu pozwala na kontrolowanie akcji oddechowej i regulacje ciepoty ciaa
podu
CS- 280 mm
masa ciaa- 1700g
30-34 TYDZIEN
w koncu tego okresu skora jest gadka i rozowa

konczyny sa okrage i pene
tkanka tuszczowa podskorna stanowi 8% masy ciaa
w 30 tygodniu pojawia sie odruch zreniczny
CS-320 mm
masa ciaa- 2500g
48
35-38 TYDZIEN
pod zenski wzrasta wolniej od meskiego i jest lzejszy

zanika meszek
wosy na gowie staja sie grubsze i duzsze
paznokcie pokrywaja opuszki palcow doni i stop
tkanka tuszczowa stanowi okoo 16% masy podu
pod dojrzay (po 38 tygodniach od zapodnienia) ma biaa lub niebiesko-rozowa skore
gowa mniejsza w stosunku do pozostaych czesci ciaa, ale jej obwod nadal jest duzy
w 36 tygodniu obwod gowy i obwod brzucha sa prawie jednakowe i odtad obwod brzucha moze
przewazac nad obwodem gowy
klatka piersiowa wyraznie zarysowana, wystepuja wzniesienia okolicy gruczoow piersiowych u
obojga pci
jadra z zasady znajduja sie w mosznie
dla podu 35-tygodniowego charakterystyczny jest silny uchwyt doni i reakcja na swiato
w tym okresie nastepuje obnizeni dna macicy ciezarnej
CS- 360 mm
masa ciaa 3400g
CZYNNIKI WPYWAJACE NA WZROST WEWNATRZMACICZNY PODU
podstawowym zrodem energii dla podu jest glukoza i aminokwasy

opoznienie w rozwoju wewnatrzmacicznym (IUGR- intrauterine growth retardation) moze byc
skutkiem niedozywienia matki
palenie papierosow, picie alkoholu, zazywanie narkotykow przez ciezarna negatywnie wpywa na
wzrost wewnatrzmaciczny podu
w ciazy mnogiej pody sa mniejsze niz w ciazy pojedynczej
uszkodzenie przepywu maciczno-ozyskowego krwi moze spowodowac godzenie podu i w
rezultacie uposledzenie jego rozwoju
zaburzenia w czynnosci ozyska i jego wady redukuja powierzchnie wymiany gazowej miedzy
podem a krazeniem matczynym opozniajac rozwoj podu
IUGR moze byc uwarunkowane czynnikami genetycznymi (aberracje chromosomowe, mutacje
genowe)
Masa noworodka zalezy bardziej od genow matki, geny ojcowskie maja wiekszy wpyw na rozwoj
postnatalny dziecka.
OKRESLENIE CZASU TRWANIA CIAZY, TERMINU PORODU, WIEKU ZARODKA I
PODU
Wiek miesiaczkowy ciazy- liczymy poczatek ciazy od pierwszego dnia ostatniej miesiaczki; w
tym wypadku ciaza trwa 280 dni lub 40 tygodni lub 10 miesiecy ksiezycowych lub 9 i
miesiaca kalendarzowego
Wiek owulacyjny ciazy (wiek zapodnieniowy)- za poczatek ciazy przyjmujemy owulacje lub
zapodnienie; w tym wypadku ciaza trwa 266 dni lub 38 tygodni lub 9 i miesiaca
ksiezycowego lub 8 i miesiaca kalendarzowego
Regua Naegelego- czas trwania ciazy i termin porodu okresla sie dodajac do daty pierwszego
dnia ostatniej miesiaczki 7 dni i odejmujac 3 miesiace kalendarzowe
49
+
+
+
+
+
Zasada ta sprawdza sie, gdy kobieta ciezarna miaa regularne, trwajace 28 dni cykle
miesiaczkowe. Gdy cykle sa duzsze, odejmuje sie tyle dni ile wynosi roznica od cyklu 28dniowego, a przy cyklach krotszych roznice dni dodaje sie
Ciaza pierworodek z reguy trwa duzej niz u wielorodek
Tendencja do wyduzenia czasu ciazy jest cecha rodzinna
Czas trwania ciazy mozna ustalic na podstawie wysokosci dna macicy; w 16 tygodniu- dno
poozone 1-2 palce nad spojeniem onowym, w 20 tygodniu- na wysokosci pepka
Orientacyjnym wskaznikiem czasu trwania ciazy sa ruchy podu; w koncu 20 tygodnia ruchy sa
wyczuwane przez pierworodki, w koncu 18 tygodnia- przez wielorodki
klinicznie okres ciazy dzieli sie na 3 trymestry, kazdy po 3 miesiace ksiezycowe

wiek zarodka lub podu ustala sie na podstawie pomiarow dugosci, masy ciaa, liczby somitow,
cechy budowy zewnetrznej oraz obserwacji i pomiarow ultrasonograficznych
z pomiarow dugosci najwieksza wartosc ma pomiar ciemieniowo-siedzeniowy (CS) lub
ciemieniowo-posladkowy
wymiar ciemieniowo-pietowy jest trudniejszy do ustalenia ze wzgledu na trudnosc wyprostowania
zarodka
w badaniach USG oblicza sie wymiar dwuciemieniowy, piersiowy i CS
W Katedrze Embriologii Instytutu Carnegie w Waszyngtonie utworzono muzeum zarodkow
ludzkich. Na podstawie zgromadzonego materiau podzielono rozwoj zarodkowy czowieka na
stadia rozwojowe. W zaleznosci od autorow stadia te nazywa sie stadiami rozwojowymi
Streetera, ORahillyego, Nashimury lub stadiami Carnegie
ozysko
- przejsciowy narzad podowy
- oba ukady krazenia (matki i zarodka/podu) oddziela cienka warstwa tkankowa (tzw. bariera ozyskowa
lub bona ozyskowa), przez ktora odbywa sie wymiana fizjologiczna skadnikow gazowych, produktow
odzywczych, metabolitow, przeciwcia i wielu innych zwiazkow
- ozysko ludzkie nalezy do typu:
prawdziwego
tarczowego
labiryntowego
krwiokosmowkowego
kosmowkowo-omoczniowego
doczesnego
- rozwija sie i skada z dwoch, zespalajacych sie w caosc, czesci:
czesci matczynej pochodzacej z doczesnej podstawnej
czesci podowej tworzacej sie z kosmowki kosmatej (wochatej)
- ok. 7. dnia trofoblast (wnikajac w bone sluzowa macicy) roznicuje sie na dwie warstwy:
wewnetrzna (cytotrofoblast)
zewnetrzna (syncytiotrofoblast)
niewyksztacone bony komorkowe
poczatkowo mae i pojedyncze, stopniowo coraz wieksze i zlewajace sie lakuny (zatoki)
w pozniejszym okresie poaczone lakuny tworza przestrzenie miedzykosmkowe wysane
syncytiotrofoblastem
po uszkodzeniu, przez enzymy proteolityczne trofoblastu, naczyn krwionosnych bony sluzowej
macicy krew matczyna stopniowo napywa do lakun - przestrzeni miedzykosmkowych
- na poczatku 3. tygodnia pojawiaja sie kosmki pierwotne (zwane pierwotnymi kosmkami piennymi); sa to
50
uwypuklenia syncytiotrofoblastu, do ktorych w formie rdzenia wnikaja komorki cytotrofoblastu

- przekroj poprzeczny kosmka pierwotnego
czesc srodkowa (komorki cytotrofoblastu o jasniejszej cytoplazmie i wyraznej bonie komorkowej)
czesc obwodowa (syncytialna, brak granic komorkowych, ciemniejsza cytoplazma, liczne
mikrokosmki na powierzchni)
- kiedy do cytotrofoblastycznego rdzenia kosmka pierwotnego zaczynaja wnikac komorki mezenchymalne
wywodzace sie z pozazarodkowej mezodermy sciennej (lub z cytotrofoblastu), powstaja kosmki wtorne
(wtorne kosmki pienne)
- w koncu 3. tygodnia czesc komorek mezodermalnych roznicuje sie na wyspy krwiotworcze i wyspy
naczyniowe, stanowiace poczatek przyszego krazenia
- kosmki, w ktorych wystepuja drobne naczynia krwionosne, nazywa sie kosmkami ostatecznymi lub
kosmkami trzeciorzedowymi
- w 4. tygodniu caa powierzchnia kosmowki pokryta jest licznymi kosmkami ostatecznymi;
dochodzi do zblizenia sie naczyn wosowatych zrebu kosmka z systemem naczyn wosowatych, ktory
powstaje w mezodermie pyty kosmowkowej i w szypule aczacej
w ten sposob tworzy sie pozazarodkowy ukad naczyniowy aczy sie on z naczyniami
wewnatrzzarodkowymi i ostatecznie nastepuje poaczenie zarodka z przyszym ozyskiem
- ok. 21. dnia wewnatrzkosmkowe naczynia wosowate acza sie z naczyniami pepowinowo-omoczniowymi
i rozpoczyna sie krazenie ozyskowe (typu kosmowkowo-omoczniowego)
odzywianie na drodze dyfuzji zanika ( odzywianie na drodze krwionosnej)
cytotrofoblast niektorych kosmkow rozrasta sie, przenika przez syncytiotrofoblast i dociera do
endometrum
- utworzone w ten sposob wypustki cytotrofoblastyczne acza sie z sasiednimi tworzac cienka
jedno- lub wielopokadowa warstwe cytotrofoblastyczna zwana zewnetrzna pokrywa
cytotrofoblastyczna
- pokrywa cytotrofoblastyczna poczatkowo powstaje na biegunie zarodkowym, wkrotce
rozprzestrzenia sie nad biegunem wegetatywnym i dzieki temu przyczynia sie do scislejszego
przylegania pecherzyka kosmowki z bonami doczesnymi
- kosmki, ktore przyczepiaja sie do tkanki matczynej, nazywa sie kosmkami kotwiczacymi, piennymi lub
czepnymi
-pozostae kosmki, rozgaeziajace sie w przestrzeniach miedzykosmkowych na ksztat drzewa, to kosmki
rozgaezione lub wolne
- pod koniec 2. miesiaca zycia obserwuje sie roznice w proliferacji trofoblastu i budowie kosmkow:
na biegunie zarodkowym wzrost kosmkow intensywny
na biegunie przeciwlegym (wegetatywnym) rozrzedzenie kosmkow, a nastepnie wygadzenie
powierzchni (rola w tym procesie rowniez ucisku doczesnej podstawnej)
- ostatecznie w 3. miesiacu podzia kosmowki na kosmata i gadka
- KOSMOWKA KOSMATA ACZY SIE Z DOCZESNA PODSTAWNA I POWSTAJE OZYSKO
- kosmowka gadka zawiera gownie komorki cytotrofoblastu; przylega z jednej strony do bony
owodniowej, a z drugiej do doczesnej sciennej
- bona sluzowa macicy w czasie ciazy przeksztaca sie w bone doczesna (doczesna), a zmiany w niej
zachodzace nazywa sie reakcja doczesnowa
- doczesna, podobnie jak ozysko, jest tkanka dokrewna wydziela m.in. relaksyne i prolaktyne
- w zaleznosci od poozenia wzgledem miejsca implantacji wyroznia sie:
doczesna podstawna
lezy ponizej zagniezdzonego zarodka
tworzy czesc matczyna ozyska
jej warstwa zbita i gabczasta + trofoblast przeksztacaja sie w pyte doczesnowa lub pyte
podstawna
dodatkowym elementem pyty doczesnowej jest odkadajacy sie na powierzchni trofoblastu
fibrynoid
warstwa gabczasta bony doczesnej jest strefa graniczna, w ktorej nastapi oddzielenie ozyska w
koncowej fazie porodu
doczesna torebkowa, zwana zagieta
51
pokrywa zarodek od strony swiata macicy

wraz ze wzrostem zarodka i znacznym powiekszeniem sie jamy owodni aczy sie od strony:
- wewnetrznej z bona owodniowo-kosmowkowa
- zewnetrznej z doczesna scienna
doczesna scienna
pozostaa czesc bony sluzowej macicy
- pyta doczesnowa wytwarza, naprzeciw penetrujacego trofoblastu kosmowki kosmatej, przegrody zwane
ozyskowymi; ozysko zostaje podzielone na kilkadziesiat pol stanowiacych liscienie (paty, paciki) ozyska
przegrody ozyskowe nie docieraja do przeciwlegej pyty kosmowkowej, w zwiazku z czym istnieje
poaczenie miedzy przestrzeniami miedzykomorkowymi sasiednich liscieni
- poaczenie doczesnej torebkowej z doczesna scienna z rownoczesnym zanikiem nabonka pokrywajacego
endometrium powoduje zamkniecie jamy macicy
- ok. 22. tygodnia wskutek niedokrwienia doczesna torebkowa zanika i wtedy bona owodniowokosmowkowa aczy sie z doczesna scienna
- po 3. miesiacu ozysko jest w peni rozwinietym narzadem
- liscien jednostka morfologiczno-czynnosciowa ozyska
- ozysko skada sie z 10-38 liscieni
- po 3. miesiacu ozysko rosnie wraz z macica (wzrost ten jest spowodowany przyrostem i wyduzeniem sie
kosmkow)
- rozrastajace sie ozysko nie wykracza poza granice swojego przyczepu
- w skad dojrzaego drzewa kosmkowego wchodza:
kosmki pienne (pierwszorzedowe)
ich rozgaezienia (kosmki posrednie, drugorzedowe)
rozgaezienia kosmkow posrednich kosmki koncowe (trzeciorzedowe)
- paczki trofoblastyczne (paczki syncytialne) sa najbardziej obwodowymi uwypukleniami systemu
kosmkowego
- gowne miejsce wymiany skadnikow miedzy krazeniem podowym a matczynym jest kosmek koncowy, w
ktorym naczynia krwionosne stanowia ponad 50% zrebu kosmka
Budowa kosmkow:
- miedzy 2. a 4. miesiacem trofoblast kosmkow skada sie z wewnetrznej warstwy komorek cytotrofobastu i
zewnetrznej syncytiotrofoblastu
- w cytotrofoblascie obserwuje sie mitozy i warstwa ta peni funkcje rozrodcza dla syncytium
- warstwa syncytialna powstaje przez fuzje komorek Langhansa (cytotrofoblastu)
- w syncytiotrofoblasciewystepuja bogato rozwinieta SER, liczne pecherzyki, mitochonrdia oraz ziarnistosci
tuszczow, a jego powierzchnia pokryta jest licznymi mikrokosmkami z warstwa glikokaliksu na szczycie
- zrab kosmka zawiera komorki mezenchymalne, komorki Hofbauera (makrofagi) oraz naczynia wosowate i
wokna
komorki Hofbauera sa makrofagami i odgrywaja wazna role w przemianach zachodzacych w
kosmku
- po 4. miesiacu zanika cytotrofoblast i zwieksza sie liczba naczyn oraz nastepuje ich przemieszczenie tuz
pod warstwa syncytiotrofoblastu
- komorki cytotrofoblastu stopniowo zanikaja zarowno w kosmkach jak i w pycie doczesnowej; zanika
rowniez tkanka aczna w zrebie kosmka
- w tym okresie powstaja wezy trofoblastyczne (przegrupowanie jader syncytiotrofoblastu powodujace
zgrubienia)
- pytki syncytialne lub pytki naczyniowo-nabonkowe powstaja przez zblizenie sie do siebie naczyn
wewnatrzkosmkowych; sa one miejscem w kosmku ozyskowym, w ktorym bariera morfologiczna miedzy
krwia podu a matki zostaa maksymalnie zredukowana
- na powierzchni matczynej kosmkow oraz w miejscu po zaniku cytotrofoblastu w pycie doczesnowej
pojawia sie fibrynoid (rozpoczyna sie od powstania ozyska, ale nasila sie w 3. trymestrze ciazy); fibrynoid
skada sie gownie z woknika osocza krwi
- bariera ozyskowa
w poczatkowych stadiach 23m
52
po 4. miesiacu - 2 m
pod koniec ciazy od 2 do 60 m (odkadanie sie fibrynoidu)
- ozysko ludzkie zaliczane jest do typu krwiokosmowkowego; krew matczyna oddzielaja od krwi podu 3
warstwy kosmka (trofoblast, tkanka aczna zrebu kosmka i srodbonek naczynia kosmka)
- dojrzae ozysko ludzkie:
ksztat dysku (tarczy)
srednica ok. 20 cm
grubosc ok. 2,5 cm
masa ok. 500 g (ok. 1/6 masy podu)
na powierzchni matczynej wystepuja bruzdy, rowki (pozostaosc po przegrodach ozyskowych),
ktore nadaja jej zrazikowy charakter
gadka powierzchnia podowa pokryta jest przezroczysta owodnia, pod ktora przebiegaja
promieniscie rozchodzace sie od sznura pepowinowego naczynia krwionosne
KRAZENIE OZYSKOWE
- cakowita powierzchnia bariery wynosi ok. 14 m2
- krew podowa pynie z tetnic biodrowych podu do dwoch tetnic pepowinowych i dalej do bogatej sieci
naczyniowej kosmkow, a powraca przez zye pepowinowa, ktora uchodzi do zyy gownej dolnej podu
- cisnienie krwi w naczyniach podowych wynosi 4 kPa (30 mmHg), w przestrzeniach miedzykosmkowych
zaledwie 1,3 kPa (10 mmHg); dzieki tej roznicy cisnien naczynia kosmkowe nie zapadaja sie
KRAZENIE MATCZYNE
- rozpoczyna sie w 2. tygodniu ciazy
- krew wnika do przestrzeni miedzykosmkowych przez tetnice maciczno-ozyskowe (tetnice spiralne bony
sluzowej macicy), ktore przenikaja przez pyte podstawna
- cakowita pojemnosc przestrzeni miedzykosmkowych wynosi ok. 175 ml krwi matczynej
- przepyw krwi przez kosmki 400 ml/min
- cisnienie krwi w tetnicach 9,3 kPa (70 mmHg)
CZYNNOS OZYSKA
funkcja oddechowa
funkcja odzywcza
funkcja wydalnicza
funkcja ochronna
funkcja wewnatrzwydzielnicza
prawdopodobnie udzia w zapoczatkowaniu porodu
- przenoszenie substancji przez bone podowa odbywa sie przez:
dyfuzje prosta
dyfuzje wspomagana
transport aktywny
endocytoze
- fagocytoze
- ultrafagocytoze
- pinocytoze
- syncytiotrofoblast ( duza liczba mikrokosmkow, liczne mitochondria, pecherzyki pinocytarne, duze stezenie
enzymow np. fosfatazy zasadowej) warunkuje aktywny transport
- erytrocyty i leukocyty zdolne sa do przenikania przez bariere ozyskowa w obie strony
- jest gruczoem dokrewnym
2 rodzaje hormonow steroidowych
- progesteron
- estrogeny (stay wzrost macicy, gruczoow sutkowych, zewnetrznych narzadow pciowych matki,
rozluznienie stawow krzyzowo-biodrowych, zwiekszaja wrazliwosc kurczliwa myometrium)
2 rodzaje hormonow glikoproteinowych
53
- gonadotropina kosmwkowa (hCG)

~ skada sie z dwoch podjednostek i
~ stezenie zwieksza sie bardzo szybko na poczatku ciazy
~ najwieksze stezenie miedzy 8. a 12. tygodniem
~ dziaa stymulujaco na wydzielanie ciaka zotego wydzielanie progesteronu i estrogenow
- hormon somatomammotropowy (hCS) zwany takze hormonem laktotropowym (hPL) lub
laktogenem oyskowym
~ wpywa na metabolizm weglowodanow i tuszczow w organizmie matki
~ zwieksza przyswajanie przez pod glukozy i kwasow tuszczowych
ponadto pod koniec ciazy wydziela jest relaksyna
zintegrowana jednostka podowo-ozyskowa
- synteza estrogenow i progesteronu rowniez w nadnerczach i watrobie podu
od ok. 4. miesiaca ozysko jest gownym miejscem wydzielania progesteronu syntetyzowanego z
cholesterolu matczynego
produkcja progesteronu i estrogenow w ozysku zastepuje ich synteze przez jajniki, dzieki czemu
mozna jajniki usunac w razie potrzeby w trakcie ciazy
niehormonalne biaka ozyskowe
- biaka ciazowe ( w duzej ilosci poza ozyskiem gownie w surowicy krwi kobiety ciezarnej)
- biaka ozyskowe ( biaka strukturalne obecne wyacznie w ozysku)
- ozysko zyje okoo 266 dni
- ozysko + bony podowe popod (wydalanie okoo 30 minut po urodzeniu dzieciaczka)
- ozysko
przejsciowy narzad zbudowany z tkanek matki i zarodka
komorki dwoch roznych genotypow
zespo podowo-ozyskowy z immunologicznego punktu widzenia to naturalny przeszczep odporny
na odrzucenie
cecha komorek trofoblastu jest zmniejszona ekspresja antygenow transplantacyjnych
w trofoblascie BRAK antygenow zgodnosci tkankowej (HLA)
fibrynoid - jest rowniez elementem strukturalnym bariery immunologicznej
WADY W ROZWOJU OZYSKA I INNE STANY PATOLOGICZNE
- nieprawidowy rozwoj trofoblastu ciazowa choroba trofoblastyczna
zasniad groniasty cakowity
ciaza bez zarodka
puste jajo podowe
jest wynikiem imprintingu ojcowskiego wszystkie chromosomy pochodza od ojca, rzadko
chromosomy pochodzenia dwurodzicielskiego; zapodnienie oocytu bez jadra
1:1000 do 1:2000 ciaz
najczesciej matki ponizej 20 r.z. lub powyzej 39 r.z.
kosmki obrzekniete, nadmiernie rozwiniete, duza ilosc naczyn krwionosnych
czesto dochodzi do poronienia, jesli nie to typowe objawy ciazy
nadmiernie podwyzszony -hCG
zasniad groniasty czesciowy
uposledzony rozwoj zarodka
niewielkie zmiany obrzekowe kosmkow
samoistne poronienia nie wystepuja przed 2. trymestrem
rzadko dochodzi do porodu
zarodek jest triploidalny z dwoma kompletami chromosomow od ojca
fragmenty trofoblastu (ozyska), ktore pozostana w macicy (po porodzie, aborcji, poronieniu)
moga doprowadzic do stanu okreslanego jako trwaa choroba trofoblastyczna; moze sie rowniez
rozwinac agodny nowotwor nazwany guzem miejsca ozyskowego
54
rak kosmowki (kosmowczak)

proliferacja komorek zasniadu groniastego cakowitego
wydziela bardzo duzo gonadotropiny kosmowkowej
* weze zarodkowy blastocysty zarodek (wpyw genow matki)
* trofoblast kosmowka i ozysko (wpyw genow ojca)
- ozysko przodujace
zagniezdzenie blastocysty w dolnej czesci macicy
odklejanie sie ozyska
niedotlenienie podu
- zawa ozyska
ok. 50% badanych po urodzeniu ozysk
wynaczynienie krwi matczynej lub zakrzepica w naczyniu zrazikowym
- mae ozysko kobiety z nadcisnieniem tetniczym
- duze ozysko ciezka choroba hemolityczna podu przy niezgodnosci czynnika Rh
- wiele innych, ale mysle, ze nikt nas na 1. roku nie bedzie o to pytac ( jesli kogos fascynuja inne przypadki
Bartel strona 229 )
SZNUR PEPOWINOWY
- ok. 20. dnia zarodek znajduje sie miedzy pecherzykiem owodni a pecherzykiem zotkowym i przyczepiony
jest do pyty kosmowkowej przez tworzaca sie szypue aczaca
- caosc zawieszona w jamie kosmowki
- szypua aczaca skada sie z mezodermy pozazarodkowej (w niej brzusznie poozona szypua pecherzyka
zotkowego, zawierajaca endodermalny przewod zotkowy i naczynia zotkowe, oraz sasiadujace od strony
ogonowej omocznia i naczynia omoczniowo-pepowinowe)
- w wyniku poaczenia sie czesci szypuy powstaje pepowina
- pepowina pokryta jest jednowarstwowym nabonkiem owodniowym
- po porodzie 35-60 cm dugosci, srednica 2 cm
- zawiera tkanke aczna z dwiema tetnicami i jedna zya
PROBY CIAZOWE
- wczesne rozpoznanie ciazy opiera sie na wykryciu gonadotropiny kosmowkowej (hCG), ktora pojawia sie
we krwi matczynej 8-9 dnia po zapodnieniu i nieco pozniej w moczu
- USG pozwala wykryc ciaze najwczesniej ok. 5. tygodnia
WADY WRODZONE
- trwae uszkodzenie dotyczace budowy lub funkcji, do ktorego doszo w zyciu prenatalnym, a ktore zostaje
rozpoznane tuz po urodzeniu lub w dalszych okresach zycia
- malformacja
wada strukturalna
wczesny okres embrionalny
od samego poczatku tkanka rozwija sie nieprawidowo, sabo, powodujac ancuchowo kolejne
defekty
- znieksztacenia (deformacje)
dziaanie si mechanicznych
wtorne znieksztacenie ksztatu lub poozenia danej czesci ciaa
np. wrodzony krecz szyi, stopa konsko-szpotawa, wrodzone zwichniecie stawu biodrowego
- rozerwanie, przerwanie, brak acznosci
prawidowy rozwoj danej tkanki nagle ulega przerwaniu
55
np. nietypowy rozszczep twarzy, jamistosc mozgu

- dysplazja
rozwija sie w okresie zarodkowym
zwiazana z zaburzeniami jednogenowymi
dochodzi do zaburzen we wasciwej organizacji tkanek (dysplazja tkankowa) lub nabonka
(dysplazja nabonkowa)
defekt polega na zmieszaniu sie tkanek i ich nowotworowo podobnym wzroscie
np. mnoga nerwiakowokniakowatosc
PODZIA WAD ROZWOJOWYCH:
- agenezja lub aplazja brak/nieuksztatowanie sie zawiazka
- niedorozwoj (hipoplazja) czesciowy rozwoj zawiazka
- nadmierny rozwoj (hiperplazja) lub rozrost (hipertrofia) - zawiazek nadmiernej wielkosci
- zaburzenie w procesie aczenia sie np. rozszczep podniebienia, dysrafia
- zaburzenie w procesie rozdzielania sie (np. syndaktylia) lub rekanalizacji (np. zarosniecie odbytu)
- przetrwanie struktur istniejacych okresowo, niepeny zanik lub przetrwanie w pierwotnym poozeniu (np.
wnetrostwo)
- niepeny obrot
- zwielokrotnienie zawiazkow nadliczbowe struktury lub dodatkowe narzady
- heterotropia lub ektopia rozwoj tkanek w okolicach, w ktorych nie powinny wystepowac
- niezakonczona wedrowka mezodermy
- uogolnione anomalie szkieletowe (np. achondroplazja)
- zaburzenia komorkowe i enzymatyczne (np. fenyloketonuria)
- nowotwory wrodzone
nowotwory zarodkowe
z reguy bardzo zosliwe
zawieraja pierwotne tkanki
potworniak
nowotwor agodny lub zosliwy
asynchronicznie dojrzewajace rozne tkanki obce dla narzadu, w ktorym powstaja
rozwija sie gownie w gonadach
odpryskowiak
guz nowotworopodobny
komorki dojrzae, ale nieprawidowe pod wzgledem ukadu i proporcji
najczestszy
ZABURZENIA GENETYCZNE
Uszkodzenia (mutacje) pojedynczego genu
- dziedziczenie autosomalne dominujace
achondroplazja
niedokrwistosc sierpowatokrwinkowa
nerwiakowokniakowatosc (neurofibromatoza)
dziedziczna plasawica
zespo Marfana
- dziedziczenie autosomalne recesywne
galaktozemia
gangliozydoza
homocystynuria
mukowiscydoza
- sprzezone z chromosomem X
dystrofia miesniowa Duchenne'a
hemofilia
zespo amliwego chromosomu X
56
- dziedziczenie mitochondrialne
tylko od matki
miopatie np. zespo Kearnsa-Sayre'a
kardiomiopatie
encefalopatie
padaczka miokloniczna
cukrzyca
utrata wzroku
Aberracje chromosomowe
- aberracje liczbowe
sa przyczyna aneuploidii lub poliploidii
aneuploidie sa przyczyna wewnatrzmacicznego opoznienia wzrostu podu (IUGR)
najczestsze to trisomia i monosomia
trisomia chromosomu 13
duze wady oczu, nosa, warg, podniebienia, przodomozgowia, uposledzenie umysowe, wady
palcow (polidaktylia) i paznokci
maa twarz i uszy, nadmierne napiecie miesniowe, zacisniete donie, krotki mostek, wady serca,
pozniej znaczne uposledzenie umysowe
jednym ze wskaznikow diagnostycznych zespou Downa w okresie prenatalnym jest mae
stezenie -fetoproteiny w surowicy krwi matki
trisomie chromosomow pci
zespo Klinefeltera 47, XXY
- hipogonadyzm (zwoknienie i zeszkliwienie kanalikow kretych jadra)
- niepodnosc (z reguy brak spermatocytogenezy)
- wysoka smuka sylwetka (eunuchoidalna)
- dugie konczyny
- nadmiernie rozwiniete gruczoy sutkowe (ginekomastia)
- niekiedy umiarkowane uposledzenie umysowe i zaburzenia behawioralne
trisomia 47, XYY
trisomia 47, XXX
monosomia autosomalne sa letalne
monosomia chromosomu X - zespo Turnera 45, X
niski wzrost
szeroka, petwiasta szyja
szeroka klatka piersiowa z szeroko rozstawionymi brodawkami sutkowymi
koslawe okcie
obrzeki limfatyczne doni i stop
zaburzony rozwoj jajnikow
poliploidia letalna
mozaikowatosc
nierozejscie sie chromosomow zachodzi we wczesnym podziale bruzdkowania zygoty lub
(rzadziej) w czasie gametogenezy
- aberracje strukturalne
zamanie chromosomow i poaczenie ich fragmentow w nowe konfiguracje
delecje
duplikacje
izochromosomy
inwersje
translokacje (robertsonowska i wzajemna)
57
WADY WRODZONE ZE ZNACZNYM UDZIAEM CZYNNIKA GENETYCZNEGO

- wady pochodzenia wieloczynnikowego (dziedziczenie wieloczynnikowe)
efekt dziaania czynnika genetycznego i pozagenetycznego
np. rozszczep wargi i podniebienia, wady cewy nerwowej (otwarty rozszczep kregosupa,
bezmozgowie), zwezenie odzwiernika, wrodzone zwichniecie stawu biodrowego
WADY WYWOANE PRZEZ CZYNNIKI TERATOGENNE SRODOWISKA ZEWNETRZNEGO
- teratogenem nazywamy czynnik znajdujacy sie w srodowisku zewnetrznym, ktory wywouje wade
wrodzona lub zwieksza czestotliwosc jej wystepowania w populacji
- cztery najwazniejsze czynniki decydujace o powstawaniu wady wrodzonej:
okres, w ktorym dziaa teratogen
dawka czynnika teratogennego
genotyp matki
genotyp zarodka
- najwieksze prawdopodobienstwo wywoania wady wrodzonej przez teratogen przypada na 18.-60. dzien
rozwoju zarodka, a szczyt wrazliwosci na 30. dzien
- w okresie podowym (od 9. do 38. tygodnia) efekt teratogenny ujawnia sie w postaci opoznienia wzrostu i
zaburzen czynnosciowych
- gametopatie wady wywoane teratogenem dziaajacym na komorki pciowe
- blastopatie wady powstae miedzy 1. a 15. dniem
- embriopatie miedzy 16. a 60. dniem
- fetopatie od 61. dnia
Wada
Umiejscowienie defektu
Dziaanie
czynnika
sprawczego przed
Uwagi
Brak mozgowia
Zamykanie sie otworu

nerwowego przedniego
26. dzien
W nastepstwie dochodzi do
zaniku przodomozgowia
Przepuklina oponowomozgowa
Czesciowe zamkniecie
28. dzien
otworu nerwowego tylnego
W 80% przypadkow
przepuklina zlokalizowana
jest w okolicy ledzwiowokrzyzowej
Rozszczep wargi
Zblizanie sie wyrostkow

podniebiennych
36. dzien
W 42% przypadkow
rozszczep wargi powiazany
jest z rozszczepem
podniebienia
Rozszczep podniebienia
aczenie sie wyrostkow

podniebiennych
10. tydzien
Zatoka skrzelowa
(gardowa) i/lub torbiel
skrzelowa (gardowa)
Niedokonana resorpcja
bruzdy gardowej
8. tydzien
Zarosniecie przeyku oraz

przetoka tchawiczoprzeykowa
Boczne rozdzielenie sie

jelita przedniego na
tchawice
i przeyk
30. dzien
Zarosniecie odbytu z
przetoka
Boczny podzia steku na

odbyt i zatoke moczowopciowa
6. tydzien
Umiejscowienie w okolicy
mazowiny usznej oraz do
przodu wzduz linii miesnia
mostkowo-obojczykowosutkowego
58
Zarosniecie dwunastnicy
Niedokonana rekanalizacja
dwunastnicy
Od 7. do 8.
tygodnia
Niewasciwy obrot jelita
Taki obrot petli jelitowej, 10. tydzien

ze jelito slepe
umiejscowione jest po lewej
stronie
Przepuklina pepowinowa
Powrot jelita srodkowego

z przewodu zotkowego do
jamy brzusznej
10. tydzien
Uchyek Meckla
Zarastanie przewodu
zotkowego
10. tydzien
Przepuklina przeponowa
Zamykanie sie kanau

opucnowo-otrzewnowego
6. tydzien
Wynicowanie pecherza
moczowego
Wedrowka mezenchymy
wewnatrzpepowinowej
30.dzien
Dwurozna macica
Zaczenie sie dolnego

odcinka przewodu Mllera
10. tydzien
Spodziectwo
aczenie sie fadow

12. tydzien
moczowo-pciowych (warg
sromowych mniejszych)
Wnetrostwo
Zstepowanie jader do
moszny
Od 7. do 9.
miesiaca
Przemieszczenie sie
duzych naczyn
Rozwoj przegrody opuszki

serca
34. dzien
Wada przegrody
miedzykomorowej
Zamykanie sie przegrody

miedzykomorowej
6. tydzien
Przetrway przewod
tetniczy
Zamykanie sie przewodu

tetniczego
Od 9. do 10.
miesiaca
Niedorozwoj kosci
promieniowej
Powstawanie kosci
promieniowej
38. dzien
Ciezka postac syndaktylii
Rozdzielanie sie promieni

palczastych
6. tydzien
Cyklopia (jednoocznosc),
niepeny podzia
przodomozgowia
Rozwoj mezodermy
przedstrunowej
23. dzien
Wada powiazana jest z

niepenym lub
nieprawidowym przyczepem
krezki
Moze zawierac fragmenty

tkanek zoadka i/lub trzustki
Poaczone z wadami
przewodow Wolffa i Mllera
Czesto wspoistnieja inne

wady po stronie
promieniowej w obwodowej
czesci konczyny
Wtorne wady twarzy i

przodomozgowia
Czynniki teratogenne
- czynniki chemiczne (leki, hormony, zwiazki chemiczne)
- czynniki infekcyjne
- czynniki fizyczne (promieniowanie jonizujace, przegrzanie, haas)
- czynniki odzywcze
- czynniki srodowiskowe i inne
Czynniki o potwierdzonym dziaaniu teratogennym:
1. Czynniki srodowiskowe
- promieniowanie radioaktywne (bron atomowa, jod promieniotworczy, naswietlania terapeutyczne)
59
- hipertermia
- zwiazki chemiczne (alkohol, polichlorowane dwufenyle, rtec)
- czynniki infekcyjne (AIDS, kia, parwowirus 3-19, toksoplazmoza, wirus cytomegalii, wirus
konskiego zapalenia mozgu, wirus opryszczki, wirus rozyczki, wirus ospy wietrznej)
2. Choroby lub wady matki (zaburzenia metaboliczne):
- choroby tarczycy
- cukrzyca insulinozalezna
- dystrofia miotoniczna
- fenyloketonuria
- galaktozemia
- kretynizm endemiczny
- Myasthenia gravis
- nowotwory (guzy) wirylizujace
- podwyzszona ciepota ciaa (goraczka w przebiegu chorob)
- toczen rumieniowaty ukadowy i inne choroby tkanki acznej (choroba reumatyczna)
- wady wrodzone macicy (hipoplazja macicy)
- maowodzie
- ciaza mnoga
3. Leki:
- antagonisci kwasu foliowego (metotreksat, aminipteryna) lub niedobor kwasu foliowego
- antybiotyki aminoglikozydowe
- cyklofosfamid
- inhibitory angiotensyny
- kumarynowe leki przeciwkrzepliwe (warfaryna)
- leki (hormony) androgenne (danazol)
- leki przeciwcholinergiczne
- leki hipoglikemiczne
- leki przeciwdrgawkowe (fenobarbital, fenytoina, trimetadion, kwas walproinowy)
- niesteroidowe leki przeciwzapalne
- leki psychotropowe (barbiturany, kokaina, opioidy, benzodiazepiny)
- leki przeciwtarczycowe (propyltiouracyl, tiamazol)
- pochodne witaminy A - retinoidy
- streptomycyna
- talidomid
- tetracyklina
Leki i zwiazki chemiczne o mozliwym dziaaniu teratogennym
- Diazepam (Valium)
- ergotamina
- estrogeny i progesteron
- kofeina
- niedobor witaminy A
- palenie papierosow
- penicylamina
- toksyczne dawki witaminy D
- dioksyny (zwiazek pomaranczowy)
- kadm
- lit
- niedobor cynku
- oow
- toluen
Czynniki o mao prawdopodobnym efekcie teratogennym
- kwas acetylosalicylowy (ale stosowany w 2. poowie ciazy moze zwiekszac krwawienia wewnatrzmaciczne
w czasie porodu)
- Bendectin (lek przeciwwymiotny, stosowany w ciazy)
60
- Kortyzon
- narkotyki (marihuana, LSD)
- szczepienia przeciw rozyczce
- srodki plemnikobojcze
- tabletki antykoncepcyjne
- wziewne srodki anestezjologiczne
- promieniowanie z ekranu telewizora
A teraz bardziej szczegoowo...
Talidomid
- niedorozwoj konczyn gornych i dolnych
- wady ucha zewnetrznego i wewnetrznego
- wady serca, ukadu pokarmowego i moczowego
- wchodzi w interakcje z zasadami purynowymi i ma wieksze powinowactwo do guaniny niz adeniny
- okaza sie skutecznym lekiem w tradzie, nowotworach (szpiczak mnogi), chorobach
autoimmunologicznych (toczen ukadowy, choroba Lesniowskiego-Crohna) i chorobach skory (sarkoidoza,
toczen rumieniowaty)
Alkohol
- podowy zespo alkoholowy (FAS - fetal alcohol syndrome)
zapoczatkowane w rozwoju prenatalnym opoznienie wzrostu (IUGR) dziecko ma niski wzrost,
maa mase ciaa, zmniejszony obwod gowy
skrocona szpara powiekowa, szerokie rozstawienie oczodoow, zmarszczka nakatna, opadajace
powieki, maoocze, spaszczona czesc srodkowa twarzy, szeroka nasada nosa, brak rynienki
podnosowej lub wygadzona rynienka, waska warga gorna i/lub brak czerwieni wargowej,
niedorozwoj zuchwy, nisko osadzone mazowiny uszne, drobne wady w okolicy przyusznej
uszkodzenia OUN, zroznicowany stopien uposledzenia umysowego, niski iloraz inteligencji (ok.
63), uposledzenie czynnosci ruchowych, osabiona zdolnosc koncentracji, zachowania aspoeczne,
ograniczona zdolnosc osadu, bezkrytyczna zyczliwosc wzgledem obcych, roztargnienie, agresja i
inne
wady rozwojowe ukadu pciowego (10-27% przypadkow), kregosupa (10-20%) oraz duzych i
maych stawow, ukadu sercowo-naczyniowego (ok. 30%) najczesciej ubytek w przegrodzie
miedzykomorowej, oka, nerek, przewodu pokarmowego, trzustki, watroby, naczyniaki skorne,
bruzda mapia, rozszczep wargi i/lub podniebienia, przepuklina oponowo-mozgowa, wodogowie
(rzadko)
dzieki postepowi techniki wykryto u dzieci cierpiacych na FAS agenezje ciaa modzelowatego,
poszerzenie komor bocznych, zmniejszenie komory trzeciej oraz zmiany wielkosci i ksztatu
przodomozgowia (MRI), a takze uszkodzenia metabolizmu wzgorza, jadra ogoniastego i skorupy
(PET)
czynniki ryzyka FAS:
- wiek matki >30 lat
- srodowisko o niskim standardzie spoeczno-ekonomicznym
- poprzednie dziecko z podowym zespoem alkoholowym
- niedozywienie
- uwarunkowania genetyczne
- alkohol atwo przenika przez ozysko i dostaje sie do pynu owodniowego oraz zarodka (podu)
- w zarodku (podzie) stezenie alkoholu zalezne od aktywnosci matczynej dehydrogenazy alkoholowej (we
wczesnym okresie rozwoju aktywnosc dehydrogenazy podowej jest bardzo niska)
- alkohol etylowy i jego produkt przemiany - aldehyd octowy - zaburzaja wzrost, roznicowanie oraz
wedrowke komorek poprzez bezposrednie uszkadzanie DNA i syntezy biaka; zaburzenia dotycza rowniez
metabolizmu weglowodanow i tuszczow
- alkohol powoduje skurcz naczyn krwionosnych co prowadzi do niedotlenienia podu, o czym moze
61
swiadczyc podwyzszone stezenie erytropoetyny w krwi pepowinowej

Alkaloidy (produkty roslinne)
1. Palenie papierosow
- wpywa negatywnie na ciaze
- obniza podnosc kobiety
- skadniki dymu uszkadzaja komorke jajowa i struktury otaczajace oogonie, zaburzaja proces
bruzdkowania, transportu moruli oraz zagniezdzenia sie blastocysty
- u palacych ciezarnych czesciej wystepuja: ciaza ektopowa, ozysko przodujace, przedwczesne
oddzielenie ozyska, zwiekszone ryzyko poronienia, przedwczesne pekniecie bon podowych,
zakazenie pynu owodniowego, przedwczesny porod oraz ciaza blizniacza dwujajowa
- noworodek moze urodzic sie martwy lub jako wczesniak, osiagajac mniej punktow w skali Apgar
- noworodek ma zredukowana mase ciaa o ok. 200g
- wieksze ryzyko nagej smierci lub zachorowania noworodka
- w dalszym okresie zycia czeste choroby ukadu oddechowego i alergia
- zaburzenia neurobehawioralne (nizsze IQ, trudnosci w nauce mowienia i pisania, agresja)
- nikotyna przenika przez bariere ozyskowa i dziaa na zarodek/pod akumuluje sie w podzie
duzej niz w organizmie kobiety ciezarnej
2. Kofeina
- picie nadmiernej ilosci kawy obniza podnosc kobiety ( uszkodzenie komorki jajowej)
- zwieksza ryzyko poronienia
- prowadzi do obnizenia masy ciaa noworodka (hipotrofii)
- podawana razem z innymi teratogenami (np. alkoholem, kokaina, lekami przeciwpadaczkowymi...)
znacznie zwieksza ryzyko wystapienia wad
Leki
Hormony pciowe
- hormony o dziaaniu progesteronu stosowane w leczeniu zagrazajacego poronienia moga wywoac efekt
maskulinizujacy u potomstwa zenskiego (nieznaczne powiekszenie echtaczki, zrosniecie sie warg
sromowych mniejszych, rzadko niedorozwoj pochwy i macicy)
- podobne dziaanie wykazuja androgeny
- doustne srodki antykoncepcyjne przyjmowane we wczesnych okresach nierozpoznania ciazy moga byc
teratogenne
Insulina
- kobiety chore na cukrzyce czesciej niz zdrowe rodza dzieci z wadami wrodzonymi
- embriopatia cukrzycowa: maomozgowie, brak przodomozgowia, rozszczep kregosupa, rozszczep wargi
i/lub podniebienia, wady serca, wady ukadu pokarmowego, ukadu moczowo-pciowego, wadliwy rozwoj
okolicy krzyzowo-ogonowej, wady kregow, zeber
- sama insulina nie jest czynnikiem teratogennym dla czowieka
- przez bariere ozyskowa insulina przenika po 20. tygodniu ciazy
Antybiotyki
- tetracyklina
przechodzi przez bariere ozyskowa i odkada sie w kosciach oraz zebach podu
powoduje zote lub brazowe zabarwienie zebow mlecznych, niedorozwoj szkliwa,
uposledzenie wzrostu kosci dugich
- streptomycyna i jej pochodne
stosowana jako lek przeciwgruzliczy
uszkadza nerw suchowy, powodujac guchote lub uposledzenie suchy
- penicylina wydaje sie nie wywoywac efektu teratogennego
- penicylamina
nadmierna elastycznosc skory
- sulfonamidy
moga uszkodzic pod
Leki przeciwnowotworowe
62
- bardzo teratogenne
- aminopteryna i jej pochodna - metotreksat
antagonisci kwasu foliowego
stosowane we wczesnym okresie ciazy z reguy powoduja smierc wewnatrzmaciczna i
samoistne poronienie
jezeli dziecko przezyje: wodogowie, przepuklina oponowa, rozszczep czaszki
- busulfan i merkaptopuryna
stosowane razem w naprzemiennych cyklach powoduja duze, ciezkie wady
dawkowane osobno nie wywouja duzych wad
Leki przeciwdrgawkowe
- hydantoina (Dilantin)
5-10% potomstwa
opoznienie wzrostu wewnatrzmacicznego przechodzace na okres pozapodowy,
maogowie,
uposledzenie rozwoju umysowego, niedorozwoj twarzy, rzadziej wady konczyn, serca, nerek, spodziectwo,
rozszczep wargi i podniebienia
- trimetadion
uposledzenie umysowe
zaburzenia mowy
wysunieta do przodu czesc twarzowa czaszki
nisko osadzone oczy
brwi w ksztacie litery V
rzadziej: wady serca, szczatkowe gonady, spodziectwo
- walproat (Vulpral)
wady twarzoczaszki, ogolne opoznienie rozwoju, wady neurologiczne spowodowane
zaburzeniem procesu ksztatowania sie cewy nerwowej
Doustne preparaty przeciwkrzepliwe
- wywouja krwawienia w tkankach i narzadach podu
- powoduja liczne wady wrodzone
- miejscowe zaburzenia w procesie chondrogenezy i wapnienia chrzastek nasadowych
- rozne wady w OUN
- heparyna nie jest ludzkim teratogenem, nie przechodzi przez bariere ozyskowa, ale moze powodowac
krwawienia w obrebie ozyska
Witamina A (kwas retinolowy - retinol)
- duze wady ukadu nerwowego (wodogowie, brak zakretow mozgowych, wadliwy rozwoj mozgowia)
- zaburzenia rozwoju twarzoczaszki (mae, znieksztacone uszy; maa szczeka lub zuchwa; wady oczu;
rozszczep podniebienia)
- rzadziej wady serca, brak zawiazka grasicy ( aplazja grasicy - zespo DiGeorge'a)
- krytyczny okres dla tych lekow w embriogenezie to 2. a 5. tydzien
Leki tarczycowe
- jodki z atwoscia przenikaja przez bariere ozyskowa
- moga zaburzyc rozwoj tarczycy, synteze jej hormonow i w rzadkich przypadkach doprowadzic do
kretynizmu
- moga powodowac wole wrodzone u potomstwa
- I131 (promieniowanie ) nie wolno stosowac w trakcie ciazy i okresie karmienia piersia
- gruczo tarczowy podu i noworodka cechuje wysoka jodochwytnosc
Wglan litu
- stosowany w niektorych chorobach psychicznych
- wady serca i duzych naczyn krwionosnych
Kwas acetylosalicylowy (Aspirin, Polopityna)
- najprawdopodobniej hamuje proces zagniezdzania sie blastocysty
- lek stosowany w drugiej poowie ciazy zwieksza ryzyko krwawien do mozgu podu w czasie porodu
Kokaina
- stymulujac wydzielanie katecholamin, dziaa skurczowo na naczynia krwionosne macicy i obniza przepyw
ozyskowy (niedotlenienie, wczesne poronienia, odklejenie ozyska, ozysko przodujace)
63
- zaburza czynnosc ukadu podwzgorze - przysadka - gonady u podu

- pod hipotroficzny
- noworodek bardziej wrazliwy na infekcje
Diazepam (Valium)
- stosowany miedzy 15. a 60. dniem ciazy wywouje rozszczep wargi i podniebienia
Marihuana
- opoznienie wewnatrzmacicznego wzrostu
- nieznaczne opoznienia umysowe dziecka
Teratogenne dziaanie czynnikow zakaznych
Wirus ryczki
- zacma wrodzona, guchota, wady serca oraz: zapalenia naczyniowki i siatkowki, jaskra, mikroftalmia,
maomozgowie, uposledzenie umysowe, niedorozwoj szkliwa i wady uzebienia, maopytkowosc,
uszkodzenia chrzastek nasadowych
Wirus opryszczki
- maogowie, maoocze, niedorozwoj siatkowki, powiekszenie watroby i sledziony, uposledzenie w rozwoju
umysowym
Wirus ospy wietrznej i ppaca
- zakazenie w pierwszym trymestrze ciazy: bliznowacenie skory, zanik miesni, uposledzenie rozwoju
umysowego
Wirus cytomegalii
- zakazenie w 1. miesiacu ciazy zazwyczaj konczy sie smiercia zarodka i samoistnym poronieniem
- moze spowodowac: uposledzenie rozwoju wewnatrzmacicznego, mikrocefalie, wodogowie, mikroftalmie,
zapalenie bony naczyniowej i siatkowki, ogniskowe zwapnienia mozgu, guchote, opoznienie rozwoju
umysowego, padaczke, powiekszenie watroby i sledziony
Wirus wenezuelskiego koskiego zapalenia mzgu
- zacma, uszkodzenia mozgu
Wirus grypy
- do 12. tygodnia moze spowodowac: smierc wewnatrzmaciczna, zwiekszenie smiertelnosci noworodka,
rozne wady wrodzone (wady czesciej wystepuja u zarodka zenskiego, poniewaz pod meski zazwyczaj
obumiera)
AIDS
- u ok. 30% chorych na AIDS dochodzi do zakazenia podu
- wirus HIV przenika przez bariere ozyskowa
- moze doprowadzic do smierci podu i samoistnego poronienia badz spowodowac wady wrodzone: maa
masa ciaa, mikrocefalia, wypuke czoo, szeroki rozstaw oczu, skosne oczy, bekitne twardowki, dugie
rzesy, krotki i spaszczony nos, uwypuklenie rynienki podnosowej, zgrubienie warg, niskie osadzenie
mazowin usznych; zaburzenia w rozwoju swiadomosci, zakocenia w zakresie pamieci krotkiej, postepujace
obustronne zaburzenia w rozwoju drog piramidowych, zaburzenia motoryczne
Toksoplazmoza
- pierwotniak przechodzi przez bariere ozyskowa i uszkadza ukad nerwowy oraz narzad wzroku podu,
wywoujac wodogowie, mikrocefalie, mikroftalmie
- niekiedy toksoplazmowe zapalenie mozgu
Kia
- guchota, nieprawidowosc w budowie zebow i kosci, wodogowie, uposledzenie rozwoju umysowego
- kretek przechodzi przez bariere ozyskowa po 16 tygodniach ciazy
- znieksztacone podniebienie, przegroda nosowa i zeby to wynik nieleczonej kiy wrodzonej
64
TARCZYCA
Rozwija sie najwczesniej ze wszystkich gruczoow dokrewnych

ZAWIAZEK TARCZYCY pojawia sie ok. 24. dnia po zapodnieniu jest to zgrubienie endodermy
w dnie pierwotnego garda (za guzkiem nieparzystym)
Nastepnie zawiazek tworzy UCHYEK TARCZYCY
Zstepuje do szyi ponizej kosci gnykowej
aczy sie z jezykiem PRZEWODEM TARCZOWO-JEZYKOWYM (ujscie w otworze slepym)
w 7. tygodniu rozwoju po utworzeniu dwoch patow i ciesni osiaga ostateczne poozenie na
przodzie szyi
w 50% przypadkow wystepuje PAT PIRAMIDOWY, ktory jest pozostaoscia PRZEWODU
TARCZOWO-JEZYKOWEGO
Budowa wewnetrzna
Poczatkowo zawiazek tarczycy zbudowany jest z komorek endodermy
Nastepnie wnika do niego mezenchyma dzieli zawiazek na sznury komorek
w 10. tygodniu sznury komorek skupiaja sie i tworza PECHERZYKI TARCZYCY
w 11. tygodniu w srodku pecherzykow pojawia sie KOLOID i rozpoczyna sie wydzielanie
hormonu - TYROKSYNY
Komorki C wydzielaja KALCYTONINE powstaja z grzebieni nerwowych
Naturalna pozostaoscia po PRZEWODZIE TARCZOWO-JEZYKOWYM jest:
Otwor slepy
Pat piramidowy
ZABURZENIA ROZWOJU TARCZYCY
TORBIELE I PRZETOKI PRZEWODU TARCZOWO-JEZYKOWEGO

Torbiele bedace pozostaoscia schodzacego w do zawiazka tarczycy moga wystepowac w:
jezyku i szyi, ponizej kosci gnykowej
W przypadku zakazenia torbieli moze nastapic jej otwarcie i moga powstac przetoki przewodu
tarczowo-jezykowego
TARCZYCA PRZEMIESZCZONA I DODATKOWA
W skutek zaburzenia procesu zstepowania uchyku tarczycy gruczo moze byc zlokalizowany:
W okolicy jezyka (TARCZYCA JEZYKOWA)
Na wysokosci kosci gnykowej (TARCZYCA SZYJNA)
Wyjatkowo skupienia tkanki tarczycy wystepuja w jajniku (WOLE JAJNIKA)
Dodatkowe skupienia moga wystepowac
Na caej dugosci przewodu tarczowo-jezykowego
Np. w obrebie szyi (TARCZYCA SZYJNA)
BRAK TARCZYCY LUB JEJ NIEDOROZWOJ
Wystepuje u 1/3500 noworodkow
4 razy czesciej u kobiet
Brak zawiazka tarczycy lub jej znaczy niedorozwoj powoduja WRODZONY KRETYNIZM
65
UKAD ODDECHOWY
Rozwoj dolnego odcinka ukadu oddechowego

4 tydzien ciazy
W brzusznej scianie pierwotnego garda, ponizej kieszonek gardowych pojawia sie BRUZDA
KRTANIOWO-TCHAWICZA = ROWEK = KANA KRTANIOWO-TCHAWICZY =
ZACHYEK KRTANIOWO-TCHAWICZY uwidacznia sie na powierzchni zewnetrznej garda
jako GRZEBIEN
Wyscioka endodermalna tworzy NABONEK KRTANI, TCHAWICY, OSKRZELI,
OSKRZELIKOW, PECHERZYKOW PUCNYCH I GRUCZOY TCHAWICZE I
OSKRZELOWE
z mezenchymy trzewnej powstaja CHRZASTKI I MIESNIE
BRUZDA KRTANIOWO-TCHAWICZA
Wzrasta w kierunku ogonowym
Rozwija sie z niej ZACHYEK KRTANIOWO-TCHAWICZY
ZACHYEK KRTANIOWO-TCHAWICZY
W swojej czesci obwodowej rozszerza sie i wytwarza PACZEK PUCNY
Nastepnie oddziela sie od garda i powstaje PRZEGRODA TCHAWICZO-PRZEYKOWA,
tym samym jelito przednie zostaje podzielone na:
CZES BRZUSZNA - KANA KRTANIOWO-TCHAWICZY
zawiazek dla krtani, tchawicy, oskrzeli, puc

CZES GRZBIETOWA - PRZEYK
KRTAN
Nabonek krtani rozwija sie z endodermy gowowej czesci kanau krtaniowo-tchawiczego
Chrzastki i pierwotna gosnia powstaja z mezenchymy IV-VI uku gardowego
Nagosnia pochodzi z wyniososci podskrzelowej III i IV uku gardowego
TCHAWICA
Nabonek migawkowy i gruczoy tchawicy powstaja z endodermy srodkowego odcinka kanau
krtaniowo-tchawiczego
Chrzastki, tkanka aczna i miesnie gadkie sciany tchawicy - z mezenchymy trzewnej
8 tydzien widoczne zawiazki 16-20 chrzastek tchawicy
10 tydzien na nabonku pojawiaja sie migawki
12 tydzien pojawiaja sie gruczoy tchawicze
PACZKI OSKRZELOWE
5 tydzien paczek pucny dzieli sie na dwa paczki oskrzelowe
PACZKI OSKRZELOWE
wnikaja do KANAOW OSIERDZIOWO-PUCNYCH, ktore sa zawiazkami jam opucnej
nastepnie:
Prawy paczek oskrzelowy dzieli sie na 3 oskrzela gowne
Lewy paczek oskrzelowy dzieli sie na 2 oskrzela gowne
OSKRZELA GOWNE
Dziela sie dychotomicznie tworzac OSKRZELA SEGMENTOWE, ktore podlegaja
dalszym podziaom
24 tydzien dokonuje sie 17 podziaow DRZEWA OSKRZELOWEGO I
OSKRZELIKOWEGO
Po urodzeniu dochodzi do 7 dodatkowych podziaow dychotomicznych
PUCA
Wyrozniamy 4 stadia rozwoju puc:
STADIUM RZEKOMOGRUCZOOWE:
5-17 tydzien
Puca przypominaja utkanie gruczoowe
66
w 17 tygodniu wszystkie zasadnicze struktury sa juz wyksztacone za wyjatkiem czesci

odpowiedzialnych za wymiane gazowa
Pod urodzony w tym czasie nie jest zdolny do zycia
STADIUM KANALIKOWE
16-25 tydzien
Charakteryzuje sie poszerzaniem swiata oskrzeli i oskrzelikow
Po 24 tygodniu powstaja OSKRZELIKI ODDECHOWE i WORECZKI KONCOWE
(pierwotne pecherzyki pucne)
STADIUM WORECZKOW KONCOWYCH
Od 24 tygodnia do porodu
Puco zatraca swoj kanalikowy wyglad, powstaje duzo woreczkow koncowych
wysane pneumocytami typu I, zaczynaja pojawiac sie pneumocyty typu II produkujace
surfaktant
Urodzone miedzy 26-28 tygodniem dziecko ma szanse przezyc
STADIUM PECHERZYKOWE
Od poznego okresu podowego do 8 roku zycia
Po porodzie z chwila pierwszego wdechu woreczek koncowy zamienia sie w pecherzyk
pucny
Noworodek posiada 1/6 - 1/8 ogolnej liczby pecherzykow, ktora w 8 roku zycia osiaga
wartosc ostateczna, ok. 300 mln.
Niepene ruchy oddechowe podu w jamie macicy powoduja dostawanie sie do drog
oddechowych pynu owodniowego, jest on wydalany po porodzie:
1/3 wydalane przez gorne drogi oddechowe
1/3 wnika do naczyn wosowatych
1/3 przechodzi do ukadu limfatycznego
W 3 dni po porodzie wszystkie pecherzyki sa wypenione powietrzem
MOLEKULARNE MECHANIZMY ROZWOJU TCHAWICY I DRZEWA OSKRZELOWEGO
Puca powstaja z mezenchymy i endodermy

Rozgaezienia dychotomiczne w obrebie ukadu oskrzelowo-pucnego odbywaja sie przy udziale
wnikajacej w tworzaca sie bruzde rozgaezienia mezenchymy
MEZENCHYMA
Otaczajac endoderme kontroluje proces podziau dychotomicznego
W przypadku zawiazka tchawicy hamuje rozgaezianie sie
W przypadku zawiazka endodermalnego (nabonka oskrzeli) stymuluje proces rozgaeziania
Jej zdolnosc do pobudzania podziaow wynika ze zdolnosci stymulacji proliferacji nabonka
wyscielajacego oskrzela
PODZIAY
Swoisty wzorzec rozwojowy puc zalezy rowniez od ekspresji genow

Hox (Hoxa3, Hoxa5, Hoxb3, Hoxb6)
Jest zapoczatkowany przez mezenchyme, ktora syntetyzuje i wydziela molekue sygnaowa

zapoczatkowujaca podziay dychotomiczne Fgf10 w obrebie szczytowej czesci paczka ukadu
oddechowego, ktora wpywa na intensywnosc proliferacji nabonka (jest to OSRODEK
SYGNALIZACJI)
Aktywnosc proliferacji zalezy od:
Czynnika transkrypcyjnego Nkx2.1 komorek nabonka (stymuluje)
Bmp4 komorek nabonka (hamuje)
Shh syntetyzowane przez nabonek stymuluje proliferacje komorek mezenchymalnych i hamuje
67
wydzielanie Fgf10
Mezenchyma zaczyna produkowac transformujacy czynnik wzrostu (Tgf-1)
Promuje synteze MOLEKO MACIERZY POZAKOMORKOWEJ
Gromadza sie na szczycie rozgaeziajacego sie nabonkowego paczka oddechowego
Jest to kolagen I, III, IV gromadzacy sie u podstawy nabonka i proteoglikany (syndekan,
tenascyna, laminina) ujawniajace ekspresje wzduz powstajacych przewodow i dodatkowo
wzmacniajac ich nabonek
Biegunowosc komorek nabonka oskrzelikow i kanalikow oddechowych ksztatuje sie pod wpywem
BIAKA EPIMORFINY
Po kolejnych podziaach na szczycie zawiazka pojawia sie podobny osrodek sygnalizacji Fgf10 i
rozpoczyna sie ten sam cykl wydzielania i sygnalizacji w obu paczkach
WADY W ROZWOJU UKADU ODDECHOWEGO
Wrodzona przepona krtani

Tworzy sie w 10 tygodniu zycia podowego
Powod: niedokonanie sie kanalizacji krtani
Rzadka wada powstajaca przez wytworzenie sie boniastego fadu zwezajacego swiato krtani na
wysokosci fadow gosowych
Przetoka tchawiczo-przeykowa
Tworzy sie w 4 tygodniu zycia podowego
Powod: niepeny podzia gornego odcinka jelita na czesc oddechowa i pokarmowa
Czesto aczy sie z ATREZJA PRZEYKU
Najczesciej spotykana wada gornego odcinka drog oddechowych
Wystepuje 1/2500 urodzen (czesciej u pci meskiej)
Wyroznia sie 5 typow anatomicznych tej wady
Atrezja przeyku bez przetoki
Atrezja przeyku z przetoka (czesto towarzyszy wielowodzie, gdyz do zoadka podu nie
dostaje sie pyn owodniowy i zakocone jest jego krazenie)
Atrezja przeykowo-tchawicza
Przetoka oskrzelowo-przeykowa (95% przypadkow)
Podwojna przetoka przeykowo-tchawicza i przeykowo-oskrzelowa
Zwezenie lub atrezja przeyku
Czesto towarzyszy przetoce tchawiczo-przeykowej
Nietypowy podzia drzewa oskrzelowego i wyksztacenie sie dodatkowego pata pucnego
Mae znaczenie czynnosciowe
Dodatkowy ektopowy pat pucny rozwija sie z zawiazka tchawicy lub przeyku
Wrodzone torbiele puc
Powstaja gdy dochodzi do rozszerzenia koncowych odcinkow oskrzeli
Wypenione powietrzem lub pynem
Zespo zaburzen oddychania = Zespo bon szklistych
Najczestsza przyczyna ostrej niewydolnosci oddechowej u wczesniakow (50-70% obumarych
wczesniakow) i noworodkow (30% umierajacych w okresie okoonoworodkowym)
Powod:
brak lub niedobor surfaktantu
wykazano, ze choroba moze miec podoze genetyczne, jest dziedziczona autosomalnie
recesywnie (brak/mutacja genu odpowiedzialnego za produkcje surfaktantu SURFACTANT
PROTEIN B)
Objawy: w niedorozwinietych lub zapadnietych pecherzykach pojawia sie pyn z duza iloscia
biaek (w formie bon hialinowych i ciaek laminarnych)
Sposoby zapobiegania:
Kobiecie ciezarnej podaje sie:
68
Hormony glikokortykotropowe lub sztuczny surfaktant

Preparaty zawierajace wyciag z puc zwierzecych
Preparaty stworzone na bazie ludzkiego pynu owodniowego
UKAD POKARMOWY
Przewod pokarmowy i duze gruczoy trawienne powstaja z JELITA PIERWOTNEGO

JELITO PIERWOTNE
o Rozwija sie:
4 tygodniu zycia podowego
W trakcie ksztatowania sie FADOW GOWOWEGO, OGONOWEGO oraz
FADOW BOCZNYCH zarodka
o Mozna je podzielic na:
JELITO PRZEDNIE
JELITO SRODKOWE
JELITO TYLNE
Poczatkowo slepo zakonczone
W odcinku ogonowym wystepuje rozszerzenie STEK (endoderma)
oddzielony jest BONA STEKOWA od PROSTNICY ( ektodermalnego
zawiazka odbytu)
Pochodne bony stekowej udrazniaja sie w 9 tygodniu zycia podowego
ostateczne udroznienie caego przewodu pokarmowego
o Endoderma jelita pierwotnego daje poczatek :
Nabonkowi
Gruczoom sciany przewodu pokarmowego
o
Mezoderma trzewna tworzy:

Tkanke aczna
Miesnie
Okrywajaca bone surowicza
PRZEYK
Rozwija sie w przedniej czesci odcinka doogonowego jelita przedniego (oddzielony od
tchawicy przegroda tchawiczo-przeykowa)
Rozwoj
o Poczatkowo krotki
o w 7 tygodniu zycia podowego osiaga znaczna dugosc
o Szybki proces wzrostu zwiazany jest ze wzrostem okolicy gowowej zarodka,
zstepowaniem i wzrostem serca oraz puc (szczegolnie szybko rosnie odcinek
przylegajacy do zoadka)
o U zarodka o dugosci 5 mm przeyk ma dugosc 450 m
o U zarodka o dugosci 10 mm przeyk ma dugosc 2 mm
Sciana przednia przeyku jest znacznie grubsza od sciany tylnej i bocznych
Komorki endodermalne przeksztacaja sie w :
o Nabonek poczatkowo jednowarstwowy walcowaty zwieksza ilosc swoich
komorek az do cakowitego lub czesciowego zamkniecia swiata narzadu ( odtwarzanie
swiata pod koniec okresu zarodkowego)
o Gruczoy przeyku powstaja w 3 miesiacu ciazy
najpierw w bonie sluzowej, pozniej w bonie podsluzowej
69
Miesnie powstaja z:
Mezenchymy ukow gardowych m. poprzecznie prazkowane
gornych 2/3 czesci przeyku
Mezenchymy trzewnej m. gadkie dolnej 1/3 czesci przeyku
ZOADEK
ZAWIAZEK ZOADKA
o Powstaje w poowie 4 tygodnia
o Jest to wrzecionowate rozszerzenie ODCINKA OGONOWEGO JELITA
PRZEDNIEGO
o Nastepnie wyduza sie w osi brzuszno-grzbietowej (sciana grzbietowa rosnie
szybciej niz sciana przednia w ten sposob powstaja krzywizny wieksza i mniejsza
zoadka)
OBROTY ZOADKA
o W trakcie rozwoju zoadek podlega dwom obrotom:
Woko osi przednio-tylnej Zgodnie z ruchem wskazowek zegara
Powoduje przemieszczenie sie czesci
odzwiernikowej na prawo i ku gorze, a czesci
wpustowej na lewo i nieznacznie w do
Krzywizna mniejsza znajduje sie w czesci
gornej i prawej, a krzywizna wieksza w czesci dolnej
Woko osi poduznej o 90
Zgodnie z ruchem wskazowek zegara
Powoduje ze LEWA SCIANA ZOADKA staje sie
SCIANA PRZEDNIA, a PRAWA SCIANA staje sie
SCIANA TYLNA ( wyjasnia to dlaczego nerw bedny
prawy unerwia sciane tylna zoadka, a lewy nerw bedny
unerwia sciane przednia zoadka)
Zoadek przytwierdzony jest do grzbietowej sciany jamy brzusznej przez KREZKE

GRZBIETOWA ZOADKA podczas rotacji w osi poduznej ulega sfadowaniu i
tworzy TORBE SIECIOWA
KREZKA BRZUSZNA ZOADKA powstaje z zanikajacej mezodermy przegrody

poprzecznej
Przyczepia zoadek i dwunastnice do watroby i
sciany brzusznej jamy ciaa
Krezki przeksztacaja sie w SIECI
Powstaja WIEZADA NARZADOW JAMY BRZUSZNEJ
DWUNASTNICA
Zawiazki dwunastnicy powstaja:
o Na poczatku 4 tygodnia zycia podowego
o Z koncowej czesci JELITA PRZEDNIEGO i gowowej czesci JELITA SRODKOWEGO
Oba zawiazki wzrastaja i tworza petle w ksztacie litery C na szczycie petli jest miejsce
poaczenia jelita przedniego i srodkowego
Podwojne pochodzenie zawiazkow dwunastnicy powoduje, ze dwunastnica jest unaczyniona
przez gaazki TETNICY TRZEWNEJ i TETNICY KREZKOWEJ GORNEJ
Wraz z obrotami zoadka dwunastnica obraca sie w prawo i uzyskuje poozenie pozaotrzewnowe
5 i 6 tydzien zycia podowego nabonek endodermalny intensywnie wzrasta i zweza lub
zamyka swiato dwunastnicy (ponowne udroznienie swiata nastepuje w koncu okresu zarodkowego)
70
WATROBA I PECHERZYK ZOCIOWY

Zawiazek watroby i pecherzyka zociowego
o Jest nazywany UCHYKIEM WATROBOWYM lub PACZKIEM
WATROBOWYM
o pojawia sie w koncu 3 tygodnia lub na poczatku 4 tygodni zycia podowego
o jest to zgrubienie nabonka w najbardziej ogonowej czesci jelita pierwotnego
przedniego
o Skada sie z komorek endodermalnych szybko sie namnazaja
wnikaja do mezodermy przegrody
poprzecznej
* stanowi skupienie mezodermy trzewnej miedzy jama

osierdzia a szypua pecherzyka zociowego
* powstaja z niej
CZES PRZEPONY
KREZKA BRZUSZNA
o Dzieli sie na dwie czesci
Gowowa ZAWIAZEK WATROBY
Ogonowa ZAWIAZEK PECHERZYKA ZOCIOWEGO I PRZEWODU
ZOCIOWEGO
Oba zawiazki wrastaja miedzy blaszki krezki brzusznej
ROZWOJ
o Z szybko dzielacych sie kom. endodermalnych powstaja SZNURY KOMOREK
WATROBOWYCH
splataja sie z komorkami nabonkowymi tworza SIE DROG
ZOCIOWYCH
wnikaja do przegrody poprzecznej i integruja sie z ZYAMI
PEPINOWYMI I ZOTKOWYMI, ostatecznie przyczynia sie to do
uksztatowania SIECI NACZYN ZATOKOWYCH ZRAZIKA oddzielonych
od siebie BLASZKAMI HEPATOCYTOW POPRZEDNICH SZNUROW
KOMORKOWYCH
Komorki Browicza-Kupffera zatok watrobowych pochodza z
MONOCYTOW SZPIKU
o WATROBA
Poczatkowo paty watroby sa rowne
Pozniej prawy pat staje sie wiekszy i powstaja z jego podziau PAT
OGONIASTY I CZWOROBOCZNY
PROCES HEMOPOEZY:
Decyduje o duzej masie narzadu
6 tydzien rozpoczyna sie
9 tydzien watroba stanowi 10% masy podu
W ostatnich 2 miesiacach zycia podowego hemopoeza w watrobie
sabnie
Mae ogniska krwiotworcze moga pojawiac sie w watrobie
noworodka w przebiegu niektorych chorob
o OGONOWA CZES UCHYKU
PECHERZYK ZOCIOWY
PRZEWOD PECHERZYKOWY
aczy sie z PRZEWODEM WATROBOWYM WSPOLNYM
tworzy PRZEWOD ZOCIOWY WSPOLNY poczatkowo
wnika do petli dwunastnicy na jej powierzchni brzusznej, obrot
dwunastnicy powoduje przeniesienie sie ujscia na powierzchnie
tylna
71
WYDZIELANIE ZOCI
o 13-16 tydzien rozpoczyna sie wydzielanie zoci
SLEDZIONA
Zawiazek sledziony
o Pojawia sie w 5 tygodniu zycia podowego
o Jest to ograniczone zgrubienie miedzy blaszkami krezki grzbietowej zoadka
o utworzone przez komorki mezenchymalne
Proliferujace komorki mezenchymalne tworza
o Torebke sledziony
o Beleczki
o Zrab siateczkowaty
W zyciu podowym zawiera
o Zraziki zanikaja pod koniec tego okresu
4 miesiac zycia podowego rozpoczyna sie hemopoeza i trwa do 8 miesiaca
Limfocyty T i B wnikaja do narzadu w koncu okresu podowego i nastepuje zroznicowanie miazszu
na miazge biaa i czerwona
Sledziona pozostaje w poozeniu wewnatrzotrzewnowym
o Wiezado sledzionowo - nerkowe
o Wiezado zoadkowo sledzionowe
TRZUSTKA
Rozwija sie z dwoch zawiazkow utworzonych przez nabonkowe komorki endodermalne czesci
blizszej dwunastnicy
Z obu zawiazkow rozwijaja sie przewody, ktore podlegaja kanalikowemu rozgaezieniu,
odpowiadajace pozniejszym przewodom wyprowadzajacym
Na koncu tych rozgaezien tworza sie skupieni a komorek endodermalnych, ktore
przeksztacaja sie w PECHERZYKI ZEWNATRZWYDZIELNICZE
ZAWIAZEK GRZBIETOWY
Pojawia sie w 5 tygodniu
Umiejscowiony po przeciwnej stronie i nieznacznie powyzej usytuowanego uchyku
watrobowego
Wnika do krezki grzbietowej zoadka
Powstaja z niego
Czesc gowy trzustki
Ciesn trzustki
Ogon trzustki
Trzon trzustki
o ZAWIAZEK BRZUSZNY
Pojawia sie pozniej
Umiejscowiony przy ujsciu przewodu zociowego wspolnego do dwunastnicy i razem
z nim przemieszcza sie w poozenie grzbietowe tam aczy sie z ZAWIAZKIEM
GRZBIETOWYM
Powstaja z niego
Dolna czesc gowy trzustki
Wyrostek haczykowaty
Komorki Langerhansa
o 3 miesiac zycia podowego powstaja z nabonka maych przewodow trzustkowych
o Leza miedzy pecherzykami zewnatrzwydzielniczymi
o Rozpoczynaja wydzielanie INSULINY I GLUKAGONU w 20 tygodniu zycia podowego
o
72
Skapa tkanka aczna pokrywajaca trzustke I tworzy przegrody miedzyzrazikowe pochodzi z

MEZENCHYMY
Lezy zewnatrzotrzewnowo
JELITO PIERWOTNE PRZEDNIE

Endodermalne jelito pierwotne przednie oddzielone jest BONA USTNO-GARDOWA od zatoki
ustnej pochodzacej z ektodermy
Na poczatku 4 tygodnia zycia podowego BONA USTNO-GARDOWA zanika, nastepuje
poaczenie pierwotnych ust z poczatkowym odcinkiem przewodu pokarmowego tym samym jest to
poaczenie ukadu pokarmowego z jama odwodni
o Mozna je podzielic na:
Odcinek gowowy
zawarty miedzy bona ustno-gardowa, a bruzda krtaniowo- tchawicza
miejsce odszypukowania sie zawiazka ukadu oddechowego
Powstaje z niego GARDO i DOLNY ODCINEK UKADU
ODDECHOWEGO
Odcinek ogonowy
lezy ponizej bruzdy krtaniowo-tchawiczej i rozciaga sie do miejsca
odejscia zawiazka watroby
Powstaje z niego PRZEYK, ZOADEK, DWUNASTNICA, WATROBA,
PECHERZYK ZOCIOWY i TRZUSTKA
Jelito pierwotne srodkowe
Od: Ponizej przyszego ujscia przewodu zociowego do dwunastnicy,
do: poaczenia czesci blizszej (2/3) z czescia dalsza (1/3) okreznicy poprzecznej
Powstaja:
Jelito cienkie (dalsza czesc dwunastnicy, jelito krete i czcze)
Jelito slepe z wyrostkiem robaczkowym
Okreznica wstepujaca
2/3 prawe okreznicy poprzecznej
3. Unerwione przez nerw bedny
4. Unaczynione przez tetnice krezkowa gorna
5. Szybkie wyduzanie (6 tydz.) powstaje jelito w ksztacie U - pierwotna petla jelitowa
Na szczycie - ujscie przewodu zotkowego
W srodku - 2 tetnice zotkowe (tworza tetnice krezkowa gorna po zespoleniu)
o Wytwarza sie zawiazek jelita slepego i wyrostka zachyek katnicy
Ramiona petli rozwijaja sie oddzielnie:
Petla jelito srodkowego wnika do pozazarodkowej jamy ciaa w okolicy sznura
pepowinowego fizjologiczna przepuklina pepowinowa
Gowowa czesc petli jelita: wytwarza petle wtorne jelita czczego i kretego
Ogonowa czesc petli jelita: wyduza sie nie tworzac petli (powstaja: ogonowa czesc
jelita kretego, jelito slepe z wyrostkiem, jelito grube - do 2/3 prawej czesci
okreznicy poprzecznej)
Petla jelita srodkowego dokonuje obrotu o 90 stopni owija sie woko t. krezkowej gornej
10 tydzien jelito powraca do jamy brzusznej
Pierwsze cofa sie jelito cienkie - lewa i srodkowa strona jamy brzusznej
Jelito grube obraca sie drugi raz - prawa strona jamy brzusznej jelito slepe z
wyrostkiem przy prawym pacie watroby, pozniej do prawego dou biodrowego
Powstaje okreznica wstepujaca
Nastepuje odaczenie przewodu zotkowego i pecherzyka zotkowego od jelit
Jelito pierwotne tylne
Koncowy odcinek jelita pierwotnego
73
o Od 1/3 okreznicy poprzecznej

o Do bony stekowej
Powstaja:
o Czesc dalsza okreznicy poprzecznej
o Okreznica zstepujaca
o Esica
o Odbytnica
o Gorna czesc kanau odbytowego
o Nabonek pecherza moczowego i czesci cewki moczowej
Unaczynienie: tetnica krezkowa dolna
Stek
o rozszerzona czesc jelita pierwotnego tylnego
o Wysana nabonkiem endodermalnym (rowniez wewnetrzna czesc bony stekowej)
o Nabonek ektodermalny - od strony prostnicy
o Uchodza (jama stekowa):
Omocznia po czesci brzusznej
Przewody srodnercza - po bokach
o W dalszym rozwoju dzieli sie na czesc grzbietowa i brzuszna
Czesc grzbietowa - kana odbytowo-odbytniczy
Czesc brzuszna - zatoka moczowo-pciowa
o Mezenchyma tworzy przegrode moczowo-odbytowa
7 tydzien - dochodzi do bony stekowej i aczy sie z nia - trzon krocza
Dzieli bone stekowa na:
Czesc przednia - bona moczowo-pciowa
Czesc tylna - bona odbytowa
9 tydzien - namnazanie mezenchymy ze smugi pierwotnej powstaja fady
odbytowe
Bona odbytowa peka powstaje kana odbytowy
Poaczenie jelita tylnego z jama owodni
Jelito pierwotne 2/3 czesci kanau odbytowego
Prostnica 1/3 czesc kanau odbytowego
Kresa odbytowo-odbytnicza stanowi granice miedzy nimi
Gorna i dolna czesc kanau odbytowego sa zaopatrywane przez rozne tetnice, zyy, nerwy i
naczynia limfatyczne inne pochodzenie (endo- i ektodermalne)
lezy ponizej bruzdy krtaniowo-tchawiczej i rozciaga sie do miejsca
odejscia zawiazka watroby
Powstaje z niego PRZEYK, ZOADEK, DWUNASTNICA, WATROBA,
PECHERZYK ZOCIOWY i TRZUSTKA
WADY JELITA PIERWOTNEGO PRZEDNIEGO

NIEDROZNOS PRZEYKU
o Inaczej okreslana jako brak otworu naturalnego (ATREZJA)
o Czesto ta wada jest zwiazana z PRZETOKA TCHAWICZO-PRZEYKOWA
ZWEZENIE PRZEYKU
o Moze wystepowac w kazdej czesci przeyku
o Najczesciej pojawia sie w dolnej 1/3 czesci przeyku
o Powstaje w wyniku zaburzenia PROCESU REKANALIZACJI w 8 tygodniu zycia
podowego
74
KROTKI PRZEYK = WRODZONA PRZEPUKLINA ROZWOROWA

o Czesc zoadka zostaje wciagnieta do klatki piersiowej przez rozwor przeykowy
ZWEZENIE ODWIERNIKA
o Zmniejszenie swiata okolicy miesnia zwieracza odzwiernika
o Wystepowanie
1/200 u pci meskiej
1/1000 u pci zenskiej
Wysoki czynnik ryzyka ponownego pojawienia sie wady w rodzinie (mozliwe ze
jest to wada dziedziczna wieloczynnikowo)
ZWEZENIE DWUNASTNICY
o Zwezenie dotyczy czesci poziomej lub wstepujacej narzadu
o POWODY:
Nie dochodzi do ponownego udroznienia dwunastnicy w 8 tygodniu ciazy
Nieprawidowo rozwinieta pierscieniowata trzustka (uciska dwunastnice)
NIEDROZNOS PECHERZYKA ZOCIOWEGO I PRZEWODOW ZOCIOWYCH
o Dotyczy gownie pozawatrobowych przewodow zociowych
o POWODY:
Niewytworzenie sie swiata kanalikow
Czasem rozwija sie po zapaleniu watroby w okresie podowym
o Wystepowanie:
1/20000
NIETYPOWO UMIEJSCOWIONA DODATKOWA TKANKA TRZUSTKI= DODATKOWA
TRZUSTKA
o Tkanka trzustki moze pojawic sie w scianie
PRZEYKU
ZOADKA
DWUNASTNICY
UCHYY MECKLA
o Rzadka wada jest TRZUSTKA PIERSCIENIOWATA
Czesciej wystepuje u pci meskiej
DODATKOWA SLEDZIONA
o Mae skupienia sledziony (srednica 1 cm) moga pojawiac sie we
Wnece sledziony
Trzustce
Wiezadle zoadkowo-sledzionowym
o Wystepuje u ok. 1% ludzi
WADY JELITA PIERWOTNEGO SRODKOWEGO
Wady jelita sa powszechne
Do najczestszych przyczyn ich powstawania naleza:
o Zaburzenia w prawidowym rozwoju samej cewy pokarmowej
o Niepeny obrot petli jelitowej
o Niewasciwe umocowanie krezki
o Nieprawidowy rozwoj narzadow sasiadujacych
NIEDOROZWOJ
o W przypadku braku zawiazka:
Nie rozwija sie cae jelito lub jego czesc
o Czesciej wystepuje NIEDROZNOS JELIT
spowodowane:
Niedokonaniem sie udroznienia swiata
Przerwaniem dopywu krwi
Najczesciej dotyczy JELITA KRETEGO i DWUNASTNICY
Zazwyczaj wiaze sie z brakiem KREZKI
75
NADMIERNY ROZWOJ
o Moze wystepowac jako:
Pojedynczy zachyek
Cakowite zdwojenie cewy jelitowej
PRZEPUKLINA PEPOWINOWA
o Powstaje gdy petle jelita nie powracaja do jamy brzusznej
o Worek przepuklinowy utworzony jest przez OTRZEWNA i NABONEK OWODNIOWY
SZNURA PEPOWINOWEGO
o Wystepowanie
1/6000 urodzen
o W ciezkich przypadkach
Narzady jamy brzusznej (takie jak watroba, sledziona i trzustka) znajduja sie w
przepuklinie
o Wypadniecie trzewi wystepuje w przypadku zaburzenia tworzenia sie fadow bocznych
zarodka w 4 tygodniu ciazy
PRZEPUKLINA PEPKOWA
o Przedostanie sie jelit przez niedostatecznie zamkniety otwor pepkowy poza jame brzucha
pod koniec okresu podowego lub po urodzeniu
o Worek przepuklinowy utworzony jest przez skore
NIEKOMPLETNA SCIANA PRZEDNIA BRZUCHA
o Wada moze byc przyczyna wypadniecia narzadow jamy brzusznej poza sznurem
pepowinowym do jamy owodni
NIEDOKONANIE SIE OBROTU JELITA
UKAD MOCZOWO-PCIOWY
Rozwoj ukadu moczowo-pciowego
mezoderma posrednia (powstajaca w 3. tyg) ulega metameryzacji (nefrotomy)

na caej dugosci sciany grzbietowej zarodka, po kazdej stronie pierwotnie parzystego pnia aorty,
poduzny fad - grzebien moczowo-pciowy
czesc grzebienia moczowo-pciowego, zwana sznurem nerkotworczym lub grzebieniem
nerkotworczym - wasciwy zawiazek ukadu moczowego, pozostaa czesc dla ukadu pciowego
W procesie rozwoju nerki powstaja 3 zawiazki:

- przednercze
- srodnercze
- nerka ostateczna
Przednercze
- 7-14 nefrotom
- pojawia sie w 4. tyg
- sznury nerkotworcze w okolicy szyjnej pecherzyki kanaliki acza sie w przewod nadnercza;
ostatecznie przednercze zanika w caosci
NERKA I MOCZOWOD
powstaja z dwoch zasadniczych zawiazkow - srodnercza i nerki ostatecznej
76
SRODNERCZE
- 10-26 nefrotom
- zaczyna roznicowac sie w 5. tygodniu rozwoju z nefrotomow
- pod wpywem czynnikow indukcyjnych (sygnaowe biaka macierzy pozakomorkowej) komorki
mezodermy (mezenchymy) nabieraja charakteru nabonkowego i przyjmuja postac
srodnerczowych pecherzykow, a nastepnie srodnerczowych kanalikow
- kanaliki wyduzaja sie esowato
- do kanalika od strony srodkowej (wewnetrznej) dochodzi maa petla naczynia tetniczego od aorty i w tym
miejscu (na tym biegunie), po rozgaezieniu tetniczki powstaje kebuszek nerkowy, ktory nastepnie
zostaje otoczony torebka i ostatecznie tworzy ciako nerkowe (ciako srodnerczowe)
- na drugim biegunie ciaka nerkowego jego torebka aczy sie i przechodzi w czesc kanalikowa nefronu
- przeciwlegy biegun esowatego kanalika otwiera sie do przeduzonego przewodu zbiorczego - przewodu
srodnercza (przewodu Wolffa)
- W koncu 8. tygodnia rozwoju srodnercze tworzy duzy, jajowaty, zbity narzad - ciao Wolffa
(umiejscowiony w tylnej, ogonowej czesci jamy ciaa), w tym czasie rozpoczyna sie stopniowy
zanik srodnercza
- W miare jak przybywa kanalikow srodnercza w odcinku ogonowym, ubywa ich w gowowym
- Z ogolnej liczby kanalikow (ok.40) zostaje ostatecznie jeden przewod srodnercza (przewod Wolffa) i
kilka kanalikow - sa zlokalizowane w poblizu rozwijajacych sie gonad i w zwiazku z tym dalszy ich
los zalezy od pci:
u pci meskiej:
z tych kanalikow srodnercza, ktore pozostaja, powstaja przewodziki odprowadzajace jadra

przewod srodnercza przeksztaca sie w przewod najadrza, nasieniowod i przewod
wytryskowy
u pci zenskiej:
czesc srodnercza zanika, wytwarzajac narzady szczatkowe: nadjajnik, przyjajnik, przewod

poduzny nadjajnika (przewod Grtnera)
Srodnercze zaczyna wydzielac mocz w 6. tygodniu ciazy i peni filtracyjna funkcje nerki do czasu
powstania nerki ostatecznej.
NERKA OSTATECZNA
powstaje z 2 zawiazkow mezodermalnych:

paczka moczowodowego (zwanego uchykiem nerki ostatecznej)
blastemy nerki ostatecznej (30-32 nefrotom)
Z paczka moczowodowego powstaja drogi wyprowadzajace mocz:
moczowod
miedniczka nerkowa
kielichy nerkowe wieksze i mniejsze
przewody brodawkowe
kanaliki nerkowe zbiorcze
kanaliki aczace nerki
Z blastemy nerki ostatecznej powstaja:
77
ciako nerkowe
czesc kanalikowa nefronu
PACZEK MOCZOWODOWY
grzbietowe uwypuklenie przewodu srodnercza, w poblizu jego ujscia do steku

na poczatku 5. tygodnia ciazy wnika do niesegmentowanej mezodermy dolnej (ogonowej) czesci
grzebienia nerkotworczego i indukuje ja do rozrostu w odpowiedzi na te stymulacje mezoderma
nerkotworcza wytwarza nad paczkiem moczowodowym skupienie komorek w formie czapeczki
szypua peczka moczowodowego przeksztaca sie w moczowod
slepo zakonczony biegun, zatopiony w blastemie nerki ostatecznej zaczyna sie wielokrotnie dzielic
dychotomicznie, na poczatku tego okresu roznicowania rozszerzony odcinek paczka tworzy
miedniczke, w ktorej nastepnie powstaja uchyek gowowy i uchyek ogonowy - przysze kielichy
nerkowe wieksze
kielichy podlegaja dalszym podziaom
w sumie jest 13 generacji podziaow kanalikow, z pierwszych czterech generacji zalewajacych sie
kanalikow powstaja kielichy nerkowe wieksze, z kolejnych czterech kielichy nerkowe mniejsze, a
z pozostaych rozgaezien przewody brodawkowe i kanaliki zbiorcze
Wraz z powstajacymi rozgaezieniami paczka moczowodowego dochodzi do kolejnych przeksztacen

blastemy czapeczki pokrywajacej:
czesc komorek czapeczki oddziela sie i tworzy po kazdej stronie kanalika pecherzyk nerki
ostatecznej (niekiedy okreslany sferoidem) , podlega przeksztaceniom podobnym do zachodzacych
w roznicujacym sie srodnerczu, zmienia sie w kanalik, ktory wyduza sie i przyjmuje ksztat litery S,
a po kolejnych przeksztaceniach daje poczatek jednostce morfologiczno-czynnosciowej nefronowi
w odcinku blizszym po inwaginacji sciany pecherzyka powstaje torebka ciaka nerkowego

(torebka Bowmana), a po wnikniecie tetniczki i jej rozgaezieniu - kebuszek nerkowy oraz
odchodzaca od ciaka nerkowego czesc kanalikowa nefornu
na poczatku 8. tygodnia odcinek dystalny nefronu (kanalik dystalny) aczy sie z kanalikiem
nerkowym zbiorczym, koncowym rozgaezieniem paczka moczowodowego
Okoo 14. tygodnia wyksztaconych jest 20 nefronow - w tym okresie nerka zaczyna wydzielac mocz,
istotne zwiekszenie liczby nefronow miedzy 20. a 38. tygodniem ciazy
- po urodzeniu liczba nefronow sie nie zwieksza, wzrost masy nerki do 12 r.z. - efekt powiekszenia sie
wielkosci ciaek nerkowych i kanalikow
nerka podowa ma budowe zrazikowa, co jest zwiazane z jej pochodzeniem z dwoch zrode
nerka ostateczna poczatkowo umiejscowiona w dolnej czesci okolicy ledzwiowej i krzyzowej,

jedna blisko drugiej, przemieszczenie (wstpowanie) nerki do okolicy brzusznej nastepuje
w 9. tygodniu rozwoju, wraz z ta wedrowka wyduza sie moczowod, w czasie przemieszczania
dochodzi do obrotu nerki o 90 stopni, w wyniku ktorego wneka nerki skierowana jest z pierwotnego
poozenia brzusznego w strone przednia i przysrodkowa.
Uwzgledniajac zachodzace zmiany morfologiczne, jak i czynnosciowe w rozwoju nerki mozna wyroznic
4 zasadnicze stadia:
78
stadium pecherzyka (sferoidu)

stadium kanalika S
stadium roznicowania sie wosowatej petli naczyniowej ciaka nerkowego
stadium dojrzewania
PECHERZ MOCZOWY I CEWKA MOCZOWA

Koncowy odcinek jelita tylnego - stek - miedzy 4. a 7. tyg podzielony zostaje przegroda moczowoodbytowa na grzbietowy kana odbytowo-odbytniczy i brzuszna zatoke moczowo-pciowa
Zatoka moczowo-pciowa, jesli uwzgledni sie miejsce wnikania do niej przewodow srodnercza, dzieli sie na
3 czesci:
Czesc gowowa - powyzej ujscia przewodow srodnercza, zwana kanaem/czescia pecherzowocewkowa
Maa czesc srodkowa - zwana czescia miedniczna
Czesc ogonowa - ponizej ujscia przewodow srodnercza, zwana czescia pciowa lub praciowa
Pecherz moczowy
powstaje z kanau pecherzowo-cewkowego - gowowej czesci

poczatkowo aczy sie z omocznia, ktora wkrotce zanika, jej pozostaosc - moczownik aczy szczyt
pecherza z pepkiem po porodzie wiezado pepkowe srodkowe
Przewody srodnercza wnikaja do grzbietowej czesci zatoki moczowo-plciowej w 5. tyg powstaja paczki
moczowodowe przemieszczajaca sie nerka "w gore" nerka podciaga moczowody ich ujscie do
pecherza przesuwa sie gowowo i bocznie
Miedzy ujsciem moczowodow a zblizajacymi sie do siebie ujsciami przewodow srodnercza powstaje trojkat
pecherza moczowego (moczowody i przewody srodnercza rozwijaja sie z mezodermy, dlatego trojkat
pecherza moczowego pokrywa przejsciowo nabonek mezodermalny, pozniej wyparty przez nabonek
endodermy zatoki moczowo-pciowej)
Ostatecznie w II trymestrze pecherz moczowy i gorna czesc cewki moczowej wysane sa nabonkiem
przejciowym.
Cewka moczowa
u pci meskiej - kazda z 3 czesci cewki posiada odmienne pochodzenie:
gorna czesc odcinka sterczowego - z kanau pecherzowo-cewkowego

dalszy odcinek + czesc boniasta - z czesci praciowej (z wyjatkiem dou odkowatego i ujscia
zewnetrznego cewki)
ujscie zewnetrzne cewki - z pytki gruczoowej (lita tkanka ektodermalna, ktora rosnie od
szczytu pracia w kierunku czesci gabczastej cewki)
79
u pci zenskiej - z kanau pecherzowo-cewkowego powstaja pecherz moczowy i dolna czesc cewki
moczowej
Niektore wady rozwojowe nerek (opisaam te, ktore wymienili w rozpisce)
Nerka podkowiasta
1:400 noworodkow
naturalny proces zstepowania nerek do okolicy ledzwiowej zatrzymany przez tetnice krezkowa
dolna zrosniecie biegunow nerki (zwykle dolnych) duza nerka (w ksztacie litery U)
umiejscawia sie w okolicy podzoadkowej i ku przodowi od kregow ledzwiowych
Wrodzony brak nerek - agnezja nerek

jednostronny lub obustronny brak nerki, ktory w wiekszosci przypadkow prowadzi do
obumarcia podu
jednostronna agnezja u ok. 0,1% dorosych, a obustronna u 1:3000-4000 noworodkow
w wyniku niewyksztacenia sie paczka moczowodowego lub jego nagego zaniku
brak nerki po jednej stronie moze nie dawac objawow (przerost zdrowej nerki, rekompensacja)
noworodek z obustronna agnezja obumiera - dochodzi do maowodzia, bo nie jest wytwarzany
mocz
maowodzie prowadzi do powstania zespou Potter (nisko osadzone mazowiny uszne,
znieksztacenie twarzy, stop, niedorozwoj puc)
agnezja nerek u pci zenskiej wiaze sie z nieprawidowym rozwojem przewodow
przysrodnerczowych -> w nastepstwie, u 85% przypadkow - brak macicy lub czesci pochwy
u pci meskiej - brak nasieniowodu i pecherzykow nasiennych
Zwyrodnienie drobnotorbielowate (wielotorbielowatosc nerek)

obecnosc w miazszu nerki torbieli o roznej srednicy
1:500, 1:1500 noworodkow, w dwoch postaciach: dzieciecej (dziedziczona autosomalnie
recesywnie) i dojrzaej (dziedziczona autosomalnie dominujaco)
w postaci dzieciecej - smierc przed urodzeniem lub tuz po porodzie, a ujawniajaca sie w wieku
dojrzaym - najczestsza nefropatia dziedziczna
do wady dochodzi w wyniku zaburzen w poaczeniu pomiedzy kanalikami nerki ostatecznej a
kanalikami zbiorczymi, nieprawidowego rozwoju kanalikow zbiorczych lub tworzenia sie
torbieli z nefronow
Jeszcze sa wady takie jak np.: nerka dodatkowa, zdwojony moczowod, niedorozwoj nerki, przemieszczenie i
niedokonczenie obrotu nerki, nerka miedniczna, wynicowanie pecherza moczowego, przetoki odbytniczomoczowe, nietypowe ujscie moczowodow
ROZWOJ GONAD
Gonada zenska - jajnik i gonada meska - jadro powstaja z:
mezotelialnego nabonka pokrywajacego tylna sciane pierwotnej jamy ciaa (jamy brzusznej)
komorek mezenchymalnych lezacych tuz pod nabonkiem mezotelialnym
pierwotnych komorek pciowych
W 4. tyg rozwoju nabonk mezotelialny pokrywajacy srodnercze grubieje pod wpywem
namnazajacej sie mezenchymy lezacej pod nim - tworzy grzebien pciowy (grzebienie leza wsrod
linii srodkowej zarodka, miedzy srodnerczem a krezka grzbietowa jelita tylnego) powstaja w nich
80
palczaste wypustki wnikajace do mezenchymy - sznury pciowe stykaja sie z mezotelialnym

nabonkiem pokrywajacym
Do tego okresu rozwoju (stadium niezroznicowania) gonada skada sie z czesci korowej i
wewnetrznej czesci rdzeniowej dalszy rozwoj zawiazka gonady rozny u obu pci
Pierwotne komorki pciowe - gonocyty
pojawiaja sie okoo 21. dnia rozwoju w endodermalnej scianie pecherzyka zotkowego z
pecherzyka, w liczbie ok. 1000 dzieki wasnym ruchom amebowatym i transportowi biernemu
wedruja do grzebieni pciowych indukuja dalsze roznicowanie gonady
Gonada meska - jadro
pod wpywem SOX-9 sznury pciowe namnazaja sie wnikaja wgab gonady, tworza sznury
rdzeniowe
powstajaca zbita torebka woknista - osonka biaawa jadra - oddziela sznury od nabonka
pokrywajacego
sznury przeksztacaja sie w kanaliki nasienne krete i proste oraz siec jadra siec jadra aczy sie
z pochodzacymi ze srodnercza kanalikami wyprowadzajacymi, tworzac najadrze
z komorek mezenchymalnych oddzielajacych kanaliki powstaja komorki srodmiazszowe (komorki
Leydiga) od 8. tyg zaczynaja wydzielac testosteron od tego momentu gonada wpywa na
zroznicowanie pciowe przewodow pciowych i zewnetrznych narzadow pciowych
Komorki podporowe (Sertolego) - zaczynaja wydzielac substancje hamujaca rozwoj przewodu

przysrodnerczowego - czynnik mullerowski
W 4. miesiacu ciazy nabonek kanalikow skada sie z komorek podporowych, pochodzacych z nabonka
mezotelialnego oraz ze spermatogonii (z pierwotnych komorek pciowych - prespermatogonii); nabonek
szczelnie wypenia kanalik, w swiato w kanaliku pojawia sie w okresie pokwitania.
Gonada zenska - jajnik
rozwoj jajnika przebiega wolniej, histologiczne cechy rozpoznawcze pojawiaja sie ok. 10 tyg ciazy
sznury pciowe sabo rozwiniete, stopniowo zanikaja, zastepowane przez unaczyniony zrab ktory
ostatecznie przeksztaca sie w czesc rdzenna jajnika
nabonek mezotelialny okrywajacy jajnik gruby, intensywnie proliferuje, penetrujac do
podscielajacej mezenchymy tworzy druga generacje sznurow korowych do sznurow wnikaja
pierwotne komorki pciowe - gonocyty
ok. 16 tyg sznury korowe rozpadaja sie tworza izolowane skupienia - pierwotne pecherzyki
zarodkowe; pecherzyk zarodkowy (embrionalny) zawiera w srodku oogonie, pochodzaca z
gonocytow (preogonii) oraz jedna warstwe otaczajacych komorek pecherzykowych (ze sznurow
pciowych) oogonie dziela sie intensywnie tylko mitotycznie, a niektore oocyty juz w okresie
podowym zaczynaja sie dzielic mejotycznie powstajace oocyty I rzedu zostaja zahamowane w
stadium diplotenu I podziau mejotycznego az do owulacji
zdecydowana wiekszosc oogonii i oocytow podlega apoptozie -> ostatecznie w jajnikach noworodka
pozostaje ok. 2 mln pecherzykow pierwotnych z komorkami jajowymi
oogonie nie powstaja w zyciu postnatalnym
na powierzchni jajnika cienka bona biaawa, ktora pokrywa nabonek mezotelialny
Narzady pciowe wewnetrzne - przewody pciowe
81
poczatkowo zarodki zenskie i meskie maja 2 pary przewodow pciowych wnikajacych do steku
(zatoki moczowo-plciowej) :
przewody przysrodnerczowe (przewody Mllera)
przewody srodnercza (przewody Wolffa)
Przewod przysrodnerczowy powstaje jako poduzne wgebienie nabonka jamy ciaa (pochodzenia
mezodermalnego) na przednio-bocznej powierzchni fadu moczowo-pciowego
po zamknieciu brzegow wpuklajacego sie nabonka tworzy przewod, ktorego odcinek gowowy ma
lejkowate ujscie do jamy ciaa
odcinek ogonowy biegnie poczatkowo rownolegle i na zewnatrz przewodu srodnercza krzyzuje
sie z nim wnikajac do steku aczy sie z analogicznym przewodem po drugiej stronie
poczatkowo oddzielone przegroda, zalewaja sie powstaje kana maciczno-pochwowy
doogonowy odcinek poaczonych przewodow przysrodnerczowych odchyla sie ku tylnej scianie
zatoki moczowo-pciowej tworzy tam niewielkie zgrubienie - guzek przysrodnerczowy (guzek
Mllera) (przewody przysrodnerczowe uchodza po obu stronach guzka Mllera)
DALSZY ROZWOJ PRZEWODOW SRODNERCZA ZALEZY OD PCI:
u zarodkow meskich przewody srodnercza podlegaja dalszemu roznicowaniu, a przewody

przysrodnerczowe zanikaja
u zarodkow zenskich odwrotnie
u pci meskiej:
pod wpywem hormonow androgennych (gownie testosteronu), wydzielanych przez komorki
srodmiazszowe jadra oraz hormonu antymllerowskiego, wywarzanego przez komorki
podporowe jadra, a takze androgenow pochodzacych z warstwy korowej nadnercza okoo
8.tyg rozwoju zanik przewodu przysrodnerczowego (jedyne jego pozostaosci - przyczepek
jadra i agiewka sterczowa)
testosteron wnika do roznicujacych sie tkanek (czesciowo przeksztaca sie w
dihydrotestosteron) wraz z receptorem wpywa na dalsze roznicowanie przewodow

srodnercza w najadrze, nasieniowod, pecherzyki nasienne, przewod wytryskowy
kompleksy dihydrotestosteronu z receptorem pobudzaja do roznicowania meskie narzady
pciowe zewnetrzne
u pci zenskiej:
przewod przysrodnerczowy dzieli sie na 3 odcinki:
1. czesc gowowa - przebiegajaca pionowo
2. czesc srodkowa - krzyzujaca sie z przewodem srodnercza
3. czesc ogonowa - aczaca sie w kana maciczno-pochwowy
Z dwoch pierwszych odcinkow powstaje jajowod

Z kanau maciczno-pochwowego macica i gorna czesc pochwy
82
Pochwa:
rozwija sie z dwoch zawiazkow:

gorna czesc z kanau maciczno-pochwowego
dolna czesc z zatoki moczowo-pciowej
w miejscu poaczenia sie kanau maciczno-pochwowego z zatoka moczowo-pciowa powstaja

parzyste uwypuklenia endodermy - opuszki zatokowo-pochwowe otaczaja dolna czesc kanau, w
kierunku ogonowym intensywnie proliferuja, zespalaja sie wytwarzaja lita pytke pochwowa
ok. 11. tyg ciazy pytka udraznia sie powstaje swiato pochwy (do konca okresu podowego
oddzielone od zatoki bona dziewicza) z opuszek zatokowo-pochwowych powstaja przednie i
tylne sklepienie pochwy
Bona dziewicza:
powstaje ze zdwojonego nabonka pochwy i lezacej wewnatrz mezenchymy
Pozostaosci rozwojowe po srodnerczu (w kolejnosci od okolicy gowowej do ogonowej) u pci zenskiej to:
przyczepek pecherzykowaty
nadjajnik
przyjajnik
przewod nadjajnika
Czesc gowowa przewodu przysrodnerczowego moze przetrwac w postaci przyczepka naczyniowego

(wodniaka Morgagniego)
Narzady pciowe zewnetrzne

Na poczatku rozwoju zawiazki narzadow pciowych sa u obu pci jednakowe, roznicowanie rozpoczyna sie
w 9. tyg ciazy, konczy w 12. tyg
Zawiazkami zewnetrznych narzadow pciowych sa:
nieparzysty guzek pciowy

parzyste fady moczowo-pciowe
parzyste wyniososci pciowe
u pci meskiej:
z guzka pciowego powstaje pracie rozwijajac sie pociaga fady moczowo-pciowe ku

przodowi tworza sie wzduz niebo boczne sciany rynienki cewkowej (rynienka wysana
endoderma) w 12. tyg rynienka zamyka sie wzduz powierzchni brzusznej pracia
powstaje czesc gabczasta cewki moczowej
Poczatkowo kana cewki nie dochodzi do szczytu pracia. Obwodowa, najdalsza czesc cewki moczowej
pojawia sie, gdy endodermalne komorki wierzchoka zoedzi wytworza lity sznur komorkowy - pytke
gruczoowa w pytce powstaje swiato powstaje zewnetrzna czesc cewki
83
Ektoderma rozrastajaca sie dookoa zoedzia pracia tworzy napletek

Z mezenchymy pracia rozwijaja sie dwa ciaa jamiste pracia i ciao gabczaste pracia
Z poaczenia wyniososci pciowych (wargowo-mosznowych) powstaje moszna (linia
poaczenia jest szew moszny)
u pci zenskiej:
guzek pciowy wyduza sie nieznacznie wytwarza echtaczke

fady moczowo-pciowe acza sie i tworza wargi sromowe mniejsze
z wyniososci pciowych rozwijaja sie wargi sromowe wieksze
z czesci praciowej zatoki moczowo-pciowej powstaje przedsionek pochwy
Zstepowanie jader
jadra z pierwotnego poozenia ledzwiowego zaczynaja sie przemieszczac do moszny (proces ten zstepowanie jader - rozpoczyna sie w 12. tyg, trwa do konca okresu podowego)
wraz z zanikiem srodnercza jego wiezado ogonowe przeksztaca sie w wiezado jadrowe
wiezado jadrowe z pasmem zageszczonej mezenchymy tworzy jadrowod jadrowod
przyczepia sie do dolnego bieguna jadra, biegnie skosnie po tylnej scianie brzucha wnika do
wyniososci jadrowych (przyszych warg sromowych wiekszych i moszny) z uchykiem
otrzewnej powstaje wyrostek pochwowy przebiegajacy brzuszne w stosunku do jadrowodu, tworzac
razem z nim i uwypuklonymi do przodu warstwami sciany przedniej brzucha kana pachwinowy
w miejscu przejscia wyrostka pachwinowego przez powiez poprzeczna tworzy sie pierscien
pachwinowy geboki, a w rozciegnie m.skosnego zewnetrznego - pierscien pachwinowy
zewnetrzny
okoo 28. tyg rozwoju jadro wchodzi do pierscienia pachwinowego gebokiego wedruje przez
kana pachwinowy ok. 32. tyg wnika do moszny
U 97% noworodkow urodzonych o czasie jadra znajduja sie w mosznie, u czesci noworodkow proces
zastepowania konczy sie w ciagu 3 miesiecy - jezeli to nie nastapi wymagany zabieg chirurgiczny.
Jajniki z pierwotnego poozenia na tylnej scianie jamy brzusznej przesuwaja sie ogonowo ponizej krawedzi
wasciwej miednicy.
Jadrowod przyczepia sie do macicy w miejscu powstawania jajowodow, jego czesc gowowa tworzy
wiezada jajnika, a ogonowa - wiezado obe macicy
Wady ukadu pciowego

1) Zaburzenia w rnicowaniu pciowym:
Zespo Klinefeltera
1:500 noworodkow meskich
kariotyp 47,XXY
niepodnosc, ginekomastia, uposledzenie w dojrzewaniu pciowym
nondysjunkcja homologinczych chromosomow XX zaburzenie w roznicowaniu gonady
84
meskiej
Zespo Turnera
osobnik o cechach fenotypowych zenskich ma kariotyp 45,X0
pierwotne komorki pciowe ulegy zanikowi wkrotce po wniknieciu do gonad, ktore rozwiney
sie wedug wzorca zenskiego, ale szczatkowo
osobnik bezpodny
brak stymulacji androgennej zanik przewodow srodnercza
Zespo feminizujacych jader (zespo niewrazliwosci na androgeny)

osobnicy sa genetycznie mezczyznami (kariotyp 46,XY)
jadra wewnetrzne (umiejscowione w jamie brzusznej w okolicy pachwinowej lub w wargach
sromowych)
wyksztacaja sie fenotypowe cechy kobiety
zespo ujawnia sie w okresie pokwitania (brak miesiaczki, 100% bezpodnosc)
komorki bez receptorow dla testosteronu (brak spowodowany mutacja w chromosomie X)
Obojnactwo (hermafrodytyzm)
niezgodnosc miedzy struktura gonad (jajnikow i/lub jader) a budowa zewnetrznych narzadow
pciowych
obojnactwo prawdziwe
wystepuje rzadko
jadra i jajniki lub tkanka zawierajaca obie gonady (ovotestis) u tego samego osobnika
obojnak prawdziwy ma dodatnia chromatyne pciowa i w 80% kariogram 46,XX
moze miec cechy fenotypowe pci zenskiej lub meskiej
wtorne zaburzenie w podziale chromosomow pciowych w czasie pierwszego bruzdkowania,
u czesci osobnikow mozaikowatosc chromosomow pciowych XY/XX lub XY/X0
obojnactwo rzekome (pseudohermafrodytyzm)
osobnik ma jadro (albo dwa! :P ) oraz zewnetrzne narzady pciowe zenskie (obojnactwo
rzekome zenskie)
lub jajnik (jajniki) i zewnetrzne narzady pciowe meskie (obojnactwo rzekome meskie)
2) Wady ukadu pciowego mskiego:
Wnetrostwo
niezstapienie jader
u 30% chopcow przedwczesnie urodzonych i u ok. 3% urodzonych o czasie
jednostronnie lub obustronnie niezstapione jadra umiejscawiaja sie w jamie brzusznej, w kanale
pachwinowym , w powierzchni pierscieniu pachwinowym lub u nasady pracia
Spodziectwo
zasadniczo wada cewki moczowej, ktorej nietypowe ujscie znajduje sie na brzusznej
powierzchni zoedzi lub trzonu pracia, z reguy takze niedorozwinietego
przyczyna: niedobor testosteronu, powodujacy nieudroznienie pytki gruczoowej lub
niezrosniecie fadow moczowo-pciowych
Wierzchniactwo
ujscie zewnetrzne cewki moczowej znajduje sie na grzbietowej powierzchni pracia
85
wada wspoistnieje przy wynicowaniu pecherza moczowego
Stulejka
zmniejszenie otworu napletka, co utrudnia odsoniecie zoedzi pracia
Wady pracia
brak zawiazka pracia, pracie rozdwojone lub podwojne, szczegolnie mae pracie (mikropenis),
przemieszczenie pracia - rzadkie wady
powstaja przy zaburzeniu roznicowania sie guzka pciowego
Wrodzona przepuklina kanau pachwinowego

- do przetrwaego wyrostka pochwowego wnikaja petle jelitowe
3) Wady ukadu pciowego eskiego:
Brak zawiazkow macicy, agnezja macicy

bardzo rzadka wada
macica z powodu braku przewodow przysrodnerczowych nie rozwija sie
Macica szczatkowa
macica w postaci maej, zbitej masy woknistej
powstaje przy niezrosnieciu sie dolnych odcinkow przewodow przysrodnerczowych
Podwojenie i niedroznosc kanau macicy

rozne formy podwojenia macicy - wynik niepoaczenia sie na caej dugosci lub na pewnym
odcinku przewodow przysrodnerczowych
do powstania wady dochodzi w 8. tyg rozwoju
w krancowej postaci - macica cakowicie zdwojona (macica podwojna)
jedna z czestych anomalii - macica dwurozna (z dwoch rogow uchodzacych do wspolnej
pochwy)
Brak pochwy
1:4000 noworodkow
gdy nie wyksztaca sie opuszka zatokowo-pochwowa i pytka pochwowa
w przypadku braku pochwy nie ma takze prawidowo rozwinietej macicy
Narzady oraz pozostaosci rozwojowe pochodzace z zawiazkow moczowo-pciowych

Narzad zarodkowy(zawiazek)
Pec meska
Pec zenska
Niezroznicowana gonada
Jadra
Jajniki
Czesc korowa i rdzenna
Kanaliki nasienne; siec jadra
Pecherzyki jajonosne; czesc

rdzenna jajnika; siec jajnika
Jadrowod
Jadrowod jader
Wiezado jajnika; wiezado obe

macicy
Kanaliki srodnercza
Kanaliki wyprowadzajace
Nadjajnik
Przewod srodnercza
(przewod Wolffa)
Przewod najadrza; nasieniowod;

przewod wytryskowy; pecherzyki
Przyczepek pecherzykowy;
przyjajnik; przewod nadjajnika;
86
Narzady oraz pozostaosci rozwojowe pochodzace z zawiazkow moczowo-pciowych

nasienne; przyczepek najadrza;
przyjadrze; przewodziki
zbaczajace; moczowod;
miedniczka; kielichy nerkowe i
kanaliki
przewod Gartnera; moczowod;

miedniczka; kielichy nerkowe i
kanaliki
Przewod przysrodnerczowy
(przewod Mllera)
Przyczepek jadra
Jajowod; macica; wodniak

Morgagniego
Zatoka moczowo-pciowa
Pecherz moczowy; cewka

moczowa (z wyjatkiem doka
odeczkowatego); gruczo
sterczowy; agiewka sterczowa;
gruczoy opuszkowo-cewkowe
Pecherz moczowy; cewka

moczowa; pochwa; gruczoy
przedsionkowe; gruczoy
cewkowe i przycewkowe
Zatoka lub wzgorek Mllera
Wzgorek nasienny
Bona dziewicza
Guzek pciowy
Pracie; zoadz pracia; ciaa jamiste echtaczka; zoadz echtaczki;

pracia; ciao gabczaste cewki
ciaa jamiste echtaczki; opuszka
przedsionka
Fady moczowo-pciowe
Brzuszna (dolna) czesc pracia
Wargi sromowe mniejsze
Wyniososci wargowo-mosznowe
Moszna
Wargi sromowe wieksze
UKAD SERCOWO NACZYNIOWY

Powstaje z mezodermy i komorek grzebienia nerwowego
Zaczyna sie roznicowac w 3. tyg. rozwoju zarodka
Miedzy 13. a 15. dniem w mezodermie pozazarodkowej sciany pecherzyka
zotkowego, w szypule brzusznej i kosmowce twarza sie skupienia kom z ktorych powstana kom
krwi i pierwotne kom naczyn krwionosnych skupienia te nazywaja sie WYSPY
KRWIOTWORCZE
Po ok. 2 dniach w wyspach tworzy sie swiato
ANGIOBLASTY: w czesci obwodowej wyspy, przeksztacaja sie w srodbonek naczyn. Komorki
mezenchymalne lezace na zewnatrz nich tworza elementy miesniowe i acznotkankowe naczyn - w
srodku wyspy, daja poczatek komorka macierzystym krwi (stem cells). Z kom macierzystej powstaje
szereg rozwojowy linii erytroblastycznej, mieloblastycznej, megakarioblastycznej i limfoblastycznej
Proces tworzenia krwi rozpoczyna sie ok. 5. tyg w watrobie zarodka, nastepnie przejsciowo
sledzionie, pozniej w szpiku i wezach chonnych
Niezaleznie, w tym samym czasie powstaja wewnatrzzarodkowe naczynia krwionosne z
angioblastow pojawiajacych sie w listku trzewnym mezodermy. Skupienia te tworza sie po bokach
zarodka i rozprzestrzeniaja w kierunku gowowym Inna grupa angioblastow pojawia sie po obu str
tarczy zarodkowej, przy linii srodkowej powstaja dwie aorty grzbietowe, ktore acza sie splotem
podkowiastym
Na poczatku okresu prenatalnego wszystkie zawiazki ukadu sercowo-naczniowego sa parzyste i leza
symetrycznie
87
Rozwj serca
Poczatek 18. 19. dnien:
Z mezodermy smugi pierwotnej w czesci gowowej tarczy zarodkowej, gowowo wzgledem bony ustnogardowej i pytki nerwowej tworza parzyste sznury srodbonkowe(sercotworcze). Umiejscowione sa one
miedzy endoderma pecherzyka zotkowego a mezoderma trzewna
Okoo 20. dnia: Sznury uzyskuja swiato i tworza 2 cienkoscienne cewy .srodbonkowe cewy
osierdziowe serca Okoo 22. dnia:
Cewy osierdziowe zblizaja sie do siebie i acza. Proces zaczyna sie w odc gowowym i kieruje doogonowo
powstaje pojedyncza cewa osierdziowa.
Rownoczesnie z tymi procesami:
Prawa i lewa wewnatrzzarodkowa jama ciaa rowniez sie zblizaja w linii srodkowej i tworza jame osierdzia.
Poczatkowo parzyste cewy poaczone sa z przednia i tylna sciana jamy wewnatrzzarodkowej przez krezke
brzuszna i grzbietowa w miare jak cewa rosnie i zagina sie krezka brzuszna zanika, cewa zgebia siew cz.
Grzbietowa jamy osierdzia. Krezka grzbietowa zanika stopniowo. W stadium 16 somitow pierwotna cewa
sercowa jest swobodnie zawieszona w jamie osierdzia, przyczepiona tylko w okolicy gowowej i ogonowej
Jama osierdzia i cewa wsierdziowa obracaja sie w osi poprzecznej o 180 st i zostaja umiejscowione
brzusznie wzgledem jelita pierwotnego oraz bony ustno-gardowej
Po poaczeniu cew komorki mezenchymalne tworza na zewnatrz paszcz srodsierdziwo-nasierdziowy,
oddzielony od srodbonka przez tkanke aczna galaretowata substancje galaretowata serca
Wyscioka srodbonka cewy serca utworzy wsierdzie pierwotne przysze wsierdzie
Paszcz srodsierdziowo-nasierdziowy zmieni sie w srodsierdzie pierwotne przyszy miesien
sercowy i w nasierdzie pierwotne przysze nasierdzie
Koniec gowowy cewy odc tetniczy. Przytwierdzony do ukow gardowych
Koniec ogonowy odc zylny. Przytwierdzony do przegrody poprzecznej
Ten etap rozwojowy konczy sie ok. 22 dnia, zarodek ma wtedy 7 par somitow i ok. 2,2 mm dugosci
Poznij serce rosnie szybciej niz jama osierdzia, dlatego musi sie zwijac i fadowac. Poczatkowo
czesc opuszkowo-komorowa znajduje wie wew jamy, a czesc przedsionkowa i zatoka zylna na zew
w mezenchymie przegrody poprzecznej (sa podwojne)
Dwa pierwsze przewezenia dziela cewe sercowa na:
1. opuszke serca 2. pierwotna komore 3. pierwotny przedsionek
dzien 23
Dwa kolejne przewezenia tworza: o pien tetniczy poaczony gowowo z ukami aorty, brzusznie z opuszka
serca
o i zatoke zylna najbardziej ogonowa cz serca pierwotnego, zawiera cz srodkowa i dwa rogi do ktorych
wnikaja:
z. zotkowa krew z pecherzyka zotkowego
z. pepowinowa z ozyska
z. zasadnicza wspolna z krwia caego zarodka
zatoka zylna w odc gowowym przechodzi w przedsionek
Czesc gowowa i srodkowa rosna szybciej, zaginaja sie i uwypuklaja w kierunku brzusznym,
ogonowym, nieco w prawo powstaje petla sercowa (opuszkowo- komorowa)
88
W tym czasie przedsionek i zatoka zylna przemieszczaja sie grzbietowo od komory i opuszki.
Okolica przedsionka tworzy przysze uszko przedsionka
Jama przedsionka od str brzusznej aczy sie z komora kanaem przedsionkowokomorowym.
Okolica komorowa z niej powstanie lewa komora utworzona jest przez ramie
zstepujace petli sercowej.
Rowek miedzykomorowy oddziela komore od opuszki
Opuszka utworzona przez ramie wstepujace dzieli sie na:
cz blizsza przeksztaci sie w beleczkowata cz. prawej komory

cz srodkowa stozek serca (wspolny tor odpywu obu komor)
cz dalsza(gowowa) pien tetniczy, z niego powstana korzenie aorty,
cz blizsza aorty i tetnicy pucnej
Serce pierwotne rozpoczyna akcje skurczowa w 22. dniu:
Skurcze sa pochodzenia miesniowego
Fala perystaltyczna, poczatek w zatoce zylnej
Poczatkowo przypyw odpyw
4 tydz koordynacja skurczow
Zastawki zatokowo-przedsionkowe kontroluja przepyw z zatoki do przedsionka pierwotnego
Nastepnie krew pynie przez kana przedsionkowo-komorowy do komory
W czasie skurczu krew przepompowywana jest przez opuszke i pien tetniczy do worka aortalnego
Stamtad do aorty grzbietowej
Dalej do zarodka, pecherzyka zotkowego i ozyska
Podzia kanau przedsionkowo-komorowego, pierwotnego przedsionka i pierwotnej komory

Od poowy 4 tyg do konca 5 tyg zachodza procesy podziau:
kanau przedsionkowo-komorowego
w scianie grzbietowej i brzusznej wsierdzia pojawiaja sie zgrubienia poduszeczki (guzki)
osierdziowe
sa naciekane przez komorki mezenchymalne
wytwarzaja przegrode posrednia dzieli ona kana na cz. prawa i lewa w 5 tygodniu
pierwotnego przedsionka
przegroda pierwotna
ksztat poksiezycowaty
wyrasta z grzbietowo-gowowej (stropu) sciany przedsionka
kieruje sie w strone poaczonych poduszeczek
gowowa cz. przegrody krawedz gorna
89
ogonowa cz krawedz dolna

po poaczeniu obu krawedzi otwor pierwotny
otwor pierwotny zarasta w wyniku zrosniecia przegrody
pierwotnej z lewa str poduszeczek. Zanim to nastapi pojawiaja sie pekniecia w
gornej czesci przegrody pierwotnej powstaje otwor wtorny(koniec 5 tyg.)
rowniez 5 tydz. po prawej str przegrody pierwotnej wyrasta gruba blaszka
przegroda wtorna. Rosnie w dol i zakrywa czesc otworu wtornego powstaje otwor
owalny
zastawka otworu owalnego pozostaosc przegrody pierwotnej, otwiera sie tylko w
str swiata lewego przedsionka
w zyciu podowym cisnienie w prawym przedsionku jest wyzsze niz w lewym
krew przepywa swobodnie przez otwor
po urodzeniu cisnienie wzrasta w lewym przedsionku otwor zamyka sie
w miejscu zamkniecia do owalny
pierwotnej komory
zaczatkiem jest grzebien miesniowy pojawiajacy sie w 4. tyg na dnie komory

grzebien rozrasta sie w kierunku poduszeczek i tworzy miesniowa czesc przegrody
miedzykomorowej
do 7 tyg miedzy przegroda a poduszeczkami otwor miedzykomorowy

w koncu 7 tyg. zarasta w wyniku poaczenia poduszeczek i prawego i lewego
grzebienia opuszki
boniasta czesc przegrody powstaje z prawej strony poaczonych poduszeczek

czesc miesniowa i boniasta acza sie w koncu 7 tyg.
po zamknieciu otworu miedzykomorowego pien pucny ma poaczenie z prawa
komora, a aorta z lewa
Opuszka serca i pie ttniczy

W opuszce powstaja dwa grzebienie opuszki prawy i lewy.
acza sie z grzebieniami w pniu tetniczym i tworza przegrode aortalno-pucna
Przegroda ta dzieli pien tetniczy na dwa kanay przysza aorte wstepujaca i
pien pucny
Opuszka serca zostaje wbudowana w sciany komor
W prawej komorze tworzy stozek tetniczy z niego powstaje pien pucny
W lewej komorze tworzy sciane przedsionka aortalnego opuszke aorty
W ujsciu gownych tetnic serca z tkanki podwsierdziowej powstaja 4 patki zastawek tetniczych
Po podziale opuszki jedna para dzieli sie dodatkowo na 2 czesci tak powstaje 6 patkow zastawek
poksiezycowatych, po 3 w pniu i aorcie
Zastawki przedsionkowo-komorowe powstaja podobnie, przez zgrubienie podwsierdzia dookoa
kanau przedsionkowo-komorowego.
Poczatkowo ich patki sa przyczepione do scian komor przez pasma tkanki miesniowej, potem przez
90
struny sciegniste acza sie z miesniami brodawkowatymi

Zatoka ylna
Uchodzi do pierwotnego przedsionka
Lewy rog zimniejsza sie. Tworzy zatoke wiencowa
Prawy rog powieksza sie spywa do niego krew z obu zy gownych. Zostaje
wbudowany w sciane prawego przedsionka. Czesc sciany przedsionka do ktorej
wnikaja zyy gownie zatoka zy gownych.
Pozostaa czesc przedsionka prawego uszko przedsionka.
Na powierzchni wewnetrznej uszko i zatoka oddzielone sa grzebieniem krancowym. Na powierzchni
zewnetrznej rowek krancowy
Lewy przedsionek i pierwotna ya pucna
Z. Pucna pierwotna powstaje w wyniku rozrostu grzbietowej sciany przedsionka, na lewo do
przegrody pierwotnej
Jej rozgaezienie zostaja waczone w sciane lewego przedsionka 4 ujscia zy pucnych
Uszko przedsionka lewego pochodzi z przedsionka pierwotnego, ma strukture beleczkowata
Ukad przewodzacy serca
Po wyksztaceniu 4 jam tkanka aczna z nasierdzia rozrasta sie i tworzy woknisty szkielet skadajacy sie z 4
pierscieni zastawkowych. Funkcje rozrusznika od pierwotnego przedsionka przejmuje zatoka zylna.
Nastepnie ze sciany zatoki i komorek kanau przedsionkowo-komorwego powstaja:
weze zatokowo-przedsionkowy
weze przedsionkow-komorowy
peczek przedsionkowo komorowy
Pierwotne i wtrne pole sercotwrcze
W czasie gastrulacji pochodzace ze smugi pierwotnej komorki mezodermalne wedruja w kierunku bocznogowowym i tworza dwa symetryczne pola, ktore zlewaja sie w jedna symetryczna pytke (zageszczenie
sercowe) okresla sie ja mianem pierwotnego pola sercotworczego. Znajduja sie w nim komorki
prekursorow i dla kardiomiocytow i komorek srodbonka wsierdzia. W wyniku zblizania sie odcinkow
przedniego i ogonowego powstaje pierwotna prosta cewa sercowa Ten proces jest koordynowany przez
synchroniczne dziaanie licznych biaek sygnaowych. Z komorek pierwotnego pola sercowego powstaja
przedsionki, lewa komora i w mniejszym zakresie komora prawa
Poczatkowo pierwotna cewa sercowa podlega procesowi nazywanemu looping:
Najpierw zagina sie wprawo
Dalej w kierunku brzuszno-ogonowym
Ostatecznie tworzy petle
Nastepnie podlega konwergencji zblizenie odcinka zylnego i tetniczego cewy drogi wpywu i
odpywu
Prawidowy rozwoj drogi odpywu odbywa sie dzieki mezodermie drugiego obszaru komorkom wtornego
pola sercotworczego.
Wtorne pole sercotworcze poczatkowo poozone jest przysrodkowo wzgledem pierwotnego
Nastepnie umiejscawia sie grzbietowo i dogowowo w stosunku do niego
91
Bierze udzia w powstawaniu myocardium prawej komory, stozka i pnia (drogi odpywu)
Sercowe komrki grzebienia nerwowego
Sa subpopulacja wagalnych komorek grzebienia i rozciagaja sie od plakody do 3 somitu w kierunku

ogonowym (6,7 i 8 rombomer)
Z tej okolicy wedruja szlakiem brzuszno-srodkowym do III, IV i VI uku gardowego

Stamtad do zawiazka serca i ukow aorty
Poczatkowo maja charakter nabonkowy, ulegaja transformacji
mezenchymalnej i jako kom. mezenchymalne zasiedlaja wyzej wymienione struktury
uki gardowe sa zbudowane z mezenchymy i otoczone ektoderma i endoderma
Mezenchyma podlega kondensacji i roznicowaniu w tkanke aczna i miesnie gadkie duzych tetnic
Sercowe komorki grzebienia nerwowego wedruja z mezenchymy gardowej do zawiazkow drogi
odpywu serca (stozka i pnia tetniczego) w 2 ramionach skupiajac sie ostatecznie w poduszeczkach
osierdziowych drogi odpywu.
Poduszeczki sa zrodem komorek potrzebnych do procesu septation podzia odnogi odpywu i
wytwarzanie przegrody aortalno-pucnej
Komorki grzebienia nerwowego sa takze niezbedne do prawidowego rozwoju myocardium
Sa tez zrodem neuronow dla zwojow przywspoczulnych serca
Do wedrowki, proliferacji, roznicowania i przezycia wymagaja licznych zroznicowanych
molekularnych sygnaow srodowiskowych
Ukad ttniczy
Dwie pierwsze aorty:
powstaja na poczatku 4 tygodnia
w 12 somitowym zarodku
jako przeduzenie osierdziowej cewy sercowej
poczatkowo biegna brzusznie wzgledem jelita pierwotnego przedniego
nastepnie zakrzywiaja sie w jego okolicy, wnikaja do ,mezodermy 1 uku
gardowego
w dalszym przebiegu stanowia aorty grzbietowe
prawa i lewa, tworza odgaezienia:
tt. miedzysegmentowe sciany ciaa zarodka

tt. zotkowe pecherzyka zotkowego
tt. pepowinowe dla ozyska
tt. pepowinowe tworza sie poczatkowo w okolicy tylnej z brzusznych odgaezien
aorty grzbietowej
W dalszym rozwoju kazda otrzymuje poaczenie z odgaezieniami grzbietowymi tt.
biodrowymi wspolnymi
W odcinku dolnym rozwija sie odgaezienie dla konczyn dolnych
Po urodzeniu z czesci blizszych tt. pepowinowych powstaja tt. biodrowe wew

92
i pecherzowe gorne. Ze zrastajacych sie czesci obwodowych powstaje wiezado

pepkowe przysrodkowe
W okolicy srodkowej zarodka aorty zblizaja sie do siebie i tworza jedna aorte w poowie 5 tyg
Parzyste tt. miedzysegmentowe brzuszne zespalaja sie w krezce i tworza ukady tetnicze trzewne,
tetnice pnia trzewnego, t. krezkowa gorna i t. krezkowa dolna
Grzbietowe tt. miedzysegmentowe pozostaja niepoaczone i unaczyniaja cewe nerwowa

W okolicy gowowej zarodka powstaje teoretycznie 6 par ukow aorty, ale nigdy nie wystepuja razem w tym
samym czasie.
Miedzy 6. a 8. tyg pierwotne uki aorty, razem z pniem tetniczym, workiem aortalnym i workami
grzbietowymi przeksztacaja sie w ostateczny ukad naczyn tetniczych:
Pierwsza para ukow aorty - zatapia sie w I uku gardowym. Bierze udzia w tworzeniu
t. szczekowej i t. szyjnej zewnetrznej
Druga para ukow - t. strzemiaczkowa i t. gnykowa. Zanika po 4 tyg.
Trzecia para z cz. blizszych powstaja tt. szyjne wspolne. Cz. dalsze acza
sie z aorta grzbietowa i razem tworza tt. szyjne wewnetrzne
Czwarta para ukow po prawej str. cz. blizsza t. podobojczykowej prawej
(aczy sie z 7. tetnica miedzysegmentowa). Po str. lewej tworzy uk aorty
Piata para ukow - nie powstaje w ogole, lub bardzo rzadko i tworza mae
naczynia ktore zanikaja
Szosta para ukow lewy uk w cz. blizszej wytwarza lewa t. pucna.
Cz. dalsza aczy sie z aorta grzbietowa i tworzy anastomoze przewod tetniczy przez ktory
przepywa krew z t. pucnej do aorty. Po urodzeniu przewod zamyka sie sie tworzy wiezado
tetnicze. uk VI prawy zanika cakowicie
Zawiazek aorty zstepuje z poozenia szyjnego do klatki piersiowej. Konsekwencja tego zstepowania jest
przesuniecie nerwow krtaniowych:
Nerw krtaniowy wsteczny lewy tworzy petle dookoa przewodu tetniczego
Nerw krtaniowy wsteczny prawy tworzy petle w oko t. podobojczykowej prawej
Ukad ylny:
W 4 tyg pierwotna siec zylna skada sie z:
Ukadu grzbietowego zbiera krew z naczyn wewnatrzzarodkowych przez zyy zasadnicze przednie
i tylne, nastepnie zasadnicze wspolne, ktore wnikaja do zatoki zylnej
zz. zasadnicze
W 8 tyg miedzy zz. zasadniczymi przednimi tworza sie liczne anastomozy rozwija sie lewa
zya ramienno-gowowa i zanika zya zasadnicza sercowa lewa
z. zasadnicza przednia prawa i z. zasadnicza wspolna prawa tworza zye gowna gorna
W ciagu 4 tygodni pojawiaja sie liczne nowe ukady naczyn przejmuja unaczynienie od zyy
sercowej tylnej. Sa to:
zz. podzasadnicze miedzy soba poaczone licznymi anastomozami, z zyami zasadniczymi
tylnymi acza sie przez naczynia zatokowe srodnercza. Tworza pien zyy nerkowej lewej, zy
nadnerczowych, zy gonad i odcinek zyy gownej dolnej
93
zz. nadzasadnicze rozgaezione w okolicy nerek. Ich odcinki gowowe zrastaja sie, u
dorosych odpowiadaja : zya nieparzysta i nieparzysta krotka. Ogonowa zya nadzasadnicza
lewa zanika, prawa staje sie czescia zyy gownej dolnej
Zya gowna dolna powstaje w wyniku przeksztacen sieci zylnej dolnej czesci zarodka. Wyroznia sie 4
odcinki:
Watrobowy z zyy watrobowej
Przednerkowy z zyy podzasadniczej prawej
Nerkowy z poaczen zy podzasadniczych i nadzasadniczych
Pozanerkowy z zyy nadzasadniczej prawej
Podwojnej sieci odzywczej:
zz. zotkowe
Wnikaja do zarodka przez szypue brzuszna

Tworza anastomozy woko dwunastnicy
Przedostaja sie do mezenchymy przegrody poprzecznej
Wpadaja do prawego i lewego rogu zatoki zylnej serca
Z sieci okoodwunastniczej powstaje zya wrotna
Z prawej zyy zotkowej zya krezkowa gorna (odbiera krew z pierwotnej petli jelitowej)
zz. pepowinowe
z. pepowinowa prawa i czesc zyy pepowinowej lewej zanika

Przewod zylny miedzy z. pepowinowa lewa a zya gowowa dolna (przepywa przez niego
wiekszosc krwi z ozyska do serca. Po urodzeniu zanika i wytwarza wiezado obe watroby oraz
wiezado zylne
Ukad limfatyczny
Poczatek rozwoju przypada na 5 tydzien w komorkach mezenchymalnych powstaja szczeliny, ktore sie
acza. Wyscioka szczelin przybiera postac srodbonka. Pierwotne naczynia wosowate limfatyczne acza sie
i wytwarzaja siec kanaow i worki limfatyczne.
W 8 tyg mozna wyroznic 6 pierwotnych workow limfatycznych:
Parzyste worki szyjne w poblizu poaczenia zy podobojczykowych z zyami sercowymi przednimi
Parzyste worki biodrowe przy poaczeniu zz. biodrowych z sercowymi tylnymi
Worek zaotrzewnowy w miejscu przyczep krezki do tylnej sciany brzucha
Zbiornik mleczu grzbietowo wzgledem worka zaotrzewnowego, na poziomie gruczoow

nadnerczowych. Poaczony z workami szyjnymi prawym i lewym przewodem piersiowym.
Przewod piersiowy ostateczny powstaje z:
Ogonowej czesci prawego przewodu piersiowego
Naczyn anastomozujacych
Gowowej czesci lewego przewodu piersiowego
Pierwsze wezy chonne powstaja ok. 3 miesiaca z workow limfatycznych. Z mezenchymy powstaja torebka
i zrab tkanki acznej weza. Wezy chonne tworza sie takze wzduz przebiegu naczyn limfatycznych.
94
Naczynia limfatyczne towarzysza duzym naczyniom zylnym.

Ukad kraenia podu i noworodka:
Krazenia podowe
Zalezne od ukadu krazenia matki
Gownym miejscem wymiany jest ozysko
Poaczenia zewnatrzsercowe (przewod tetniczy) i wewnatrzsercowe (otwor
owalny) droga przepywu krwi miedzy prawa a lewa strona
Czynnosc skurczowa komor nie jest synchroniczna
Obciazenie prawej komory w zwiazku z oporami w naczyniach pucnych jest
wieksza niz lewej, stad sciana komory prawej jest grubsza
Puca biora znikomy udzia w wymianie gazowej
Watroba jest pierwszym narzadem podu ktory zaopatrywany jest w tlen i
substancje energetyczne
W okresie podowym krew pynie z ozyska zya pepowinowa, wnika do podu, po dotarciu do watroby
rozdziela sie na 2 strumienie:
Wieksza czesc przez przewod zylny dociera bezposrednio do zyy gownej dolnej
Pozostaa czesc wnika do systemu naczyn zatokowych watroby, miesza sie z krwia krazenia
wrotnego i pynie do zyy gownej dolnej
Zwieracz w przewodzie zylnym reguluje przepyw krwi. Skurcz krew pynie do naczyn
wrotnych, rozkurcz do przewodu zylnego
W zyle gownej dolnej krew utlenowana i bogata w skadniki odzywcze miesza sie z pozbawiona tlenu
krwia. Zya gowna dolna wnika do prawego przedsionka znow dochodzi do rozdzielenie krwi:
50%-70% krwi przez otwor owalny przechodzi do lewego przedsionka.
Fad przegrody decyduje o tym, ze pozostaa czesc zostaje w prawym przedsionku
Z lewego przedsionka krew pynie do lewej komory i opuszcza ja przez aorte wstepujaca. Krew ktora
pozostaa w prawym przedsionku miesza sie z krwia z zyy gownej gornej i zatoki wiencowej i wnika do
prawej komory.
Stamtad do pnia pucnego ok. 95% przez przewod tetniczy pynie do aorty zstepujacej, a 5% do puc.
Z aorty przez 2 tetnice pepowinowe krew pynie w kierunku ozyska.
Zmiany w ukadzie krazenia po urodzeniu
Spowodowane sa odcieciem krazenia ozyskowego i rozpoczeciem regulowanej czynnosci oddechowej przez
puca.
Krazenie u noworodkow charakteryzuje sie:
Zmniejszeniem oporu naczyn pucnych
Zwieszeniem objetosci przepywu krwi przez puca
Wzrostem oporu naczyn krazenia duzego
Odwroceniem kierunku przecieku krwi przez przewod tetniczy na lewo-prawy
z aorty do pnia pucnego
Zatrzymanie przepywu krwi z prawego do lewego przedsionka
95
Skurcz miesni gadkich tetnic pepowinowych powoduje odciecie przepywu w tych naczyniach w kilka
minut po porodzie. Cakowite zarosniecie tych tetnic 2-3 miesiac zycia.
Wkrotce po zamknieciu tetnic dochodzi do zamkniecia zyy pepowinowej i przewodu zylnego. Skurcz
zwieracza w przewodzie powoduje, ze caa krew trafia do systemu krazenia zatokowego w watrobie. Zya
pepowinowa tworzy wiezado obe watroby, a przewod zylny wiezado zylne.
Po urodzeniu nastepuje zamkniecie przewodu tetniczego. Cakowite jego zrosniecie 1-3 miesiac. Jego
pozostaosc to wiezado tetnicze.
Zamkniecie otworu owalnego przez spadek cisnienia krwi w prawym przedsionku, a wzrost w lewym (bo
w raz z 1 oddechem wzrasta objetosc krwi w tetnicach pucnych). Przegroda pierwotna zostaje przycisnieta
do przegrody wtornej i otwor owalny zostaje zamkniety. Trwae poaczenie przegrod w ciagu pierwszego
roku zycia. Pozostaosc otworu to do owalny (pierscien owalny).
Zaburzenia w rozwoju ukadu sercowo-naczyniowego
Wzrost zainteresowania wadami wrodzonymi serca wynika z:
Duzej ich liczby
Postepu w diagnostyce
Rosnacych mozliwosci kardiochirurgii
Stanowia okoo 25% wszystkich wad wrodzonych. Wystepuja u okoo 0,8% noworodkow i 2,7 martwo
urodzonych podow
Krytyczny okres embriogenezy serca 20-50 dzien po zapodnieniu Przyczynami sa przede wszystkim
czynniki srodowiskowe i genetyczne.
Wady wrodzone serca i duych naczy krwiononych
Brak serca u blizniat jednoozyskowych
Przemieszczenie serca zwiazane z otwarciem worka osierdziowego i
niezrosnietym mostkiem
Wady przegrody miedzyprzedsionkowej u 10 na 10 000 urodzonych.
Najczesciej spotykany niezrosniety otwor owalny(zwany droznoscia cewnikowa). Sa 4 typy,
najczestszy jest 2 - w skutek nieprawidowosci resorpcji przegrody pierwotnej w czasie tworzenia sie
otworu wtornego.
Przetrway otwor pierwotny niepoaczeni sie przegrody pierwotnej z poduszeczkami.

Cakowity brak przegrody bardzo rzadko, powstaje pojedynczy przedsionek (serce 3
komorowe)
Wady przegrody miedzykomorowej stanowia ok. 25% wrodzonych wad serca, u 10-12 na 10 000
urodzonych. 2 typy wad:
Nie zamkniecie otworu miedzykomorowego w czesci boniastej w skutek zaburzen w
tworzeniu sie wypustek z poduszeczek osierdziowych i ich aczenia z przegroda aortalnopucna.
Wada w czesci miesniowej w wyniku zbyt intensywnego wchaniania sie tkanki
miesniowej powstajacej przegrody, powstaja liczne otwory
Cakowity brak przegrody bardzo rzadko, serce 3 komorowe dwuprzedsionkowe.
Brak obu przegrod jeden przedsionek i jedna komora
Nieprawidowy podzia opuszki serca przetrway pien tetniczy lub wady
przegrody aortalno-pucnej
96
Przemieszczenie duzych naczyn w klasycznym typie - aorta lezy ku przodowi od pnia pucnego i
wychodzi z prawej komory, a pien z lewej
Zwezenie zastawki pnia pucnego patki zastawki grubieja i zrastaja sie, ujscie jest waskie.
Przerost miesnia sercowego prawej komory
Tetralogia Fallota najczestsza wada w tej okolicy serca, u 10 na 10 000 urodzonych, 2x czesciej u
mezczyzn.
Zwezenie ujscia pnia pucnego
Ubytek przegrody miedzykomorowej
Przerost prawej komory
Prawostronne przesuniecie aorty nad przegrode miedzykomorowa
Atrezja pnia pucnego nierowny podzia pnia pucnego i brak otworu naturalnego
Zwezenie i atrezja aorty patki zastawki grubieja, zrastaja sie, swiato jest waskie. Przerost lewej
komory.
Zwezenie podaortalne ponizej zastawki tworzy sie woknisty pierscien.
Jesli patki zastawki zrosna sie cakowicie atrezja
Wrodzone wady uku aorty
Przetrway przewod tetniczy w wyniku nieprawidowego zaniku dalszej czesci uku VI lewego.
Wykrywane 2-3 razy czesciej u kobiet, najczesciej pojawiajaca sie wada w przypadku zarazenia
wirusem rozyczki w okresie ciazy. Wystepuje u noworodkow w zespoem bon szklistych i
niedoborem surfaktantu.
Zwezenie aorty dwa typy:
Typ nadprzewodowy przewod tetniczy jest najczesciej zachowany
Typ podprzewodowy 98% przypadkow, przewod zarasta i wytwarza wiezado
Podwojny uk aorty nie zanikanie dalszej czesci prawej aorty grzbietowej.
Tworza sie 2 uki z aorty zstepujacej, dookoa tchawicy i przeyku powstaje
pierscien, ktory moze je uciskac
Prawy uk aorty aorta grzbietowa nie zanika na caej dugosci, zanikowi
ulega tylko czesc lewej aorty grzbietowej
Nieprawidowe odejscie tetnicy podobojczykowej prawej odchodzi od
aorty zstepujacej i przebiega za tchawica i przeykiem w kierunku ramienia. Powstaje gdy prwy uk
IV i aorta grzbietowa zanikaja gowowo w wzgledem 7 tetnicy miedzysegmentowej. W rezultacie t
podobojczykowa prawa tworzy tetnice miedzysegmentowa i dalsza czesc prawej aorty grzbietowej
Zaburzenia rozwoju ukadu ylnego i limfatycznego
Zaburzenia ukadu zylnego wystepuja rzadko, zalicza sie do nich:
Podwojna zya gowna gorna
Nieprawidowe poaczenie zy pucnych (odwrotny drenaz)
Podwojna zya gowna dolna w okolicy ledzwiowej
Brak zyy gownej dolnej
Lewa zya gowna gorna
97
Rzadkie sa takze wady ukadu limfatycznego. Czasem dochodzi do rozlanego obrzeku okreslonej czesci
ciaa z powodu rozszerzen pierwotnych przewodow limfatycznych
Torbiel limfatyczno-naczyniowa wodniak torbielowy - w dolnej czesci szyi, zawiera liczne jamy
wypenione pynem, powstaje zazwyczaj w wyniku nieprawidowego rozwoju workow szyjnych
Krew
Przeom 2. i 3. tygodnia zycia zarodkowego (13/15 dzien) rozwoj krwi i naczyn krwionosnych.
W scianie pecherzyka zotkowego powstaja wyspy krwiotworcze daja poczatek krwi i naczyniom
Komorki mezenchymalne skupione w srodku wyspy roznicuja sie w tkanki macierzyste krwi
Komorki mezenchymalne na obwodzie w naczynia
W zyciu prenatalnym osrodkami krwiotworzenia sa:
Pecherzyk zotkowy
Watroba
Sledziona
Szpik kostny
W zyciu pozapodowym:
Szpik kostny
Grasica
Sledziona
Wezy chonne
Wszystkie kom. krwi powstaja z pluripotencjalnej kom. macierzystej HEMATOCYTOBLASTU.
Hematocytoblast dzieli sie na:
Komorke macierzysta
niesmiertelna
Nie roznicuje sie przez cae zycie
Komorke prekursorowa
Roznicuje sie na 2 linie rozwojowe:
Mielopoetyczna
Pod wpywem specyficznych czynnikow stymulujacych (CSF) tworzy
kolonie komorek (CFU) dla erytroblastow (CFU-E), pytek krwi (CFU-M),

granulocytow i monocytow(CFU-GM)
Limfopoetyczna
Cytokininy najwazniejszy czynnik stymulujacy proces mitozy i roznicowania
Hematopoeza rozpoczyna sie miedzy 15. a 19. dniem zycia zarodkowego w scianie pecherzyka
zotkowego(jest to g. erytropoeza)
W pecherzyku zotkowym trwa do 10.-11. tygodnia ciazy
Okoo 5. tygodnia rozpoczyna sie w watrobie, troche pozniej w sledzionie.
98
W 2 trymestrze watroba jest gownym miejscem krwiotworzenia, kom. szeregu erytrocytarnego

stanowia 50%
Erytropoeza watrobowa poza naczyniami krwionosnymi
W tym okresie przewazaja kom. makronormoblastyczne. Granulocyty i megakariocyty w
ograniczonym stopniu.
Pierwsze skupienie kom. Krwiotworczych w szpiku w obojczyku w 7.-8. tyg. ciazy
Wiekszosc pojawia sie w koncu 3. miesiaca zycia podowego
W 3 trymestrze szpik jest gownym miejscem hematopoezy
Erytrocytopoeza
Kom. macierzysta dzielac sie tworzy skupienia (BFU-E), ktore rozpadaja sie. Ich kom. potomnych powstaja
kolonie (CFU-E), a z nich powstaja nastepne pokolenia kom. Szeregu erytrocytopoezy:
1. proerytroblast
2. erytroblast zasadochonny
3. erytroblast wielobarwnikowyporaz1pojawiasiehemoglobina
4. eryt. kwasochonnynormoblast, w nim synteza hemoglobiny jest zakonczona
5. retikulocyt
6. erytrocyt
W koncu okresu zarodkowego ok. 12 erytrocytow bezjadrowe.
Erytroblasty(zwane tez megablastami) w pecherzyku zotkowym wytwarzaja sukcesywnie hemoglobine:
zarodkowa
podowa (HbF) najwiecej jest jej w okresie podowym i w czasie porodu

dojrzaa jej stez. Jest niewielkie az do 3. miesiaca po urodzeniu
erytropoetyna stymuluje erytropoeze. Dziaa na stem cell i inne komorki szeregu w zyciu prenatalnym
erytrocyty zyja ok. 17 dni.
Granulocyty
W zaleznosci od zabarwienia ziarnistosci dzielimy je na:
1. obojetnochonne neutrofile pojawiaja sie pozno, na poczatku 2 trymestru
2. zasadochonne- bazofile
3. kwasochonne eozynofile
Wszystkie granulocyty pochodza od:
1. mieloblast
2. promielocyt
3. mielocyt
4. matamielocyt
5. granulocyt
komorki tuczne powstaja z bazofilow lub bezposrednio z szeregu mielocytopoezy
99
Pytki krwi
Sa to niewielkie fragmenty cytoplazmy pochodzace z wielkiej komorki MEGAKARIOCYTU.
Te powstaja z MEGAKARIOBLASTOW.
Pojawiaja sie w ok. 10. tygodnia rozwoju, a pytki zdolne do agregacji ok. 12-15 tygodnia.
Megakariocyty pojawiaja sie w watrobie i sledzionie ok. 10 tygodnia, a aktywnosc uzyskuja ok. 30.
tygodnia ciazy, w szpiku kostnym
Krew podow przed 12 tygodniem ciazy nie krzepnie.
Limfocyty
Komorka wyjsciowa dla limfopoezy jest pluripotencjalna kom. macierzysta krwi. Z niej powstaje
prekursorowi kom. limfopoezy, a z niej pierwsze komorki zdeterminowane LIMFOBLASTY dla
limfocytow T i B
Przeciwciaa monoklinalne rozpoznaja transbonowe glikoproteiny charakterystyczne dla danego
limfocytu okreslane jako czasteczki CD.
Limfocyty T
Odpornosc komorkowa limfocytow T:
pierwsza w rozwoju filogenetycznym odpowiedzi immunologicznej
pierwsza w rozwoju ontogenetycznym ukadu odpornosciowego
W zyciu postnatalnym limf T stanowia 8 % wszystkich limfocytow 65%-85% komorek weza
chonnego i 30%-50% komorek sledziony.
Receptor dla limfocytow T(TCR):
2 polimorficzne ancuchy polipeptydowe alfa i beta
Kowalencyjnie zwiazane z heterodimerem Ti aczy sie z antygenem, jest unikatowy dla kazdego
limfocytu
3 stae ancuchy polipeptydowe tworzace czesc T3 caego receptora TCR
rozpoznawane jako antygen CD3. Odpowiedzialne na pobudzenie sygnau do transdukcji
Spotyka sie limfocyty bez ancuchow alfa i beta, za to z gamma i delta w niektorych biaaczkach i zespole
nagich limfocytow
W procesie rozwoju limfocytow T wyrozniamy 3 etapy:
1. Przedgrasiczy
2. Zalezny od grasicy
3. Pozagrasiczy
Komorki macierzyste szeregu limfocytarnego prekursory kom T pochodza poczatkowo z
pecherzyka zotkowego, potem z watroby i sledziony.
Pod koniec zycia podowego i w zyciu pozapodowym - ze szpiku kostnego.
Kom macierzyste(wszystkie) wnikaja do grasicy w strefie podtorebkowej kory i
roznicuja sie w LIMFOBLASTY LIMFOBLASTY daja poczatek komorka roznicujacym sie.
Dojrzewanie TYMOCYTU( limfocytu T) poczatkowo odbywa sie przy udziale komorek
pielegnujacych, a nastepnie w gebi kory tam tymocty przylegaja do nabonkowych komorek zrebu
tak dochodzi do kontaktu pomiedzy receptorem TCR (na tymocytach) a MHC (na nabonku)
100
Roznicowanie tymocytow:
Selekcja pozytywna podzia limfo majacych w bonie kom glikoproteiny CD4 i CD8:
o Th-CD4 + kompleksy wiazace MHC klasy II limfo pomocnicze o Th-CD8 + MHC klasy
I limfo cytotoksyczne
Selekcja negatywna eliminacja limfocytow majacych powinowactwo do wasnych
kompleksow MHC. Nastepuje w strefie przejscia kory grasicy w rdzen. Jest to eliminacja
poprzez apoptoze. Ok. 95% wyspecjalizowanych limfo obumiera, tylko 5% idzie do naczyn
krwionosnych czesci rdzennej. Tylko 1% opuszcza grasice i Idze do wezow i sledziony
Prekursory zdeterminowanych komorek linii T PROLIMFOCTYT I mozna znalezc juz w 6.-7.
tygodniu rozwoju prenatalnego. Prezentuja CD7(najwczesniejszy marker).
PRO I przechodza w PROLIMFOCTY II te prezentuja cytoplazmatyczny cCD3, ale nie maja
powierzchniowego (sCD3). To one pierwsze wnikaja do grasicy
W okresie zarodkowym i wczesnym podowym wnikaja do zawiazka grasicy naciekajac go od
zew. Pod koniec ciazy i za zycia z naczyniami krwionosnymi.
W grasicy: wedruja do kory zew., potem do kory wew., nastepnie do cz. Rdzennej, a potem
opuszczaja grasice.
Pozagrasicze dojrzae limfocyty T pod wpywem antygenu roznicuja sie w komorki efektorowe lub nieliczne
pamieci.
Limfocyty B
Nie dziela sie na podgrupy jak limfocyty T, ale nie sa populacja jednorodna
Prezentuja liczne immunoglobuliny powierzchniowe (sIgS) Maja antygeny bonowe CD19, CD20,
CD24, CD9, CD10
Prezentuja antygeny gownego ukady zgodnosci tkankowej MHC klasy II
Zawieraja receptory dla IgG, C3 i wirusa Epsteina-Barr
Antygeny MHC klasy II i CD19, CD20 wystepuja we wszystkich stadiach rozwojowych limfo B, a
brak ich w fazie koncowej komorek plazmatycznych
CD9, CD10,CD24, CD38 nie sa wykrywane we wczesnych stadiach
roznicowania
Rozwoj limfocytow B dzielimy na okresy:
Niezalezny od antygenu
Najpierw w pecherzyku zotkowym

Nastepnie w watrobie, sledzionie i szpiku
Pozapodowo w szpiku
Zalezny od antygenu
We krwi i w strefach grasiczoniezaleznych wtornych narzadow limfatycznych
Limfocyty B powstaja z pluripotencjalnej komorki macierzystej. Z niej powstaje zdeterminowana
komorka limfoidalna i prolimfocyt B pojawiaja sie w watrobie w 7.-8. tyg. Ciazy, a w sledzionie
miedzy 11. i 16.
Roznicowanie wewnatrzszpikowe rozpoczyna sie okoo 30 tyg ciazy.
Po kontakcie z antygenami komorki B staja sie zdeterminowane i zaczynaja sie intensywnie
101
namnazac, tworzac klon komorek siostrzanych

Czesc z nich staje sie komorkami pamieci, a czesc komorkami plazmatycznymi syntetyzyjacymi
przeciwciaa
Pierwsze kom sIgM pozytywne pojawiaja sie w watrobie w 9 tyg
W 13 tyg moga prezentowac IgM, IgD, IgG i Iga
IgM moze byc syntetyzowane juz w 16. tyg
IgG i Iga wykrywa sie przy urodzeniu
wiekszosc IgG pochodzi od matki
od 28 tyg IgG przechodza przez ozysko z krazenia matczynego
IgM i Iga nie przenikaja przez ozysko
Dojrzewania limfo B odbywa sie pod wpywem interleukin wydzielanych przez makrofagi i
limfo T
Monocyty makrofagi(jednojadrowe fagocyty), komorki NK
Zroznicowane pod wzgledem morfologicznym i czynnosciowym leukocyty:
Monocyty krwi
Makrofagi tkankowe (histiocyty)
Kom dendrytyczne tkanki limfatycznej
Naskorkowe kom Langerhansa
Makrofagi pucne, watrobowe
Komorki mikrogleju
Osteoklasty
Monocyty powstaja z:
Wspolna kom prekursorowi tworzaca kolonie dla monocytow i granulocytow
(CFU-GM)
Monoblasty
Promonocyty
Monocyty
Komorki dendrytyczne:
Powstaja z pluripotencjalnych komorek macierzystych wystepuja w scianie pecherzyka zotkowego od
4.-6. tyg ciazy, od 15.-16. tyg i postnatalnie w szpiku
Czynnikiem stymulujacym roznicowanie makrofagow jest GM-CSF jego stezenie zwieksza sie od 23 tyg.
Monocyty makrofagi u noworodkow sa niedojrzae czynnosciowo niewielka prezentacja MHC klasy II,
sabe oddziaywanie stymulacyjne na komorki TH, saba reakcja na zakazenie Toxoplasma gonidii, wirusem
opryszczki i zapalanie watroby u noworodkow zwiekszona skonnosc do zakazen.
Komorki NK natura killers
Powstaja z prekursorowych komorek szpiku kostnego
Pojawiaja sie w watrobie podu okoo 9. tyg, we krwi ok. 28. tyg
Ich aktywnosc w zyciu podowym i na poczatku pozapodowego jest saba
102
Stanowia 5% populacji limfocytow we krwi obwodowej dorosych

Poza krwia i limfa wystepuja w sledzionie, wezach chonnych, pynie otrzewnowym.
NIGDY w grasicy i migdakach
Zaburzenia zwiazane z krwia i rozwojem odpornosci
Konflikt matczyno-podowy
Niezgodnosc w zakresie antygenow grupowych krwi
Prowadzi do choroby hemolitycznej noworodkow
Wystepuje z czestoscia 1/100 1/150 najczestsza choroba podu
Gowne ukady grupowe AB0, Rh. Rzadziej Kell, Duffy i Kidd
Erytrocyt podu z obcym antygenem przechodzi przez ozysko do krazenia matczynego jej ukad
immunologiczy wytwarza przeciwciaa
Przeciwciaa anty-Rh naleza do IgG przechodza przez ozysko i acza sie z
antygenem na powierzchni erytrocytow podowych uszkadzajac ja
Najwazniejsze znaczenie Rh
Populacja ludzka dzieli sie na Rh+(83% populacji w PL) - maja antygen D i
Rh- (17%) - nie maja
Locus dla Rh chromosom 1
Okolicznosci wystepowania choroby hemolitycznej:
Ojciec i matka Rh- - pod nie moze byc Rh+ - choroba nie wystepuje
Ojciec Rh+, matka RH- - immunizacja. Jesli ojciec homozygota wszystkie
dzieci Rh+, ale w 1 ciazy choroba moze nie wystapic, a zwieksza sie z kazda
nastepna ciaza. Jesli ojciec jest heterozygota om 60% Rh- czyli zdrowe
Wytwarzanie przeciwcia anty-Rh- - po transfuzji krwi
W chorobie hemolitycznej nastepuje rozpad erytrocytow w sledzionie niedokrwistosc
hemolityczna, sledziona powieksza sie. Hemoglobiny ulega przemianie w bilirubine przechodzi
przez ozysko i zostaje rozozony w organizmie matki. Zmniejszenie liczb erytrocytow stymuluje
eryrocytopoeze, we krwi podu pojawiaja sie erytroblasty, watroba powieksza sie erytroblastoza
podowa.
W ciezkich postaciach choroby- obrzek podu i ozyska, smierc maciczna martwy pod rodzi sie
zmacerowany. Chorobie mozna zapobiec przetaczajac przez sznur pepowinowy krew bez anty-Rh.
Po urodzeniu mozna podawac matce immunoglobuline D, aby zapobiec powikaniom w kolejnej
ciazy
U noworodkow w zwiazku z zmniejszeniem sie liczby erytrocytow i ich rozpadem zwieksza sie
stezenie bilirubiny u okoo 50% zdrowych dzieci pojawia sie okoo 2. i 3. tyg zycia fizjologiczna
zotaczka 0 zanika w ciagu 2 tygodni
Niedokrwistosc sierpowatokrwinkowa
Gownie u ludnosci Afryki Zachodniej i amerykanow afrykanskiego pochodzenia
Erytrocyty maja ksztat sierpowaty
Czopuja drobne naczynia
103
Autosomalna recesywna
Mozna rozpoznac przez biopsje i analize DNA Alfa Talasemia
Ciezka wada wrodzona
Gebokie uposledzenia, wady gowy i twarzy, nieprawidowe gonady
Powod mutacja genow kodujacych synteze alfa-globuliny
Recesywna sprzezona z chromosomem X
G w srod ludnosci Azji poudniowo-wschodniej i z nad Morza Srodziemnego
Mozna rozpoznac przez metoda hybrydyzacji
Wrodzone zaburzenia ukadu odpornosciowego (zespoy niedoborow odpornosci)
Recesywne autosomalne albo sprzezone z chromosomem X
Zaburzenia typu humoralnego to przede wszystkim:
W zespole ataksja-teleangiektazja (Iga, IgE)
W zespole wrodzonej dyskeratozy
W zespole Blooma (Iga, IgM)
W zespole delecji 18p (IgA) i 18q (IgA)
Agammaglobulinemia charakterystyczna dla zespou Wiskotta-Aldricha
Zaburzenia typu komorkowego wystepuja w zespole ataksja-teleangiektaza i zespole DiGeorgea,
embriopatii kwasu retinowego
104

Embrio Bartel Skrypt

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Embrio Bartel Skrypt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kobiety z pieka rodem

Stamtad przesuwaja sie do jelita tylnego

Dalej po krezce osiagaja zawiazek niezroznicowanej gonady

Od tego momentu gonocyty = OOGONIA (oocyty, owocyty)

W diplotenie zahamowanie podziau mejotycznego (wyduzona faza -> diktioten)

Oocyt II rzedu zostaje zahamowany w podziale w stadium metafazy II

Sa poaczone z oocytem przez poaczenia zwierajace (adherens)

Oraz jonowo-metaboliczne (nexus)

Z tej liczby 420-480 roznicuje sie i dojrzewa

Przed menopauza ostateczna liczba oocytow ok. 1000

Z powodu braku leukocytow nie ma antygenow zgodnosci tkankowej

We wczesnym okresie bruzdkowania chroni blastomery przed rozpadnieciem sie

Tworza jame pecherzykowa

Komorka jajowa znajduje sie na wzgorku jajonosnym

Jaderko oocytu II rzedu przeksztaca sie w ciako zwarte

Posiada ziarnistosci o niejednorodnej gestosci elektronowej

Zawieraja kompleks enzymow hydrolitycznych

Bona podstawna faduje sie, staje sie ciensza i zanika

Pomiedzy komorki ziarniste wnikaja liczne naczynia krwionosne

Komorki ziarniste przeksztacaja sie w komorki luteinowe (luteinowe ziarniste)

Ciako zote przestaje wydzielac estrogeny i progesteron

Stopniowo zanika i staje sie ciakiem biaawym

Jezeli komorka jajowa zostaje zapodniona

Ciako zote przeksztaca sie w ciako zote ciazowe

Zanika ono po zakonczeniu czynnosci gruczou sutkowego

2. CYKL PCIOWY ZENSKI

reguluje on wydzielanie hormonow gonadotropowych przez komorki czesci gruczoowej przysadki

Wpywa na wzrost i dojrzewanie pecherzykow jajnikowych

Wpywa na wydzielanie estrogenow przez komorki warstwy wewnetrznej osonki pecherzyka

LH (hormon luteinizujacy, lutropina):

U czowieka wyzwala i podtrzymuje proces laktacji

Cykl jajnikowy w jajniku

Stadium pecherzykowe 1 14 dzien

Jajeczkowanie (owulacja) 14 dzien +/- 1

Stadium lutealne 14 28 dzien

Stadium miesiaczki (zuszczania) 1 5 dzien

Stadium wzrostu 6 14 dzien

Stadium wydzielania 15 28 dzien

W ten sposob LH bezposrednio wyzwala owulacje

Pod wpywem kinazy A: plazminogen plazmina

Oba enzymy uruchamiaja kolagenaze

Rozkada kolagen substancji miedzykomorkowej

Osabia sciane pecherzyka jajnikowego i uatwia jego pekniecie

ROZLUZNIAJACE DZIAANIE GLIKOZAMINOGLIKANOW:

Pecherzyk sie rozluznia

Nastepuje stopniowe oddzielenie wzgorka jajonosnego od warstwy ziarnistej

Uatwia to wyrzucenie komorki jajowej wraz z otaczajacymi strukturami podczas owulacji

Osonka pecherzyka zrasta sie z bona biaawa wytwarza znamie pecherzyka

Okres powstawania, roznicowania sie i wydzielania ciaka zotego

Wydzielana przez syncytiotrofoblast gonadotropina kosmowkowa stymuluje czynnosc ciaka zotego =

Do czasu przejecia czynnosci hormonalnej przez ozysko

Zuszczanie warstwy czynnosciowej bony sluzowej trzonu macicy

- Reagowania endometrium na bodzce hormonalne

Wypenione krwia naczynia pekaja

Tworza sie liczne drobne wylewy w bonie sluzowej,

Przeksztacone fibroblasty komorki doczesnowe

Wasciwa transformacja doczesnowa dopiero wtedy, gdy dochodzi do zapodnienia i

W cyklu bez zapodnienia reakcja paradoczesnowa

Spermatocytogeneza rozmnazanie i roznicowanie spermatogonii, zredukowanie o poowe liczby

Spermiogeneze przeksztacanie spermatyd w plemniki

POSTACIE KOMOREK CYKLU SPERMATOGENICZNEGO:

Duze jadro bogate w chromatyne

Niewielka ilosc cytoplazmy

Poaczone mostkami cytoplazmatycznymi (dzieki temu dziela sie synchronicznie)