Isang zarzuela para sa kasalukyang panahon

Kapag tinanong mo ang mga kabataan ngayon kung anu ang ideya nila ng musical,
malamang nakahulma ito sa mga programa tulad ng Glee o kayay yung mga
broadway na dumadayo sa Pilipinas. Bibihira na siguro ang may alam
sazarzuela bilang isang porma ng teatro.
Kayat napapanahon ang pagtatanghal ng Walang Sugat ni Severino Reyes, sa
direksyon ni Carlitos Siguon-Reyna. Pagkakataon itong ipakilala sa kasalukyang
henerasyon ang zarzuela na dati nang bumighani sa mga manonood sa panahon ng
kolonyalismong Kastila at Amerikano. Ang zarzeula ay isang dula na may mga awit
at sayaw, malimit na tumatalakay sa pag-ibig bagamat naka-konteksto sa mga
panlipunang usapin at isyu. Halimbawa, ang mga kundiman tungkol sa magsingirog, ay pumapatungkol din sa marubdog na pag-ibig sa bayan laban sa mga
dayuhang mananakop.
Pamilyar ang mga tema ng Walang Sugat, pagmamahalan sa gitna ng digmaan,
sakripisyo, pagkawalay, at kontradiksyon ng indibidwal sa pamilya. Ito ang
magdudulot ng magkahalong kilig at ligalig sa manonood. Sa payak na
paghahambing, parang Glee na subersibo; Romeo and Juliet na rebolusyonaryo.
Simple lang ang kwento ng Walang Sugat. Si Tenyong at Julia ay magkasintahan (at
parang magpinsan din). Kumaharap ng matinding pagsubok ang kanilang pagiibigan nang maaresto ang tatay ni Tenyong dahil sa mga pagkilos nito laban sa
mga prayleng Kastila. Ang tatay ni Tenyong ay tinortyur nang matindi at nasa bingit
na nang kamatayan nang abutan ni Tenyong at kanyang ina. Sa pagkamatay ng
kanyang ama, si Tenyong ay nagpasyang sumama sa armadong pakikibakang
inilulunsad ng Katipunan. Dito sila nagkahiwalay ni Julia.
Sa kanilang matagal na pagkawalay ay pinuwersa si Julia na ikasal sa ilustradong si
Don Miguel. Bago ang nakatakdang kasal, pinahanap ni Julia si Tenyong sa dating
alalay nito na si Lucas. Nahanap ni Lucas si Tenyong sa kampo ng mga rebelde at
naipaabot ang masamang balita ng pwersahang pagpapakasal ni Julia kay Don
Miguel. Pero bago pa man makatugon si Tenyong sa liham ni Julia, sinalakay ng mga
Kastila ang kampo ng mga Katipunero. Nagkahiwalay si Lucas at Tenyong sa gitna
ng labanan. Nakatanggap ng liham si Julia mula sa isang henral na malubhang
nasugatan at nawawala ang batang Kapitan Tenyong.
Dumating na ang nakatakdang araw ng kasal at napilitan na rin si Julia na pumayag,
sa pag-akalang patay na si Tenyong at sa kagustuhang hindi mapahiya ang kanyang
ina. Engrandeng selebrasyon ang magaganap at nakatipon ang buong bayan. Pero
bago mairaos ang seremonya, dumating si Lucas na may balitang nakita na si
Tenyong pero agaw-buhay itong nakaratay sa katre. Dinala si Tenyong sa
pinagdausan ng kasal ni Julia. Sa muling pagtatagpo ng magkasintahang sawi,
hiniling ni Tenyong sa pari na, yaman din lamang na mamamatay na siya, ikasal na
sila ni Julia. Sa pagkamatay daw ni Tenyong, maaari nang pakasalan ni Julia si
Miguel. Dahil mukhang matutuluyan na nga si Tenyong, pumayag na rin si Miguel
sa kakaibang dying wish na Tenyong.
Kinasal si Tenyong at Julia ng paring Kastila. Matapos ang seremonya ng kasal,
biglang tumayo si Tenyong, at lahat ay napamanghang sumigaw; Walang sugat!
Walang sugat!.
Ang pagsigaw na rin ang naiging senyales ng pag-aaklas ng taongbayan at
pagkubkob ng mga rebolusyonaryo sa kabayanan. Inaresto ang mga prayle ang
mga taga-suporta ng mga Kastila. Tagumpay na sana ang mga rebolusyonaryo nang
sa kalayuaan ay biglang lumitaw ang imahe ng mga Amerikano, lulan ng kanilang

barkong pandigma. Dinig sa malayo ang mga kanyon ng bagong dayuhang

mananakop.
Nahati ang mga Pilipino. Ang mga ilustradong dating sunod-sunuran sa mga Kastila
ay buong giliw na sumalubong sa mga bagong kolonyalista. Ang mga
rebolusyaryong sina Tenyong, kasama si Julia, ay nanatiling hawak ang kanilang
mga sandata.
Matatapos ang dula sa pag-awit ng Bayan Ko, at sa mensaheng patuloy ang
paghihimagsik nina Tenyong. Iiwanan tayong medyo bitin, na parang di pa ganap na
tapos ang kwento. Marahil ay sumasalamin ito sa tapos na pakikibaka para sa tunay
at ganap na kalayaan mula sa paghahari ng dayuhan.
Ang huling eksenang ito ay orihinal na interpretasyon ng director na si Carlitos
Siguion-Reyna, na sa unang pagkakataon ay nag-direct ng dula para sa entablado.
Para sa akin, rurok ng pagtatanghal ay ang pag-awit ng Bayan Ko, kapwa sa yugto
nang magpasya na si Tenyong na lumahok sa armadong rebolusyon at sa
pagtatapos ng dula kung saan nagpapatuloy pa rin sila sa pagrerebolusyon laban sa
kolonyalismong Amerikano.
Sa Walang Sugat, ibinalik ang awit na Bayan Ko sa orihinal nitong anti-kolonyal na
konteksto at pakahulugan. Halaw sa tulang Filipino na isinulat ni Jose Corazon de
Jesus noong 1929 sa panahon ng kolonyalismong US at nilapatan ng musika ni
Constancio de Guzman, kilalang protest song ang Bayan Ko. Naging bahagi ito ng
paglaban sa diktadurang US-Marcos hanggang sa EDSA 1. Sabi pa nga ng isang
entry sa Wikipedia, since the 1986 Revolution that toppled the Marcos
government the song has been associated with the Aquino family and their allies.
Pero sa Walang Sugat, binalik tayo sa panahon ni Huseng Batute, kung saan ang
pagnanasang malayang lumipad ay isang panawagan para sa ganap na paglaya
mula sa dayuhang mananakop.
Tuwiran ang pagturan ng dula sa pangangailangan ng armadong paglaban kontra sa
kolonyalismo. Bukod sa istorikal na batayan, ipinakita ng Walang Sugat ang pangaabuso ng mga prayle, lalo na ang iligal na pag-aresto at tortyur ng mga bihag ng
kumukontra sa Espanya. Ang partikular na tema ng pagrerebolusyon ay mananatili
hanggang sa pinakahuli ng dula, nang hindi binitiwan nina Tenyong ang armas, kahit
na ang mga ilustrado ay sumalubong na sa mga kolonyalistang Kano.
Isang ring mahusay at bagong aspeto ng dula ay ang salimbayan ng masayang
tagpo ng paghahahnda ng mga pamilya para sa pagdalaw sa mga bihag, at ang
malupit na pag-tortyur ng mga bihag sa utos ng mga prayle. Layon ng direktor na
patingkarin ang ilusyon ng masayang pagkikita kontra sa realidad ng karahasan at
tortyur.
Mahusay ang pagkakaganap ni Cris Villonco bilang Julia at ni Arman Ferrer bilang
Tenyong. Si Cris Villongco, huli ko atang nakita sa mga anti-Arroyo rally sa Makati
ilang taon na ang nakalipas. Malinaw ang kanyang bigkas sa mga linya at hindi
matatawaran ang kalidad ng boses nya. Si Arman, ngayon ko lang napanood.
Napahanga din ako sa boses nya. At hindi siguro madali yung ginagawa niya na
masiglang nagwawagayway ng bandila habang ubos-kayang umaawit.
Mahusay din ang beteranong si Lou Veloso sa paggampan sa papel na Don Tadeo.
Ilang dekada na sa teatro, telebisyona at pelikula si Veloso kaya medyo nadismaya
ako nang ang reaksyon ng mga kabataan sa likod namin ay sya yung fisherman sa
Bourne Legacy.
Naging matagumpay din ang unang tangka ni Direk Carlitos sa entablado. Ang
anumang limitasyong teknikal at badyet ng produksyon ay nalagpasan naman ng
husay ng paglalahad ng kwento. Kapansin-pansin halimbawa ang paggamit ni

Carlitos ng contrast sa mga eksena ng pagdalaw sa bilanguan at tortyur ng mga

bilanggo, gayundin ang pagsalubong ng mga ilustrado sa mga Amerikanong
mananakop at ang paglaban nina Tenyong sa bagong kolonyalista. Ang mga itoy
sariling interpretasyon ng direktor para lalong tumining ang kabuluhan ng mga
eksenang nabanggit.
Ang Walang Sugat ay nararapat na muling itanghal at mapanood ng mas malawak
na audience. Tiyak kong maiintindihan at masasapul ito maging ng mga
nakababatang henerasyong nasanay na sa mga dayuhang musical. Sa palagay koy
mainam na mapanood ito, hindi lamang ng mga patron ng sining na dumadayo sa
CCP, kundi maging ng ordinaryong mamamayan, mga manggagawa, magbubukid,
mga maralita. May maaaring mahalagang ambag ang dula na ito sa pag-aangat ng
makabayang kamulatang lubos na kailangan sa panahon ngayon. ###
Tunay na nakapagpakita ng larawan na sumasalamin sa mga pangyayari noong
nasa ilalim pa ang Filipinas sa pananakop ng mga Kastila ang sarswelang Walang
Sugat ni Severino Reyes. Naipakita sa likod ng pag-iibigan ng mga bidang si
Tenyong at Julia ay isang rebolusyon na tuluyang ipinaglalaban hanggang sa
makamtan. Nagpakita ito ng dalawang magkaibang pangyayari ngunit sumisimbolo
sa iisa lamang.
Naging matagumpay ang Walang Sugat upang maipaunawa sa mga manonood ang
halaga ng kalayaan sa pamamagitan ng paggamit ng pag-ibig bilang pangunahing
tema ng sarswela. Mas tinatangkilik at pinapanood ang ganitong pamamaraan ng
pakikinig sa isang kwento sapagkat mas kapana-panabik ang naibibigay nitong aliw.
Isang larawan ng kalagayan ng Filipinas sa ilalim ng pananakop ng mga Kastila ang
pag-iibigang Tenyong at Julia. Maaaring maihambing ang Filipinas kay Julia at ang
mga Kastila naman sa kanyang mapapangasawa at magulang. Si Tenyong naman,
na siyang kanyang kalaguyo ang sumisimbolo sa mga Pilipino. Naipit siya sa isang
sitwasyon na napakahirap kung takasan sapagkat tutol ang kanyang magulang sa
pag-iibigan nila ni Tenyong. Gayunpaman, hindi pa rin nila hinayaang masira ang
kanilang relasyon. Ipinaglaban nila ito ng hanggang sa huli at matagumpay na
nakamit ang inaasam-asam na pag-iibigan. Katulad ng sa kalagayan ng Filipinas
noong panahon ng pananakop ng mga Kastila, halos wala nang takas ang mga
Pilipino sapagkat nakapailalim sa pananakop sa loob ng napakatagal na panahon sa
ilalim ng mga makapangyarihang bansa. Hindi sila sumuko at patuloy na minahal
ang isat isa kahit pa magkalayo at tumupad sa kanilang salitaan sa araw na
kanilang napag-usapan. Makikita rito ang determinasyon ng magsing-irog upang
makamit ang kanilang inaasam-asam na pag-iibigan. Hindi sumusuko at patuloy na
nakikipaglaban upang makamit ang asam na kalayaan katulad ng determinasyon ni
Tenyong upang maibalik at mabawi ang minamahal.
Naging mainam na paraan ang sarswelang Walang Sugat sa pagpapakita ng
kalagayan at determinasyon ng mga Pilipino noong unang panahon at ang mga
bagay na makakamit mula sa pagtitiyaga at pakikipaglaban sa anumang paraan.
Mahusay nilang napagtagumpayan ang kanilang mga asam sa huli. Nakamit ang
kalayaan nang magwagi ang grupo ni Tenyong laban sa mga kalabang Kastila at
nakamit niya ang kanyang mithiing makaisang dibdib si Julia, ang tanging babaeng
inibig niya mula bata hanggang sa pagtanda. Tinuturo sa atin ng sarswelang ito na
may mabuting maidudulot sa atin ang ating pagkamakabayan at ang pagiging
matiyaga, hindi sumusuko sa anumang laban. Maaari ngang sabihing tandaan o

kalimutan na lamang ang nakaraan pagkat tapos na, ngunit walang pinipiling
panahon ang aral na naidulot ng sarswela. Siguro may mga bagay tayong maaaring
maihambing sa mga pangyayari ng nakaraan. Tulad na lamang ng pagtupad sa
ating mga pangarap, walang ibang pinangarap ang mga Pilipino noong unang
panahon kundi ang makamit ang kalayaan. Maihahambing natin ang ating mga
sarili sa ganitong sitwasyon sa kasalukuyang panahon. Marami tayong mga
pangarap na nais abutin, nararapat lamang na masikap tayo at matiyaga sa
pagtupad nito, samahan na rin ng paglakip ng katakut-takot na pag-asa at
determinasyon. Lagi lang nating tandaan na ang mga aral sa ating buhay ay walang
pinipiling panahon, mapasangayon man ito o noong unang pang panahon.