Cvata-Somun Balantlar

Makine Elemanlar
CIVATA-SOMUN HESABI

Do. Dr. rfan KAYMAZ

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Kuvvet Durumu ve Skma Momenti

Somunun sklmas neticesinde

cvata
eksenel
dorultuda
uzamaya zorlandndan n
ykleme kuvveti oluur.

Do. Dr. rfan Kaymaz

Somun hi sklmaz veya

temas yzeyine oturacak
kadar sklr

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Skma ve zme Momenti

1) KARE PROFLL VDA

F: Eksenel kuvvet
Ft : evresel kuvvet (somun evirme kuvveti)
Fn: normal tepki kuvveti
R: srtnme kuvveti
Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Kuvvet Durumu
Skma durumunda:

zme durumunda:

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Skma ve zme Momenti

D moment:
eksenel kuvveti kaldrmak
civatay skmak veya zmek
Uygulanan moment
Vida dileri ve yzeyi arasndaki srtnme momenti Ms1
Somun veya civata ba ile temas ettii yzey arasndaki srtnme
momenti Ms2

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Skma ve zme Momenti (Kare profil)

MS1 momenti:

MS2 momenti:
veya

Toplam cvata skma momenti:

Balanty zmek iin gerekli momenti:

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

2) GEN PROFLL VDA DURUMU

Helis eiminin yan sra di yzeylerinin eimi (b) de dikkate alnarak

kuvvetler tespit edilir.
Profil eiminden dolay normal kuvvet:
Srtnme kuvvetleri:

Skma ve zme momenti:

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Otoblokaj (Kendiliinden zlmeme) art

Otoblokaj:
n gerilmeli bir vida balantsnn kendi kendine
zlememesi veya srtnme ba ile kendi kendini
kilitlemesi durumudur.
Helis asndan dolay zme ynnde bir moment doar ve bu
moment srtnme momentini yenerse somun zlr.
Dolaysyla otoblokaj:

helis eimine
srtnme asna baldr
Otoblokaj art:

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

CVATALARIN MUKAVEMET HESABI

n yklemesiz balantlar
letme esnasnda kan F kuvveti civata-somun balantsn eksenel
ynde ve statik olmak zere ekmeye veya basmaya zorlar

Mukavemet hesab kritik kesit olan di dibi kesitine gre yaplr.

Civata-somun balantsnn maruz kald dier zorlanmalar
Di yzeylerinde ezilme

Di kklerinde kayma veya kesilme ve Eilme

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

n yklemeli balantlar
Skma momentinden dolay F n gerilme kuvveti doar
ve bu kuvvet;
Di dibi kesitine ekmeye zorlar
Ms1 skma momenti di dibi kesitinde burulmaya zorlar
ekme Gerilmesi
n gerilme kuvvetinden dolay plastik ekil deiimi olur.
Kesit alan vida diini de ihtiva ettiinden di dibi kesitinden
byktr. Dolaysyla gerilme kesit alan:

As

Do. Dr. rfan Kaymaz

d1 d 2

ekme Gerilmesi

F
em
As

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

n yklemeli balantlar
Kayma Gerilmesi
Skma momentinden dolay cvata aftnda burulma gerilmeleri doar.

Hareket cvatalarnda F yerine eksenel kuvvet F dikkate alnr

Edeer gerilme
Hem ekme gerilmesi ve hem de burulma momenti etkisindeki bir
cvata da edeer gerilme krlma hipotezleri yardmyla hesaplanr.

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Dilerde Zorlanma
F eksenel yk veya F n gerilme kuvvetinin btn dilerde
eit olarak dald kabul edilir ve bir die gelen kuvvet:

F
F1
z
Dilerde meydana gelen zorlanmalar:
Di yzeyleri boyunca ezilme
Di kk kesitinde kesilmeye ve eilmeye

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Yzey Basnc ve Ezilme

Di yzeyi:

A d 2t1

Bir dide oluan yzey basnc:

F
P
Pem
zd2t1

Somun Ykseklii
Somun ykseklii h adm ve z di adeti dikkate alnarak hesaplanr.
Somun ykseklii veya vidann paraya balanma ykseklii

F h
H zh
d 2t1Pem

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Dilerde Kesilme
Di dibinde oluan kesme veya kayma gerilmesi

F
zd1h

Burada h : di dibi kesit alann ykseklii olup

gen profilli vida cvatada: 0.75h
gen profilli vida somunda: 0.85h
Trapez vidada: 0.65h
Kare vidada: 0.5h

Dilerde Eilme

Do. Dr. rfan Kaymaz

3Ft
em
2
d1h

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

n gerilmeli Balantlarda letme Yk

Somun sklrken:
F kuvveti
Ms1 skma momenti tarafndan zorlanr.

letme esnasnda:
F n gerilme kuvveti
Fi iletme kuvveti tarafndan zorlanr

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

Paralarda Meydana Gelen ekil Deiimi

Somun skldda Fden dolay civatada:

Paralarda ise:

L p

Lc

uzama

ksalma

Fiten dolay
Civatada:
paralarda

Do. Dr. rfan Kaymaz

Lc
Lp

uzama

uzama

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

Ders2007
Notlari

Cvata-Somun Balantlar

n gerilme geni (ekil Deiimi geni)

n gerilme geni (ekil deiimi geni)
yardmyla cvata balantsn zorlayan kuvvetler
arasndaki iliki belirlenir.

Cvatay zorlayan kuvvetler

kc: cvatann yaylanma (rijitlik) katsays

kp: parann yaylanma (rijitlik) katsays
Cvataya gelen toplam kuvvet:
Cvata ve parann rijitlii

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

letme yknn etkisi

letme ykn (Fz), cvata ve paralara etkiyen ksmlar olarak aadaki
ekilde ifade edilir:

letme yknn cvataya etki eden ksm:

letme yknn paraya etki eden ksm:

Paralarda kalan

Do. Dr. rfan Kaymaz

F kuvveti

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

ENNE KUVVET ETKSNDE CIVATA HESABI

Boluklu balanan cvatalar
Paralarn bal hareket yapmamalar iin:

F
F
z

Cvataya verilmesi gereken n gerilme kuvveti:

F k

F
z

k: kaymaya kar emniyet katsays (1.1 1.6)

F: enine kuvvet
z: cvata says
Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

ENNE KUVVET ETKSNDE CIVATA HESABI

Boluksuz balanan cvatalar
Enine kuvvet cvata aftn kesmeye zorlar

n: kesilmeye allan kesit says

Balantda oluan yzey basnc:

Do. Dr. rfan Kaymaz

s: en kk para kalnl

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

RNEK 1:
ekilde verilen hava kompresrnn A silindir
kafas B silindirine 8 adet cvata ile balanmtr.
Szdrmazlk alminyumdan yaplm D contas ile
salanmaktadr. Cvatalara Pmax=20 daN/cm2lik
bir maksimum basn etki ettiinde conta
zerindeki kuvvet 0.5Fie eit olacak ekilde bir
n gerilme ile sklmaktadr.
a) Cvatalar boyutlandrnz
b) n gerilme kuvvetini hesaplaynz
c) Cvatalara bu n gerilme deerinin verilmesi
iin uygulanmas gereken skma momentini
bulunuz.

E Al 0.7 104 daN/mm2

Btn yzeyler iin
Do. Dr. rfan Kaymaz

Eelik 2.1104 daN/mm2

0.15
Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

RNEK 2:
ekilde gsterilen el presinin cvatasna F=100
kNluk bir kuvvet etki etmektedir. Cvata malzemesi
St70 somun ise CuSn alamndan yaplmtr.
Cvata da kullanlan trapez vida Tr60x27 P9 olup
az says 3dr. Srtnme as 6 derecedir.
L=800 mmdir. Emniyet katsaysn 2.5 olarak alnz.
K=2. Tabla ile zemin arasndaki srtnmeyi ihmal
ediniz.
a)
b)
c)
d)

Vidada kilitlenme olup olmadn kontrol ediniz

Cvatann mukavemet hesabn yapnz
L1 somun uzunluunu bulunuz
Verimini hesaplaynz

malzeme

AK(daN/mm2)

St70

37

CuSn
Do. Dr. rfan Kaymaz

Pem(daN/mm2)
1

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007

Cvata-Somun Balantlar

DEV 4:
ekilde verilen flan M10x50 ve 4.6
kalitesinde cvatalarla ngerilmeli olarak
sabitlenmesi istenmektedir. Szdrmazlk
iin
cvatalarda
0.4Fi
olmas
istenmektedir. Kaptaki basn p=025
bar arasnda deimektedir. Sktrlan
paralarn rijitlii kp=750 kN/mm ve
cvann rijitlii ise kc=250 kN/mm
olduuna gre:
a) ngerilme genini iziniz
b) Gerekli cvata saysn bulunuz.
K=3 ve s=2 alnz. Dier faktrleri 1
olarak alnz.

Do. Dr. rfan Kaymaz

Makine Mhendislii Blm, Konstrksiyon ve malat Ana Bilim Dal

2007