Fakulteti Filozofik

Departamenti : Historis
Lnda : Historia e lufts

Tema 2.

Lufta n fillet e para nga lashtsia

Shpikja dhe prhapja e bujqsis, e shoqruar me zbutje e kafshve n pes mijvjearin e pest
t zhvillimit t shoqris njerzore njihet si : <<periudh e prgatitjes s terrenit pr shfaqjen e
par n shkall t gjer, t shoqrive komplekse urbane>>.
Kto shoqri, t cilat u shfaqen pothuajse n t njjtn koh rreth 4000 m pare n Egjipt dhe
Mesopotami, dhe pr rreth 500 vite prdoren mjete, vegla guri dhe arm. M pas ia happen
rrugn pr prodhime t bronzi.

<<Me prodhimet prej bronzit pasoi nj revolucion n evoluimin e lufts>>

Kjo periudh u prshkrua :

-

Me zhvillimin e armve t reja - spata t mprehta(thekshm), forca t

blinduara, prkrenare, timon dhe qerre dhe

Me lindjen e risive t mdha taktike - formacione falang, rritje, lvizshmria

ndjekje, shtabet emergjente dhe strukturat radh.

Nxjerrja e prfundimit vetm mbi kt baz t msiprme, nga kjo periudh e zhvillimit t
historis njerzore, mund edhe t jet i gabuar, por megjithat, duhet pranuar faktin se, armt e
reja ishin me ndikim t lart n rritjen dhe evolucionin e shpejt t lufts.
Prsosja e armatimit ka prodhuar evolucion t kufizuar n vet luftn n gjitha dimensioned e saj.
E kan ndryshuar fizionomin e lufts, por njherit edhe e kan reflektuar n strukturat
shoqrore, duke krkuar gjithnj e m shum mbshtetjen e tyre pr t mbajtur ushtri t
mdha, n funksion pr t siguruar ato shoqeri, por edhe pr ti mundsuar atyre luftime n nj
nivel m t lart dhe t panjohur pr kundrshtarin (befasimi teknik e taktik i kundrshtarit).
Ky revolucion ushtarak i Epoks s Bronzit u rrnjos (ngulit) m shum n shoqrit e
zhvilluara me arm dhe teknologji.
Pra, lindja e lufts bri t mundshme edhe lindjen e shoqrive me strukturat plotsisht t
artikuluara sociale q ofronin stabilitetin dhe legjitimitetin pr role dhe sjellje t reja shoqrore
pr jet dhe luft.
Niveli i rrits dhe zhvillimit t shoqrive urbane t mijvjearit t katrt para ers s re, ishte
rezultat i rritjes s efikasitetit n fushn e bujqsis, por edhe i rritjes s madhe t popullsis.
Dy shembujt karakteristik t ktyre shoqrive merren Egjipti dhe Sumeri, shtetet n t cilt n
shkall t gjer u rrit prodhimi bujqsor, si baz e forte e fuqis ekonomike t tyre, q
2

drejtprdrejt pati edhe reflektime n rritjen e fuqis ushtarake t tyre.

Si prfundim i pranueshm nga kjo m sipr, mund t merret:

<<se, revolucioni n strukturat shoqrore, q u vu edhe mbi bazn e re

ekonomike ishte faktori m i rndsishm prgjegjs pr shfaqjen e lufts>>.
Kto shoqri t e hershme, prodhuan edhe shembujt e par t shfaqjes s institucioneve
shtetrore-qeveritare, fillimisht t centralizuara pr t prfunduar m pas edhe si forma
monarkike t qeverisjes.
Kto struktura t reja qeveritare prodhuan shkall t lart t stabilitetit n drejtimin e
centralizuar t jets shoqrore n nj nivel m t lart, por ende t pamjaftueshm dhe t vogl
pr drejtimin edhe t forcave t armatosura. Drejtimi i centralizuar implikoi nevojn pr krijimin
e nj strukture administrative t aft pr t drejtuar jetn shoqrore drejt qllimeve t
prbashkta- edhe atyre ushtarake.
Nga vitet 3100 p.e.s, nj si struktur e organizuar administrative, ishte tashm e dukshme n
Egjipt, ndrkaq aty nga vitet 2700 p.e.s, struktura t ngjajshme filluan t duken edhe n t
gjitha shtetet e Mesopotamis. Edhe pse kto struktura t Sumerve t lasht ishin t prfshira
me ndrtimin e projekteve t punve t mdha publike - ndrtimin e pritave, sistemeve t ujitjes,
piramidave etj. Megjithate, gjith kjo:

<< ishte vetm nj hap pr t inkuadruar kto burime t reja organizative n

shrbim t lufts>>.
Zhvillimi i institucioneve shtetrore qendrore dhe nj aparat administrativ mbshtetur n mnyr
t pashmangshme i dha form dhe stabilitet edhe strukturave ushtarake. Kjo, rezultoi me
zgjerimin dhe stabilizimin e kastave - lufttar t par t lirshm dhe t paqndrueshme q s pari
u shfaqn n shoqrit fisnore t mijvjearit t pest.
Ndrkaq, tek nga vitet 2700 p.e.s. n Sumer, filloi t ngritet nj struktur e plot e artikuluar
ushtarake, ushtria e organizuar - kmbsoria n vijat e veta moderne. Ushtria kmbsoria,
doli si nj pjes e prhershme e strukturs shoqrore tanim me pretendime t forta pr
legjitimitetin e vet shoqror.
Kto zhvillime aq t rndsishme shoqrore pr kohn, u ndikuan edhe nga ndryshime t
thella n bazn psikologjike t marrdhnieve shoqrore n komunitetin m t gjer.
Grumbullimi numrit t madh t njerzve n shoqrit komplekse, diktoi jetesn e tyre t
rifokusuar n aleancat - lidhjet e reja m t larta nga familjet e tyre t mparme, klanit, dhe fisit,
drejt nj entitet m t madh social atj shtetror.
Ky ndryshim psikologjik u lehtsua nga rritja e kastave fetare q i dhan kuptim jets s individit
prtej nj kontekst t kufizuar. Sistemet e organizuara t besimit ishin integruar n rendin
shoqror dhe i jepnin shprehje institucionale prmes ritualeve publike q lidhnin adhurimin
fetar pr objektivat politike dhe ushtarake.
3

Kshtu, faraoni egjiptian u b hyjnor. Arritjet ushtarake t udhheqsit t madh - faraonit ishin
perceptuar si t paracaktuara dhe frymzuara n mnyr hyjnore. N kt mnyr fuqia e tij
skajshmrisht mbi bazn hyjnore, ishte vendosur edhe n shrbim t shtetit dhe ushtris e tij.
Mbi t gjitha, me rndsi t madhe duhet konsideruar faktin se, periudha e viteve 4000-2000
p.e.s. ishte nj periudh t vrtet e filleve n zhvillimin e institucioneve dhe instrumenteve t
lufts. N kt periudh kur u dukn fillet e para t lufts, njerzit ende nuk kishin njohuri
pr qytetet apo ndonj nga strukturat e tjera shoqrore t nevojshme pr t mbshtetur jetn n
bashksi n nj shkall m tlart. Bujqsia, e cila u b baza pr shtetin-komb n periudhn e
hershme, ishte ende n foshnjrin e vet, ende e pamjaftueshme pr t siguruar nj furnizim t
nevojshm dhe t domosdoshm pr jet.
Psikologjikisht, njerzit nuk kishin njohuri pr ndonj grup shoqror m t madh se sa ai i
familjs s zgjeruar, klanit ose fisit.
Forca dhe fuqia e fes ende nuk shprehte ndonj fokus t veant shoqror n masn ku ajo
mund t bhej nj motor i fuqishm psikologjik pr t przn frymn e pushtimit dhe
perandoris.
Edhe lufta n vetvete nuk kishte arritur t fitonte ndonj kuptim m t plot. Pra, fillimisht u
dukn vetm fillimet e nj klase embrionale lufttar, por ende e ngulitur lirshm n nj
struktur fisnore shoqrore, nj struktur q i mungonin dy krkesat - ajo fizike dhe psikike pr
t prodhuar luft t do niveli.
Teknologjia ushtarake dhe organizimi ushtarak ishin primitiv, profesionalizimi i ushtrive dhe
lufta nuk kishte filluar ende.
Lufta n kuptimin e vrtet t saj ende nuk ishte ngulitur n strukturn shoqrore t njeriut si nj
funksion legjitim dhe i prhershm i zhvillimit t shoqris njerzore.
Tek dy mij vjet pas agimit t mijvjearit t katrt ndryshoi shum ka nga gjith ajo q ka t
bej me luftn.
Si nj mekanizm i zhvillimit kulturor, lufta u b nj funksion legjitim shoqror i mbshtetur
nga nj infrastruktur t gjer institucionale, duke u ber njherit edhe nj nga elementet e
domosdoshme t rendit shoqror, sidomos athere kur njerzit ishin t shtyr t mbijetojn n
prballje me sjelljet grabitqare t tjerve.
Kjo periudh u pa si nj gam e tr e arritjeve sociale, politike, ekonomike, psikologjike dhe
ushtarake q e bri domosdo - sjelljen e lufts n nj pjes relativisht normale t ekzistencs
shoqrore.
N m pak se dy mij vjet, njeriu shkoi nga nj gjendje n t ciln lufta ishte relativisht e rrall
dhe kryesisht rituale n t ciln vdekja dhe shkatrrimet luftarake zhvilloheshin n ritme t ulta,
n gjendjen, n t ciln vdekja dhe shkatrrimi arritn n nj shkall t lart dhe moderne. N
kt periudh, lufta mori prmasa moderne n aspektin e madhsis s ushtrive, mekanizmave
4

administrativ t nevojshm pr t mbshtetur ato, zhvillimit t armve, shpeshtsis s

zhvillimit, dhe qllimit t shkatrrimit t arritshm me forc ushtarake.
Gjith kjo ishte n Sumer dhe Egjipt q bota dshmoi lindjen e ushtrive t par n bot.

2.1. Ushtrit para n bot; Ushtrit e Sumere dhe Akkad, 3500-2200 BC

Zona e sotme e Irakut njihet si vendi i Sumerve t lasht dhe Akkad, dy qytet-shtetet n t
cilt u ngritn ushtrit m t sofistikuar t Epoks s Bronzit.
Grekt e quanin Mesopotami zonn, "toka mes dy lumenjve", nj referenc pr pellgun midis
lumenjve Tigr dhe Eufrat. N Bibl, zona quhet Shumer, q n gjuhn sumeriane fjala ka
nnkuptuar pjesn jugore t Irakut, pra fjala sht pr vendin e Sumerve me kryeqytetin e saj
n qytetin e Urit.

Harta1. Qytetet Shtete te Mesopotamise se lasht

Prgjat rrjedhs s lumit nga veriu i Sumer-it pr rreth 200 milje, mund t gjendet vendi i
Akkad-it t lasht. Nga ktu, n vitin 2300 p.e.s, Sargon Madh filloi nj fushat t pushtimit
ushtarak pr t bashkuar t gjith Mesopotamis. Brenda nj dekade Sargon i Akkad-it kishte
zgjatur pushtimet e tij nga Gjirit Persik n Detin Mesdhe dhe verilindje n malet e Turqis Demi
(Harta 1). Sargoni i Madh bots ia dha shembullin e par t nj diktature ushtarake.

Harta - 2. Perandoria e Sargonit te Akkadit e vitit 2300 p.e.s.

N gjuhn sumere, fjala Sumer do te thote Toka e Lordeve dhe e Diellit Toka e Lordeve te
Shkelqimit
Qytetrimi sumer ishte ndr qytetrimet m t vjetra urbane n bot. Vendbanimi i pare ne
Mesopotamine jugore ishte Eridu. Sumeret pretendonin se qyteterimi i tyre u themelua dhe
lulezoi ne qytetin Eridu nga Zoti i tyre Enki, ose nga keshilluesi i tyre.
Shume artifakte por edhe koloni te ketij qyteterimi Uruk jane gjetur ne nje zone te gjere qe nga
pjesa perendimore e detit Mesdhe, ne malet Taurus ne Turqi dhe deri ne lindjen e mesme e ne
Iranin qendror. Sumeret u perhapen ne Mesopotamine jugore sepse ata kishin zhvilluar nje
organizim shoqeror dhe teknologji qe i ndihmoi ata te perparonin ne kontrollin e ujit si dhe per te
mbijetuar ne nje mjedis te veshtire.
Ata zhvilluan nje sistem shkrimi ne forme pyke i cili ndikoi ne stilin e shkrimeve ne te njejten
zone per me shume se 3000 vjet. Si rrjedhoje, te gjitha keto lloje shkrimesh te ndryshme qe jane
logofonetike, bashketingellore alfabetike dhe sisteme sillabe, u bene te njohura si shkrimi
kuneiform. Nga kto shkrime t sumerve t lasht, u shfaqn edhe t dhnat e para t
hollsishme, pr betejat ushtarake t shkruara apo t gdhendur n gur. Nga kto t dhna edhe
6

shihet se, asnj shoqri nga koha e Bronzit nuk ishte m e prparuar n hartimin dhe zbatimin e
armatimit dhe tekniks ushtarake sesa ishte ajo e Sumerve t lasht.
Qytetet e hershme Sumere i karakterizonte niveli i lart i diversitetit shoqror dhe ekonomik,
q edhe pati ndikim n ngritjen e artizanateve, tregtarve, priftrinjve, burokratve dhe, pr
her t par n histori, edhe t ushtarve profesionist.

Me interes pr studimet e historis ushtarake dhe asaj t lufts sht fakti se periudha midis
viteve 3000-2316 p.e.s. ishte koha n t ciln Sargon i Madh ia ka arritur q ti bashkoi t
gjith Sumert n nj shtet t vetm. Kjo periudh u karakterizua si periudh e luftrave t
vazhdueshme midis qytetve shtete t mdha sikurse edhe kundr armiqve t jashtm.
Ndr armiqt e zakonshm t huaj ishin Elamitt, popujt e veriut Iranit. Konflikti midis
Sumerianve dhe Elamitve datonte edhe m hert, q nga koha neolitike, por, si t shnuara
konsiderohen luftrat midis tyre q u shfaqn n vitin 2700 p.e.s., kur Mebaragesi - mbreti i
par Sumerian, ndrmori nj luft kundr Elamitve, me rast edhe "morrn si plak armt e
Elamit.
Luftrat midis qyte-shteteve t Sumerve, pothuajse t vazhdueshme pr dy mij vjet
reflektoi dhe pati ndikim t madh n zhvillimin e teknologjis dhe tekniks ushtarake thuajse t
pakrahasueshme pr at koh. Lufta e par pr t ciln edhepse nuk ka ndonj dshmi t detajuar
mendohet se ka ndodhur n mes t shteteve t Lagash dhe Umma n vitin 2525 p.e.s. N kt
luft, Mbreti Eannatum i Lagashit e mundi mbretin e Ummeti-it.
Rndsia e ksaj lufte n historin ushtarake, qndron n dshmin e saj, permes nj shtylle
prkujtimore q Eannatum e ka ngritur pr t festuar fitoren e tij. Ajo u quajt yje t shqiponjs
dhe prfaqson pikturn e pare t rndsishme t lufts n periudhn sumeriane. Demonstron
trupat Sumeriane q luftuan si trup e organizuar , njerzit n kt betej ishin ushtar
profesionist. Nga Tabelat e Shuruppak (2600 p.e.s.), shihet se edhe n kt koh t hershme
mbretrit e shteteve-qytete parashikonin pr mirmbajtjen e 600-700 ushtarve me stacionim t
prhershm n nj baz me koh t plot. Shpenzimet pr pajisjet ushtarake binin mbi mbretin,
praktikohej q secili lufttar t prkujdesej pr pajisjet e tij. Kshtu nga shtylla argjilore pr
here t pare n historin e njerzimit shihet dshmia e par e nj ushtrie profesionale t
kmbsoris.

Gjithashtu nga kto monumente (shtylla argjili) pr here t pare shihen si prova historike,
ushtart t paisur me helmeta. Kto helmeta jan br t bakrit dhe me gjas kishin edhe nj
lkure pr rreth ose nn kapak. Shfaqja e prkrenare shnon prgjigjen e par mbrojtse ndaj
fuqis vrasse kundrejt armve ofensive t rndsishme. Kjo ishte n t vrtet si nj arm
jashtzakonisht efektive pr nj ushtar pa nj mbrojtje pr kok.

Fig. 2. Portret ne argjil i ushtrise sumere

Mbreti fitimtar ka zbritur nga qerrja e tij. Ai vesh nj mantel t gjat mbretror dhe mbart
formacionin e tij n betej. Gjeneralt e tij jan t rreshtuar pas tij. Ata veshin armaturn e tyre

prej lkure n mnyr sumeriane, draped npr nj shpatull. Ata mbajn shtizat dhe paisjet
luftarake.
Fig. 3. "Ushtart Sumerian marshimit n luft", duke marshuar n nj ritm t matur.

Krkesa e par ushtarake e drejtimit ushtarak, sht prshkruar n shtylln e cila tregon
Eannatum hipur n nj qerre. Vlen t theksohet shpikja Sumeriane e karrocs me rrota, e cila u
b mjeti pr transport n logjistike edhe n Lindjen e Mesme deri n kohn e Aleksandrit t
Madh. Kjo shpikje sumeriane e qerres renditet ndr risit kryesore ushtarake n histori.
M von, n fillim t epoks s Bronzit dhe t hekurit n ushtrit, tek Hitt, Cannanitt,
Egjiptasit, dhe Asirt, kuajt u bn mjeti kryesor godits, drejtuesit e qerreve, shtiza, dhe
kallamishteve u b nj korpus elit i luftimeve t bots s lasht. Ende edhe sot n disa vende
ruhet , tradita vazhdon sot.
Teknologjia ushtarake e bots s lasht nuk u ngrit, si n koht moderne, e zhvilluar si e pavarur
nga nevoja. Nuk ka pasur hulumtime dhe qendra t zhvillimit e t shpikjes s armve t reja.

N botn e lasht teknologjis ushtarake u ngritn dhe zhvilluan si prgjigje ndaj nevojave
praktike q dalin nga prvoja e fushbetejs.
N Sumer, dy mij vjet t lufts midis shteteve-qytet njherit krijonin mundsi pr risi t
vazhdueshme ushtarake, ka bri q n vende t tjera, sikurse n Egjipt thuajse nuk patn
nevoj pr ndryshime t mdha n fushn e teknologjive ushtarake.
Pr kt arsye edhe armt e Egjiptit, si pasoj, kan mbetur shum prapa zhvillimeve n Sumer,
sepse ato ishin t prshtatshme pr t plotsuar nevojat luftarake edhe aty. N kt drejtim
pra, thuajse nuk kishte asnj nevoj pr t zhvilluar fuqit e blinduara t trupit, prkrenare, apo
spat t mpreht, pr faktin kur armiqt nuk e posedonin kt teknologji.
Ky armatim i sofistikuar dhe dhe gjith taktikat e nevojshme q ishin product i atyre mjeteve,
reflektuan edhe n format e organizimit t gjer shoqror pr t'i dhn atyre teknologjive dhe
taktikave t prdorura nj shtytje dhe drejtim adekuat.
Vlen t theksohet, se n mijvjearin e tret shum pak t dhna flasin pr organizimin
ushtarak t Sumerve.
Megjithate mbi bazn e parashikimeve dhe prllogaritjeve mund te konkludohet, se :
-

Qyteti-shtet (i viteve 2600 p.e.s.) tipik n shtrirje gjeografike prej rreth 1800 kilometra
katror, me gjith fuqin e mundshme ekonomike (prfshir t gjitha fushat e saj dhe
tokat), do t mund t mjaftonte pr nj popullsi prej 30 dhe 35 mij njerz.
Nga Tabletat (monumente argjilore)e ktij qyteti - shtet , shihet e regjistruar nj forc
prej 600-700 ushtarve q shrbejn si gard mbretrore, si trup ushtrake profesionale.
Por, nj popullsi t ksaj madhsie leht do t mund t mbshteste nj ushtri e forcave t
rregullta dhe rezerva q numrohen ndrmjet katr dhe pes mij pjestar n mobilizim
t plot.
Sigurisht se nj form e rekrutimit duhet t ket ekzistuar pr t ruajtur pritat e ujrave
dhe tempuj.
Megjithat, n konfrontime ushtarake t kohs, nuk mund t ket pasur nevoj pr
ushtrit shum t mdha.
Trupat rekrut - rezervist, q mund t jet prdorur, ather ata do t ken qen t
armatosur me arm t tjera, si drapr-shpat ose hark, aplikimi i t cilave mjete do t
mund t msohej pr disa dit n nj rekrut mesatare apo.

N fakt kontribu i fuqishm i organizimit ushtarak ishte se Mbretrit u bn kontrollort dhe

zotruesit e padiskutueshm t burimeve qytetare. Pr m tepr, kur popull i cili mund t
organizojn veten pr t zotruar dhe bere t plleshme token midis lumenjve Tigr dhe Eufrat,
me nj sistem t prpunuar t pritat e ujrave, kanaleve dhe urave, me siguri, vshtir se do t
mund t ken lshuar nga dora n t njjtn koh fatin e organizimit t krahut ushtarak, si role
dhe funkcione m t rndsishme t mbretit.
Periudha pas vdekjes s mbretit Eannatum, errdhi deri nj zhvillim relativ i teknologjis s
armve edhe tek qytet-shtete tjera t Sumerve. Kshtu, dyqind vjet pas Eannatum, mbreti i
Lugalzages- Ummeti arriti t shtrij ndikimin e tij mbi t gjith Sumert, edhe pse nuk ka prova
10

t sakta se nxiti ndonj ndryshim t rndsishm.

Njzet e katr vjet m von, perandoria e Lugalzagesi u mund nga forcat e nj princi
semitike nga qyteti verior Akkad, Sargon i Madh. Me forcn e armve ai pushtoi t gjitha shtetet
sumeriane, gjith pellgu Tigr-Eufrat, dhe solli n jet nj perandori q shtrihej nga malet Demi
n Gjirin Persik. Mbreti Sargon arriti pr her t par q nga viti 4000 p.e.s. pr t bashkuar dy
gjysmat e Mesopotamis,
Sikurse pr shumicn e mbretrve sumeriane edhe pr Sargonin e Madh dihet mjaft pak,
megjithate, t dhnat tregojn se periudhn 50-vjeare t mbretrimit t tij zhvilloi jo m pak
se 34 luftra n form pyke. Nj si llogari e prgjithsuar sugjeron se forca e tij kryesore
ushtarake numronte rreth 5400 pjestar, q do t thot se ushtria e Sargonit n mobilizim t
plot prbnte ushtrin m t madhe t kohs.
Edhe pr kt koh nj ushtri kmbsorie ksaj madhsie nuk mund t ket paraqitur ndonj
krrcnim aq t egr si ajo mund t dukej. Ndryshe nga drejtuesit e luftrave t mparshme
midis qytet-shtetet rivale, Sargon ka krijuar nj perandori kombtare duke krkuar nj forc
shum m t mdha se zakonisht pr t mbshtetur at, si ai dhe trashgimtart e tij bn pr 300
vjet. N kt kuptim, Sargon (prballur me t njjtin problem si Aleksandrit, kur qytet-shtetet i
vuri nn thundrn e tij i kishte kerkur pr ti vu n dispozicion edhe pjes t forcave t
tyre),gjithashtu kishte krkuar prej qytete-shteteve pr t vn n dispozicion t tij disa prej
forcave t tyre ushtarake. Kshtu, secili nga 14 qytet-shtete t mdha t cilat mund ti ken
psuar ushtrit e tyre prej katr deri pes mij pjestarve, pa llogaritur shtete t vogla q do t
kan qen t detyruar pr t kontribuar me forcat e tyre pr t ngritur ushtrin kombtare t
Sumere. Kjo siq do t shihet m von, u b praktik e zakonshme pr kohn greke dhe romake
t cilt i merrnin ushtart e t pushtuarve n ushtrit e tyre perandorake t kohs. Ushtrit
perandorake t Egjiptit, Asiris, Persis, dhe n Roms t gjith kishin kontigjente t mdha
ushtarake t ish-armiqve, brenda rradhve t tyre.
Edhe periudha e sundimit t mbretit t Summerve / Akkadianve, Sargonid u prshkrua me risi
t tjera t mdha n armatim, ndr t cilat u vequa harku. Risi t madhe n fushn e
teknologjis luftarake pati gjat sundimit t nipit t Sargon-it Naram Mkatit (viteve 2254-2218
p.e.s.), e prshkruar me luftra t vazhdueshme t shtypjes dhe pushtimit, ashtu si edhe periudha
e gjyshit t tij,( Fitorja e tij mbi Lullubi prkujtohet n nj skulptur guri q tregon Sin Naram
t armatosur me nj hark t prbr). Ky pasqyrim shnon shfaqjen e par t ksaj arme n
histori armatimit t prbr hark i fuqishm, q n t vrtet edhe ishte rrnja e gjuhs
ushtarake sumeriane / Akkadiane. (Ky hark ishte nj risi e madhe ushtarake. Derisa harku i
thjesht mund t vrisnin n vargjet 50-100 metra, por, ajo nuk mund t deprtonte edhe t
mbrojtjet e blinduara m t thjeshta n kto vargjet. Harqet e prbra, me nj trheqje fuqia
ishteedhe 2-3 her m shum se harkut t thjesht, me mundsi pr t deprtuar edhe n
mburoja t blinduara lkure, prfshir edhe ato si prototipet e hershme t blinduara prej bronzi
q ishin n zhvillim n at koh).
Ushtrit e Egjiptit, n ann tjetr, edhe pse nj mij vjet t vjetra nga koha e Sargonit, ishin
teknologjikisht inferiore nga ato t Sumerianve dhe mbeten kshtu deri n kohn e
transferimit teknologjik. Egjiptasit vet i morn armt e Sumerianve dhe i prdorn ato pr t
krijuar perandorin tjetr t madhe ushtarake n bot.

11

Harta 3. Perandoria e Egjiptit (1560-1085 p.e.s.)

12