Filozofia e Lufts

Prgatiti: Albert Hitoaliaj

Filozofia e lufts ekzaminon luftn prtej shtjeve dhe pyetjeve tipike t

armatimit dhe strategjis, duke u br kureshtare pr gjra t tilla si,
marrdhniet mes lufts dhe natyrs njerzore e pr etikn e lufts. Disa
aspekte t filozofis s lufts, mund t prkojn me filozofin e historis,
filozofin e politiks dhe filozofin e ligjit.
Ndoshta, puna m e madhe dhe m influente n bot, mbi filozofin e lufts
sht N Luft nga Carl von Clausewitz. Kjo pun kombinon vzhgimet
mbi strategjin me pyetje mbi natyrn njerzore dhe qllimin e lufts.
Clausewitz, mbi t gjitha analizon teologjin e lufts, nse lufta sht kuptim
mbi nj fund jasht vetvetes ose nse mund t ket nj fund t vetvetes. Ai
arrin n prfundime se, e mvonshmja nuk mund t jet kshtu dhe se lufta
sht politika me mnyra t ndryshme; p.sh. lufta nuk mund t ekzistoj
vetm pr qllimin e saj personal ose vetm pr vetveten, por duhet ti
shrbej disa qllimeve t shtetit.
Libri Lufta dhe Paqja i Leo Tolstoit, prmban disa devijime t shpeshta
filozofike mbi filozofin e lufts (dhe m gjersisht spekullime metafizike,
q rrjedhin nga krishtrimi dhe nga vzhgimet e Tolstoit mbi luftrat e
Napoleonit), dhe u b i ndikueshm mbi mendimin e mpasshm pr luftn.
Filozofia e lufts, kristianocentirke e Tolstoit (sidomos n eset e tij Nj
letr nj hinduje dhe Mbretria e Zotit sht brenda teje) ishte nj
influenc direkte te filozofia hinduistocentrike e Gandit, mbi rezistencn dhe
mosprdorimin e dhuns.
Sun Tzu shkroi nj libr t titulluar Arti i Lufts, por sidoqoft ai
fokusohet m s shumti mbi armt dhe mbi strategjit, sesa mbi filozofin.
Vzhgimet e Sun Tzu-s jan shpesh t shfqura gjersisht n nj filozofi t
aplikuar n situata t cilat shtrihen goxha m tej sesa lufta n kuptimin e
mirfillt. Libri i njohur i Niccol Machiavellit, Princi dhe libri Arti i
lufts, diskutojn disa pika mbi psikologjin e lufts edhe pse asnjri prej
tyre nuk sht nj libr i mirfillt pr kt t fundit.

Tradita e t menduarit
Q nga koha q filozofia e lufts sht trajtuar shpesh si nj subjekt i nj
tjetr dege t filozofis (psh, filozofis politike apo asaj historike), sht e
vshtir q t prcaktosh nj vij t sakt ndarse mbi shkollat e mendimit
si mund t bsh psh me lvizjet e ekistencializmit dhe me at t
objektivizmit, t cilat kishin dy lvizje t ndara. Enciklopedia Stratford e

1
filozofis i referohet Carl von Clausewitz si i vetmi (nse mund ta quajm
kshtu) filozof i lufts, duke ln t kuptohet se, ai sht i vetmi shkrimtar
filozofik q zhvilloi nj sistem filozofik, i cili fokusohet eskluzivisht mbi
luftn. Sidoqoft, tradita t dallueshme t mendimit mbi luftn, jan
zhvilluar edhe n koh t ndryshme, kshtu q disa shkrimtar jan
evidentuar n kt drejtim.

Kategorit teologjike
Hyrja e Raportit t Anatolit, n edicionin e tij t prkthimit t J.J. Graham,
Mbi luftn- Clausewitz, identifikon tre kategori kryesore t filozofis s
lufts:
-kataklizmike
-eshatologjike
-politike
Kto nuk jan t vetmet mundsi t filozofis s lufts, por jan tre nga m
t zakonshmet. Ashtu si thuhet n raport.
Pr ta thn metaforikisht, n politik filozofia e lufts sht e krahasuar me
nj loj strategjike (loj si shahu); n filozofin eshatologjike, me nj mision
ose me nj prfundim t nj drame; n psikologjin kataklizmike, me nj
zjarr ose me nj epidemi.
Sigurisht, q kto nuk e ndalojn pikshikimin mbi shprndarjen e lufts, n
vende t ndryshme dhe n koh t ndryshme. Psh, lufta sht par prej
kohsh si nj mjet pr kalimin e kohs apo edhe si nj aventur, si
angazhimi i paris njerzore, si nj shtje nderi (psh, n kohrat e
kalorsis), si nj ceremoni (psh n kulturn e Aztekve), si nj shkarkim i
instikteve agresive dhe t nj dshire pr vdekje, si nj mnyr natyrore
pr seleksionimin e m t mirve, si nj absurditet, si nj zakon kokfort, i
destinuar t vdes si skllavria dhe krimi, (Mbi luftn, hurja e raportit, 17)
*Shkolla kataklizmike e mendimit, e cila prkrahet nga Leo Tolstoi n librin
e tij epik, Lufta dhe Paqja, sheh luftn si nj helm pr njerzimin, edhe pse
mund t jet e shmangshme apo e pashmangshme, e cila ka si qllim
shkaktimin e shkatrrimit dhe vuajtjes, dhe e cila mund t shkaktoj
shndrrime drastike t shoqris, por n asnj sens teologjik ama. Pikshikimi
i Tolstoit mund t vendoset n nj nnkategori t filozofis globale
kataklizmike t lufts. Nj tjetr nnkategori e shkolls s filozofis
kataklizmike t lufts, n t ciln ky shikim sht i fokusuar veanrisht mbi
gjendjen e vshtir t nj etnie ose kombi, si psh shikimi mbi luftn i
xhudaizmit, si nj dnim nga Zoti pr izraelitt, q jepet n disa libra t
Tenakh (Testamenti i vjetr).
Ashtu si Tenakh shikon luftn si nj akt t pashmangshm t Zotit, ashtu dhe

2
Tolstoi e thekson faktin se, sht dika q e kaprcen njeriun dhe sht
jasht influencs s vullnetit t lir t njeriut, sht nj rezultat i forcave
globale.
*Shkolla shatologjike e mendimit, i shikon t gjitha luftrat (ose ato m t
mdhat) si t prira nga disa qllime dhe vlerson se, disa konflikte finale,
n t ardhmen do t zgjidhin problemin e ksaj shoqrie n rrmuj duke
krijuar nj shqri t re pa luftra. Ka dy nnshtresa t ksaj teorie: ajo
mesianike dhe teoria globale. Koncepti marksist i nj bote komuniste t
udhhequr nga proletariati pas nj revolucioni final, sht nj shembull i
teoris globale, ndrsa koncepti i krishter i Amagedonit, luft, e cila do t
zhvillohet me ardhjen e dyt t Jezusit dhe me mundjen finale t Djallit,
sht nj shembull i teoris Mesianike.
Filozofia mesianike eshatologjiste, vjen nga koncepti hebreo-kristian i
Mesias dhe shikon luftn si nj kulminim t bashkimit t njerzimit nn nj
besim t vetm dhe nn nj sundimtar t vetm. Kryqzatat, Xhihadi,
koncepti i nazizmit pr nj rac superiore dhe koncepti amerikan i shek. XIX
t Manifestimit t Fatit, mund t shikohen nn kt drejtim.
*Shkolla e mendimit politik, n t ciln Clausewitz ishte nj ithtar, e shikon
luftn si nj mekanizm t shtetit. Clausewitze shikonte luftn si instrument
t politikave kombtare. Tre fjalt racional, instrumental dhe nacional
jan edhe konceptet els t shembujve e modeleve t tij. N kt
pikshikim, vendimi pr t paguar luftn duhet t jet racional, n kuptimin
q duhet t jet i bazuar n kosto t menduara dhe n fitoren e lufts. Tjetra,
lufta duhet t jet instrumentale, n kuptimin se ajo duhet t paguhet q t
arrij disa qllime, asnjher pr intersat e veta; dhe gjithashtu n sensin se,
strategjia dhe taktika duhet t drejtohen drejt nj fundi t vetm, q do t
thot fitore. S fundi, lufta duhet t jet kombtare, n kuptimin se, objektivi
i saj sht q t zhvilloj interesat kombtare dhe q t justifikoj t gjitha
mundimet e bra nga kombi, duhet t mobilizohet n shrbim t objektivave
ushtarke. Ai karakterizon m von filozofin pas Lufts s Vietnamit dhe
konflikteve t tjera t Lufts s Ftoht si neo- Clausewitzian. Makiaveli
sht gjithashtu nj shembull tjetr i hershm i nj filozofis politike t
lufts. Dekada t tra pas eseve t tij, lufta kundr terrorizmit dhe Lufta e
Irakut e filluar nga SHBA dhe Presidenti Xhorxh W. Bush n 2001 dhe
2003, kan justifikuar shpesh doktrinn e zvendsimit, pra t lvizjes
politike q duhet t bj fillimsht SHBA para se t sulmoj dikush tjetr dhe
n kt mnyr t parandaloj sulme si ai i 11 Shtatorit.

Kategorit etike
Nj tjetr sistem i mundshm pr kategorizimin e shkollave t ndryshme t

3
mendimit mbi luftn, mund t gjendet n Enciklopedin e Standfordit pr
filozofin, bazuar n etikn. Kjo enciklopedi, prshkruan tre ndarjet e mdha
t etiks s lufts: realistt, paqsort dhe teorin e lufts si t vetme.
*Realistt, tipikisht mbrojn iden se, sistemi i moralit dhe etiks q
udhheqin individt brenda nj shoqrie, nuk mund t aplikohet realisht mbi
nj shoqri si nj e tr, q udhheq qeverit, n rrugn q ato e ojn
shoqrin, pr t bashkvepruar me shoqri t tjera. Q ktu, qllimi i nj
shteti n luft sht thjesht q t ruaj interesat e tij kombtare. Kjo mnyr
t menduari sht e njjt me filozofin e Makiavelit, dhe Thukididi dhe
Hbbsi mund t futen edhe ata n kt kategori.
*Pacifistt, gjithsesi, i peshojn tezs se, nj vlersim moral i lufts sht i
mundshm dhe se lufta sht gjithnj imorale. Gandi dhe Tolstoi ishin t dy
avokat t famshm t paqes dhe t metodave t rezistencs pa dhun, n
vend t lufts.
*Teoria vetm pr luft, ashtu si dhe teoria e paqes, bie dakord me rolin e
moralit n luft. Megjithat ata, n ndryshim nga pacifistt mendojn se,
sht e mundur q nj luft t jet moralisht e justifikueshme. Koncepti i nj
lufte moralisht t justifikueshme, nnvizon shum nga konceptet e ligjit
ndrkombtar, si psh Konventa e Gjenevs, Aristoteli, Ciceroni, Augustin,
Akuinasi dhe Hugo Grotius jan ndr filozoft, t cilt kan prkrahur kt
filozofi.
Sipas ksaj teorie, lufta sht e justifikueshme vetm nse:
1) paguhet pr t vetm pr vetmbrojtje apo mbrojtje kombtare
2) paguhet pr t vetm nse ka dhunime t rnda t t drejtave t njeriut
Filozofi politik i lufts, John Rals, mbron kt kriter si justifikim pr luftn,
por a ka lufta justifikim?