Kastriot Dervishi

Zejet n Berat

X. Zejet n Berat
Qndistaria
Punimi i leshit
Punimet e metalit
Tradita e argjendaris n Berat
Mjeshtrit e argjendaris n objektet e kultit
Gabriel Dh.Buda
Koleksioni i objekteve liturgjike t Muzeut Onufri
Koleksioni i objekteve t Muzeut Etnografik
Agathangjel Mbrica
Kazanxhinjt
Jani Prroi (Kallajxhiu)
Vasil Dhmbi dhe i biri
Kovat e familjes Sharavolli
Samarxhinjt Koli Tiko dhe Viktor Shyti
Dekoracioni n banesa
Punimi i drurit
Mjeshterit Fetah Sala, Vladimir Poci dhe Ilir Doko
Punimi i gurit
Mjeshtrit e punimit t gurit
Gurgdhndsi Jorgji Fani
Punimet me stuko n reliev
 Zejet n Berat

Ato q dim pr zhvillimin e zejtaris n qytetin e Beratit n t shkuarn na krijojn

mundsin pr t prkufizuar rndsin e tyre n jetn ekonomike t qytetit ton n t shkuarn
dhe sot. Nga pikpamja ekonomike zejtaria sot nuk luan aspak rol n jetn ekonomike t qytetit
por ana pr t ciln kemi interes, tradita, trashgimia zejet jn pjes e rndsishme e qytetit t
Beratit, sidomos n ruajtjen e tij dhe konservimin e vlerave.
Zejet jan drejt zhdukjes prfundimtare n qytetin e Beratit, tek tuk vrehen shenja t
zanatinjve por po ti krahasosh me nivelet e lulzimit t qytetit jan thjesht shenja q t kujtojn
nj t shkuar. Kjo sht mse e natyrshme pasi ka ndryshuar krejt mnyra e jetess dhe
tashm zhvillohen thjesht pr inerci t s shkuars dhe shkalls s lart t konservatorizmit, nj
pjes e ka humbur dobishmrin dhe zhvillohen thjesht si souvenire n shrbim t shenjtrimit
t s shkuars. Aktualisht ushtrohen n mnyr artizanale n pakic zejet e kazanxhinjve,
prpunuesve t metalit (kova), qndistaria dhe punimi i leshit, prodhimi i qirinjve,
kalldrmxhinjt, gurgdhndsit, drugdhndsit, samarxhinjt, argjendart etj.
Pak a shum artizant n mnyr sporadike, kan filluar ta kuptojn rndsin e
vazhdimit t tradits, dhe konkretisht n Berat ka filluar n nj fare mnyre t lvrohen disa nga
kto zanate. Por ajo q sht kryesoria jan t pakt mjeshtrit e vjetr e cila bn t mundur
zhdukjen perfundimisht t tyre. Mungesa e mjeshtrve t tradits do t jap rezultatet n
restaurimin e pjess s vjetr t qytetit.
Zejet n Shqipri e veanrisht n Berat, jan nj kapitull pothuajse i studiuar hollsisht
nga studiuesit shqiptar dhe t huaj. Por ajo q sht interesante dhe me vlera pr tu studiuar
sht, se n pik jan aktualisht kto zeje n Berat. Pr t kuptuar n gjendje jan sot do t
kthehemi pak n historin e zhvillimit t tyre. N kt studim flitet vetm pr zejet q ekzistojn
ende sot n form e tradit, pasi dihet q mnyra e jetess ka ndryshuar rrnjsisht. Zejet
ndahen n dy deg n zejet pr nevoja
shtpiake dhe ato t mjeshtrve profesionist.
Gjat shekullit t XVI, zejtaria ka qen dega
kryesore e ekonomis s qytetit t Beratit.
Berati prmendet n prshkrimet e
udhtarve t kohs si qyteti ku prodhoheshin
e tregtoheshin mallrat e do lloji. N fund t
shekullit XVI mund t numroheshin 1019
shtpi, me nj total prej rreth 7000 8000
banorsh. Nj zhvillim t madh mori artizanati, i
cili dshmohet nga lindja, bashkpunimi dhe
tregu i lulzuar. Vitet 1650-1750 shnojn
fazn e lulzimit t zejtaris n qytetin e Beratit.
Zhvillim t madh morn t gjitha llojet e zejeve.
Nj numr i madh profesionesh ushtroheshin
n at koh si: kalldrmxhi, kujunxhi, kova,
kazanxhi, kallajxhi, samarxhi, lkurpunues e
shum t tjer.

Foto 1. Edward Lear, Pazari i Beratit, 1848.

Foto 2. Udhtari turk Evliya elebi Foto 3. Tregtia e enve prej balte n vitet 1930 n Berat

Zhvillimi i hovshm i prodhimit zejtar n gjysmn e dyt t shekullit XVII, dshmohet

edhe nga Evlia elebiu: Tregu i Beratit ka katr qendra kryesore: tregu i opingarve, ai i
mestexhinjve, i tabakve dhe i kazanxhinjve. Pran lumit shte tregu i ri i Hysen Pashs me 100
dyqane moderne, ku prfaqsohen t gjitha llojet e tregtis. Qendra e ktij tregu prbhet nga
nj shesh i madh, i stolisur me t gjitha llojet e druve q i bjn atij hije. N kt hije jan ngritur
disa frone, ku punojn artizant e vendit. Pjesa m e madhe e zejtarve i kishin dyqanet
brenda sistemit t pazareve. Regjia e lkurve u zhvillua n breg t lumit. N fillim t shekullit t
XIX, n Berat kishte mbi 40 punishte.
Tregtia kryesore e Beratit sht n lkur, opinga (sandalet e vendit prej lkure) dhe
shala kuajsh. Ka nj pazar t mir. Banort e Beratit merren me t gjitha zejet e mjeshtrit.
Duke ndjekur nj proverb arab, i cili thot Tregtari sht miku i perndis, ata m tepr merren
me tregti. Pr kt arsye ata shihen t dalin qytet m qytet. Beratasit ndahen n tri kategori:
intelektualet, puntort dhe artizant, t cilt kan n dor tregtin dhe t gjitha punt artizane.
Ndr ta ka qndistar, opingar, argjendar, mestexhinj, remtar e regjs lkurash. Deri n
mesin e shekullit t
XIX zejet morn nj
zhvillim t gjer.

Foto 4. Pazari i
vjetr i Beratit n vitin
1908 foto nga hungarezi
E.V.Kankovsky
 Foto 5. Punishtet e lkurave buz lumit

Foto 6. Puntori kpucsh Foto 7. Dyqan lkurash

Qndistaria
Ndr zejet e shumta t Beratit bjn pjes edhe qndisjet dhe punimi i leshit.
Tradita e saj n Berat sht e hershme vlen t prmendim epitafin e Gllavenics i vitit
1373. I punuar nga dora e Gjergj Arianitit, nj ndr veprat m t shquara t mesjets s
hershme n Shqipri. N kt periudh jo vetm kishat dhe manastiret por edhe jeta oborrtare
e fisnikris s lart krkonte paisje t kushtueshme q tju jepte shklqim ambienteve t tyre.
Veshja e klerit dhe e fisnikve e rnduar me qndisje mndafshi e
fije ari e gur t muar integrohej plotsisht n kt ambient.
Kjo tradit vazhdon edhe n shekujt e mvonshm. N
defterin e vitit 1583 jan regjistruar 23 kazaz (qndistar) dhe
n shek XVIII-XIX kemi mjeshtrit qndistar, t cilt bnin pun
me porosi pr shtresat e larta dhe t mesme. N shekuj e XVIII
dhe XIX qndisjet e punuara nga mjeshtrit qndistar Beratas
mbizotrojn edhe n Ballkan.
Objektet q trheqin vmendjen si jelek, fustane, xhybet
dhe ku bn prjashtim pr nga niveli dhe cilsia sakoja e kostumit
t grave.

Foto 8. Qndistare

Qndisjet me gajtan mndafshi me ngjyra t ndryshme dhe gajtan ari, argjendi dhe
motivet bimore n to sidomos n jelekt dhe sakot kan qen shquar n prpunimin e nj stili
origjinal. N motivet karakteristike t Beratit prmendim shqiponjn, sahatin si nj deg me
gjethe t prdredhur n form spirali, etj.

Foto 9-10. Jelek i Beratit me motiv

shqiponjn dhe sahatin
fondi i Muzeut Etnografik

Qndistart zbukuronin veshjet dhe paisjet

shtpiake si jorgan, jastk, prparse, araf,
mbulesa jastk, perde, kortinka, jaka, shami koke,
etj.
Punt e rrobaqepsve qndistar beratas njiheshin
n t gjith Shqiprin e Jugut. Kta mjeshtr kan
arritur t prpunojn nj repertor karakteristik
motivesh e kompozimesh pr zbukurimin e pjesve
t veshjes,me nj fizionomi t dallueshme qart nga
ajo e qyteteve t tjera t vendit.
Kshtu, sakot, jelekt, brezat e xhybet e
qndisura me ar, t punuara n Berat, dallohen leht
nga punimet e qendrave t tjera. Pr to prdorej
kryesisht lnd e importuar, n radh t par kadifeja
ngjyr vjollc, rrall vishnje ose e gjelbr, por edhe
coha e zez, atllase ngjyrash t ndryshme, etj.
Krahas ktyre prdoreshin edhe plhura mndafshi
t nj cilsie t lart, prodhime t artizanatit
shtpiak, t paracaktuara me sa duket, pr veshjet
festive t vajzave t rritura t shtresave t mesme.

Foto 11. Punim me grep

fondi i Muzeut Etnografik

N veshjet e grave qytetare t Beratit spikat, pra, n mnyr t veant, luksi i

shtresave t pasura qytetare,por edhe niveli mjaft i ngritur i veshjes s shtresave t mesme
zejtare t ktij qyteti, sidomos n kostumet e martess.
 Mjeshtrit i qndisnin veshjet popullore me fije ari, argjendi dhe gajtani dhe penj
shumngjyrsh dhe pr material prdornin kadifen, stofin, mndafshin, pambukun. Qndistaria
si pjes e artit dekorativ popullor z nj pjes t rndsishme n traditn e muar t artit
popullor n Berat, sht nj pjes e rndsishme e ndjenjs s holl dhe e aftsis krijuese t
popullit.

Foto 12. Qndisje me moline Foto 13. Marko Boari, qndisje me penj e
fondi i Muzeut Etnografik viteve 1920 nga Evigjeni Puli, Goric
ruhet n familjen Xhoxhi Qako, Goric

Teknikat kan qen t shumta por m t prhapurat me gjilpr e grep.

Motivet, lule, trandafil, karafil e zogj. Format gjeometrike rreth, trekndsh, vezore,
katror, gjashtkndshe, motivet mund t jen varg njri pas tjetrit ose t alternuara.
Udhtari turk E. elebiu kur vizitoi Beratin m 1671 shkruan: Tregu i kazazve
(qndistarve), me elegancn e pastrtin e tij t madhe formon nj panoram t vecant
bukurie me unat e hijshm q punojn me ata gishtat e holl, ku u duken deri nyjet e kockave.
N relacionet e z/konsullats franceze t Janins m 1881 shkruhet:
N Shqiprin jugore sidomos n Berat dhe n Janin qndistaria arriti nivel t lart
artistik. T njohura si t parat n bot. Mjeshtria e filigrans n Berat dhe qndistaria t cilat
angazhonin nj pjes t madhe t banorve t ktij qyteti po n kto relacione shtat vjet m
von 1888, shkruhet: puna e filigrans dhe qndismat n ar q angazhonin nj pjes t madhe
t popullsis s Beratit jan braktisur dhe sot do t ishte e pamundur t gjeje n funksionim at
prsosmri artistike q trhoqi admirimin tim athere kur bra n Epir udhtimin tim t par
para tridhjet vjetve.
N shekujt e mvonshm edhe pse tradita e qndisjes ra mjaft , ajo ende ruhet n
familjet e qytetit por edhe t fshatit. Tradicionalisht qndistaria sht trashguar n do familje.
do vajz q n mosh t re duhej t msonte jo vetm t qepte por edhe t qndiste, t
punonte dantella dhe sidomos t thurte me shtiza orape e bluza. Kjo tradit ka vazhduar deri
n ditt tona. N fillim t shekullit t kaluar veshjet filluan t zvendsoheshin me veshjet
europiane. Qndisjet filluan t prdoren thjesht si dekoracione vetm tek rrobat e grave dhe tek
perdet, kortinkat, jastkt, etj.
 Mjaft gra e vajza punojn ende n fushn e
qndistaris dhe thurrjes me shtiza. N fillim t
shekullit t XX-t filloi t hyj teknologjia e re edhe
n fushn e qndistaris dhe thurrjes, filloi
prdorimi i makins edhe pr qendisje.

Foto 14. Qndistaria Flora Agalliu

Nj nga qndistarit q ushtron aktivitet n qytetin e Beratit sht Qndistari Lola me

pronare Flora Agalliun e cila prej 32 vjetsh ushtron kt profesion duke ruajtur, traditn e
qndisjeve si me dor edhe me makin. Qndistaria Agalliu, pr gjendjen e qndistaris n
Berat, shprehet: Ne prodhojm, perde, mbulesa, araf, entro, kuverta, kortinka duke
prdorur materialet, lino, moline, bobina, kuvareta, etj. Me grep aktualisht punohet npr shtpi
por edhe n puntorin ton. Vajzat kan filluar ti rikthehen tradits s punve t dors pr
paj, me grep e me gjilpre. Kryesisht kto prodhime i eksportoj n Greqi e n vendet e BE-s.
Motivet i nxjerr nga motivet e vjetra t Beratit.

Punimi i leshit
Tradita e punimit t qilimave,
flokeve, rrugicave dhe e shtrojeve n
Berat sht mjaft e vjetr. N do shtpi
do t shikosh edhe sot mjaft shtroje t tilla
t prodhuara n mnyr artizanale. N
dhomn e pritjes t do shtpie dukej
qarte, madje edhe sot n shum shtpi i
kushtohet vemendje shtrimit t shtpis
me shtroje t leshta, si qilima, velenza,
flokje, rrugica etj.

Foto 15. Pazari i Beratit, tregtimi i leshit n vitet 1930

Duke qen pjes e perandorive t lindjes e kemi pasur t zhvilluar fort zakonin e
ndejtjes n shesh duke i kushtuar rndsi qosheve, ardaqeve, oxhaqeve si pjes e
rndsishme e arkitekturs popullore t shtruara me shtroje leshi, pambuku, liri dhe jastk t
qndisur. Prodhimi i qilimave, velenxave, flokeve a rrugicave ka qen nj detyr e grave t
shtpis. Ato kryenin t gjitha proeset si shprishjen, tjerrjen ngjyrosjen e thurrjen n kushte
tepr artizanale e primitive. Proesi fillon me shprishjen me dor, m pas leshi krihet me krhr
dhe tirret me bosht e furk. Tradita e punimit t tyre ka kaluar nga nj brez n tjetrin. I gjith
proesi ka kaluar n nj cikl t mbyllur brenda nj familjeje duke kryer t gjitha proeset nga
 shkrifja, krehja, tjerja, ngjyrosja dhe thurrja.
Shtrojet e leshta n Berat kan pasur edhe termin
e tyre: qilima, velenxa, floke, rrugica. Tradita
orientale e qndrimit kmbkryq, ulur n shesh,
ka zhvilluar m tepr traditn e shtrojeve.

Foto 16. Tjersja e leshit Aferdita Deliu, Kala

Thurrja bhej me shtiza n rastin e

objekteve t vogla si bluza, orape e veshje t
tjera ndrsa thurrja e qilimave me tezgjah.
Tezgjahu sht prej druri me nj vjetrsi
prdoruese rreth 150 vjet. Prodhon kryesisht
qilima dhe rrugica. Elementt e tezgjahut jan:
krehri, lisat, furka dhe ikriku.
N relacionet e z/konsullats s Francs
n Janin, 25 janar 1881 shkruhet: Punimi i
qilimave me ngjyra, t stolisur me motive popullore
t harmonizuara, ishte nj nga mjeshtrit e
lashta, q shklqente n shum krahina t vendit.
Qilimat e Shqipris Jugore, sidomos t Beratit,
ishin mjaft t bukur dhe mbi t gjitha shum t
qndrueshm , ...afroheshin me ata q njihen n
magazinat e Parisit me emrin tapiceri t
Karamanis, t tjert ngjajn shum me qilimat e
Izmirit

Foto 17. Qilimpunueset,

Resmije Shkoza dhe Dyshi Droboniku

Por si paraqitet gjendja e qndistaris dhe e punimeve

t leshit n qytetin e Beratit, edhe pse krahasuar me shekullin
e XIX-t? Esht n nivele tejet m t ulta, pasi n shekullin e
XIX-t ka qen pjes e mnyrs s jetess, par edhe nga
faktet m sipr nj nga punt m kryesore n qytet. Ndrsa
sot ruhet thjesht nga konservatorizmi, zhvillohet n mnyr
krejt sporadike. Teknologjia tepr e zhvilluar e kohs, zhvillimi
i saj me ritme t larta bri t mundur q kto profesione t
vijn n zhdukje e sipr. Megjithat, ato ruhen ende.

Foto 18. Qilim i realizuar n vitin 1927 nga Evigjeni Puli,

Goric, ruhet n familjen Xhoxhi Qako, Goric
 Tradita e zhvillimit t tyre n mnyr primitive, ende vajzat m pak dhe grat m shum
vazhdojn t kryejn kt aktivitet si n fushn e qndistaris ashtu edhe n punimin e leshit.
Mjaft gra shtpiake vazhdojn t punojn ende me t njjtat teknika primitive. Vlen t
prmendim disa raste n fushn e punimit t leshit, qilimave, qndistaris etj. Gjat periudhs
s komunizmit ka qn nj ndrmarrje e prodhimeve artizanale (NPA) n qytetin e Beratit pr
prodhimin e objekteve artizanale dhe artistike. Aktualisht, vetm dy gra punojn sot n Berat pr
prodhimin e qilimave n mnyr tejet artizanale, Resmije Shkoza dhe Dyshi Droboniku.
N Berat ka filluar t rigjallrohet
disi aktiviteti i qndistaris dhe punimit t
leshit n shrbim t turizmit. Disa gra
punojn dhe tregtojn kryesisht n Kala.

Foto. 19 Qndistare n Kalan e Beratit

Foto 20. Dhoma e miqve Muzeu Kombtar Etnografik Berat

 Punimet e metalit
Zejet e punimit t metaleve kan njohur nj zhvillim mjaft t madh n Berat. Niveli i tyre
n punimin e argjendit, floririt, bakrit, hekurit, shquhej ndr m t mirt n Ballkan. Paisjet e
shtpis prej bakri ishin t nj niveli t lart. Gjat shekullit t XVIII deri n mesin e shekullit XIX
zejet e metalit n Shqipri arritn kulmin n t gjitha qendrat kryesore t vendit, ku edhe Berati
ishte nj qendr mjaft e zhvilluar n prodhimin zejtar. Punimet e metalit zbukuroheshin kryesisht
me motive orientale dhe n trsi t huajtura nga prodhime analoge nga orienti. Mjaft
profesione q lidhen me punimin e metaleve kan humbur prgjithmon. Nj fakt t till na e
jep Fatbardha Shkupi Sotir Sinjari ka pas punishten ku jan derdhur kallpet e dritareve t
hekurta dhe t trokitseve t dyerve, sot kjo zeje nuk ekziston. Por ajo q ruhet ende nga
punimet e metaleve jan, argjendaria, punimet e bakrit (kazanxhinjt) dhe punimi i hekurit,
(kovat).

Tradita e argjendaris n Berat

Zeja e argjendaris ka qen mjaft e zhvilluar n qytetin e Beratit. Stolit prej argjendi e
ari i njohim nga gjetjet arkeologjike, i ndeshim n monedhat prej ari e argjendi. Qyteti m i
zhvilluar nga pikpamja ekonomike n fund t shek. XVI ishte Berati, i cili kishte mbi 1000
shtpi dhe m shum zejtar e tregtar se qytetet e tjera (638 zejtar e 13 tregtar). Sipas nj
udhtari, duke qen i vendosur n nj vend pjellor dhe i lidhur me rrug tregtare me Vlorn,
Berati ishte nj qytet shum i pasur me sende
t ndryshme pr nevoja t njeriut.
Zhvillimi i lart i zejtaris artistike n
shekujt XIV-XV. Tradita e zejeve t
argjendaris, sikurse ajo e zejeve t tjera, nuk
u ndrpre n shekuj. Me rritjen, zhvillimin dhe
pasurimin e qytetit t Beratit n shek XVIII dhe
mezi i shek.XIX u rrit krkesa pr objekte luksi
si pr qytetart e Beratit, ashtu edhe pr t
huajt. T shumllojshme ishin prodhimet e
argjendarve.

Foto 21. Dyqan argjendarsh n Berat

Tradita e argjendaris n Berat sht e hershme. Evlia elebiu n udhtimin e tij n

vitet 1671-1672 shkruan: Beratasit ndahen n tri kategori: intelektualt, puntort dhe artizant,
t cilt kan n dor tregtin dhe t gjitha punt artizane. Ndr ta ka qndistar, opingar,
argjendar, mestexhinj, remtar e regjs lkurash.
Zeja e argjendaris gjeti kushte t prshtatshme pr zhvillim n t gjitha qendrat e
prodhimit t mallrave pr treg. Gjysma e dyt e shek XVII- fillimi i shek XVIII arriti zhvillim t
gjithanshm. Burimet dhe dokumentet e kohs tregojn se n disa qytete t Shqipris, si
Shkodr, Prizren, Elbasan, Berat e Voskopoj, ku zeja kishte lulzuar m tepr, numroheshin
me dhjetra punishte argjendarie.
Punt e mjeshtrve m t mir t shekujve XVII, XVIII, XIX i gjejm n objektet e kultit,
n ent, n orendit dhe stolit e prfaqsuesve t shtresave t larta t shoqris feudale.
Vlen t prmendet relacioni i z/konsullats franceze n Janin m 1887, ku shkruhet:
Gjithashtu n Prefekturn e Beratit punohet filigrana dhe nj vit m von po kjo z/konsullat,
22 gusht 1888, shkruante: Puna e filigrans dhe qndismat me ar q angazhonin nj pjes t
madhe t popullsis s Beratit, jan ln pas dore. Ky relacion tregon pr nj rnie n kt
koh. Kto dokumente, si dhe mjaft objekte q ruhen akoma n muzeumet kombtare Onufri
dhe Etnografik si dhe n familjet e Beratit, tregojn pr zhvillimin e tradits s argjendaris n
qytetin e Beratit n vazhdimsi.

Mjeshtrit e argjendaris n objektet e kultit

N Berat kishte mjeshtr t shquar n piktur, n punimin e arit e t argjendit, n
gdhendjen e drurit. Porosits i veant i punve t tyre ishte kisha, pr llogari t s cils ata
punuan miniaturat elegante t kodikve, afresket, ikonat, ikonostast, pajisjet e orendit e
muara t kultit, q pjesrisht ruhen deri sot. Porosits t veprave me vler artistike ishin
gjithashtu qytetart si dhe prfaqsues t aristokracis.
N objektet e kultit kjo tradit sht shum e zhvilluar. Shkalla e realizimit sht e nj
niveli t lart si n zbukurimin e kryqeve, kuti lipsanash, pajisje liturgjike, ungjill, kup kungimi,
skipter, mbajtse qirinjsh t realizuara kto n ar, argjend, bronz. Nga koleksioni i objekteve
liturgjike, si dhe nga shnimet e lna n kto objekte nga mjeshtrat argjendar n mbishkrimet
e objekteve liturgjik, Theofan Popa zbulon emrat e mjeshtrave argjendar n librin Mbishkrime
t kishave n Shqipri, ku kemi t dhna shum t sakta.
Nj vepr e jashtzakonshme sht edhe Epitafi i Gllavenics "U plotsua (u qndis) ky
aeras (epitaf) i gjithnderuar dhe hyjnor i s mbishenjts Hyjlindses, s patundur me
shpenzimin dhe mundimin e Peshkopit t gjithhirshm, Kalistit t Gllavenics dhe t Beratit, n
muajin mars 22, viti 6881 (d.m.th 1373 pas Krishtit). Ti q zotron jetn, ah si fiton i vdekur dhe
pa frym. N kohn e zotrimit t zotrve t shumlart t Serbis, Rumanis dhe gjith
Shqipris (Albanit) vllezrve Gjergji dhe Balsha. Dora e Gjergj Arianitit dhe arqndissit".
Mbishkrimi sht qndisur me ar dhe argjend, n dy shtylla paralele pran koks dhe kmbve
t figurs s Jezu Krishtit.

Foto 22. Epitafi i Gllavenics, viti 1373

N nj mbishkrim q gjendet mbi nj kryq t vjetr t kishs s Shn Spiridhonit n

Goric, q i prket vitit 1616, shkruhet: Dora e Dhimitr Hrisou, argjendarit.
M 1729 Gjergj Voskopojari ka punuar kapakt prej argjendi t ungjillit t kishs s Shn Mris
n Kala, kurse n 1754 nga dora e Janko Voskopojarit gjendet shnimi mbi nj skipter, nga
argjendari Gjergj Episkioti m 1757, me dorn e mjeshtr Petous Mokrundi, m 1755, me dor
e prift Nikolls m 1766. Mjeshtr Kost Kalariti 1827. Argjendari, Stergji Dhimitr Goga 1860,
qershor 21. Me dorn e Mihalit dhe Kostandinit fjonatve, 1861 dhjetor 19. Prej dors s
argjendarit, Gabriel Dh. Buda, viti 1883, qershor 28. Me dorn e Gabriel D. Tiranasit, viti 1885,
nntor 11. Vlen t prmendim orendi kulti t vitit 1660, n Berat kapak libri punuar me rrahje
dhe skalitje nga mjeshtri argjendar Filip Athanas Voskopojari. Pra, si shihet nga kto t dhna
argjendart kan vendosur emrin n objektin e realizuar. Kjo ka pr qllim n radh t par tiu
tregoj porositsve nivelin e lart t mjeshtris, por njkohsisht edhe konkurencn e madhe
q ka pasur midis tyre. Kjo konkurenc ka sjell edhe przgjedhjen e herpashershme edhe t
mjeshtrave nga krahina t tjera, pasi drejtuesit e lart t kishs ishin t interesuar pr nivelin
dhe cilsin e lart t objektit q porosisnin.

Gabriel Dh. Buda

Nga kto t dhna tepr t
sakta t mbishkrimeve bien
n sy emrat e argjendarve
vendas nga Berati. Ktu
mund t themi me siguri se
Gabriel Dh. Buda sht nga
Berati. Mbishkrimi gjendet i
gdhendur n reliev n
mbulesn n form amfia
prej argjendi t ikons s
madhe t shn Spiridhonit
n kishn e Shn
Spiridhonit, n Goric t
Beratit n t cilin shkruhet:

Foto 23-24 Mbulesa e Ikons s shn Spiridhonit, vepr e Gabriel Dh. Buda, 1883

Kjo ikon u b me kontribut t prbashkt,

me blerjen e argjendit, kurse punn grosh 300 e ka
dhuruar zonja Agni, e shoqja e zotit Filip nga Lagja
Goric, n qytetin e Beratit, n kohn e peshkopimit
t zotit Anthim Aleksudhit, nga Madhiti i Thrakis, n
kohn e kujdestaris s zotit Naum Ajao. Prej
dors s argjendarit, Gabriel Dh. Buda, viti 1883,
qershor 28. Me nxitjen e papa Gjergj Varelit, nga
katundi Kompot ktu. Er. (?) Arta.
Nj tjetr vepr e Gabriel Dh. Buds sht
edhe kapaku i ungjillit i vitit 1894 n t cilin shkruhet:
Libri u prfundua nga dora e argjendarit Gavril DH.
K 22 dhjetor 1894
Foto 25-26. Kapaku i ungjillit i vitit 1894 Gabriel Dh. Buda
 Kt e vrteton m s miri tashm edhe trashgimia
e familjes Buda n fushn e argjendaris. Sipas argjendarit
Dhimitr Buda, i cili e vazhdon kt profesion edhe sot, ai
flet pr nj vazhdimsi pa ndrprerje t profesionit n kt
familje t paktn n gjasht breza, ai kujton Dhimitrin,
Gavrilin, Todin, Vangjelin dhe s fundi Dhimitr Buda me
djalin e tij Gavrilin. Nj tjetr familje me tradit argjendarsh
sht edhe familja Basko q nis me Harilln, Leonidhn
dhe prfundon me t birin Harilln
Foto 27. Argjendari Dhimitr Buda

Koleksioni i objekteve liturgjike t Muzeut Onufri

Koleksioni i objekteve liturgjike n muzeun kombtar Onufri sht i nj niveli mjaft t
lart prsa i prket mjeshtris s punimit. Mjaft nga objektet liturgjike i prkasin shekujve XVII -
XIX. Dihet q n kishn Fjetja e shn Mris n Kala, jan gjetur edhe kodikt e shekullit t VI
dhe IX t cilt ruhen n arkivin e shtetit. Me mjaft vler jan ungjijt dhe ikonat n argjend.
Ungjill i realizuar n argjend, ar, rrob, letr me teknikn e rrafjes shekulli XVIII XIX.
N qendr paraqitet Krishti Gjykats, n fron dhe n ant shn Maria dhe Johan Pagzori dhe
n t katr ant katr profet dhe katr evangjelist.

Foto 28. Shn Mitri. 1888 Foto 29. Ungjill shekulli XVIII XIX

Shn Mitri sht realizuar n vitin 1888 n flet argjendi me teknikn e rrahjes. Ikona
sht marr nga Kisha e Shn Gjergjit, Kala. Shn Mitri paraqitet n momentin final t
ndeshjes nga gladiatori q vriste t krishter. Figura e tij i hipur mbi kalin duke goditur me shtiz
gladiatorin. Gladiatori i mundur shtrihet posht kmbve t kalit. Kjo ikon ka ardhur nga
Selaniku, pasi peisazhi i saj paraqet skena nga ky qytet.
M sipr kemi folur pr mjeshtrit n objektet e kultit q kan realizuar pajisje liturgjike,
ungjill, kup kungimi, skipter, mbajtse qirinjsh t realizuara kto n ar, argjend, bronz.
 Disa prej objekteve u jan identifikuar autort, por pjess m t madhe t ktyre
objekteve nuk ju njihet autori. Nj seri kryqesh, temiancash, mbajtse qirinjsh, kupa kungimi
dhe pjatash t mbajtura pr prdorim liturgjik me vlera t mdha artistike. Vlen t prmendim
pjatat me motive biblike si Adami dhe Eva dhe mkati i tyre, Sirenat, Qngji i Zotit,
Mbretresha Mari me Krishtin etj.

Foto 30. Kryq Foto 31. Adami dhe Eva

Foto32. Kup kungimi Foto 33. Kuti mbajtse lipsanash

 Koleksioni i objekteve t Muzeut Etnografik
Punimet e ekspozuara n Muzeun Kombetar Etnografik, Berat jan t punuara nga
mjeshtrit e punimit t arit, argjendit dhe bronzit, t realizuara kryesisht nga mesi i dyt i
shekullit XIX. Objekte t ndryshme zbukurimi si byzylyk, unaza, breza, anta, togza, vezme
gjerdan argjendi dhe tunxhi etj, q i prkasin grupit t zejeve artistike. Jan t marra kryesisht
n familjet e kujunxhinjve beratas. Teknika e prdoprur prej mjeshtrave ka qen ajo e rrahjes,
stampimit si dhe e filigranit. Kto objekte flasin qart pr zhvillimin e madh t zejes s
argjendaris n qytetin ton. Objekte si pjat zbukurimi, servis ushqimi, tabaka me filigran,
pafta mesi, rrip mesi me filigran si dhe veglat e puns s argjendarve beratas, e lloje t tjer t
shumt t prodhimeve t argjendarve flasin qart pr zhvillimin e madh t ksaj zeje.

Foto 34. 35. 36. 37. Objekte argjendarie t koleksionit t Muzeu Kombtar Etnografik, Berat
 Agathangjel Mbrica (1883 1957)
Pr kt argjendar kemi m tepr t dhna. Lindi n qytetin
e Beratit. I ati i tij Dhimitraqi, ka qen qndistar, punonte fileto, sako,
fustanella si edhe me filigran, dhe kishte lidhje me qndistart e
Krujs dhe Tirans
Nisi profesionin e argjendarit n moshn 14 vjeare. N
punn e tij si zanati filloi t fus element t artit t aplikuar. Punoi
objekte t ndryshme zbukurimi e stolie, objekte liturgjike, si dhe
figurina t ndryshme. Argjendari i quajtur Leksi i Sakos i cili mori
irak n dyqanin e tij Agathangjel Mbricn, (Sako, Vasil dhe Aleksi
Kola nga Kalaja ) qe e mori irak ne dyqanin e tij. Aty hodhi hapat e
par n profesionin e argjendarit.
Foto 38. Agathangjel Mbrica

Kjo vrteton se familja Mbrica nuk kishte para Agathangjelit mjeshtr t tjer.
Agathangjeli u mundua q ti jepte zanatin djemve, por vetm njri, Pali, e msoi por jo n
nivelin e t atit. N fund t shekullit XIX ishte mjeshtri m i ri n Tregun e Pazarit ku do t
hapte dyqanin e tij. N vitet 1930 hyn n mjeshtrat e rrall t argjendaris shqiptare. Mjeshtri
ishte tepr i sakte si fonditar, njihte mir vetit e metaleve si bakr, argjend, kallaj, flori etj, q
kishin pika t ndryshme tretjeje.
Ai mbeti prjet besnik i dyqanit t thjesht, besnik i atij
kompasi t vogl q ishte br gati proverbal pr mjeshtrin. N
kushtet e nj pasioni e aftsish t rralla mjeshtrore t Mbrics,
duhet thn se ai si zanati filloi t fut elemente t artit t
aplikuar. Kjo sht arsyeja q kishte shkputje nga pikpamja
profesionale me argjendart beratas t gjysms par t shekullit
XX, si Mit Mbrica, Vangjel e Todi Buda, Harilla Basko, etj. M pas
ka pasur vetm dyqane shrbimi argjendarie, pasi pas viteve 40,
kjo zeje pushoi. Rnia kishte filluar q n vitet 1888 sipas fakteve
q dham m sipr nga konsullata franceze.
Mund t prmendim nga t dhnat mjaft objekte t
rndsishm t mjeshtrit Agathangjel Mbrica: N vitin 1938, nj
shqiponj dykrenare me portretin e Sknderbeut dhe ifti
mbretror n mes.

Foto 39. Kobure t realizuara nga Agathangjel Mbrica

Realizoi pr motrat e Mbretit Zog: shkop, stoli, kuti duhani. Nj pllumb i art paqeje, i
punuar me 1950 pr Stalinin. Pendn e argjendt e porositur nga intelektualt e Beratit si
dhurat pr poetin Gjergj Fishta dhe nj medalion po nga msuesit e shkollave t Beratit,
dhuruar Avni Rustemit.
Por ikona Ngjitja n qiell e Profet Ilias q ruhet n muzeun ikonografik Onufri sht
vepra q kemi, dhe mund t nxjerrim konkluzione t sakta mbi aftsit e tij profesionale. Kjo
vepr mund t quhet edhe fundi i mjeshtris s argjendaris n qytetin e Beratit. Njkohsisht
Agathangjeli sht i fundmi i zejes s argjendarve. Pas tij kjo zeje pushoi, ndrsa ekziston
tashm n formn e shrbimit. Agathangjel Mbrica vdiq n vitin 1957.
 Ikona Ngjitja n qiell e Profet Ilias
E vetmja vepr e Agathangjel Mbrics q
ruhet n Muzeun Kombtar Onufri sht realizuar
n flet bronzi n teknikn e rrahjes. Objekti sht
nj realizim i vitit 1929, marr nga koleksioni i
kishs s Shn Ilias (Shndlliut) n lagjen
Prrua, Berat. N librin e mbretrve Profeti
thot: Kto vite nuk do t ket shi pa komandn
time. N vitin e tret Profet Ilia sakrifikoi nj vi
dhe kshtu iu hoqi maskn profetve fallco.
Athere bie zjarri i Zotit dhe ndodh katastrofa.
Prball lumit Jordan, s bashku me apostulin
Eliseo, prpara se t ngjitet n qiell me karrocn e
zjarrt Elia merr mantelin e tij e palos dhe
prshkon ujrat duke i ndar ato.

Foto 40. Profet Elia e Agathangjel Mbrics,

ikon e shkruar n shqip

N pjesn e poshtme sht shkruar: N kohn e kujdestarve Perikli Xheka, Nasi

Mishaxhi n vitin 1929, punuar prej Agathangjel Mbrica, Berat.
Par nga pikpamja artistike vepra sht naive, artisti anon nga mjeshtri popullor. Esht
nga t parat ikona e shkruajtur n gjuhn shqipe. Kemi t bjm me nj argjendar t mirfillt,
jo me nj artist. Vrehet qart paaftsia e tij pr t vizatuar figurat e shenjtorve dhe t kalit.
sht n nivelet e artistit naiv, por shihet prsosmria n vizatimin e ornamentiks, kjo fal
ndihms s kallpeve e specifikave t profesionit.
Vepr e rndsishme e Agathangjelit sht Ungjilli Shn Maris. N t shkruhet: muaji
i par i vitit 1907, Epitropit Sotir Thoma, K. R. S.I. Agathangjel Pf Mbrica
Nj tjetr vepr e Agathangjelit sht edhe kryqi i pikturuar n vitin 1850, dhe argjendi
sht vendosur n vitin 1939 nga Agathangjel Mbrica. Ky kryq pas viteve 1990 sht vendosur
n nj nga kishat e Myzeqes nga mitropolia e Beratit.

Foto 41. Ungjilli i Shn Maris, 1907 Foto 42. Kryq argjendi viti 1939
 Kazanxhinjt
Zeje mjaft autoritare n kuadrin e ekonomis qytetare t Beratit ishin edhe mjeshtrit
q kishin t bnin me prodhimin e enve shtpiake si kaznxhinjt. Zejtart beratas i ushtronin
kto mjeshtri jo vetm n Berat por edhe n qytetet e tjera. Kazanxhinjt jan mjeshtrit q
bjn kazan prej bakri dhe llamarine me teknikn e rrahjes dhe t punimit n relief me inizim
dhe q merren me kallajisjen e ndreqjen e tyre. Ata prodhonin paisjet shtpiake si kusit,
jamaket, tepsit, sinit, ibrikt, gjymat, sahant, tabakat etj.

Foto 43. Rruga e kazanxhinjve n Berat 1955 Foto 44. Kazanxhiu Gori Buhali foto e vitit 1942 n Berat

Por si paraqitet gjendja e kesaj zeje sot? Vetm tre jan mjeshtrit e punimit t bakrit n
qytetin e Beratit, Jani Prroi dhe Vasil Dhembi dhe i biri Mondi. Keta tre punues bakri plotsojn
nevojat e tregut t rajonit t Beratit. Ata prodhojn: kazan rakie, gjyma, jamake, digan, ibriqe,
kusi qumshti, ajnik, tava rrushi, si edhe relike t ndryshme pr souvenire.

Jani Prroi (Kallajxhiu)

T paktn q prej 200 vjetsh
familja Prroi njihet si familje
kazanxhinjsh e kallajxhinjsh n Berat,
madje edhe mbiemrin familja e ka pasur
Kallajxhiu. Jani ka nj fonderi t vogl
n shtpin e tij n lagjen Goric. Jani
kujton me nostalgji mjeshtrit e vjetr t
punimit t bakrit n Berat, t atin e tij
Gaqi Prroi e me radh Gori Buhuri,Thimi
Kallajxhiu, Nasi Qako, Gori Angjeliu,
Mitro Buhali etj.

Foto 45. Punuesi i bakrit Jani Prroi

Jani sht i fundmi i familjes Prroi (Kallajxhiu), q vazhdon t mbaj familjen me punimin
e bakrit. Ai shprehet: Asnj nga vllezrit e mi, n kundershtim me traditn familjare nuk e
zotroi zanatin e familjes ton. Mendoj se un jam i fundit n familje q trashegova kt zanat.
Djali im nuk e do kt zanat n kohn q jetojm, t rinjt nuk e preferojn kt profesion. Ky
profesion sht duke u zhdukur prfundimisht. Mendoj se nuk duhet te zhduket kaq leht kjo
mjeshtri shekullore, jam gati tju mesoj zanatin t rinjve pr ta ruajtur kt profesion t
mrekullueshm t qytetit ton t vjetr.
 Vasil Dhmbi dhe i biri
Pran xhamis s Plumbit
gjendet i vetmi dyqan legal
bakrrpunuesish i cili mbijeton n saj
t puns s ustait 70 vjecar dhe djalit t
tij Mondit. Usta Vasili tregon thjesht dhe
shkurt jetn e tij: Kam filluar kt zanat
q n moshn 10 vjeare si
bakrrpunues ose sic njihet n popull,
kazanxhi e kallajxhi. Q para 60 vjetsh
me mjeshtrit beratas: Gaq Prroin, Mihal
e Mitro Buhalin dhe Gor Angjeliun.
Foto 46. Vasil Dhmbi dhe i biri Mondi

Ky zanat rrjedh nga familja, xhaxhai im

Sotiri ka qn bakrrpunues. Familja ime ka qn
familje zanatcinjsh, bakrrpunuesish, kpucarsh,
rrobaqeps e gdhnds druri. Familja jon ka
ardhur nga Prmeti ne qytetin e Beratit.
Ajo q t bie n sy tek kta kazanxhinj t fundit t
qytetit t Beratit sht ruajtja me fanatizem e
tradits s vjetr. Teknologjia e re nuk ka deprtuar
n profesionin e tyre, kjo e bn edhe m t vyer
kt profesionin.

Foto 47. Usta Vasili gjat procesit t kallaisjes

Foto 48.
Prodhime t
kazanxhinjve
Vasil Dhmbi
dhe Jani Proi n
Ekspoartizan
2007
 Kovat e familjes Sharavolli
N lagjen Vakf t qytetit t Beratit banon fisi Sharavolli, q kan punuar dhe punojn
t gjith n profesionin e kovait. Kan ardhur n Berat, nga Sharova e Skraparit n Luftn e
Par Botrore. Historikisht si familje jan marr me punimin e metalit si kova. Vetm 60 vitet
e fundit kan dal mbi 20 kova nga kjo familje.
Kovahana sht nj nga zejet e rndsishme,
pasi kovat prodhojn: kangjella dekorative,
dyer dekorative, mentesha, reze dyersh si edhe
veglat kryesore t puns prej hekuri si sopata,
drapr, sqepar, ekan, plugje pr punimin e toks
etj. Gjate bisedes me t vjetrit e familjes
Sharavolli mesojme dicka nga historia e
kovaceve ne Berat ne shekullin e kaluar. Maliqi
dhe Abedini kujtojne vellane e tyre Demirin, si
edhe me te vjetrit kovace te Beratit si, Osman
Hoxha, Sadik Hoxha, Zeqir Kovai etj.

Foto 49. Kovaci m i vjetr i familjes Sharavolli,

Maliqi dhe niprit e tij

Duke par vendet e puns s tyre ajo q

sht mjaft interesante sht tradita e
pandryshuar po ato vegla pune primitive. Edhe
ambienti, kamina, fora, kudhra, toila jan mjaft
primitive. Xha Maliqi mbi 80 vjec trgon kudhrn e
cila i ka rritur 6 djemt e tij, po n kt kudhr ata
kan marr profesionin. Maliqi ka 6 djem, t
gjasht jan kovac: Gzimi, Hajdari, Agroni,
Mozi, Sokoli, Bujari dhe tre niperit Aldo, Edison,
Klejdi kan filluar ta mesojn kt profesion.
Foto 50. Kovaci Abedin Sharavolli duke punuar
me djalin e tij Bezatin

Abedini dhe tre djemt e tij Bezati, Vani dhe Tani punojn n nj punishte mjaft t vjetr.
T pes djemt e Demirit punojn kovac. Bajrami, Bashkimi, Engjelli, Petriti dhe i biri Emiliano,
Ladi dhe djemt e tij Klodi dhe Aveniri. I prmenda jo pa qllim t gjith me emra duke vlersuar
ata q e ruajtn dhe e vazhdojn me fanatizm kt profesion tejet t vjetr.
Po t kemi parasysh tregun dhe teknologjin e zhvilluar sot, puna e tyre nuk vlen aspak.
Mjafton t prmndim nj artikull si kasma e cila sot n treg kushton 400 lek, kjo t l t
mendosh se sakrifica e tyre sht e jashtzakonshme. Kjo sht arsyeja kryesore q edhe t
rinjt nuk e vazhdojn traditn pasi ky sht nje zanat tejet i rend dhe aspak fitimprures.
 Foto 51. 52. 53. 54
Kovat e familjes Sharavolli n puntorit e tyre: Hajdari, Gramozi me Sokolin, Emiliano, Bashkimi.

Samarxhinjt Koli Tiko dhe Viktor Shyti

Esht nj profesion tejet i vjetr q vjen nga lashtsia. Profesioni i samarxhinjve n
Berat ka qn mjaft i zhvilluar n mesjet. Kafsht kan qn mjeti kryesor i transportit deri n
fillim t shekullit t XX. Zeja e samarxhinjve ka qn tepr e lidhur me prpunimin e lkurs.
Mjaft t dhna pr kt profesion jep studiuesi Ferit Duka n studimin e tij Berati n kohn
osmane, ku jepen mjaft emra samarxhinjsh n rajonin e Beratit si nj zeje mjaft e zhvilluar dhe
mjaft autoritare e cila vazhdoi si e till deri n vitet 1960. Ky profesion ka ardhur n rnie nga viti
n vit. Aktualisht kjo zeje sht n zhdukje e sipr, nj nga arsyet kryesore zhvillimi i industris
s transportit dhe kalimi i saj trsisht me mjete motorike.
Por sot, vetm dy jan samarxhinjt q punojn alktualisht n Berat dhe pikrisht n
lagjen Goric n rrugn q t on n fshatin e Velabishtit, Koli Tiko dhe Viktor Shyti (u nda nga
jeta n vitin 2011) nga Mangalemi. Samarxhiu, Koli Tiko tregon: Babai, vllezrit, familja te gjth
brez pas brezi kan punuar samarxhinj, si i vetmi zanat n familjen e ton, doja t prmndja t
gjth samarxhinjt e vjetr (kuptohet t shekullit t XX), t cilt punonin buz lumit, ku ishte rruga
e samarxhinjve, ku edhe kishim dyqanin babai im edhe samarxhinjt e tjer beratas, Kozma
Sqepa, Naun Bero, Kom Gjordeni etj. Ata prodhonin samar, shala, balldeme, kular kuajsh etj,
t cilat i prodhojm ende sot.
N lidhje me vazhdimsin e ktij profesioni, samarxhiu Viktor Shyti shprehet: T rinjt
nuk e preferojn kt profesion, kjo prbn nj arsye kryesore pr zhdukjen e tij. Por ajo q
sht interesante sht se kjo zeje nuk ka evoluar n krahasim me t shkuarn, mund ta
shikosh n t njjtn gjendje n mnyrat e prodhimit me shekujt e shkuar.

Foto 55-56. Samarxhinjt Koli Tiko dhe Viktor Shyti

 Dekoracioni n banesa

Me rritjen dhe lulzimin e qyteteve, u zhvilluan edhe mjeshtrit tradicionale t lidhura

me ndrtimet n komplekset urbane si shtrurja e rrugve me kalldrm, ndrtimi i esmave dhe i
shatrvaneve, i urave dhe i kshtjellave i shtpive t banimit t veshura dhe t zbukuruara nga
brenda me gur, dru t gdhendur dhe gips e materiale t tjera. T gjitha kto raste gjenden ende
sot n mjaft objekte t besimit orthodoks dhe atij islam, si edhe n mjaft banesa popullore t
Beratit. Herpashere ndrthuren edhe me pikturn dekorative zbukuruese si edhe me pikturat
religjioze. Jan kto element
dekorativ q e bjn Beratin dhe
rrethinat me mjaft vler. Vlera kto
t trashguara n shekuj dhe t
ruajtura me fanatizm
Objektet q tashgojm
ende sot na japin mundsin t
bjm krahasimet dhe nprmjet
tyre t kuptojme nivelin q kan
qn kto mjeshtri si dhe na japin
mundsin t njohim mjeshtrit q
kan punuar n to dhe ata q
vazhdojn ti konservojn me
fanatizm kto vlera n Berat.

Foto 57.Dhom tradicionale n banesn Droboniku, Kala

Fatbardha Shkupi n studimet e saj Tiparet e

zbukurimores nga shek. XVII deri n fillim t shek. XX
n Shqipri dhe Mjeshtrit popullore n Berat gjat
shekujve XVIII - XIX dhe fillimit t shekullit XX si dhe
Theofan Popa n Mbishkrime t kishave n
Shqipri japin mjaft fakte edhe emra mjeshtrish q
ndrtuan, zbukuruan dhe dekoruan objektet e kultit
kristian dhe islam si dhe banesat popullore n qytetin
e Beratit dhe n rrethinat e tij.
Mjaft nga kto dekoracione i kan realizuar
mjeshtr t ardhur nga krahinat e Korcs dhe e
Dibrs. Fatbardha Shkupi shkruan: Gjat shekullit t
XIX zbukurimorja e Beratit u krye prej mjeshtr t
ardhur nga Dibra, Kolonja, Opari dhe Tomori. Krahas
mjeshtrave t ardhur nga krahina t tjera t
Shqiperis ka pasur edhe mjeshtra beratas. Mjafton
ti referohemi Indro Montanellit n prshkrimin e tij n
qytetin e Beratit n vitin 1939 i cili shkruan: Burra nuk
shihen gjkundi: duhet t ken zbritur t gjith n
qytetin e poshtm pr t br tregti; ata pak q kan
mbetur duhet t jen duke u marr, npr dhomezat e
tyre t zhveshura dhe t pastra, me pun t imta
gdhndjeje dhe argjendarie.
Foto 58. Brendi n banesn Dollani, Kala
 Kemi pak t dhna pr emrat e mjeshtrave nga Berati q kan punuar zbukurimet e
banesave n Berat gjat shek.XVIII - XIX, dhe kto na i jep F. Shkupi dhe Th. Popa t cilt i
prmndin n studimet e tyre. Njohim vet disa mjeshtr beratas si: Lili Tavanxhiu, q punoi n
lagjen Prrua, Anastas Lakutn nga Paftali, q zbukuroi disa kisha n Shpirag e Prmet. N
Kishn Fjetja e Shn Mris n fshatin Mbreshtan kan punuar mjeshtrit Jani Ceca dhe Ali
Banari. Pal Gjeta nga Sadovica, ka gdhendur brendit e shtpis s Gaqo Angjeliut n lagjen
Goric. Arka nusesh dhe korniza t daltuara ka punuar familja Hotova ndrsa familja Sinjari nga
Shpiragu ka gdhendur tavane, kurse Sotir Sinjari ka pas punishten ku jan derdhur kallpet e
dritareve t hekurta dhe t trokitseve t dyerve dhe hekuri i rrahur.
Krahas dekoracionit n objekt e kultit n Berat ka qn mjaft i zhvilluar edhe dekoracioni
n banesa. Banesa beratase, kryesisht ato t familjeve t pasura dekoroheshin jasht dhe
brnda. Gdhendja e tavanit, dollapve t murit, musendrave dhe mafilt si dhe pikturimi i tyre q
gjejm n mjaft raste jan elementt q zbukuronin banesn qytetare beratase. N prgjithsi
dekoroheshin dhoma e zjarrit dhe dhoma e miqve me elementet e saj dekorativ si dhe tavanet,
musendra dhe mafilli.
Pr mjeshtrit e dekoracioneve n banesa kemi disa t dhna pr banesat q kan
dekoruar n studimin e Fatbardha Shkupit: Mjeshtrit Ngjelaj nga Lavdari i Oparit, me grupin e
tyre t prbr prej tridhjet vetsh, pas kishave filluan t ndrtonin brendi n shtpit e kalas,
si te Thanas Droboniku. Llazar Haxhistasa, Anastas Dollani, e Gaqi Gjergo n Mangalem, dhe
te Berberajt n lagjen Murat elebi. N lagjen Prrua ata ndrtuan shtpit e Vangjel
Konomit, Usta Naumi dhe bijt e tij Mandushi, Dhosi e Kola, daltuan tavanin e shtpis s re t
Haznedarve. Disa tavane n qytetin e Beratit i ka punuar dhe mjeshtri Gjik Bashari, i cili vjen
nga familja e mjeshtrve hormovit e udhhequr nga Niko Bashari. Grupi i mjeshtrve dibran
prfaqsohej prej usta Pjetr Filip Rekasit, Hasan Tets e Sul Boriit. Usta Hasan Teta
gdhendi tavanin n trajt ylli me rozet rrethore t nj banese tjetr, nga ku e blen familja Ruli,
tavan i cili ruhet n ambientet e Muzeut Historik Kombtar n Tiran.
Tavanet e banesave t
Thanas Drobonikut dhe t familjes
Haxhistasa ne Kala jan punuar
nga mjeshtrit Ngjelaj nga Lavdari i
Oparit. T dy kto banesa si e
Drobonikut dhe e Haxhistass
ruhen n gjendje t mir.

Foto 59-60. Tavanet e banesave t

Drobonikut dhe Haxhistass n Kala

Banesa e familjes Haxhistasa

Banesa e Mit Haxhistass n Kala, sht banesa m
e madhe e kalas dhe nga m e bukurat n Berat. Dhoma e
miqve, dyert dhe tavanet ruhen n gjendje t mir.
Arkitektura dhe punimi i gurit n kt banes jan t nj
niveli mjaft t lart. Pjesa ballore ngrihet mbi 6 harqe t lart
guri me dy shkall guri n qendr dhe shkohet n ardakun
e katit t siprm. Pjesa e pasme hajatin e ka me kollona guri
dhe me harqe guri t ngjashme me arkadat e kishave t
Vangjelizmoit, Spiridhonit, dhe pse jo dhe Katedrales Shn
Mris.

Foto 61. Banesa e Mit Haxhistass n Kala

 ardaku i pjess s pasme, perendimore sht i mbyllur dhe i vendosur mbi 8 harqet e
gurt n t gjith gjatsin e tyre.

Banesa e familjes Myftiu

Banesa e familjes Myftiu sht zbukuruar n vitin 1814 dhe gjendet n qendr t
qytetit t Beratit. N nj portik t saj ruhet ende viti i kryerjes s punimeve n nj gur t
gdhendur n gjuhn arabe. Mjeshtrit dibran Sul Borii dhe Hasan Teta kan realizuar
oxhakun dekorativ prej stuko-reliev si dhe tavanin e gdhendur n dru.
Banesa sht e dmtuar n pjesn m t madhe, por q ende ruan nj dhom n katin
e dyt e prmasave 5 me 5 m. Kan ruajtur vetm nj dhom me tavan, dollap muri dhe
musendra, dritaret si edhe disa element t veant dekorativ n t gjith kompleksin. E gjith
shtpia sht tjetrsuar. Tavani ruhet n gjendje t mir si edhe oxhaku dhe musndrat me
dollapt e murit jan n gjendje t mir. Motivet e gdhendur jan trsisht gjeometrike dhe
floreale. Esht nj dhom tipike orientale.

Foto 62-63. Oxhaku dhe tavani i baness Myftiu

Motivet floreale t gdhendura n tavan, musendr dhe dollapt e murit nuk jan shum
t thella si n banesn Buasi por kan nivel t lart vizatimi dhe gdhndjeje. Tavani sht i
kompozuar ndryshe pasi jemi msuar t shikojm tavan t plot. Korniza e tavanit sht me
drras rreth 30 cm dhe n t katr kndet ka katr trekndsha me korniz druri q n
brndsi jan mbushur me gdhendje. Kjo ndrhyrje me trekendesha npr kndet e tavanit
krijon nj tavan t brendshm tetkndsh me rozet t rrumbullakt n mes dhe t gdhendur
thell deri n 2 cm. Zbritja q zakonisht bhet me drras ktu sht br me stuko- reliev t
dekoruar. e cla ka qn e gjitha e dekoruar por q ruhet vetn n disa pjes me motive. Niveli
midis kornizs dhe pjess s brendshme t tavanit tetkndshe sht m i ult, rreth 20cm.
Pra tavani sht me dy nivele. Motivet floreale jan pothuajse t prsritura.
 Banesa e famijes Buasi
Banesa e familjes Resulaj
(sot Mike Buasi) u punua n vitin
1821 nga mjeshtr dibran. Usta
Pjetr Filipi realizoi gdhndjet n
shtpin e Resulajve. E njjta
gjendje paraqitet edhe n
banesn Buasi si n banesen
Myftiu, ruhet vetm nj dhom. E
gjith banesa sht tjetrsuar.
Struktura e ndrtimit sht e njjt
me banesn e familjes Myftiu,
edhe dekoracioni ka ngjashmri.
Tavani ka t njjtn mnyr
ndrtimi si i Myftinjve vetm
tetkndshi krijohet me brinj t
harkuara. Niveli i gdhendjes s
drurit n kt banes sht m i
mir dhe m i thell. Gdhendjet n
dollapt e murit, musndra dhe
n dritare jan me motive floreale.
Motivi q prsritet disa her n
gdhendjen e dollapve,
musendrave dhe mafilit sht nj
saksi nga ku dalin lulet e
trandafilit. Lulja e trandafilit
prgjithsisht sht lulja kryesore
n kompozimin e dekoracioneve
floreal e shoqruar me lakime t
gjetheve.. I gjith dekori nga sipr
kufizohet me nj kapitel druri.
Oxhaku dekorativ me stuko reliev
sht i njjt me at t familjes
Myftiu.
Foto 64. Tavani
Foto 65. Dekoracion n musendrat e murit
Foto 66. Dollap muri i gdhendur
Foto 67. Gdhendje me saksi dhe trandafila

Banesa e familjes Kordha

Ornamentika e shtpis s
Bakllbashve (sot banesa e Ymer
Kordhs n lagjen Mangalem) sht
realizuar nga Leonidha Pulliqi nga
Karbanjozi i Oparit. Esht nga t
paktat banesa ku dhoma e miqve
ruhet mjaft mir dhe e gjith banesa
n trsi.

Foto 68 - 69. Dhoma e miqve n banesn Kordha

 Banesa Llavda
(Muzeu Kombtar Etnografik)
sht nj banes me arkitektur popullore beratase. Ky tip banese
sht ndrtuar kryesisht nga shtresa e pronarve t tokave, t cilt jetonin n
qytet me rentn feudale. sht banes dykatshe, me ardak n nj krah. Kati
prdhes, hajati, sht i pabanuar. Lidhja me katin e dyt sht br me
shkall guri njfishe t ndrtuara mbi qemer n harkada guri. Koha e
ndrtimit i prket shekullit XVIII. sht pjes e krijimtaris popullore, e ideuar
dhe ndrtuar nga mjeshtrat popullor.

Foto. 70. Dollap muri i gdhendur dhe i pikturuar

Vmndja kryesore n kt banes i kushtohet volumeve t hapura t hajatit dhe

ardakut. Kjo banes sht e pajisur me orendi t palvizshme q shrbejn pr ruajtjen e
objekteve shtpiake, si kamare, sergjen, dollap muri, musndr-mafil, pus, oxhak etj. Kjo
ndrtes ka disa dhoma q shrbenin pr ndjtje, pun, ngrnie, fjetje, gatim etj. Esht banes
e prkryer nga pikpamja arkitektonike por dekoracioni i brendshm nuk sht n nivelin e mjaft
ndrtesave t tjera. Dhoma e miqve ka t njjtin ndrtim me banesat e tjera por ajo q sht e
vant sht pikturimi i mafilit dhe i dollapve t murit. Nj nivel mjaft t lart pikturimi kemi
tavanin, dyert dhe dollapt e murit n Teqen e Halvetive, tavanin e Xhamis Mbret, mafilet e
Katedrales s Shn Mris dhe Evangjelizmoit. Por edhe n disa banesa kemi tavane t
pikturuar si te banesa e Koo Ziut dhe banesa e Gaqi Angjeliut n Goric

Foto 71. Banesa Llavda (Muzeu Kombtar Etnografik) Foto 72. Mafili i pikturuar n dhomn e miqve

Objekte t pikturuar
Punimi i drurit n mjaft raste sht kombinuar
edhe me pikturimin e objekteve si tavane, dollape,
kanape, mafile, dyer, fasada etj, si n banesn Rexhep
Lapit (sot e Koo Ziut), n banesn e Gaqi Angjeliut n
lagjen Goric, (kt banes i ka gdhendur brendit e
shtpis, Pal Gjeta), n banesn Llavda, sot Muzeu
Kombtar Etnografik n mafil e dollap muri.

Foto 73. Tavan i pikturuar n banesn Gjergo, Goric

 N banesn e Rexhep Lapit
ruhet nj dekoracion floreal i pikturuar
n fasadn e saj me motive floreale
n pjesn ballore t ndrtess.
Piktur murale n fasadn e jashtme
ka edhe n banesn Buasi por sht
mjaft e dmtuar ku dallojm nj diell
me rreze i rrethuar nga dekoracion
floreal.

Foto 74-75. Dekoracin n Banesn Ziu

Po n banesn Lapi ruhet nj dhom e pikturuar (sot pron e Koo Ziut) Tavani i lyer
dekorativisht me jeshile dhe rozeta e gdhendur me jeshile dhe roz dhe kafe t errt dhe lulet e
verdha. Gjithashtu edhe dekoracionet n mure jan t lyera dhe t gdhendura duke imituar
mafilin.
Po si sht gjendja e ksaj trashgimie sot?
N nj intervist pr gazetn Kushtrimi i Beratit, n maj t vitit 1989 studiuesi Ylli Drishti
n at periudh restaurator pran Institutut t Monumenteve t Kulturs n Tiran jep pak a
shum gjendjen reale t objekteve me vler n banesat popullore dhe objektet e kultit n Berat:
N rrethin e Beratit numurohen 3 ikonostas dhe 99 tavane t gdhendur si edhe nj tavan i
pikturuasr (49 m2 siperfaqe, Tavani i Teqes Halvetive) si dhe dollape muri t gdhendur Ky
sht nj skedim i vitit 1989 i br nga shteti, por si sht gjendja e tyre sot.
N nj sondazh q kam br s bashku me specialistt e muzeumeve n vitin 2010 n
prgjithsi gjendja sht mjaft e pakontrolluar. Element q ruhen kryesisht mir n mjaft
banesa jan tavanet dhe n disa raste dollapt e murit. Dhomat n trsi jan t dmtuara. Nj
pjes e ksaj pasurie nuk ekziston pasi sht shitur nga pronart e banesave. Foto 73 tregon
qart gjendjen e dhoms n banesn Koroveshi n Kala e cila sht drejt shkatrrimit, n kt
gjendje jan nj pjes e banesave t dekoruara .

Foto 76-77. Tavani dhe dhe dollapt e murit n banesn Koroveshi n Kala
 Punimi i drurit,
mjeshtrit Fetah Sala, Vladimir Poci dhe Ilir Doko

Punimi i drurit n Berat sht mjaft i prhapur dhe z nj

vend t rndsishm n artin popullor t qytetit t Beratit. Punimi
artistik i drurit n qytetin e Beratit ka arritur zhvillim shum t
madh n shekujt XVIII-XIX, dhe prsosmria u arrit me objektet e
kultit. Me nivel mjaft t lart jan n banesat e Kordhs, Myftiut,
Rulit, Kamenikut, Buasit, Simsis, Duros, Dollanit, Koroveshit,
Haxhistass e mjaft t tjera. Por nj rol mjaft te madh n ruajtjen e
vlers se tyre kane edhe mjeshtrit Fetah Sala, Vladimir Poi dhe
Ilir Doko. Duke filluar me usta Fetahun n vitet 60 dhe duke
vazhduar me nxnsit e tij Vladimir Poci dhe Ilir Doko

Tradita e punimit t
drurit dhe dekoracioneve n
banesat e Beratit ruhet ende sot.

Foto 78-79 - 80. Mjeshtrit e drurit

Fetah Sala, Vladimir Poi dhe Ilir Doko

Mjeshtrit e punimit te drurit, te restaurimit dhe te ruajtjes se tradites sot ne Berat jane
vetem dy, Vladimir Poi dhe Ilir Doko. T dy kta mjeshtr kujtojn mjeshtrin e monumenteve
dhe t ornamentiks n ndermarjen e monumenteve t Beratit, Fetah Sala. Vlen t prmdet
puna e prbashkt e t tre mjeshtrve n
mjaft objekte t rndsishme t
ornamentiks s drurit dhe veanrisht e
usta Fetaut. Tavanet, dritaret, portat,
mafilet, dollapt e murit, tartabent,
ardakt, dyshemet e mjaft punime t
drurit n kishat e xhamit jan restauruar
nga duart e tyre.
Restaurime t pjesshme kan br n
t gjith punimet e drurit n qytetin e Beratit
si edhe n t gjith Shqiprin e mesme
dhe t Jugut.

Foto. 81. Tavani n restorantin Shtpia e Bardh

i realizuar nga usta Fetau, Ladi dhe Iliri

I nj niveli mjaft t lart sht tavani i realizuar n restorantin e lagjes Mangalem,

Shtpia e Bardh i realizuar nga usta Fetau, Ladi dhe Iliri. Koht e fundit mjeshtr Iliri ka
realizuar punime me vler n Hotelet, Osumi, Berati, Muzaka dhe Mangalemi

N periudhn e komunizmit u stimulua mjeshtria e punimit t drurit. U krijua ndrmarrja

artistike ku gdhends t ndryshm punonin kryesisht prodhime artizanale jo utilitare por n
formn e souvenireve e cila u vazhdua m pas nga nj plejad gdhendsish t qytetit te Beratit
ku rol kryesor luajti edhe shkolla e mesme artistike e krijuar n fillim t viteve 1980. Por kjo lloj
 mjeshtrie u shkput nga tradita, kta gdhends filluan t
realizonin suvenire me peisazhe t qytetit te Beratit, objekte
dekorative e zbukurues. Vlen t prmnden: Sulejman
Lapardhaja, Demir Dauti, Renata Revania, Nentor Bano,
Adriatik Xhafa, Xhevo Froto, Arben Bagashi, Pellumb
Musabelliu, Vellezrit Dibra etj. Ndryshon objekti i tyre nga
mjeshtrit e tradits. Mjeshtrit e tradits i kryenin punt e tyre
n dekorimin e banesave dhe t objekteve religjoze, tavanet
e drurit, dollapt e murit , kanapet, dyer, dritare etj, tradit
kjo q vazhdohet vetm nga dy mjeshtr t monumenteve t
Beratit, Vladimir Poci dhe Ilir Doko
Foto 82. Mjeshtri Sulejman Lapardhaja

Foto 83. Gdhendsja e drurit

Renata Revania

Foto 84. Ura e Gorics

gdhendje e Renata Revanis

Punimi i gurit
Kemi mjaft t dhna pr kt mjeshtri. Mjaft objekte q jan aktualisht, ku vlen t
prmndim punimet n objektet religjoz si, teqeja, kishat, xhamit. Nivelin e lart t
mjeshtris e shohim n objekte t vecant n punimet e gurit,n mjaft banesa e element t
veuar n to si, n qemere, porta, dritare, kollona guri, esma guri, dekoracione guri, gur varri,
element t veant, kalldrme, punime npr lagje, ballkonada, kamerite, kornizat e dritareve
etj.Mjeshtria e punimit t gurit ushtrohej gjersisht jo vetm n qytet por edhe n fshatra. N
librin e Ferid Duks Berati n kohn osmane jepen mjaft fakte pr kt mjeshtri.
Gurskalitsit Beratas ishin t preferuar edhe n kryeqytetin e
Perandoris, Stamboll. N vitin 1685 flitet pr vdekjen dhe trazhgimin
e pasuris s Gjiks nga Berati, i cili punonte si gurskalits n vendin
e quajtur Timurlan, afr Stambollit. N vjeshtn e vitit 1760 u thirrn t
punonin n Stamboll 58 mjeshtr gurskalits nga Berati. N vitin
1843 nga esnafi i kalldrmxhinjve t Beratit krkoheshin 20-30 vet
pr t shtruar rrugt ku do t kalonte sulltani n Stamboll
Mithat Frashri n librin e tij Shqiptart shkruan: T gjith ata
q shtrojn kalldrmet mbi brigjet e Bosforit dhe t bririt t art jan
shqiptar nga Opari e Tomorica; ata formojn nj korporate t madhe
dhe shum t pasur, duke qn siprmarrsit e vetm t punve
komunale, deri n at shkall sa q n vitin 1917, t nesrmen e
Lufts Ballkanike, pasi shqiptar kishin deklaruar pavarsin e tyre,
turqit deshn ti bojkotojn, por u detyruan shpejt t heqin dor.

Foto 85. Banesa e familjes Haxhistasa n Kala

 Kto fakte japin fare qart se sa e zhvilluar ka qn mjeshtria e punimit t gurit, krahas
fakteve historike edhe referimi n trashgimin e pasur q trashgojm, vlen t prmendim
koleksionin e punimeve t gurit n Berat n disa ndrtime kryesore t objekteve t kultit kristian
si punimet e gurit n Kishn e Shn Mris n Kala, n Kishn e Kozares, Kishn e Shn Kollit
Paftal, s fundmi Kisha e Shn Dhimitrit, etj. N objektet e kultit musliman si Teqja e Halvetive,
Porta e Pashait, varri i Feridun beut, ish sarajet e pashait, Ura e Gorics, Ura e Hasan Beut n
Urn Vajgurore e cila nuk ekziston m, Ura e Vokopols, Ura e Poshnjes, n koleksionin e
punimeve t gurit n muzeun Etnografik dhe n Drejtorin e Monumenteve n Berat.

Foto 86. Ura e Hasan Beut, Ur Vajgurore, 1917 Foto 87. Ura e Vokopols

N fshatin e Vokopols, mbi prroin e oragjafit ndodhet Ura e Vokopols. Kjo ur

mendohet t jet ndrtuar gjat kohs s Ali Pash Tepelens. Ura e Vokopols sht nj ur
guri me qemer t madh, me segment rrethor dhe me dy dritare shkarkuese. Ura sht 43 m e
gjat, ka tre harqe dhe dy kamare. Qemeri sht i ndrtuar me dy rreshta gursh. Ura e
Vokopols sht nj nga urat m t mdha, m monumentale dhe m t ruajtura t ktij rajoni.
Nj km. Larg Urs s Gorics n
fshatin Velabisht mbi lumin e ktij fshati
ndodhet Ura e Velabishtit, e ndrtuar n
mesin e shek. XVIII nga Ismail Pash
Velabishti. Monumenti i ndrtuar me gur
glqeror ka nj arkitektur simetrike me tre
harqe, dy dritare shkarkuese dhe nj kurriz n
kyin e qemerit kryesor. N qendr t
kompozimit ndodhet qemeri me hapsir drite
11 m, n form rrethore.

Foto 88. Ura e Velabishtit Shek. XVIII

 Mjeshtrit e punimit te gurit
Mjeshtrit e punimit te gurit kan
qn t nje cilsie t lart n qytetin e
Beratit. Mund t prmendin usta Sinan
Mahmutaj, Dule Tomori, Myslym Abazi,
Neshat Dolla, Hysni Lio.

Foto 89.Restaurimi i Urs s Gorics, janar 1937

Mjeshtrit e vjetr si usta Sinan e

Dule Tomorin t cilt kan punuar n vitet
1940 kompleksin e ndrtesave prej guri me
arkitektur italiane pran gjukats sot, ish
ambulancn, ndrtesn prball saj etj. Dy
ndrtesat me gur n brezin e par t
dyqaneve n lagjen Mangalem, dyqani i
familjes Pingulit dhe i familjes Kedhi jan
realizuar nga dora e kryemjeshtrit Dule
Tomori. Ndrsa Lime Abazi dhe Neshat
Dolla kan restauruar xhamin e Beqarve
duke realizuar nj pun mjaft t vshtir,
hoqn t katr kollonat ballore prej guri
duke i zvndsuar ato me mjaft mjeshtri,
nn traditn dhe eksperiencn e tyre
vazhduam edhe me kollonat e hajatit.
Foto 90. Usta Lime Abazi duke restauruar kupoln
e Shn Triadhs
Fakti i restaurimit t xhamis s Beqarve na kujton restaurimin e Urs s Gorics n
vitin 1938 t ciln e shohim qart n foton e Ilia Xhimitikut, si edhe mjaft punime n porta,
qemere, kollonada, qoshe, shkall, korniza dritares dhe t gjitha punimet e gurit n Berat dhe
n disa monumente t rndsishm t kulturs n Shqipri.

Gurgdhndsi Jorgji Fani

Nj nga mjeshtrat e pakt t gurit q ka mbetur n qytetin e Beratit sht Jorgji Fani
(Xhoxhi). Pas mbarimit t shkolls s gdhendjes s gurit ne qytetin e Korcs, filloi t punoj n
restaurimin e monumenteve n Berat.
Ky mjeshtr ka punuar gjat gjith jets s tij n restaurimin e monumenteve t Beratit
dhe n t gjith Shqiprin. Artisti Mumtaz Dhrami e przgjodhi Xhoxhin (si e thrrasin n
Berat) n grupin e puns pr realizimin e monumentit t gurt t Enver Hoxhs n Gjirokastr,
vlersim mjaft i madh pr kohn, q tregon nivelin e lart t mjeshtris s tij n artin e
gurgdhndjes.
Vlen t prmendim nj sr punimesh t
tij si esma me figurinn e mikpritjes pran
Xhamis Plumbit dhe ajo me kokn e luanit n
lagjen Magalem, kmbanoret e kishs s Shn
Thomait dhe t Shn Spiridhonit si edhe
dekoracionet dhe oxhaqet n mjaft shtpi, lokale
dhe hotele.

Foto 91. Relievi, Shn Mria me Krishtin

Foto 92. Kmbanorja e Kishs s Shn Thomait
 Ai ka punuar edhe mjaft figurina guri dhe portrete q jan
ekspozuar mjaft denjsisht n ekspozitat e artit. Xhoxhi ka
shkputje n profesion nga t gjith zanatinjt e tjer t gurit,
mund t themi q ai sht nj artist, ilustrimi me foto nga punt e
tij Shn Mria me Krishtin e vendosur n murin e Kishs s Shn
Mris pran Urs s Gorics e tregon nivelin e tij artistik.
Bashkia e Beratit ka ngritur nje brigad kalldrmxhinjsh
mjaft t nevojshm pr riprtritjen e rugicave t dmtuara t
qytetit. Mbase do t jet kjo brigad fillimi i vazhdimit t tradits s
qytetit t kalldrmt n rrugn e mjeshtrve t gurit q folm m
sipr, por restaurimi i kalldrmeve t kalas n vitin 2011 rezultoi
me mjaft defekte dhe me largim nga tradita. Sot kjo tradit sht
n zhdukje e sipr, edhe ktu punn e dors po e zvndson
teknologjia e re, prdorimi i sharrave pr prerjen e gurit etj.
Foto 95. Mjeshtri Jorgji Fani

Foto 94. Katedralja Foto 95. Kaldrm punues Foto 96. Mjeshtri Petrit Qerja
e Shn Dhimitrit

Vetm pak mjeshtr punojn gurin me dor dhe mund t prmndim Xhoxhi Fani, Fatmir
Kasmi, Shahin Gjinollari si dhe mjeshtri Petrit Qerja i cili u nda nga jeta n vitin 2011. Mjeshtri
Shahin Gjinollari punoi pr veshjen me gur t Katedrales s Shn Dhimitri se bashku me
djemt e tij. T gjith kta mjeshtr kan qn punonjs t Monumenteve t Kulturs n Berat,
dhe jan kta q kan restauruar ruajtur dhe mirmbajtur kt tradit n Berat pr vite me
radh.
 Punimet me stuko n reliev
Krahas mjeshtrive t drurit, hekurit, gurit u zhvilluan edhe punimet me stuko n reliev,
(glqere e stazhionuar, suva q lidhej me fije lini ose lesh dhie)
Ne Berat ka nj trashgimi t pasur n objekte me dekoracione stukoje. Vlen t
prmnden tavanin n shtpin e pashait, oxhakt funksional dhe dekorativ q jan mjaft t
realizuar n mjaft banesa si dhe mjaft dekoracionet gjeometrike e floreale me stuko - reliev t
prdorura edhe n objektet e kultit, sidomos n ato t kultit islam.

Fatbardha Shkupi na jep emrat e mjeshtrve q i realizuan

kto n Berat n banesat popullore. Usta Sul Borii punoi tavanin
dhe relievet e bardha n shtpin e Vrionasve, tymtart me tambur
barok e shkorz t lulzuar t Myftive q datohen 1814.
T gjitha banesat e vjetra pa prjashtim kan oxhakt e tyre
dekorativ, element mjaft i rndsishem n t gjitha dekoracionet e
banesave. N mjaft raste dekoracionet prej stuko-reliev bhen edhe
element kryesor i dekoracionit ktu vlen t prmendim banesn e
Vrionasve si dhe oxhakun e familjes Manestra n Goric pr nivel t
lart realizimi t dekoracionit floreal.

Foto 97. Oxhak n banesn e familjes Manestra, Goric

Tavani n shtpin e Vrionasve

Tavani dhe relievet e bardha
n shtpin e Vrionasve jan
realizuar nga usta Sulo Borii. N
kompleksin e vrionasve kan mbetur
shum pak element t dekoracionit
si porta ose e njohur ndryshe me
emrin Porta e Pashait. Dhoma
kryesore me tavanin e realizuar me
stuko-reliev si dhe nje esm e
gdhendur n mermer e realizuar n
vitet e para t shekullit t XX.

Foto 98.Tavani dhe relievet e bardha n

shtpin e Vrionasve

Dhoma kryesore ka nj tavan me sip tavan me siprfaqe rreth 60m2. Tavani sht 9m
me 7m rrethoihet nga nj fasho drrase me gjersi 30 cm. Ka formn e nj drejtkndshi dhe
sht dekoruar n form ovale me rozet n qendr me motive floreale. Prve tavanit ka nj
oxhak t cilin nuk e gjejm n banesat e tjera si dhe dekoracion floreal q dekoron dritaret dhe
dyert e baness. Gdhendjet e drurit jan t pakta dhe t thjeshta dhe i gjejm n dyer dhe
veshjet e dritareve.
Punimet me stuko - reliev vazhdojn edhe sot t aplikohen n banesa a institucione por
ka humbur tradita e mirfillt artizanale duke iu nnshtruar formave t reja q dikton teknologjia
e re ku puna e dors zvndsohet me prodhimet e industrise. Po t vresh me vmendje jan
mjaft t ftohta dhe i jan larguar prfundimisht tradits duke u zvndsuar me materialet,
format dhe teknologjin e ardhur nga importi, vendin e stukos artizanale e ka zn gipsi.
 Skulptori Nezir Ago i cili drejton edhe nj studio punimesh n gips shprehet: Ruajtja e
tradits sht pothuajse e pamundur, pasi tregu i sotm ka probleme t mdha. Ne jemi n
gjendje vetm t bjm restaurime t objekteve t vjetr, pasi ndrtimi modern i banesave n
interierin e tyre nuk t lejon t prsritsh t vjetrn pasi kto punime jan t ndrthurur me
drurin e gurin t cilat nuk prdoren n rregullimin e interiereve. Ne marrim vetem elemente
figurativ nga tradita sidomos pr oxhaqet dekorativ, dekoracionet murale dhe n tavane, pjesa
tjetr sht trsisht e re, mjeshtrit e sotm punojn kryesisht me kallepe t gatshme si dhe
me dekoracine plastike q imitojn gipsin, ndersa teknologjia e vjetr stuko reliev pothuajse
nuk ekziston.
 Literature e prdorur
1. Zja shkodra, Qyteti shqiptar gjat periudhs s rilindjes kombtare, Z/konsullata e Francsn Janin, rel.
25.01.1881, rel. 22.08. 1888
2. Rrok ZojzI, Qilima shqiptar
3. Mithat Frashri, Shqiptart fq. 43, 44
4. Zja Shkodra, Esnafet Shqiptare
5. Ikbal Bihiku, Etnografia nr. 14 . 1984 Qndisjet n veshjet popullore t qytetit
6. Andromaqi Gjergji, Albumi punime me grep e gjilpr
7. Andromaqi Gjergji, Veshjet popullore t Beratit, album.
8. Llambrini Mitrushi Zhvillimi i mjeshtris s argjendaris n Shqipri. Konferenca kombtare e
studimeve Etnografike 28- 30 qershor 1976.
9. Evlia elebiu, Shqipria 350 vjet m par Horizont 2000.
10. Theofan Popa, Mbishkrime t kishave n Shqipri.
11. Ferid Duka, Berati n kohn Osmane.
12. Agron Dingo, Argjendi n Berat 1300 - 1929, shnime.
13. Agron Dingo, Mozaiku n Berat
14. Fatbardha Shkupi, Tiparet e zbukurimores nga shek. XVII deri n fillim t shek. XX n
Shqipri.Monumentet nr. 2,1988
15. Fatbardha Shkupi, Mjeshtrit popullore n Berat gjat shekujve XVIII - XIX dhe fillimit t shekullit XX
Monumentet nr. 2, 1990
16. Indro Montanelli, Shqiperia nj e njmij
17. Historia e artit shqiptar 1.
18. Eduard Sopi Mbi disa punime n tavanin e teqes s Halvetive Monumente nr. 2. 1990
19. Gjergj Frashri, Sulejman Dashi, Fillimet e artit islamik n qytetin e Beratit. Monumentet 1988.
20. Evlia elebiu, Shqipria 350 vjet m par Horizont 2000.
21. Machiel Kiel, Ottoman architecture in Albania 1385 1912
22. Valter Shtylla, Ura t hershme n Berat Skrapar. Monumentet nr. 2 1990
23. Genc Samimi, Jeta e nj monumenti: Ura e Gorics n Berat. Prill 2011, Art & Trashgimi, Nr.1, f.40-43
24. Ylli Drishti, Qytet me vlera te shquara muzeale, Kushtrimi 31 Maj 1990.