Univerzitet u Sarajevu

Prirodno-matematiki fakultet

Odsjek za biologiju, smijer ekologija

MAKROEKOLOGIJA I KONCEPT ZATITE

EKOSISTEMA

I DIO

Sarajevo, 2017. godina

Uesnici/e u izradi seminarskih radova:

- Uvod u biome i klasifikacija bioma , Suada Lagumdija

- Savane , Dino Durakovi
- Pustinje svijeta , Semir Zubevi
- Mediteranske ume i ikare , Amila itak
- Liarsko listopadne ume , Aida Terzi
- Tropske kine ume , Armin Gani

Uredila:
Fatma Hajradinovi

2
1.Uvod u biome i klasifikacija bioma

1.1 Uvod

Makroekologija - Prouavanje statistike distribucije velikih skupina organizama ili vrsta, kako
bi se vidjelo zato se uzorci distribucije mijenjaju. Makroekologija se bavi razumijevanjem
brojnosti i distribucije vrsta na velikim prostornim i vremenskim skalama (Brown & Maurer
1989; Brown 1995; Blackburn i Gaston 1998; Gaston i Blackburn 1999; Maurer 1999).
Obuhvata taku na sjecitu nekoliko drugih podruja biologije, ukljuujui ekologiju,
biogeografiju i makroevoluciju.
Podijeliti svijet u nekoliko ekolokih zona je teko, prije svega zbog stalnih promjena koje
postoje svugdje na zemlji i zbog postupnog prebacivanja iz jednog bioma na drugi. Njihove
granice, dakle, moraju biti izvuene samovoljno i njihova karakterizacija provedena u skladu sa
prosjenim uvjetima koji prevladavaju u njima Schultz, Jrgen (1995).
1978. Studija o sjevernoamerikim travnjacima Sims, Phillip L.; Singh, J.S. (July 1978)
pronala je pozitivnu logistiku povezanost evapotranspiracije u mm / god, sa nadzemnom neto
primarnom proizvodnjom u g / m2 / god. Opi rezultati istraivanja bili su da taloenje i
koritenje voda dovodi do nadzemne primarne proizvodnje, dok solarna radijacija i temperatura
utiu na primarnu proizvodnju (putem korijenja), a temperatura i voda odnosno da li je
tempetratura i voda hladnija ili toplija utiu na rast tokom sezone Pomeroy, Lawrence R. and
James J. Alberts, (1988). Ovi rezultati pomau objasniti kategorije koje se koriste u Holdridege
shemi bioklasifikacije, koja je kasnije pojednostavljena po Whittaker-u.
Zemlja nije jednolino mjesto, nego ima mnotvo razliitih stanita koja pokrivaju njenu
povrinu od ekvatora do polova. Biolozi su pojednostavili ovaj aroliki plan podijelivi ga na
zone zvane biomi, od kojih svaka ima naroitu klimu i specifinu ivotinjsku zajednicu.

1.2 Definicija bioma

Biom je skup meusobno fiziognomski slinih i funkcionalno povezanih ekosistema (npr. biom
listopadnih uma, biom etinara , biom stepa, biom mora i okeana itd.). Obino su biomi
karakteristini za odreene klimatske zone, pa se nazivaju zonobiomi.
Mjesta u kojima ive ivotinjske zajednice mogu da budu radikalno razliita. Tako, na primjer,
zmije otrovnice klize vrhovima pjeanih dina u Sahari dok kitovi, glavate uljarke ive stotinama
metara duboko u mranim, ledenim dubinama okeana. Ekoloke prilike odreuju kakva vrsta
ivotinja ili biljaka moe da opstane. Biomi su dakle velika geografska podruja sa
karakteristinim biljnim i ivotinjskim grupama prilagoenim toj sredini. Klima i geografska
regija odreuju koji tip bioma moe da postoji u tom regionu. Sva iva bia su usko povezana sa
okolinom. Svaka promjena u jednom dijelu ivotne sredine, kao to su poveanje ili smanjenje
vrsta ivotinja ili biljaka, izaziva promjene u drugim dijelovima ivotne sredine. Zemlja
3
obuhvata veoma raznovrsne oblike ivota, od vrlo jednostavnih do sloenih biljaka i ivotinja.
Ali, veliki ili mali, jednostavni ili sloeni organizmi ne ive sami.
Savremena ekologija pri rjeavanju problema kojima se bavi polazi od injenice da je priroda
organizovana stupnjevito hijerarhijski. Zato se ivi sistemi mogu izuavati na razliitim
nivoima organizacije i sloenosti: biomolekuli organele elije tkiva organi organski
sistemi jedinke populacije ivotne zajednice ekosistemi biomi biosfera.
Grupacije ekosistema u okviru odreenih klimatskih oblasti koje karakterie odreeni tip
ekosistema i odgovarajue ivotne forme ine biom. Idui od ekvatora ka polovima, moe se
uoiti izvjesna pravilnost u rasporedu razliitih bioma na obje Zemljine polulopte. Zonalni
raspored ekosistema uslovljen je manje vie pravilnim promjenama klimatskih uslova u dva
pravca:
- po horizontali na svakih 100 km temperatura opada za 0,5 C, od ekvatora ka polovima
zonobiomi.
- po vertikali na svakih 100 m temperatura opada za 0,5 C orobiomi (visokoplaninske oblasti
).
Vertikalni raspored ekosistema na kopnu u skladu je sa horizontalnim rasporedom bioma od
ekvatora ka polovima. Od podnoja do planinskih vrhova temperatura opada i mijenja se klima
pa se u skladu sa tim smjenjuju i ekosistemi. Tako se liarske i etinarske ume smjenjuju
livadama i panjacima, a planinske tundre i zona vjenog leda nalaze se na vrhovima planina.
Zonobiomi su: tundra, tajga, listopadne ume umjerene zone, stepe, savane, vjenozelene ume
mediteranskog tipa, pustinje, sezonske tropske ume jugoistone Azije, tropske kine ume .

Svjetska stanita se uglavnom dijele na 11 bioma: okeani, slatkovodne rijeke i movare, tropske
ume, ume umjerenog pojasa, sjeverne ume,tropske travnate oblasti ili savane, umjerene
travnate oblasti ili prerije, tundra, polarne ledene kape, pustinje i planine. Glavni faktor koji
odreuje da li neki dio zemlje pripada jednom ili drugom biomu jeste klima - uglavnom kine
padavine i temperature. Razumijevanje klime nekog mjesta je sloen posao zato to odluujui
faktori - ukljuujui kine padavine, temperaturu i nivoe svjetlosti - variraju od dana do noi i
tokom cijele godine. Vjerovatno je najbolje poeti od geografske irine. Opte uzev, podruja
blizu ekvatora, na geografskoj irini od 0 stepeni, su vrua. Najhladnija mjesta su polovi, sa
geografskom irinom od 90 stepeni. Teritorije izmeu su obino hladnije kako se putuje ka viim
geografskim irinama. Meutim, i drugi faktori utiu na klimu. Na primjer, za vrijeme vrelih
ljetnjih dana kopno na nekim geografskim irinama se bre zagrijava nego okean .est mjeseci
kasnije, usred zime, kopno se hladi bre od okeana. To znai da okeani i podruja kopna koja se
s njima granie uivaju u blagoj klimi sa manjim temperaturnim kolebanjima, dok unutranjost
vrelih kontinentalnih kopnenih masa ima veoma vrela ljeta i krajnje hladne zime.
Drugi geografski faktori- morske struje, planine i depresije Zemljine povrine - takoe imaju
velik uticaj na klimu i biome. Klima odeuje koje biljke mogu da rastu na svakom mjestu i
koliko brzo. A kako biljke ine osnov cjelokupne mree ishrane i ekosistema, svaki biom ima
specificnu ivotinjsku zajednicu koja se razvila za eksploataciju biljnog sveta. Kine padavine
imaju veliki uticaj na biome. Kie najvie padaju u kinim podrujima, to uslovljava bujanje
kinih uma. U hladnim podrujima kie mogu da padaju skoro isto toliko, ali rezultat su
4
drugaije ume. U podrujima sa manje kinih padavina pojavljuju se pustinje ili travnate
oblaste. ivotinje u raznim biomima suoavaju se sa istim izazovima: nalaenje dovoljno hrane i
vode i nalaenje partnera za parenje i podizanje potomstva. Meutim, razliiti uslovi u svakom
biomu znae da ivotinje moraju da se suoe sa ovim izazovima na veoma razliite naine. U
svim biomima ivotinjske zajednice imaju slinu strukturu. ivotinje koje pasu i drugi biljojedi
preivljavaju tako to jedu sve biljke koje su se razvile da bi izvukle maksimum iz klimatskih
uslova. S druge strane, ove ivotinje se nalaze u opasnosti od napada niza lovaca. U
najproduktivnijim biomima, kao to su ume, mnoge od ovih ivotinja lovaca mogu da love vei,
suroviji predatori. Meutim, biljojedi travnatih oblasti, kao to su bizoni i antilope, ive sasvim
drugaijim ivotom od svojih pandana u tropskim umama, kao to su majmuni i tapiri. Slino
tome, morski lovci, kao to su moni kitovi ubice, imaju tijelo prilagoeno plivanju velikom
brizinom; predatori sjevernih uma, kao to su vukovi, imaju drugaije tijelo da bi brzo mogli da
savladuju velike udaljenosti, obarajui ivotinje koje su dvostruko vee od njih. Jedna od glavnih
svrha biologije jeste da shvati kako su se razvile zajednice biljaka i ivotinja da bi opstale u
razliitim biomima sveta.

1.3 Klasifikacija bioma

Razlikujemo suhozemne/kopnene, vodene i druge biome.

Suhozemni biomi: tundra; tajga/borealne ume; planinski travnjaci i ikare; crnogorine ume
umjerenog pojasa; tropske i suptropske etinarske ume; umjerene irokolisne i mjeovite ume;
mediteranske ume i makije; tropske i suptropske vlane irokolisne ume; umjereni travnjaci,
savane i ikare; tropski i suptropski travnjaci, savane i ikare; pustinje i vegetacija sunih
podruja; plavljena travna vegetacija; riparianska zona; vlano podruje.
Vodeni biomi: jezero; priobalje; ume mangrove; ume kelpa; koraljni greben; neritika
zona; epikontinentalni pojas; pelagijska zona; bentos; hidrotermalni izvori; hladni izvori;led.
Drugi biomi: endolitska zona.

Slika 1. Rapored kopnenih biomi na planeti Zemlji

5
 Slika 2. Podjela vodenih bioma

Spomenuemo neke od klasifikacija bioma:

1.3.1 Allee (1949) tipovi bioma

Podjela bioma po Allee:
Tundra
Tajga
Bjelogorina uma
Panjaci
Pustinja
Visoki platoi
Tropska uma
Manje zemaljske biomase

1.3.2 Kendeigh (1961) biomi

Podjela bioma po Kendeigh:
Kopneni:
Umjerena listopadna uma

Crnogorina uma
umovit kraj

estar
Tundra

6
 Panjak
Pustinja

Tropska savana
Tropska uma

Vodeni:
Okeanski plankton i nekton

Ballanoid-gastropode talofiti
Pelecipodni kolutiavci

Koraljni greben

1.3.3 Whittaker (1962, 1970, 1975) tipovi bioma

Ekolog sa univerziteta Cornell Robert H. Whittaker, definirana biome prvo prema vrsti
vegetacije, a zatim je osmislio jednostavan klimatski dijagram na kojem nacrtane Holdridge
(1947, 1964) ivotne zone imaju pribline granice njegovih bioma s obzirom na srednje
temperature i koliine oborina (Slika 1.).

Slika 3. Whittaker-ovi biomi su podijeljeni po prosjenim temperaturama i padavinama

7
Rezultat je slian Walterov-oj shemi, kao to se moglo oekivati, a njegovih devet vrsta bioma
odgovaraju direktno. Kada se nacrtaju na Whittaker-ovom dijagramu, veina mjesta na zemlji
spadaju u trokutastom prostoru ija tri ugla predstavljaju topla vlana, topla suha i hladno i suhu
klimu. (Hladne regije s visokim oborina su rijetke jer voda ne isparava brzo pri niskim
temperaturama, atmosfera u hladnim krajevima ima malo vodene pare). U tropskim i
suptropskim geografskim irinama, gdje je prosjena temperature u rasponu od 20 C i 30 C,
vegetacije se kree od kinih uma, jer je tu mokro cijele godine i openito prima vie od 250 cm
(oko 100 ina) kie godinje (Walterov-a ekvatorijalna zona), u pustinji, gdje se obino dobiva
manje od 50 cm kie (Walterov-a suptropska zona). Srednje klima podravaju sezonske ume
(150-250 cm oborina), u kojima neko ili sve drvee gubi svoje lie tokom suhe sezone, ili
savana (50-150 cm kie). Biljne zajednice u umjerenim irinama slijede uzorak tropske zajednice
s obzirom na koliinu padavina, pada povoljno u etiri vrste vegetacije: umjerena uma,
umjerena sezonska uma, ume i / ikare i umjereni travnjaci / pustinja. Na viim geografskim
irinama, oborine variraju jako malo od jednog lokaliteta do drugog tako da se vegetacija vrsta
slabo razlikuju po klimi. Tamo gdje prosjena temperatura padne izmeu 0 C i -5 C,
prevladavaju borealne ume. Gdje su prosjene godinje temperature ispod -5 C, sve biljne
zajednice mogu biti svedene na jedan tip: tundra. Vatra ima posebnu ulogu u oblikovanju biljnih
zajednica. Uticaj poara je najvei gdje je dostupnost vlage meuprodukt i vrlo sezonski.
Pustinje i vlane ume se pale rijetko jer pustinje rijetko akumuliraju dovoljno biljnog otpada za
gorivo za vatru i vlane ume rijetko se isue dovoljno da bi postale vrlo zapaljive. Travnjaci i
ikare imaju kombinacija izobilja goriva i poari su esti. U tim biomima, vatra je dominantan
faktor na koji svi lanovi zajednice moraju biti prilagoeni i, tovie, za koje su mnogi
specijalizirani. Neke vrste zahtijevaju vatru za klijanje njihovih sjemena i rast njihovih sadnica.
Prema humidnijih rubovima afrikih savane i Sjeverne Amerike prerije, esti poari nite sadnice
drvea i sprijeavaju nadiranje uma. Nakon to je podruje spaljeno, trava i svjee mladice brzo
uspostavljaju nove vegetacije iznad povrine tla. Kao iu svim klasifikacijskim sistemima,
pojavljuju se izuzeci, i granice izmeu bioma su nejasne. Topografija, tla, poari, sezonske
varijacije u klimi, i biljojedi ostavljaju svoj trag.

1.3.4 Walter (1976, 2002) zonobiomes

Jedna od najee usvojenih klasifikacija sheme klime je sistem klimatskih zona razvijen od
strane njemakog ekologa Heinrich Walter. Ovaj sistem, koji ima devet glavnih podjela, temelji
se na godinjem ciklusu i temperaturi taloenja. Vane osobine klime i karakteristike vegetacije
u svakoj od ove zone su navedene u tabeli 1.

Tabela 1. Pregled karakteristika bioma po klimatskim zonama

Naziv bioma Klimatska zona Vegetacija
I - Ekvatorijalna - uvijek vlana bez uvijek zelene tropske kine
Tropske kine ume sezonske promjene temperature ume
Tropske sezonske ume II - Tropska - ljeta topla i vlana, zime
savane suno razdoblje sezonske ume, savane
8
 III - Suptropska (suha pustinja) -
Suptropska pustinjska visoko sezonske suha klima
IV - Mediteranska - zime kina i suha
ume i ikare ljeta
V - Toplo umjerena - povremeni mraz
Umjerene kine ume esto sa obilnim padavinama ljeti pomalo osjetljive na mraz
Umjerene sezonske VI - Umjerena klima - sa zimskim
ume smrzavanjem
VII - Kontinentalna (hladne pustinje) -
Umjereni travnjaci, suha s toplimili vruim ljetima i
pustinje hladnim zimama
VIII - Borealna - niske temperature sa
Borealne ume hladnim ljetima i dugim zimama
IX - Polarna - vrlo kratka hladna ljeta
Tundra i duge vrlo hladne zime
pustinjska vegetacija uz znatno
izloene povrine
sklerofilne, na smrzavanje
osjetljive ume i ikare
umjerene zimzelene ume,
na smrzavanje otporne
listopadne ume
travnjaci i umjerene pustinje
uvijek zelene na mraz otporne
ume, tajge
uvijek zelena, niska vegetacija
bez uma koja raste na
permanetnim tlima

Vrijednosti temperature i oborina se koristi za definiranje klimatske zone i odgovarajuim

uvjetima vlage i hladnim stresom koji su posebno vane odrednice biljnog oblika. Na primjer, u
tropskim irinama, tropska zona se razlikuje od ekvatorijalne zone pojavom vodenog stresa
tokom izraenog sunog razdoblja. Suptropska zona, koja se pojavljuje u neto viim
geografskim irinama, je neprestano pod vodenim stresom. Tipine vrste vegetacije u ove tri
klimatske zone su zimzelene praume (ekvatorijalni), sezonske umue ili savana (tropska) i
pustinja (suptropska). Walter temelji podjelu prema klimu, a granice izmeu klimatskih zona
odgovaraju promjenama glavnih vegetacijskih vrsta.

1.4 Literatura:

Schultz, Jrgen (1995). The ecozones of the world. pp. 23. ISBN 3540582932.

Sims, Phillip L.; Singh, J.S. (July 1978). "The Structure and Function of Ten Western North
American Grasslands: III. Net Primary Production, Turnover and Efficiencies of Energy Capture
and Water Use". Journal of Ecology. British Ecological Society. 66 (2): 573
597. doi:10.2307/2259152.
Pomeroy, Lawrence R. and James J. Alberts, editors. Concepts of Ecosystem Ecology. New
York: Springer-Verlag, 1988.
http://home.deib.polimi.it/casagran/courses/ecologia/materiale/chap5_ricklefs_biomes.pdf

9
 2.Savane visoke trave
2.1 Uvod

Savana/sabana doslovno prevedeno bi znaila "iroka ravnica". U botanici, savana je skupni naziv
za zajednice visokih trava tropskog pojasa s izmjenom kinog i sunog godinjeg doba. Savane su
tropski tip zeljaste kserofitne vegetacije. Fiziognomski, a i po nekim drugim osobinama, dosta su
sline stepama.
Dok su tipine stepe iskljuivo zeljasta vegetacija, uopte bez drvea (sa izuzetkom prelazne
umske vegetacije), u savanama uvijek postoji drvee, mada je ono u njima razbacano i
prorjeeno. Moe se rei da je prisustvo drvea karakteristika tropske vegetacije, pa ak i zeljaste
kakva je savana.
Opstanak drveu omoguen je svakako povoljnim temperaturnim prilikama tokom itave godine,
dok hladan zimski period u stepskoj zoni to onemoguava. Druga osnovna razlika izmeu stepa i
savana lei u tome to je prekid vegetacije u stepi uslovljen hladnim zimskim periodom, a u savani
ljetnjim periodom sue.

2.2 Geografska rasprostranjenost i tipovi

Slika 4. Geografska rasprostranjenost savana na planeti Zemlji

Travnate oblasti nastaju tamo gdje ima kie, ali ne dovoljno da bi mogao da raste veliki broj
stabala. Ovi uslovi postoje na svim kontinentima , pa se travnate oblasti pojavljuju u mnogo
oblika, kako u tropskim tako i u umjerenijim podrujima. Ove oblasti takoe imaju mnogo
razliitih naziva.
10
U sjevernoj Americi se nazivaju prerije, u Junoj Americi su poznate kao pampasi, a u Evropi i
Aziji kao stepe. Tropske travnate oblasti istone Afrike i Australije zovu se savane, a u junoj
Africi su velt. Travnate oblasti u umjerenom pojasu obino se nalaze u takozvanim kinim
sjenkama. Na primjer, sjevernoamerike prerije nalaze se u kinoj sjenci stjenovitih planina.

Kina sjenka je podruje koje rijetko dobija kiu zato to vjetar koji je donosi mora najprije da
pree preko nekog planinskog lanca. Kako se vjetar die on hladi i puta kinu vodu na strani
izloenoj vjetru. Vjetar zatim nastavlja da pue niz stranu okrenutu od vjetra nosei mnogo
manje vode. Ako je vetar jako suh, onda to podruje postaje pustinja. Meutim, vjetar esto nosi
dovoljno vlage da omogui rast trave.

2.3 Klimatske odlike

U savanskim oblastima koliina padavina u toku godine je relativno velika (priblino 900-
1500mm), ali je bitno da je njihov raspored neravnomjeran, tako da u kinom periodu padne
najvea koliina tpadavina, dok je za vrijeme sunog perioda, koji traje 4-5 mjeseci, ona
minimalna. Tako npr. u oblasti brazilskih kamposa od ukupne godinje koliine padavina, koja
iznosi oko 1500mm, u sunom periodu (maj-august) padne samo 100mm; u savanama zapadne
Afrike od ukupno 1000mm godinje koliine, od juna do septembra (suni period) padne samo
100mm.

Slika 5. Prosjene temperature i padavine

11
2.4 Ekologija travnatih oblasti-biljni svijet

Glavna biljna hrana u travnatim oblastima, jeste, naravno, trava. Trava je neobina vrsta biljaka
zato to su njene take rasta blie zemlji nego vrhu stabljike, kao to je sluaj sa veinom drugih
biljaka. To znai da ona moe da nastavi da raste uprkos tome to njene sone vlasi pojedu
ivotinje koje pasu.

U ovim oblastima ive ivotinje koje pasu i one koje brste zato to tu grmlje esto raste. Kako
nema mnogo mjesta za skrivanje od predatora, ivotinje koje pasu grupiu se u krda. Na sreu,
trava i druga biljna hrana nalaze se praktino svuda, to znai da pripadnici ovih krda treba da se
takmie samo kada doe pitanje izbora partnera. To ih je dovelo, naroito mujake, do toga da
razvijaju fina oruja, kao rogove i kljove. ivotinje koje pasu ionako su velike zato to moraju da
preivljavaju na velikim obrocima tvrde trave koja je slabo hranjiva, dok ih je pritisak da se
meusobno takmie uinio jo veim.Kako nema drvea za skrivanje, manje ivotinje, kao to su
vjeverice i mrmoti, sklanjaju se pod zemlju u kompleksne rupe. Mnoge ivotinje, kao to su
krtice i slijepa kuad, prilagodile su se potpuno podezemnom nainu ivota.U savanama zeljasti
pokriva veinom nije potpuno zatvoren, tako da je crveno lateritno zemljite mjestimino
ogolieno. Dominiraju visoke trave (biljke veinom visoke 1 m, ponekad i do 3 m, pa i preko
toga), koje imaju mnoge kseromorfne osobine. Kod prisutnih dikotila listovi su takoer
kseromorfni (sitni, skleromorfni, a ponekad i sasvim redukovani). U afrikim savanama od trava
su najee vrste iz rodova Andropogon, Panicum, Chlora, a u J. Americi iz rodova Panicum,
Paspalum, Hymmachne, Andropogon i Aristida.

Za vegetaciju savana je vrlo karakteristino i specifino prisustvo prorijeenog drvea. Savansko

drvee je po pravilu nisko, vornovato, sa nepravilnim stablom. Meutim, nije rijetko ni visoko i
pravilno drvee, esto gorostasnih razmjera. U afrikim savanama je vrlo karakteristino drvo
baobab (Adasonia digitata), visoko do 25 m, sa neobino debelim stablom.Savansko drvee je
kseromorfne grae, ija je ekologija u izvjesnoj mjeri slina ekologiji drvea u Sredozemlju. Kod
drvea u savani postoji itav niz prilagoenosti za izdravanje sue. Osim septembra kada je
opta prilagoenost na suni period, kseromorfne prilagoenosti su npr. i perasti listovi sa
pokretnim liskama, tako da mogu zauzeti poloaj pri kome su najbolje zatieni od neposrednog
djelovanja sunevih zraka, kao i prisustvo pupoljaka sa zatitnim ljuspama.

Baobab ili hljebovac najkarakteristinije je drvo afrike savane. Stablo naraste do 25 metara,
ali su pojedina stabla visoka i do 45 metara. To neobino drvo najvei je biljni spremnik za vodu,
koji se sunom razdoblju prilagodio tako da u svom nabubrenom deblu pohranjuje i do 120 000
litara vode. Opseg debla iznosi ponekad preko 40 metara, a promjer oko 15 metara. Premda
neupotrebljiv za ogrjev, prava je tvornica hrane. Daje majmunov kruh, plod nalik na krastavac,
iz kojeg se cijedi ukusan sok. Sjemenke su jestive, a od mladog lia kuha se varivo. Od lia se
pripremaju i razni ljekoviti ajevi, dok kora slui kao sredstvo protiv malarije. Za veinu
savanskog drvea je vrlo karakteristina ambrelasta forma krune .

12
S obzirom da ambrelast oblik imaju vrste koje su predstavnici razliitih familija, jasno je da
ambrelasto drvee pripada ustvari jednoj odreenoj ivotnoj formi, uslovljenoj ekolokim
prilikama u savani. Moe se pretpostaviti da je ambrelast oblik krune prilagoenost na
mehaniko i isuujue dejstvo jakih vjetrova, tako da udare vazdunih talasa prima samo
periferija, uzana ivica krune. U afrikim savanama ambrelastu formu imaju mnoge vrste (npr.
Accacia spirogyra). Kao prilagoenost na suu moemo kod drvea spomenuti i veoma debelu
plutu na kori stabla i grana.
U australijskim savanama najkarakteristinije drvee je zastupljeno raznim vrstama eukaliptusa,
koji su tamo i dominantni. U savani bunovi su takoe kseromorfni. Kod njih je naroito
karakteristino da su im pozemni dijelovi daleko vie razvijeni nego nadzemni.

2.5 ivotinjski svijet

Osim raznovrsne flore, stepe i savane nastanjuju mnoge ivotinje. One su kao i biljke,
adaptirane na uslove koji vladaju u stanitu.
Savanama lutaju golema stada biljojeda: antilopa, gnuova i zebri. Meu njima su manje skupine
irafa, bivola, nosoroga i slonova. Pojedine vrste biljojeda hrane se na razliitim mjestima
smanjujui borbu za hranom. Tako irafe i slonovi dobivaju lie drvea, antilope i nosorozi
hrane se s grmlja razliitih visina, zebre i goveda pasu travu, a bradaviaste svinje ruju tlo u
potrazi za korijenjem.Biljem se hrane i nojevi, te mnogobrojni glodavci.Veliki broj biljojeda
privlai mesojede koji se njima hrane. Najmoniji meu njima su velike make lavovi, gepardi
i leopardi koje se nalaze na vrhu hranidbenog lanca. Ostatke ubijenih ili uginulih ivotinja trae
strvinari: hijene, akali, supovi i dr.

REKORDERI AFRIKE SAVANE

Afriki slon je najvea kopnena ivotinja. Moe biti teak do 7 tona, te doivjeti najveu
starost medu kopnenim sisavcima: 70 godina

Gepard je najbra kopnena ivotinja. Na kratkim prugama moe postii brzinu od 120 km/h.
irafa je najvia kopnena ivotinja. Njezina visina iznosi do 6 metara.

Afriki noj je najvea ptica na svijetu. Njegova visina iznosi 2,7 metara, a tei do 120 kg.
Nose i najvea jaja ( do 1,6 kg - kao 25 kokoja!)

Travnjaci savane omoguuju ivot vie od 20 vrsta biljojeda od crne antilope do

siune pigmejske antilope. Krda ravniarske divljai i njihove grabeljivce, ukljuujui i lavove,
progone strvinari kao to su hijene i supovi. Na ovim travnjacima ive i ptice
poput biserke i kljunoroca.irafe - mujaci dosiu visinu od 5,5m i imaju sposobnosti iz
velike udaljenosti uoe opasnost, a potom velikom brzinom mogu umaknuti. Ovo irafi
13
omoguava i da brsti listove akacije koji su izvan dosega veine ostalih savanskih ivotinja, pa
na svoju osnovnu hranu ima gotovo monopol.Jedna od najivotopisnijih ptica afrikih savana je
ptica sekretar sa svojim dugim nogama i perjastom krestom. Rijetko leti, vie voli hodati, i
koraajui kima glavom. Napada zmije i njihovo tijelo pokriva rairenim krilima da bi se zatitio
od otrovnih ugriza i istovremeno ih nasmrt izudarao nogama.

Lav je glavni grabeljivac afrike savane. Lavice love zajedno, vrebajui na velike ivotinje kao
to su bivoli, zebre i gnuovi.Zebre obino ive u skupinama od 5 do 20 ivotinja, no za sune
sezone mogu se okupiti u krdima od vie stotina ivotinja, radi zatite od grabeljivca kao to su
lavovi. enke se brane ritanjem nogama i kopitama. Zebre se hrane tvrdim vrhovima trave.

Sve vea naseljenost opasnost je za ouvanje krhke prirodne ravnotee u savanama. Za prehranu
sve brojnijeg domaeg stanovnitva, savane se sve vie pretvaraju u oranice, gdje se uzgajaju
itarice (ria, kukuruz, penica). Uvoenjem plantane poljoprivrede, odnosno uzgajanjem samo
jedne kulture, osiromauje se tlo i oduzima stanite ivotinjama. Pretjerana ispaa, a poglavito
obrada zemlje, mogu unititi tlo. U rubnim podrujima prema pustinjama, zbog nepaljiva
gospodarenja, pojaana je dezertifikacija - proces irenja pustinja i polupustinja na tetu savana.
Pojedine afrike zemlje (npr. Kenija i Tanzanija) shvatile su da je potrebno sauvati savane, a da
ujedno bogatstvo biljnog i ivotinjskog svijeta moe privui brojne turiste i biti znaajan izvor
prihoda.

2.6 Krivolov

Populacija slonova u afrikim savanama, odnosno u 18 zemalja, iznosi 352.271. U Africi je prije
europske kolonizacije bilo 20 miliona slonova, a jo 70-ih godina prolog stoljea bilo ih je
milion. Broj slonova pada zbog gubika stanita i dolaska u doticaj s ljudima, ali krivolov je
daleko najvei razlog. Eksplozija krivolova krenula je 2005. godine otkada se godinje ubija 30
hiljada slonova. Populacija afrikih slonova trenutno se smanjuje za osam posto godinje.
Broj lavova u divljini na zapadu Afrike doivio je "katastrofalan kolaps", poto je u regionu
ostalo samo oko 400 ivotinja.Analiza iz 2005. godine pokazala je da su ove velike make
ivjele u 21 razliitom zatienom stanitu, ali je nova studija pokazala da one danas ive u samo
etiri stanita.U izvjetaju se navodi da se lavovi danas kreu na samo 1,1 odsto teritorije koju su
nekada koristili u zapadnoj Africi.Vei dio njihovih stanita pretvoren je u poljoprivredno
zemljite.Rezultati istraivanja su okantni i ispostavilo se da veina zatienih parkova postoji
samo na papiru, poto nemaju administraciju koja bi raspolagala budetom, niti renderske
patrole.

Da nije zoolokih vrtova/parkova/rezervata mnoge ivotinjske vrste ve odavno bi izumrle.

Jedan od primjera su nosorozi. Osamdeset posto populacije ivi u Junoj Africi. Najvea
prijetnja su im krivolovci. Unato vojsci koja uva rezervate krivolovci su prole godine ubili
1004 nosoroga. Usporedbe radi prije samo sedam godina na godinjoj razini ubijeno je njih -
14
13. Od 630 nosoroga koliko ih je ubijeno u 2014. godini ak 408 njih ubijeno je u junoafrikom
nacionalnom parku Krugeru.

2.7 Literatura:

https://hr.wikipedia.org/wiki/Tropski_i_suptropski_travnjaci,_savane_i_%C5%A1ikare

https://hr.wikipedia.org/wiki/Fauna_Afrike

https://www.gapyear.com/articles/121051/illegal-poaching-in-africa

https://www.savetherhino.org/rhino_info/poaching_statistics

https://www.worldwildlife.org/threats/illegal-wildlife-trade

15
3.Pustinje
3.1 Uvod

Pustinja je podruje koje zbog velike oskudice vlage nema razvijenog vegetacijskog pokrova.
Iako su pustinje poznate po slaboj prisutnosti ivota, one zapravo pruaju utoite mnogim ivim
biima koja obino ostaju sakrivena (posebno tokom dana) kako bi sauvala vlagu. Priblino
jednu treinu Zemljinog kopna ine pustinje.
Pustinjski krajolici imaju neka zajednika obiljeja. Pustinjsko je tlo esto sastavljeno veinom
od pijeska, pa mogu biti prisutne i pjeane dine. Izgledi stjenovitog terena su tipini i
odraavaju minimalan razvoj tla te razasutost vegetacije. Najnii dijelovi zemlje mogu biti
ravnice pokrivene velikom koliinom soli. Eolski (djelovanjem vjetra) procesi su glavni faktori u
oblikovanju pustinjskih krajolika.
Pustinje ponekad sadre vrijedna leita minerala koja su se oblikovala u aridnoj okolini ili su
bila izloena eroziji. Budui da su pustinje suha podruja, one su idealna mjesta za ouvanje
fosila i ljudskih rukotvorina. Nalazi se u suhoj klimi.

Postoji dosta podijela pustinja. Openito, pustinje se dijele na pjeskovite i kamene pustinje.
Pustinje se takoer svrstavaju po svojem geografskom poloaju i prevladavajuem vremenskom
podneblju na pustinje pasatnih vjetrova, pustinje umjerenih irina, pustinje kine sjene, obalne,
monsunske i polarne pustinje. Nekadanje pustinje koje se danas nalaze u nearidnim okolinama
nazivaju se paleopustinje, dok se ekstraterestrike pustinje nalaze na drugim planetima.

Iako je uproeno miljenje da su pustinje samo topla podruja, to nije tako. Postoji nekoliko
hladnih pustinja na svijetu. Jedna od njih je pustinja Gobi u Aziji koja se nalazi izvan tropskog
podruja i na velikoj nadmorskoj visini od 2000m. To podruje je suho jer se nalazi daleko od
mora, a planine ga zaklanjaju od kie. Vjetrovi koji puu sa jugozapada skupljaju vlagu prelazei
preko Indijskog okeana. Kada se uzdignu iznad Himalaja, vjetrovi se hlade,a vlaga se kondenzira
i pada u obliku kie. Kada vjetrovi stignu do pustinje Gobi, ve su izgubili svu vlagu i puu
hladni i suhi preko pustih visoravni sjeverne Kine i Mongolije.

3.2 Obiljeja pustinja

Pijesak pokriva samo oko 20 posto Zemljinih pustinja. Veina pijeska nalazi se u pjeanim
pokrivaima i pjeanim morima (ogromna podruja valovitih dina koje nalikuju na morske
valove "smrznute" u trenutku vremena).
Oko 99% pustinjskih povrina su ravnice gdje je eolska deflacija (odnoenje vjetrom zrnastog
materijala) izloila slobodan ljunak koji se sastoji od malog kamenja s povremenim
krupnijim ljunkom.

16
Preostale povrine aridnih zemalja sastavljene su od izloenih izbijanja kamene podloge,
pustinjskih tala i fluvijalnih taloenja koje ukljuuju aluvijalne lepeze, slanjae,
pustinjska jezera i oaze. Oaze su ivotom bogati prostori u kojima se voda
doprema izvorima, bunarima ili navodnjavanjem. Najee nastaju vjetakim putem. One su
esto jedina mjesta u pustinjama koja podravaju usjeve i stalno nastanjivanje.

3.3 Kako nastaju pustinje

Pustinjska podruja nastaju zbog globalnog kretanja zraka. Vrui zrak die se nad ekvatorom i
gubi najvei dio vlage u obliku kie. Potom krene ili prema sjeveru ili prema jugu i sputa se,
pritom stvarajui podruja visokog pritiska. Iz podruja visokog pritiska puu vrui, suhi vjetrovi
koji pre pejzae (krajobraze) i nose pijesak i prainu u gustim pjeanim olujama. Vjetar koji
nosi pijesak snano je abrazivno sredstvo. Vjetar nosi najvei dio pijeska uz tlo, pa zbog toga
velike stijene udara blie podnoju tako da na kraju ostaju stajati na tankim, erodiranim
vratovima. Pjeane oluje, izmjene vruine i hladnoe te povremeni prolomi oblaka stvaraju
najpustija podruja na svijetu.

3.4 Temperatura i padavine

Podaci o padavinama su varljivi i nije ih lahko definisati. Kia moe padati tek jednom u
nekoliko godina, a esto je pojavljuje kao veliki pljusak. Prosjek padavina u toku jedne godine je
oko 150 milimetara.
Temperature mogu tokom jednog dana dramatino narasti i pasti. Danju sunce udara sa potpunog
vedrog neba i temperatura naraste i do 60 stepeni C. Nou se vrui zrak podie uvis, jer nema
oblaka koji bi ga zadrali, a temperatura moe pasti i ispod nule. Najbolji prikaz toga su stijene
koje se tokom dana pre na suncu, a zatim se naglo ohlade te popucaju poput tanjira.

3.5 Voda u pustinji

Kia u pustinjama pada povremeno, a pustinjske su oluje esto silovite. U Sahari je izmjereno da
je jednom palo 44 milimetara kie u vremenu od 3 sata. Velike saharske oluje mogu donijeti 1
milimetar po minuti. Obino se suhi rijeni tokovi, nazvani arroyo ili vadi, mogu brzo napuniti
nakon obilnih kia, pa nastale bujice ine ta korita opasnima. Koliko su korita opasna, govori i
injenica da su se ljudi znali utopiti u pustinjama prelazei vadije ili dok su kampirali u njima. U
pustinjama se nakuplja so i to tako to se bujice i rijeke slijevaju u unutranjost sa veih
nadmorskih visina i zavravaju u plitkim jezerima iz kojih isparava voda te je so vidljiva golim
okom i moe se taloiti godinama.

17
3.6 Pustinjska tla

Tla oblikovana u aridnim podnebljima preteno su mineralna (klasificirana kao aridisoli) s malim
organskim sadrajem poput soli. Uzastopna akumulacija vode u nekim tlima uzrokuje stvaranje
razliitih slanih slojeva. Kalcijev karbonat koji se taloi otapanjem moe povezati pijesak i
ljunak u tvrde slojeve nazvane "kalcret" koji oblikuju slojeve debele i do 50 metara. Kalie je
sloj crvenkasto-smee do bijele boje koji se nalazi u mnogim pustinjskim tlima. Kalie se obino
pojavljuje u obliku okruglih naslaga ili kao prevlaka na mineralnim zrnima oblikovanim
sloenom interakcijom vode i ugljen dioksida kojeg oslobaaju korijenje biljaka ili raspadajui
organski materijal.

3.7 Pustinjska rua

Pustinjska rua je svima poznata jo kao i pjeana rua, a opisuje njeni i osjetljivi pjeani
fenomen svjetlo ute boje, koji nastaje mijeanjem i kristalizacijom minerala gipsa i barita s
pustinjskim pijeskom. Kada voda ispari na sunim pjeskovitim mjestima, najee nakon kratkih
kia, pod utjecajem pustinjske rue vjetrova, formiraju se nepravilni oblici pod nazivom
pustinjska rua. S obzirom na to da se prilkom stvaranja ovog prirodnog fenomena, zrna
pijeska zatoe u gipsu, svaka pjeana rua izgleda drugaije. To nije jedini nain
kako pustinjska rua nastaje. Ona se u prirodi pod utjecajem slane vode moe pojaviti kao kristal
od kalcija i soli. Ovaj nain formiranja pustinjeske rue deava se ispod razine slanog jezera u
Tunisu, na dubinama od pola do tri metra. Pustinjske rue se uvijek mogu pronai u raznovrsnim
oblicima i veliinama. Ponekad to bude samo jedan mali primjerak rue, a ponekad vei komad
od nekoliko kilograma. Ona e strpljivo ekati u pustinji bez obzira na vremenske prilike, bilo da
je rije o pustinjskim olujama, ekstremnim vruinama ili rijetkoj i neoekivanoj kii. Za sve
ljubitelje prirode ali i znanstvenike koji poslom ili znatieljom ulaze u saharsku pustinju, ovo je
idealan fenomen za istraivanje. Specifino je da pustinjska rua neutralizira svu negativnu
energiju iz prostora. Poboljava razmiljanje i mentalnu percepciju te ponekad otklanja
energetske blokade i pomae kod ublaavanja epileptinih napada.

3.8 Vegetacija

Veina pustinjskih biljaka su kserofiti, tj. podnose suu i slanost,a u njih spadaju sukulentne
biljke, geofite, sklerofite i druge sline biljke. Neke biljke pohranjuju vodu u svojim listovima,
korijenju i stabljikama. Druge pustinjske biljke imaju dugo cjevasto korijenje koje prodire kroz
vodenu plohu, uvruje tlo i kontrolira eroziju. Stabljike i listovi nekih biljaka smanjuju brzinu
pjeanih vjetrova te tite tlo od erozije. Za pustinje je tipino da imaju biljni pokriva koji je
razasut i veoma razliit.
Sonorska pustinja na amerikom jugozapadu ima najsloeniju pustinjsku vegetaciju na Zemlji.
Veliki saguaro kaktusi pruaju utoite za pustinjske ptice te imaju ulogu pustinjskih "stabala".
18
Saguaro raste polagano ali moe doivjeti 200 godina. Kada su stari 9 godina, visoki su oko 15
centimetara. Nakon 75 godina kaktusi razvijaju svoje prve grane. Kada su potpuno narasli,
saguaro kaktusi doseu visinu od 15 metara i teinu od 10 tona. Veliki broj saguaro kaktusa
nalazi se u Sonorskoj pustinji te pojaavaju opi dojam pustinja kao kaktusom bogatih zemalja.
Saguaro kaktusi pomou votanih i rebrastih stabljika zadravaju vodu i pokriveni su otrim
bodljama koje odbijaju ivotinje da ne kradu njegove dragocjene rezerve vode, a debela kora
pomae u speavanju isparavanja.
Iako se za kaktuse esto misli da su karakteristine pustinjske biljke, postoje i druge vrste biljaka
koje su se dobro prilagodile aridnoj okolini. U te se biljke ubrajaju porodica graka i suncokreta.
Hladne pustinje kao dominantnu vegetaciju imaju trave i grmlje.

U svjeini noi pustinjske biljke diu kroz mikroskopske pore kako bi sauvale rezerve vode.
Porama unose i ugljen dioksid koji je potreban biljkama za fotosintezu,a istovremeno one
isputaju kisik, a sa kisikom izlazi i dragocjena vodena para. Za pustinjske biljke, gubljenje vode
moe imati katastrofalne posljedice. Stoga, umjesto da pore otvaraju danju, one ih otvaraju
nou,kada svjei zrak odrava gubitak vode na minimumu. Kao i ostale biljke, fotosintezu vre
danju, ali to ine sa vrsto stisnutim porama.

U potrazi za vodom pustinjske biljke prodiru do velikih dubina. Maleno pustinjsko drvo Prosopis
juliflora u Sj.Americi ima korijenje koje je deset do petnaest puta due od njegova stabla i moe
rasti do 50m dubine.

Od malobrojnog drvea u pustinji najudnije je iskrivljeno drvo Idria columnaris sa grmolikim

vrhom. Nakon kie drvo dobija sitne listove koje odbacuje kada vrijeme ponovo postane suho.
Raste iz pukotina izmeu kamenja.

3.9 ivotinjski svijet

Mnoge pustinjske ivotinje, kao to su zmije, lisice te nekoliko vrsta aba, slijede slian obrazac
kao i biljke. Izlaze na povrinu samo u toku i poslije kia, radije ostajui vlane pod zemljom za
vrijeme vrelih i suhih dijelova godine. Svaka ivotinja ima posebne prilagodbe kako preivlja
ekstremno visoke temperature.

Pustinjski brod, kako nazivaju kamilu, moe se lagano kretati po pijesku, ali treba vodu za
pie.Kada dehidrirana kamila naie na vodu, moe popiti i do 57 litara odjednom. Voda sama
nee odrati kamilu u ivotu, pa ona ima i zalihe hrane za ta slui grba, koja sadri najvie masti
od svih hranjivih materija.

Afrika lisica ivi u vrelini Sahare. Njene velike ui ispunjene su krvnim sudovima i slue za
skidanje tjelesne temperature.
Rogati avo je guter prikladnog imena zbog bodlji na tijelu. Rogatim davolima je potrebna
ovakva odbrana zato to ive na otvorenom da bi lovili mrave, gdje ih vrebaju mnogi predatori.

19
Ovaj guter jarkih boja, jedan je od samo dviju otrovnih vrsta gutera na svijetu. Njegov debeli
rep je kombinacija zaliha hrane i vode.

Saharska rogata ljutica je vrsta zmije koja obitava na pustinjskim terenima. Ova zmija ima kratka
ispupenja iznad oiju. Ti rogovi djeluju poput suncobrana kad zmija izae na jako osunan
prostor. Da bi se zatitila od sunca, ukopava se u pijesak, tako da joj je samo glava izloena
suncu, te je ovjek ne vidi golim okom zbog iste boje pijeska i njenog tijela.

3.10 Najvee pustinje svijeta

Slika 6. Najvee pustinje svijeta

3.10.1 Pustinja Gobi

Pustinja Gobi se nalazi u sredinjoj Aziji (podruje Kine i Mongolije). Povrina joj je1.295 000
km2 i najsjevernija je pustinja na svijetu. Okruena je gorjem Altaj i mongolskim ravnicama i
stepama na sjeveru, Tibetom na jugozapadu i sjevernokineskom nizinom na jugoistoku Gobi je
hladna pustinja (tragovi snijega na vrhovima dina). Temperature zimi idu i do -40C, a ljeti rastu
i do 50C. Gobi je mjesto otkria mnogih fosila (jaja dinosaura).

3.10.2 Pustinja Takla Makan (Ue, a ne izae)

Smjetena je u sredinjoj Aziji (Tarimska zavala) izmeu mladih nabranih gorja Kven Luna na
jugu, Tian ana na sjeveru i Pamira na zapadu. Povrina joj je 270 000 km2 i veoma je udaljena
od mora. Karakterie je pojava reljefne zatvorenosti - visoke planine uzrokuju skretanje zranih
masa pa pada vrlo malo padavina. Naseljava je malobrojno nomadsko stanovnitvo uz rubne
dijelove pustinje.

3.10.3 Pustinja Namib

Na lokalnom nama jeziku znai ogromno. Smatra se najstarijom pustinjom na svijetu (80
miliona godina). Smjetena je u jugozapadnoj Africi sa povrinom od 50 000 km2. Prua se 1
20
600 km uz obalu Atlantskog okeana. Gotovo je u potpunosti neplodna i u njoj postoje
privremena naselja.

3.10.4 Pustinja Kalahari

Kalahari je pustinja u junoj Africi. Povrina joj je oko 900,000 km i prostire se na veem
djelu Bocvane i dijelovima Namibije i Junoafrike Republike. Jedina rijeka koja prolazi
pustinjom je Okavango, koja tee prema sjeverozapadu, sa bogatim biljnim svijetom. Pustinja
je bogata ugljenom i uranijem i jedan je od najveih rudnika dijamanata u svijetu koji se nalazi u
Orapi , u sjeveroistonom djelu pustinje.

3.10.5 Velika Viktorijina pustinja

Nalazi se u junom dijelu sredinje Australije. Dobila je ime u ast britanske kraljice Viktorije.
Jedno je od podruja sa najmanjom koliinom padavina godinje. Pjeane dine u ovoj pustinji
su u obliku polumjesec.

3.10.6 Pustinja Atakama

Atakama je najsunija pustinja na svijetu. Smjetena je du obale ilea, a njen veliki dio se
protee preko Anda i ima veliku nadmorsku visinu. Atakama je hladna pustinja s prosjenom
dnevnom temperaturom 0C do 25C. U nekim njenim dijelovima nikada nije padala kia, a na
veim nadmorskim visinama ponekad pada snijeg.

3.10.7 Pustinja Sahara

Sahara je najvea vrua pustinja na Zemlji te trea najvea (nakon Antarktike i Arktike
pustinje), povrine preko 9.100.000 km koja se nalazi u Sjevernoj Africi. Njeno ime, Sahara , je
latinizirani oblik arapske rijei pustinja. Nalazi se izmeu Saharskog Atlasa i Sredozemnog mora
na sjeveru, Crvenog mora na istoku, sudanskih stepa na jugu i Atlantskog okeana na sjeveru. Od
sjevera prema jugu je iroka 2000 km, a od istoka prema zapadu 5000 km. Sahara, onakva kakva
je danas, postoji preko 3,5 hiljade godina. Iako se Sahara naziva okeanom pijeska, samo je
20% njene povrine pokriveno pijeskom; ostalo su gole stijene, ljunak, praina i dr. materijal te
slane i sline povrine. Najvei utjecaj na formiranje povrine imaju vrlo velike dnevne i none
temperaturne razlike, koje uzrokuju i raspadanje kamenja, te vjetar, koji odnoenjem praine i
pijeska mjestimino ostavlja golu kamenu podlogu. Neki znanstvenici smatraju kako se juni rub
Sahare, poznat pod nazivom Sahel, pomie za 15 km na godinu.

3.11 Pritisci na pustinjske biome

Nastanak pustinja, odnosno njihov rast moe se pripisati i nainu na koji se ljudi odnose prema
okolini. Sjea uma i ikara kako bi se dobile obradive povrine, zemlju moe izloiti razornom
utjecaju erozije. Takva erozija tla dogaa se na rubnim dijelovima Sahare, gdje se travnate
povrine sa vrlo loom zemljom kre kako bi se posadile itarice.

21
Formiranje gradova, odnosno irenje gradova unutar pustinja, pogotovo na Arapskom poluotoku,
ima za posljedicu unitavanje prirodnih stanita biljaka i ivotinja koje se tim postupkom dovode
do potpunog istrebljenja i nestanka.

Pustinjski biomi su stanita velikog broja biljnih i ivotinjskih vrsta. Mnoge ivotinjske vrste,
kao to su prugasta hijena, akal i jazavac su u ovom podruju izumrle vrste prvenstveno zbog
lova, ljudskih aktivnosti i unitavanje njihovih stanita.
U dijelu afrikih drava padom kolonijalizma i uspostavljanjem neprirodnih granica nastupili su
problemi kada su nasilno prekidane trase stoljetnih migracija stoara. Do stvaranja tih politikih
prepreka oni su pratili smjene vegetacije sa izmjenom kinih i sunih razdoblja i na taj se nain
prilagoavali prirodnim uvjetima u okoliu koji su stoci osiguravali hranu i vodu. Zbog zabrane
prelaska dravnih granica oni su prisiljeni zadravati se na manjem prostoru kojeg gaenjem i
pretjeranom ispaom iscrpljuju do stupnja neplodnosti tla. Pojaano gaenje tla od strane brojne
stoke koja se zadrava na ogranienom podruju zbog zbijanja estica tla smanjuje njegov
kapacitet za vodu. U povrinskom dijelu zbog toga jaa suenje tla te nastaje deblji prainasti sloj
kojeg sa lakoom odnosi vjetar (eolska erozija). Iz tako oslabljenog tla stoka pri ispai lake upa
i korijenski sistem biljke ime vrstoa jo vie slabi, a podlonost eroziji jaa.

Globalno zagrijavanje poveava i ovako preveliku suu. Prisutna je velika koliina poara usljed
visokih temperatura ime se mijenjaju pustinjski krajolici, a najvie posljedice trpe spororastua
drvea i grmovi.

Navodnjavanja koja se koriste u poljoprivredne svrhe mogu poveati razinu soli u zemljitu to
postaje nepovoljno za biljke i ivotinje. Kalijum cijanid, koji se koristi pri eksploataciji minerala
u rudnicima moe otrovati ivotinje. Off road vozila (dipovi, kamioni) isputanjem nafte i plina
uzrokuju nepopravljivu tetu za biodiverzitet.

3.12 Literatura:

https://hr.wikipedia.org/wiki/Pustinja
http://www.putokaz.me/10-naj/644-10-najvecih-pustinja-na-svijetu

http://www.nationalgeographic.com/environment/habitats/desert-threats/
http://www.defenders.org/desert/threats

http://www.nationalgeographic.com/environment/habitats/deserts/
1000 uda prirode (1000 Wonders of Nature) (2006) Mladinska knjiga Sarajevo
Sva uda svijeta (2007) Mladinska knjiga Sarajevo

22
4. Mediteranske ume i ikare
4.1 Uvod

uma je sloeni ekosistem u kojem je drvee dominantan oblik ivota. ume se javljaju u
oblastima u kojima je temperatura u najtoplijim mesecima iznad 10 C, a godinje padavine
preko 200 mm. Mogu da se razviju u razliitim uslovima, a vrsta zemljita kao i biljni i
ivotinjski svet zavise od uslova ivotne sredine. uma je najefikasniji ekosistem u prirodi, sa
visokim nivoom fotosinteze koja utie na biljni i ivotinjski svet, koji su spojeni u veoma sloen
organski odnos.
Mediteranske ume to su ume sa drveem iji su listovi preko cele godine koasti i zimzeleni
(hrast crnika, hrast plutnjak, masline), koji dobro odolevaju letnjoj sui. Naziv su dobile po tome
to su to karakteristine ume mediteranskog podruja, ali takve ume postoje i na jugu Afrike i
na srednjim geografskim irinama istonih obala Severne i June Amerike. U njima ive kunii,
risovi, sokolovi i druge ivotinje.
ikara je degradacijski stadij uma. Zbog nepovoljnih uvjeta kao to su: bura, kisele kie,
negativno djelovanje ovjeka i ivotinja dolazi do degradacije uma. U kontinentalnim
krajevima, uma degradira u ikaru, a u mediteranskim krajevima u makiju i garig.
Mediteranske ume i makije su biom s umjerenom klimom, kojeg karakteriziraju suha ljeta i
kiovite zime. Ljeto je obino vrue, ali moe biti prohladno na obalama nekih mora, kao
blizu San Franciscoa, jer je more tu hladno. Zime su obino umjerene do prohladne na obalnim
mjestima, a mogu biti hladne u mjestima udaljenijim od mora ili na veim visinama.

4.1.1 Geografski poloaj

Eko-regije mediteranskih uma i makije postoje na pet mjesta na svijetu: oko Sredozemnog
mora, u Kaliforniji, u centralnom ileu, na jugozapadu Australije i u Western Capeu u Junoj
Africi.
Mediteranske ume i ikare su biom s umjerenom klimom, kojeg karakteriziraju suha ljeta i
kiovite zime. Ljeto je obino vrue, ali moe biti prohladno na obalama nekih mora, kao blizu
San Franciscoa, jer je more tu hladno. Zime su obino umjerene do prohladne na obalnim
mjestima, a mogu biti hladne u mjestima udaljenijim od mora ili na veim visinama.

4.2 Raznolikost

Biljke koje su prilagoene ovom biomu imaju tendenciju da budu manje od jednog metra visoke,
i relativno grmolikog izgleda. One imaju mnoge karakteristike pustinjskih biljaka - prilagodbe u
preivljavanju vruih i suhih ljeta.

23
Viegodinji oblici imaju tendenciju da imaju zimzeleno lie, a listovi su esto mali. Odgovor
moe biti u tome sto su stome sakrivene meu brojnim dlaicama (trihomima) na dnu, konkavne
strane lista. Na taj nacin je stoma zatiena od vrelog sunca.

Mnoge biljke sadre brojne hemikalije kao terpentin.

Mnoge vrste su otporne na poare, bilo po osnovu podzemnih korijenja ili debelie teke kore.

Ove regije su dom velikom broju vrsta i mogu se sastojati od mnogih stanita. Tipovi vegetacije
variraju od uma, do savana, makija i travnjaka; esti su "mozaini" krajolici, kod kojih se razni
tipovi vegetacije izmjenjuju ovisno o zemljitu, topografiji, izloenosti vjetru i suncu, kao i
poarima. Veliki dio drvenastih biljaka iz regija sa mediteranskom klimom su sklerofilne, to
znai "tvrdolisno" na grkom. Sklerofilne biljke uglavnom imaju maleno, tamno lie pokriveno
voskastim vanjskim slojem kako bi odralo vlanost tijekom sunih ljetnih mjeseci.

Sve ove regije su vrlo raznolike i sveukupno sadre 10% svih vrsta biljaka na Zemlji.
Fitogeografi smatraju finbos (ikare u Junoj Africi) odvojenim kraljevstvom biljaka jer je 68%
od 8600 vaskularnih biljaka zbijenih na tih 90 000 km2 endemino i vrlo razliito na nekoliko
taksonomskih nivoa.
to se tie gustoe naseljenosti raznih vrsta, ovo je ekvivalent oko 40% biljnih vrsta iz SAD-a i
Kanade zajedno na podruju veliine drave Maine. Finbos i ikare jugozapadne Australije imaju
floru koja je znaajno raznolikija nego u drugim ekoregijama, iako je bilo koja mediteranska
makija opet bogatija u vrstama i endemima u odnosu na druge regije u kojima uope nema uma.
Ekoregion Kalifornije ukljuuje veliki izbor biljnih zajednica, ukljuujui i panjake I
crnogorine ume.

Od biljnih vrsta zastupljene su: (Pinus sabiniana), (Quercus dumosa), (Aesculus Californica),
rijetki empres (Cupressus goveniana), rijetki Monterey empres (Cupressus macrocarp), i
bogatstvo endemskih biljnih vrsta, ukljuujui i izuzetno rijetke biljne vrste (Dudlea densiflora),
Catalina mahagonija (Cercocarpus traskiae), te kalifornijski najljepi dragulj-cvijet
(Streptanthus albidus ssp. Peramoenus).

Ovo biom je zanimljiv po tome, to je slian pustinji, veina ivotinja su male i / ili none.
Velike ivotinje jednostavno ne mogu stajati na vrelini dana u mnogim od tih lokacija.
Na podrucju Kalifornije vrste ukljuuju; California gnatcatcher, Polioptila Californica,Calypte
costae.

Rogate gutere (Phrynosoma coronatum), i ruiasti boa (Lichanura trivirgata).

Heermanov kengur -pacov (Dipodomys heermanni)

Jo jedan znaajan insekata stanovnik ovog ekoregiona je kina buba (Plecoma sp.)

24
4.2.1 Glavne biljne zajednice u ovom biomu
ume: Mediteranske ume se uglavnom sastoje od irokolisnog drvea poput hrastova i
mjeovitih sklerofilnih uma Kalifornije i Sredozemlja, od uma Eucalyptusa na jugozapadu
Australije i od uma Nothofagusa u centralnom ileu. ume se obino nalaze u riparianskim
zonama gdje dobijaju vie vode ljeti. Zimzelene ume se takoer mogu nai. ume bora i hrasta
su uobiajene u Kaliforniji.

Manje ume: umarci hrasta su karakteristini za Sredozemlje i Kaliforniju, zajedno sa manjim

umama bora i, u Kaliforniji, umarcima oraha.
Savana i travnjaci: Travnjaci u Centralnoj dolini u Kaliforniji su najvea travnata mediteranska
eko-regija, ali su oni veinom iskoriteni za agrikulturu. Tu se ponegdje mogu nai i maleni
umarci hrasta, oraha i bora.
Makija: Makije su gutari zimzelenih sklerofilnih grmova i manjeg drvea, koji se zovu
"chaparral" (Kalifornija), "matorral" (ile i juna panjolska), "maquis" (Francuska i drugdje u
Sredozemlju), "macchia" (Italija, a odatle potie i hrvatski naziv - makija), "finbos" (Juna
Afrika) i "kwongan" (jugozapadna Australija). Na nekim mjestima, makije su glavni oblik
vegetacije, a drugdje nastaju degradacijom bivih uma sjeom, ispaom ili poarom.

4.3 Vatra kao ekoloki faktor

Vatra, i prirodna i izazvana od strane ljudi, igra veliku ulogu u oblikovanju ekologije
mediteranskih eko-regija. Zbog suhih i vruih ljeta veina ovih regija je sklona poarima, a
ponekada se deavaju poari izazvani udarom munje. Mnoge biljke su pirofiti, tj. otporne na ili
ak ovisne o vatri za reprodukciju, recikliranje hranjivih tvari i odbacivanje mrtve ili stare
vegetacije. Domorodci su i u australskoj i kalifornijskoj mediteranskoj eko-regiji ekstenzivno
koristili vatru kako bi unitili drvee i grmlje i tako napravili prostora za travu i slinu vegetaciju
koja je mogla odravati divlja i korisne biljke. Biljne zajednice u ovim podrujima su se
prilagodile estim poarima koje su ljudi izazvali i pirofitne biljke su postajale ee i otpornije
na vatru, dok su manje prilagoene biljke nestale. Nakon kolonizacije ovih regija od strane
Europljana, poari su postali rjei, to je izazvalo neke neeljene posljedice u ovim eko-
regijama; odbaeno gorivo se skupljalo u ekosistemu, pa su poari bili vie unitavajui nego
inae, a neke vrste ovisne o vatri su sada ugroene. Europske makije su takoer oblikovane
antropogenskim poarima, koji su povijesno povezani sa uzgojem ovaca i koza.

4.4 Mediteranske ume BiH

Geoloku podlogu na stanitima ekosistema ovog pejzaa ine jedri mezozojski krenjaci.
Zemljita su mediteranske crvenice (terra rosa), mediteranska smea zemljita (kalkokambisol) i
organomineralne crnice i rendzine. Na zaravnjenim terenima u depresijama razvijena su duboka
ilimerizovana tla.

25
Mediteranski pejza ine:
Ekosistemi uma ikara i ibljaka

Ekosistemi gariga (mediteranskih bunova)

Ekosistemi mediteranskih kamenjara i livada

Ekosistemi gariga (mediteranskih bunova)

Ekosistemi pukotina stijena i sipara

Ekosistemi u priobalnom pojasu mora

Ekosistemi urbanih i ruralnih stanita

Bosanskom Jadranskom provincijom, onosno Mediteranskom regijom zastupljena je tvrdolisna

zimzelena uma esvine (Orno-Quercetum illicis). Vrste koje imaju dominantnu ulogu u ovoj
vegetaciji su: Quercus illex, Quercus cooccifera, Phyllirea latifolia, Vinurnum tinus, Myrtus
communis, Lauris nobilis, Arbutus unedo, Lonicera implexa itd.
S obzirom da je klimatogena uma du cijele nae obale degradirana od strane ovjeka, nju danas
zamjenjuju niske ikare koje nazivamo makijama ili jo nie ikare sa flekama kamenjara koje
nazivamo garizima. Pri najveem stepenu degradacije razvijaju se kamenjarski panjaci ili u
ekstremnom smislu vegetacija eumediteranskih krenjakih sipara ili stijena.
Makije su zajednice sa gotovo svim elementima klimatogenih eumediteranskih uma esvine, pa
ih ubrajamo u istu zajednicu koja se naziva Orno-Quercetum illicis. Ova vegetacija predstavlja
ostatke primarne vegetacije nekad bujnih uma esvine. Najrazvijenije sastojine ovih zajednica,
koje su jo uvijek izuzetno dobro ouvane prisutne su na poluotoku Kleku. Od vrsta dominiraju
mediterasnki lijani kao to su veprina, broika i kotrika koje na pojedinim mejstima obrazuju
gusto sklopljene i neprohodne zajednice. Jo 1950. godine ovo podruje je proglaeno
rezervatom mediteranske flore i faune. I danas ima izuzetan udio u ouvanju ukupnog
circummediteranskog ivog svijeta, zbog ega je oznaeno mediteranskim arboretumom
(mediteranetumom).

Mediteranski garizi su niske ikare u kojima nalazimo u izobilju niske grmove iz rodova Erica i
Cistus. U ovim razvojnim fazama mediteranske vegetacije glavni producenti organske materije
su: Cistus villosus, Erica arborea, Cistus salviefolius, Erica verticillata, Erica multiflora,
Juniperus oxycedrus, Juniperus phaenicea, Rosmarinus officinalis i druge
Mediteranske kamenjare najee imaju izgled polupustinja. Pokrovnost po metru kvadratnom
pada ispod 50 %, a visina vegetacije se u prosjeku kree oko 15 cm. Glavni producenti
eumediteranskih kamenjara su iz rodova: Chrysopogon, Cymbopogon, Andropogon,
Brachipodium, Bromus, Koeleria, Festuca, Stipa itd., pa se po ovome ova vegetacija pribliava
vegetaciji polupustinja i stepa subtropskog i tropskog pojasa sjeverne hemisfere. Najvei broj
vrsta kamenjara ima ljekovita, aromatina i medonosna svojstva (kadulja, smilje, vrisi i dr.)
Mediteranske kamenjare su stanita velikog broja razliitih ivotinjskih vrsta. Visok stepen
26
diverziteta, posebno oigledan u vrijeme cvjetanja biljaka, imaju razliite vrste leptirova, pela,
bumbara, skakavaca i zrikavaca, iji zvuk ini neodvojivi dio mediteranskog pejzaa.Veliki
temperaturni ekstremi i ektremi vlage su glavna razlika izmeu stanita kamenjara i uma
esvine i makije. Neorganizovana fitocenoza, odnosno rijetka i niska vegetacija nije u stanju da
stvori izrazitiju fitoklimu kojom bi se zatitila od velikih ekstrema.

Specifinu pustinjsku vegetaciju mediteranskog pojasa prestavlja vegetacija krenjakih

sipara.Pokrovnost ove vegetacije se kree izmeu 10 i 20 % Osim to su vrste ove vegetacije
tokom dana, vegetacijskog perioda i godine izloene temperaturnim ektremima i ektremima
vlage, one su izloene i mehanikom pritisku, mrvljenju i upanju od strane krenjake siparske
lavine, koja je povremeno mobilna. Glavne producentske vrste ove vegetacije su: Drypis spinosa
ssp, Linaria simplicifolia, Scrophularia sp. i druge.
Vegetacija pukotina krenjakih stijena je takoer po pokrovnosti i produkciji biomase
najslinija pustinjskoj vegetaciji. Njena pokrovnost po metru kvadratnom pada ispod 10%. Vrste
iz rodova Centaurea, Campanula, Sesleria, Allium, Inula, Asplenium itd. su glavni producenti
ovih zajednica. Specifinost stanita ove vegetacije je u jo veim temperaturnim ektremima i
ektremima vlage, nego je to sluaj sa vegetacijom mediteranskih kamenjara.

U priobalnom pojasu mora razvijene su zajednice makrofitskih algI od kojih su najee smee i
zelene alge iz rodova Cistoseira, Padina i Ulva, a neke od njih su i endeminog karaktera.
Marinsku faunu bogatom ine morske zvijezde, jeevi, rakuci, koljke, morski krastavci, te
unikatan svijet riba. Iako se kvaliteta vode u BiH moru smatra prilino visokm nije zabiljeena
Posidonia oceanica. Razlog tome moe biti nedovoljna koliina rastvorenih soli usljed
naglaenog razblaenja morske vode od strane rijeke Neretve.
Poseban znaaj u mediteranskom pejzau imaju ekosistemi mora. Reljef morskog dna u dijelu
bosanskohercegovakog mora je veoma dinamian. Razvoj izuzetno bogatog ivog svijeta
posljedica je kvaliteta vode, zaklonjenost od jakih bura i specifina kombinacija otopljenih soli.
ivotne zajednice planktona, nektona i bentona vrlo interesantnim ine mikrofitske i makrofitske
alge te brojne vrste beskimenjaka. U ovim ekosistemima ivi oko 100 vrsta razliitih
kimenjaka, meu kojima je najvie riba (97 vrsta), najee morske vrste su brancin, komara i
koljke (dagnje i kamenice). te veliki broj razliitih oblika beskimenjaka - spuvi, rakova,
koljki, glavonoaca, korala, bodljokoaca, te razliitih morskih crva.
Fauna Jadranskog mora na prostoru Bosne i Hercegovine- Tabela 2

GRUPA VRSTA

Pisces 97 Scaphopoda 1

Mamalia 4 Gastropoda 11

Porifera 11 Cephalopoda 4

Anthozoa 6 Bryozoa 4

27
 Anellida 6 Echinodermata 20

Crustacea 26 Tunicata 5

Bivalvia 12 Ukupno 207

Danas su mnoge povrine, naroito u priobalnom pojasu, pretvorene u urbana i ruralna naselja.
Zemljite se, osim za gradnju sve potrebne turistike infrastrukture u mediteranskom pojasu
koristi i za odrivu poljoprivredu. Naroito su pogodna za uzgoj povrtlarskih kultura (paprike,
paradajz, patl, pinat, repa, ratika, blitva, salata, luk), te uzgoj tipinih mediteranskih kultura
(masline, narande, mandarine, smokve, vinova loza, aktinidija, nar, itd.). Na zbijenim
zemljitima uz puteve svoje stanite nalaze zajednice sa ljepljivim omanom, djetelnjakom,
bijelim bunom, prskavac itd. Hortikulture neobinih formi i raskonih cvati meu kojima su
Bougenvilia, Passiflora, Acaccia, Vistaria, Thuja i razne vrste palmi i empresa sainjavaju
prirodni mediteranski pejza.

Klasa QUERCETEA ILICIS vegetacija hrasta esvine

Red: QUERCETALIA ILICIS

Sv.: Oleo-Ceratonion
Ass.: Oleo-Euphorbietum dendroidis
Sv.: Quercion ilicis
Ass.: Quercetum ilicis adriaprovinciale
Ass.: Orno-Quercetum ilicis
Ass.: Orno-Quercetum cocciferae

Klasa ERICO-CISTETEA vegetacija buina

RED: ROSMARINETALIA
Sv.: Rosmarino-Ericion multiflorae
RED: CISTO-ERICETALIA
Sv.: Cisto-Ericion

Klasa PALIURETEA vegetacija gariga

RED: PALIURETALIA
Sv.: Paliurion adriaticum
Ass.: Paliuretum adriaticum
Ass.: Petterietum ramentaceae
Sv.: Paliurion moesiacum
Ass.: Euphorbio-Paliuretum
Sv.: Spartion juncei

28
Klasa THERO-BRACHYPODIETEA vegetacija kamenjara

RED: HYPARHENIO-BRACHYPODIETALIA
Sv.: Hyparhenio-Brachypodion ramosi
RED: THERO-BRACHYPODIETALIA
Sv.: Vulpio-Lotion

Klasa CRITHMO-STATICETEA vegetacija zone mlatanja

RED: CRITHMO-STATICETALIA
Sv.: Crithmo-Staticion

Klasa THERO-SALICORNIETEA vegetacija zaslanjenih stanita

RED: THERO-SALICORNIETALIA
Sv.: Thero-Salicornion
Sv.: Thero-Suaedion
Sv.: Cypero-Spergularion
Ass.:Pholiuro-Plantaginetumtenuifoliae (Voj.)

Klasa: RUPPIETEAMARITIMAE - Vegetacijabrakinihvoda

RED: RUPPIETALIAMARITIMAE
Sv.: Ruppionmaritimae
Ass.: Ulvaetumlactucaeadriaticum

KlasaZOSTERETEAVegetacija mora iokeana

RED: ZOSTERETALIA
Sv.: Zosterion
Sv.: Posidinionoceanicae

Klasa JUNCETEAMARITIMI vegetacija mediteranskih movara

RED: JUNCETALIAMARITIMI
Sv.: Juncionmaritimae

4.5 Pritisci

Mediteranske eko-regije su polusuhe i esto imaju jalovo zemljite, pa su zato ranjive na

degradaciju sjeom, ispaom ili uvozom egzotinih vrsta. Ove regije su takoer jedne od
najugroenijih na planeti i mnoge od njih su pretrpjele stranu degradaciju ve navedenim
uzrocima, ali i urbanizacijom i ratarstvom. Eko-regije oko Sredozemlja su posebno degradirane

29
ovjekovim aktivnostima, ekstenzivno su izgubile ume, zemljite je erodiralo, a mnoge biljke i
ivotinje su izumrle ili postale ugroene.

Pritisci koji djeluju na ovaj region su sljedei:

Prekomjerna eksploatacija uma

Konverzija stanita
Invazivne vrste
Degradacija stanista
Urbanizacija
Ribarstvo i ratarstvo
Ugostiteljstvo

4.6 Literatura:

The Cape Peninsula, South Africa (1996): Physiographical, biological and historical background
to an extraordinary hot-spot of biodiversity, Biodiversity and Conservation 5: 527550.
https://www.fkit.unizg.hr/_download/repository/8._Ekologija2%5B3%5D.pdf
Mediterranean Forests, Woodlands, and Scrub Ecoregions
http://www.znanje.org/i/i29/09iv01/09iv0104/privreda.htm
http://www.losglaciares.com/en/parque/flora.html

30
5. Liarsko-listopadne ume
5.1 Uvod

Zemlja je sastavljena od brojnih bioma ili regija koje su odreene regionalnim biljnim i
ivotinjskim svijetom. Svaki biom ovisi o nizu faktora koji odreuju kako se lokalna flora i fauna
prilagoava vremenu. Listopadne ume su biomi koji su klasificirani prema sezonskim
klimatskim obrascima - u koji idu kroz sva etiri godinja doba, a drvee gubi svoje lie svake
jeseni i zime. Listopadne ume su biom koji lei izmeu regija i tropa. To je razlog zato zrane
mase doprinose promjenama klime u ovom biomu. Budui da stabla u listopadnim umama,
gube svoje lie svake godine, ivotinje i druge biljke u tim podrujima su razvile posebne
naine da se bave odsutnou ili prisutnou lia iznad njih. Sa razliitim koliinama sunca i
sjene tokom godine, cijeli ekosistem je razvio brojne naine da se prilagode, od zimskog sna do
proljetnih sezonskih cvjetanja. Hrast, bukva, breza, kesten, jasika, brijest, javor, lipa su
dominantna stabla u listopadnim umama.

5.2 Geografski poloaj

Listopadne ume nalazimo u predjelu istone obale Sjeverne Amerike, kao i u srednjem dijelu
Europe. Postoje mnoge listopadne ume u Aziji. Neka od glavnih podruja u kojima se nalaze su
na jugozapadu Rusije, Japana i istone Kine. Juna Amerika ima dva velika podruja listopadnih
uma u junom ileu i obali Paragvaja. Postoje i listopadne ume koje se nalaze na Novom
Zelandu, kao i na jugoistoku Australije (Slika 7.)

http://www.blueplanetbiomes.org/deciduous_forest.htm

Slika 7. Geografski poloaj bioma listopadnih uma u svijetu

31
Osnovne karakteristike:
Klima umjerena, temperature se kreu izmeu -30C i + 30C
Prosjek padavina od 75 cm do 150 cm sa izraenom smjenom etiri godinja doba.
Vegetacijska sezona traje oko est mjeseci
60-80% relativne vlage pomae umjerenoj promjeni temperature od dana do noi
Kia je rasporeena prilino ravnomjerno tokom cijele godine, nema kinih i sunih
sezona.
Zauzimaju 7-8% teritorije Zemlje
umska vegetacija je jasno struktuirana sa izraenom spratovnou
40% ljudske populacije ivi u ovom biomu, sa najveom gustinom naseljenosti
Razlog je to Kina, Srednja Evropa i Sjeverna Amerika pripadaju ovom biomu
Klimatski uslovi su veoma povoljni za ivot ljudi
Tla su relativno duboka i plodna
Bioloka raznolikost je ogromna
Sve navedeno pogoduje naseljavanju ljudi

5.3Klima

Prosjena godinja temperatura u listopadnim umama je 10C. Prosjena koliina padavina je od

75-150 cm. Srednja temperatura najtoplijeg mjeseca je 13-23oC. Optimalni temperaturni uslovi
poklapaju se vremenski sa periodom maksimalnih padavina, to omoguava bujan razvoj
vegetacije mezofilnog tipa. Opadanje listova pred zimu je fizioloka adaptacija na uslove sue
koji vladaju za vrijeme zime, dok su stablo i grane zatiene debelom korom.

5.4 Karakteristike bioma

Liarsko-listopadne ume mogu biti svijetle i tamne listopadne ume. Tamne ume su bukove
ume, a svijetle su hrastove ume, pa zajedno ine klasu QUERCO-FAGETEA. U hrastovim
umama se nii spratovi razvijaju tokom itave godine, dok u bukovim je to mogue samo u
proljee dog bukva ne olista. To je povezano sa lisnim mozaikom bukve, to je posljedica niskog
svjetlosnog intenziteta.

5.5 Diverzitet listopadnih uma:

1. irokolisne listopadne ume

2. Mjeovite liarsko-etinarske ume
3. Mjeovite vjenozeleno-listopadne ume
4. irokolisna listopadna bunasta vegetacija

5.5.1 irokolisne listopadne ume

Veina umjerenih uma su listopadne.
32
Ove ume se javljaju u:
Istonoj Americi i Kanadi
Zapadnoj i Srednjoj Evropi
Istonoj Aziji, ukljuujui i Koreju, Japan, dijelove Kine i Rusije

PODJELA IROKOLISNE LISTOPADNE UME

Submediteranske kserofilne ume mediteranskog zalea (Ostryo-Carpinetum orientalis).
Termo-mezofilne ume crnograbia i crnog jasena u krenjakim kanjonima i klisurama
(Orno-Ostryetum).
Kserofilne i ksero-mezofilne hrastove ume kontinentalnih oblasti (Quercetum frainetto-
cerris).
Kserofilne hrastove ume umo-stepskog regiona (Aceri tatarici-Quercetum pubescentis).
Mezofilne brdske ume hrasta kitnjaka i hrasta kitnjaka i graba (Querco-Carpinetum
betuli).
Termo-mezofilne kestenove ume na kiselim podlogama submediteranskih i
kontinentalnih predjela (Castanetum sativae).
Termo-mezofilne i mezofilne, polidominantne, reliktne listopadne ume rasprostranjene
preteno u krenjakim kanjonima i klisurama.
Mezofilne kontinentalne i primorske, brdsko-planinske bukove ume (Fagetum
moesiacae).
Subalpijske bukove ume na krenjacima, rjee silikatima iz podsveza (Fagetum
subalpinum).
Mediteranske poplavne ume platana (Platanetum orientalis)
Kontinentalne poplavne ume vrbe i topole, u movarama, barama i ritovima (Salici-
Populetum).
Kratkotrajno plavne ume nizijskih predjela - ume poljskog jasena i hrasta lunjaka
(Quercetum roboris).
ume johe du brdsko-planinskih vodotoka ili glacijalnih jezera na niim nadmorskim
visinama (Alnetum glutinosae).

5.5.2 PODJELA MJEOVITE LIDARSKO-ETINARSKE UME

Mjeovite, mediteranske ume crnike i alepskog bora (Orno-Quercetum ilicis pinetosum
halepensis).
Mjeovite, planinske, liarsko-etinarske ume (zajednice Abieti-Fagetum).

5.5.3 PODJELA MJEOVITE VJENOZELENO-LISTOPADNE UME

Mediteranske ume hrasta crnike i medunca (Quercetum ilicis-pubescentis)

5.5.4 PODJELA IROKOLISNA LISTOPADNA BUNASTA VEGETACIJA

33
 Mjeovita kserofilna listopadno-vjenozelena bunasta vegetacija, pseudomakija
(Paliurion adriaticum).
Listopadna kserofilna submediteranska bunasta vetetacija (Paliurion adriaticum i
Ostryo-Carpinion adriaticum).
Listopadna bunasta vegetacija, ibljaci i ikare kontinentalnih oblasti (Syringo-
Carpinion orientalis, Pruno tenelle-Syringion i dr.).
Listopadna bunasta vegetacija umo-stepske zone (Prunion fruticosae i Prunion
spinosae).
Movarne ikare i ibljaci konopljike u deltama i lagunama mediteranskog i
submediteranskog podruja (Viticion agni-casti, Tamaricion parviflorae).
bunaste formacije ive i alohtone zajednice bagremca du nizijskih rijenih tokova
(Salicion cinereae).
Vegetacija tresavskih ibljaka (Salici-Betulion pubescentis).
Zajednice vrba na ljunkovitim obalama i sprudovima planinskih rijeka (Salicion
eleagni).
Zajednice subalpijske bukve bunastog oblika iznad gornje granice ume (Fagetum
subalpinum).
Visokoplaninska bunasta vegetacija iznad gornje umske granice (planinske vritine) na
krenjacima.
Visokoplaninska bunasta vegetacija iznad gornje umske granice (planinske vritine) na
silikatima.

5.6 Pritisci

Intenzivna i neselektivna sjea visokih uma,

nekontrolisani lov, konverzija stanita
unitavanje i degradacija zemljita neselektivnom izgradnjom umskih komunikacija,
neprimjerenom upotrebom umske mehanizacije,
prekomjerna eksploatacija ljekovitih biljaka i gljiva
intenzivna prirodna progradacija i zarastanje livada,
klimatske promjene,
aerozagaenje, gradnja infrastukture
poremeaji reima planinskih izvora i potoka

5.6.1Intenzivna eksploatacija

PLANTAE
Listopadne ume su teko oteene u Kini. Velike povrine uma zamijenjene su ikarama i
travnjacima na planinama i brdima. Od preivjelih uma u udaljenim planinskim regijama,
najvie su ume srednje dobi jer su stare ume odavno nestale. ak i sada, irokolisne listopadne
34
ume i dalje se iskoritavaju za gorivo, ili se zamjenjuju istim nasadima crnogorinih vrsta. Iako
postoji oko 20 prirodnih rezervata listopadnih irokolisnih uma njihova ukupna povrina je
mala.
Globalni opseg plantaa uma u 1990.godini procjenjivao se na oko 135 miliona hektara (FAO
1993. godine, Gauthier 1991, Pandey 1995. Sharma 1992).
Oko tih nasada 75% su bile umjerene ume (Gauthier 1991 Kanowski I Savill 1992).
Oko 90% postojeih nasada su bili namijenjeni za proizvodnju drvea za industrijsku upotrebu, a
ostatak za upotrebu kao gorivo ili oblovina.
Najznaajnije poveanje umskih plantaa u neposrednoj budunosti bit e u zemljama u kojima
su na snazi posebni javni programi sadnje od kojih su najpoznatiji Kina I Indija.
U Evropi, osnivanje plantaa e biti uglavnom diktirano politikom poticaja Evropske unije.
Juna Amerika e nastaviti iriti podruja umskih plantaa pod percepcijom da pravi
konkurenciju u plantanom uzgoju. U kojoj mjeri umske plantae e se poveati na ovim
prostorim bit e diktirano prihodima, ako budu nezadovoljavajui onda e se stopa
poumljavanja u tim regijama vjerojatno usporiti.

5.6.2 Konverzija stanita

Najvea prijetnja umjerenim umama je urbanizacija i poljoprivreda (stanite je izmjenjeno za

potrebe gradnje naselja,industrijskih postrojenja i poljoprivrednih povrina). Procjenjuje se da je
70% panjaka, 50% savane, 45% umjerenih listopadnih uma i 27% tropskih uma pretvoreno u
poljoprivredno zemljite (Foley et al 2011.). Izmeu 1992. i 2009. poljoprivredno zemljite je
poveano za 4%.
Umjerene liarskolistopadne ume su izgubile veinu svojih izvornih stanita do 1950., od tada
su izgubili manje od 2,5% dodatnih stanita (mogui razlog je da su u ovom biomu najpogodnija
zemljita ve pretvorena u poljoprivredna do 1950.)

Slika 8. Promjene u agrokulturi i povrini ume u periodu od 1992-2009.

35
U Istonoj Evropi i SAD (osim Rusije), stare irokolisne ume (stare >100 godina) su gotovo
nestale (Matthews et al. 2000).

U Istonoj Evropi i SAD (osim Rusije), stare irokolisne ume (stare >100 godina) su gotovo
nestale (Matthews et al. 2000).
Ljudi sijeku ume kako bi dobili materijal za izgradnju kua, brodova, namjetaj, papir...
Zemljite ispod zdravih uma esto je vrlo bogato i dobro za uzgoj. Dakle, poljoprivrednici
sijeku umu kako bi dobili obradivo zemljite. To je korist za njih, ali ne nuno i dobro za ume.
Poljoprivrednici mogu dobiti zapanjujue kvalitetne usjeve, ali uma moda nee nikada izrasti.
Izgradnja putnih komunikacija kroz umska podruja i fragmentacija stanita ivotinjskog svijeta
Konverzijom stanita unitavaju se prirodna stanita vrsta koja su tu ostvarila svoj optimum, te
su ona prinuena da pronau novo mjesto za ivot. Samim tim ugroava se opstanak tih vrsta i
dolazi do osiromaavanja autohtonog biodiverziteta.
Mnoge ume su posjeene da bi se napravio prostor za ivot ljudi i ljudske aktivnosti. Sjea
uma uslovljava gubitak stanita mnogih vrsta ali i gubitak biodiverziveta na globalnom nivou. U
Europi su dananje ume tri puta manje nego to su bile u srednjem vijeku. Do ranog dvadesetog
vijeka, najvie stope deforestacije dogodila se u umjerenim uma u Aziji, Europi i Sjevernoj
Americi (poljoprivredna proizvodnja,koritenje uma za sirovine i goriva). Ovaj obrazac se
promijenio tokom dvadesetog vijeka (pa ak i ranije u Europi) i, do sredine vijeka, u svijetu
dolazi do zastoja u krenju u umjerenim umama.

Slika 9. Procjena deforestacije

5.6.3 Deforestacija

Krenje uma za koritenje zemljita za druge svrhe jedan od najrairenijih i najveih promjena
koje su ljudi napravili na povrini Zemlje. U periodu od 5 000 godina, kumulativni gubitak
umskog zemljita u svijetu procjenjuje se na 1,8 milijardi hektara - u prosjeku neto gubitak od
360 000 hektara godinje (Williams, 2002). Rast populacije i rastue potranje za hranom i
gorivom su ubrzali tempo krenja uma.
36
Putanja globalnog krenja uma vie ili manje prati globalne stope rasta ljudske populacije. Iako
je tempo krenja uma bio bri nego porast broja stanovnika prije 1950. godine, od tada je
sporiji. Deforestacija i stopa rasta populacije imaju neke zajednike aspekte: oboje imaju
tendenciju da se razlikuju od razliitim regijama svijeta i oba imaju tendenciju da se poveaju u
periodima ekonomskog razvoja, a stabilizaciju ili ak pad nakon to je drutvo doseglo odreeni
nivo bogatstva.

5.6.4 Invazivne vrste

Pod invazivnim vrstama podrazumijevaju se one vrste biljaka, ivotinja i gljiva koje potiu iz
drugih florno-zoogeografskih oblasti, a u procesu kompeticije potiskuju autohtoni genofond
osvajajui raspoloive ekoloke nie. Invazivne vrste se najee ire kao sluajan pratilac
razliitih ljudskih aktivnosti. Ove vrste ponajprije zauzimaju urbana i ruralna stanita, a kasnije
se ire i u slobodnoj prirodi.

- Echinocystis lobata
porijeklom je iz istonih dijelova Sjeverne Amerike. Budui da vrlo brzo raste u Americi se
upotrebljava za prekrivanje objekata zelenilom. Uzgaja se i u vrtovima kao ukrasna biljka pa je
tako vjerojatno unesena i u Europu. Ova vrsta raste na sunanim mjestima, osobito uz potoke
gdje esto prekriva grmlje i drvee preko kojeg se penje i nekoliko metara visoko. Javlja se kao
umski korov preteno po vrbicima, a manjim dijelom i u saenim umama topole. tetno djeluje
tek kad raste u veim skupinama, tada zasjenjivanjem negativno utjee na mladice umskog
drvea.

- Impatiens glandulifera Royle (Por. Balsaminaceae)

ljezdasti nedirak potjee iz podruja zapadne Himalaje. Odlikuje se brzim i bujnim rastom u
velikim i visokim skupinama koje dobro podnose zasjenjivanje. Zbog toga dobro uspijeva ne
samo uz rubove poplavnih uma, ve i u saenim poplavnim umama. U njima se javlja kao
korov koji svojim visokim i gustim sastojinama zasjenjuje umsko tlo, ime onemoguuje
prirodno pomlaivanje poplavnih uma i njihovo irenje, odnosno ometa normalno razvijanje
mladog drvea.

- Ambrozija
Ambrosia artemisiifolia L. je jednogodinja zeljasta biljka (terofit, to znai da nepovoljan period
godine preivljava u obliku sjemena) pri emi se razmnoava samo sjemenom (generativnim
putem).
Uzroci irenja ambrozije:
velika reproduktivna mo
veoma brz rast
velika otpornost na nepovoljne ekoloke faktore
ptice i druge ivotinje

37
BILJKE
Veina vrsta drvea je anemofilna, cvjetaju prije listanja i oprauju se vjetrom. Karakteriu ih
EUTROFNE SKIOFITE koje trae hranjiva stanita, a fotosinteza se moe odvijati i u
nepovoljnim svjetlosnim uvjetima. Neke su i MEZOFITE koje trae vlana zemljita (Asarum
europeum, Galium odoratum, Lamium luteum itd). Posebnu grupu biljaka ine HELIOFITNE
ETROFNE MEZOFITE sa kratkim vegetacionim periodom (efemeroide) koje se razvijaju u
kratkom proljetnom periodu prije olistavanja ume. To su Asarum europeum, Anemone
nemorosa, Anemone ranunculoides, Scila, Corydalis, Galanthus...
U mezofilnim tamnim umama zastupljene su i trave, a u vlanim su zastupljene papratnjae.

5.7 Ugroene vrste liarsko-listopadnih uma:

Velika panda
Div panda (Ailuropoda melanoleuca) jedan je od najprepoznatljivijih ugroenih vrsta na Zemlji.
Panda je velika, uglavnom posluna vrsta u listopadnim umama istone Kine, Mianmara i
Vijetnama. Zbog svoje ograniene prehrane - pandi je glavni izvor hrane bambus - vrsta je
ograniena u svom stanitu na podruja u kojima je dostupan bambus. Mjere su poduzete od
strane kineske vlade i zoolokih vrtova u svijetu kako bi se sprijeilo daljnje unitavanje panda
stanita i kako bi pomogli u promicanju uzgoja i genetske raznolikosti u vrstama.

Sivi i crveni vukovi

Vukovi, nekada jedan od najire rasprostranjenih predatora u listopadnim umama, sada je
gotovo nestao iz Europe, te je visoko smanjen njegov raspon u Sjevernoj Americi. Sivi vuk,
(Canis lupus), koji je nekada bio od istone obale Amerike prema zapadnoj, a na jugu prema
Meksiku, sada ima populaciju od samo 5.000 u manje od 48 drava, uglavnom u Stjenjaku
(Rocky mountains). Zatitari su napravili napore za ouvanje stanita sivog vuk u Sjedinjenim
Dravama titei otvorene raspone gdje su vukovi u mogunosti da se slobodno kreu i love.
Manji crveni vuk (Canis rufus) porijeklom iz jugoistonog SAD-a, proglaen je izumrlom
vrstom u divljini 1980.god, iako su naporima za ouvanje ponovno uveli male populacije u
divljini u Kaliforniji.

Crveno-okrunjeni dral
Japanski dral, crveno-okrunjeni dral je ptica sa velikim rasponom krila, nazvan po crvenom
perju na vrhu glave. dral je porijeklom iz Japana, Koreje i istone Kine. Poljoprivrednim
irenjem i krenjem uma u tim podrujima je uklonjeno mnogo movara i uma koje su
primarno stanite drala. Za drala se mislilo da su potpuno nestali iz Japana, ali nedavnim
otkriem drala u japanskoj movari, ponovo su se pojavili napori zatite. Danas, oko 2.500
dralova ive u divljini, ukljuujui 1.000 u Japanu.

38
 Europska kuna
Europska kuna, (Mustela lutreola) je sisar slian lasici. Porijeklom iz Europe, kree se od
Francuske na zapadu do Finske na sjeveru, Rusije na istoku i na Balkanu na jugu. Unitavanje
vodenog stanita kune i koritenja te vrste za krzno izazvao je dramatine padove u populaciji te
vrste, koja je smanjena za 85% od sredine 19. stoljea. Zadiranje amerikih vrsta kune takoer je
doprinijela padu europske kune. Kuna je trenutno izumrla u velikom dijelu istone Europe, a
drastino smanjila populaciju u Rusiji, Francuskoj i panjolskoj.
(http://sciencing.com/endangered-animals-deciduous-forest-biomes-8004536.html).

5.8 Liarsko-listopadne ume Europe

Listopadne ume kao biom Europe je veoma ugroen. Odavno je veina uma pretvorena u
poljoprivredna tla i panjake. Europa je nekada bila pokrivena zatvorenim listopadnim umama
hrasta, brijestova, breze, lipe i joha od sjevera kotske, Irske, zatim u Francuskoj, veina
Njemake, a na istoku do Urala. Za vrijeme vladavine Rimljana, male skupine germanskih
plemena su vrili sjeu uma zbog usjeva i stoarstva. U srednjem vijeku, ljudi su poeli vie
sjei za gorivo, za poljoprivredu i utvrde za dvorce i gradove. Ogromna prostranstva starih uma
su posjeena da bi gradili gradove i brodove u doba istraivanja, kada je Columbo i Cortez otkrio
novi svijet. Danas, prirodne ume koje su preivjele se uvaju za kraljevski lov, kao Bialowieza
uma. Bialowieza uma, koja se nalazi na granici Poljske i Bjelorusije, jedna je od najveih i
najbolje ouvanih uma u Europi, a jo uvijek ima mnogo starih umskih sastojina (Slika 2.)

Slika 10. Bialowieza uma, koja se nalazi na granici Poljske i Bjelorusije

Ovdje se stabla udruuju i formira se kontinuirani baldahin, a ivotinje poput europskog smeeg
medvjeda, lisice, divlje make, vukova i posljednja preostala krda europskih bizona se jo uvijek
mogu nai.

39
5.8.1 Klima
Biom listopadnih uma u Europi odlikuje blago vrijeme, s toplim do hladnim ljetima i umjereno
hladnim zimama. To je uglavnom zbog moderiranja uinaka Atlantskog oceana. Klima je dakle,
umjerena i uglavnom vlana. Srednje godinje temperature su izmeu 9C i 12C od sjevera
prema jugu. Godinja koliina padavina je u rasponu od 70 do 100 cm.

KARAKTERISTIKE
Mnoge od ivotinja, rasprostranjene su po cijeloj Europi, kao to su jelen, srna, jazavci i kune.
Samo fragmenti prirodne vegetacije su ostali ovdje. U srednjoj Europi dominiraju mjeovite
bjelogorine i crnogorine ume. U ovom regionu, nalaze se velike ravnice u sredini, brdsko
jezerske regije na sjeveru, i gorska podruja na jugu. Europa je naseljena i razvijena toliko dugo
vremena, da je prava rijetkost vidjeti primjerke divljih vrsta u njihovom prirodnom okruenju.
Veliki dio regije je iskoriten za poljoprivredu i urbana podruja, ali livade i panjaci podravaju
mnoge izvorne biljne i ivotinjske zajednice, iako niko od veih mesojeda i biljojeda se u
proslosti nisu bili ovdje. Mjeovite hrastove i grabove ume i borove ume, mogu se nai na
sjeveru. ume pokrivaju oko 30% u regiji, veina toga su sekundarne uma ili plantae uma.
Ova regija je najgue naseljena i najvise izmijenjeni dio Europe. Ovo podruje je imalo mnogo
velikih movarnih stanita, vlanih uma, cretova i plavnih podruja. Oni su uglavnom nestali
kad su ispranjene movare i rijene doline kako bi se osiguralo zemljite za poljoprivredu.

5.8.2 UGROENE VRSTE LISTOPADNE UME EUROPE

Izmeu 20-25% sisara i 15-40% umskih ptica su navedene kao ugroene u sredinjoj Europi.

Europski bizon (Bison bonasus)

Ris (Lynx lynx) je takoer ugroena vrsta jer zahtijeva veliki raspon stanita i udaljenost.
Vuk (Canis lupus), stepski tvor (Mustela eversmannii), pjegava vjeverica (Spermophilus
suslicus).
Dva orla iz regije, orao tekavac (Haliaeetus albicilla) i orao klokota (Aquila clanga) i
trebaju velike povrine nesmetanih uma, jezera ili rijeka i movara. Bili su u prijetnji
gubitkom njihovih stanita i krivolovom du njihovih migracijskih ruta u jugoistonom
dijelu Europe.
Ostale ugroene ptice ukljuuju: kosac (Crex crex), bjelonokta vjetrua (Falco naumanni)
i trstenjak evar (Acrocephalus paludicola).

Europski bizon
Izgledom slian Amerikom bizonu, Europski bizon je malo manji i ne toliko ispucao kao njegov
ameriki roak. Prije 20. stoljea, ovi bizoni su lutali slobodno po jugoistonoj, srednjoj i
zapadnoj Europi; ali 1927. godine, divlji bizoni su izumrli u divljini zahvaljujui lovu i gubitku
stanita uslijed razvoja poljoprivrede, sa samo 54 jedinke u zatoenitvu, koje su preivljavale u
zoolokim vrtovima irom Europe. Od tada, napori za ouvanje i ponovno uvoenje ivotinja na
podrujima gdje su se neko kretala su pomogli znaajno da se vrsta vrati natrag, iako se jo
uvijek klasificira kao ranjiva na IUCN-ovom Crvenom popisu ugroenih vrsta.

40
 Europska kuna
Jedna od najvanijih, kritino ugroenih ivotinja - Europska kuna, je jo jedna vrsta koja je
postale gotovo izumrla zahvaljujui lovu i gubitku stanita. Nekad je mogla biti pronaena u
cijeloj Europi, a danas poznato je da ova divlja populacija postoji u malim koliinama u nekim
dijelovima istone Europe, panjolske i Francuske. Kao i njegov ameriki roak, kuna je jedna
od glavnih meta trgovine krznom, ali lov ove vrste je zabranjen. Ipak, europska kuna se suoava
sa drugim prijetnjama, ukljuujui oneienje, trovanje pesticidima, gubitak stanita zbog
ljudskog razvoja, kao i natjecanje za hranu i stanite sa amerikom kunom, koja je preneena u
Europu 1920. godine.

Europska vidra
Poznata i kao euroazijske vidra, navedena je kao veoma ugroena na IUCN Red List. Ovaj
uglaeni vodeni sisar bi se mogao jo nai u Velikoj Britaniji, kao i vei dio Europe i Azije.
Meutim, populacija vrste je naglo pala od sredine 20. stoljea, a u Velikoj Britaniji sada se
moe nai samo u Walesu, kotskoj, Sjevernoj Irskoj i jugozapadnim dijelovima Engleske. Kao
evropska kuna, vidra je bila meta trgovine krznom. Iako je lov i hvatanje vidre zabranjeno u
cijeloj Europi, populacija takoer pati od zagaenja i nedostatka rijene vegetacije pogodne za
prikrivanje svog brloga. Napori za ouvanje i ponovno naseljavanje ukljuuju veu sadnju
vegetacije u rijekama i izgradnju umjetnih brloga.

Orao klokota (Greater Spotted Eagle)

pronaen u listopadnim umama istone Europe, Kine i Mongolije, orao klokota je naveden kao
ranjiva vrsta na IUCN Red List. Uprkos imenu, samo mladi orlovi imaju bijele mrlje na
njihovim inae tamnom perju, koje izblijede kad dou do odrasle dobi. Ova populacija se
suoava s raznim prijetnjma, ukljuujui i unitavanje stanita zbog isuivanja movara, zbog
razvoja gradova i poljoprivrede. Iako je to zakonom zatiena vrsta u mnogim europskim
zemljama, takoer je rtva snimanja, kao i namjernog i sluajnog trovanja. Ova vrsta je postala
razrijeena zbog ukrtanja sa klikta orlom, a to je posljedica nemogunosti da nau partnera
unutar vlastite vrste. Uvoenje amerike kuna u Europu takoer je stvorilo natjecanje s orao
klokotaem za hranu.(http://sciencing.com/endangered-species-european-deciduous-forest-
8711.html )

5.9 Literatura:

http://www.conserve-energy-future.com/deciduous-forest.php
http://www.blueplanetbiomes.org/deciduous_animal_page.htm

http://sciencing.com/endangered-animals-deciduous-forest-biomes-8004536.html
http://sciencing.com/endangered-species-european-deciduous-forest-8711.html

41
6.Tropske kine ume
6.1 Uvod

Tropske kine ume predstavljaju najstariji tip vegetacije jo uvijek prisutan na povrini Zemlje i
zauzimaju podruja u blizini ekvatora. Vie od pola ukupne povrine pod tropskim kinim
umama nalazi se u Junoj Americi, a ostatak se nalazi u sredinjoj Africi, junoj Aziji i
jugoistonoj Australiji. Rasprostranjene su u tropskim oblastima koje karakterite izuzetno velika
godinja koliina padavina od 2000 do 4000 mm, dok se srednja godinja temperatura kree od
25 do 30C.
Dananje tropske kine ume se razlikuju po mnogoemu od onih u geolokoj prolosti. Prve
tropske kine ume razvile su se u geolokom razdoblju krede (prije oko 100 miliona godina) na
podruju dananje Malezije, kada su klimatske prilike na Zemlji bile takve da je bilo toplije i
vlanije nego danas. U tom su razdoblju prekrivale vei dio povrine Zemlje.
raspored tropskih kinih uma

Slika 11. Raspored tropskih kinih uma na Zemlji

6.2 Tropske kine ume june Amerike

Tropske kine ume u Junoj Americi se pruaju od uskog planinskog lanca Anda na sjeveru i
zapadu pa do Atlantskog okeana na istoku. Zauzimaju povrinu od oko 6 miliona km2 (treina
June Amerike) to ih ini najveim umama na planeti Zemlji.
Najvei dio povrine pod tropskim kinim umama oko 60 % je unutar granica Brazila, dok se
ostatak nalazi u okviru ostalih 8 drava:Francuska Gvajana, Gvajana, Surinam, Venezuela,
Kolumbija, Ekvador, Peru i Bolivija.
Najvei dio tropskih kinih uma June Amerike nalazi se u slivnom podruju rijeke Amazon sa
preko 15.000 pritoka. Smatra se da je amazonska prauma stara oko 55 miliona godina.

42
 Slika 12. Poloaj tropskih kinih uma u Junoj Americi
U oblasti rijeke Amazon mogu se razlikovati dva tipa tropskih kinih uma. Prvi tip nalazi se na
niim poloajima i povremeno je plavljen od strane rijeke ( tip plavnih hileja ili igapo"). Drugi
tip je na uzdignutom terenu i nije plavljen (ete).
Tropske kine ume odlikuje najvei postojei diverzitet biljnih i ivotinjskih vrsta na planeti
Zemlji. Zbog izuzetno velikog diverziteta procjenjuje se da na svakih 10 km2 obitava vie od
1500 razliitih vrsta biljaka, oko 700 razliitih vrsta ivotinja te oko 1000 vrsta insekata. U
jednoj studiji se pokazalo da se samo na jednom listu povrine 1 m2 moe nai oko 50 razliitih
vrsta mrava.
Vie od 2/3 biljnih vrsta na svijetu raste u tropskim kinim umama June Amerike pa se zbog
toga esto nazivaju centrima endemizma na planeti Zemlji.
U brazilskim hilejama dominiraju biljke iz sljedeih familija: Murtaceae, Leguminosae,
Rutaceae, Lauraceae, Meliaceae, Apocinaceae.
Vrlo je karakteristina parazitska familija Balanophoraceae, kao i liaj Cora pavonia
Veliki je broj razliitih vrsta lijana iz familija: Bignoniaceae, Sapindanaceae, Passifloraceae,
Menispermaceae, Dioskoriaceae.
arakteristino je i obilje epifita, od kojih su najznaajniji predstavnici junoamerike familije
Bromeliaceae. Pored njih javljaju se epifitske paprati, orhideje i sl.
U rozetama koje obrazuju neke od ovih epifita obino se nalazi voda u kojoj se pored algi, larvi
komaraca nastanjuje ak i krupnocvjeta karnivorna biljka Utricularia reniformis.
Fauna je jednako raznolika i bogata, a posebno treba istaknuti bogatstvo insekata i
beskimenjaka.
Od beskimenjaka dominiraju mravi, ohari i leptiri. Najpoznatija vrsta mrava iz tropskih kinih
uma June Amerike su svakako metak mravi (Paraponera clavata). Pored metak mrava
zanimljivi su mravi sjekai (Atta colombica) koji grade velike kolonije i putuje skoro pa 20 km
do hrane.
Du Amazona i njenih brojnih pritoka ivi veliki broj riba, meu kojima su svakako
najistaknutije pirane koje su karnivorne i ive i love u jatima.
Tropske kine ume June Amerike dom su najveeg glodara na svijetu. Uz obale vodotoka
Amazona u krdima ive kapibare (Hydrochoerus hydrochaeris) koje su biljojedi i hrane se
iskljuivo vodenim biljem.

43
Kronje amazonske praume dom su brojnim vrstama majmuna, od najmanjih carskih tamarina
(Saguinus imperator) preko gologlavih uakarija (Cacajao sp.) pa do vunastih majmuna
(Lagothrix sp.)
Neke od najugroenijih ivotinjskih vrsta su sisar i biljojed Amazonski lamantin
(Trichechus inunguis) i Amazonski delfin ( Inia geoffrensis), najvea vrsta rijenog delfina koja
dostie duinu od 2,6 metara.

6.2.1 Deforestacija kinih uma june Amerike

Glavni faktor koji uzrokuje deforestaciju je ienje umskih povrina za uzgoj stoke koje po
nekim procjenama ini ogroman dio od 60-70 % ukupnih faktora deforestacije. Budui da je
stoarstvo poprilino unosna grana koja ne zahtijeva velike trokove odravanja, a daje veoma
solidnu zaradu postaje prilino jasna injenica zato se puno brazilskih uma kri iz tog razloga.
Poveanje broja stoke uzrokuje poveanje povrina na kojima stoka moe pasti te se ume
zamjenjuju travnatim podrujima i savanama na kojima pase stoka.
Drugi veliki uzronik deforestacije takoer je povezan sa poljoprivredom, ovaj put s farmama.
Budui da je veina brazilskog stanovnitva jo uvijek orijentirana na poljoprivredu velike
povrine ume se kre kako bi ostavile prostora obradivim povrinama i to naroito od strane
siromanih farmera koje ak vladina politika potie da se nastanjuju na povrinama koje su
prethodno iskrili, a budui da se u tom procesu najee koristi vatra, cijeli proces ima
dvostruko negativan uinak, tj. ne samo da se unitavaju velike umske povrine ve se takoer
velike koliine ugljinog monoksida i ugljinog dioksida isputaju u atmosferu negativno
djelujui na itav bioloki sistem i oneiuju zrak.
Iako bi mnogi pomislili u prvi mah kako je ruenje drvea u svrhu prodaje drvne mase moda i
najvaniji faktor unitavanja tropskih kinih uma to nije tako, jer taj faktor sudjeluje sa samo 2-
4 % u ukupnom procesu deforestacije. Tropske kine ume predstavljaju velik izvor drvnog
bogatstva, meu kojim posebno mjesto zauzima skupocjena ebanovina te je proces ilegalnog
ruenja drvea vrlo rasprostranjen zbog visoke cijene drvne grae.
Kao posljednji od faktora uzronika deforestacije istaknut emo jo izgradnju infrastruktura kao
to su ceste i brane, koje u ukupnom postotku sudjeluju sa oko 2-4 %. Poznati primjer te politike
izgradnje je Transamazonska cesta kojoj je bila svrha ne samo prometno povezivanje zemlje, ve
i otvaranje novih podruja farmerima te lake iskoritavanje drvnog bogatstva. Nakon dovretka
tog svjetski poznatog projekta deforestacija je krenula najbrim korakom do sada te predstavlja
pravi primjer kako izgradnja infrastrukture moe uzrokovati totalni ekoloki haos.
3. Tropske kine ume srednje Amerike
Na Karipskoj strani srednje Amerike na uglavnom manjim nadmorskim visinama (do 800 m)
javljaju se tropske kine ume i prekrivaju povrinu od oko 520.000 km2 . U kontinentalnom
dijelu srednje Amerike tropske kine ume se javljaju u Belizeu, Costa Rici, El Salvadoru,
Gvatemali, Hondurasu, Nikaragvi i Panami.Pored kontinentalnog dijela, tropske kine ume se
jo javljaju i na Kubi, Haitiju i Jamajci.
Na klimu srednje Amerike najvie utjee Karipsko more sa Meksikim zaljevom, a u manjoj
mjeri Tihi okean. Zbog nejednake udaljenosti od Karipskog mora javljaju se velike razlike u
44
klimi. Na Pacifikoj strani koliina padavina je oko 1900mm, a na strani prema Karipskom moru
koliina padavina tokom godine prelazi i 3.000 mm, pa se na ovoj strani razvijaju i tropske kine
ume. Prosjena godinja temperatura zraka u tropskim kinim umama srednje Amerike iznosi
od 25 do 28 C. Ipak tokom godine temperature mogu pasti i ispod 20 C a tokom toplijih
perioda rasti i iznad 35C. Prosjena vlanost zraka se kree oko 75 %.

Kao vegetacija koja se nalazi na uskom kopnenom mostu izmeu Sjeverne i June Amerike,
tropske kine ume srednje Amerike odlikuju se velikim diverzitetom kako biljnih tako i
ivotinjskih vrsta. Od drvenastih vrsta biljaka dominiraju palme fam: Arecaceae, smokve fam:
Moraceae, mahagonijevac (Swietenia macrophylla), sapodilla ( Manilkara zapota). itd.
Od faune se istie veliki diverzitet vodozemaca od kojih je vei broj njih ve sada ugroen.
Velika prijetnja po vodozemce srednej Amerike stigla je 2009 godine. Naime, u Panami je 2009.
godine na zlatnoj panamskoj abi (Atelopus zeteki) otkrivena gljivica Batrachochytrium
dendrobatidis koja inficira abe i izaziva njihovo ugibanje za mjesec dana. Zbog ove gljivice do
istrebljenja su dole brojne vrste vodozemaca irom srednjeAmerike. Od velikih sisara svakako
je najznaajniji jaguar (Panthera onca) i puma (Puma concolor)., koji su nekada bili iroko
rasprostranjeni od June Amerike pa do Kanade. Od ostale divljai specifini su tapir Tapirus
bairdiii pekar Tayasi.Od vodenih ivotinja dominira vidra, a uz obale mora se javlja i lamantin.
Od primata se javljaju irokonosi majmuni urlikavci Platyrrhini i divlja svinja Sus scrofa. Od
tobolara se javlja oposum Didelphis marsupialis.

6.3 Tropske kine ume Afrike

Kine ume u centralnom dijelu Afrike smjetene u bazenu Konga sa povrinom od 1,9 miliona
km2. Sredinji dio Konga ima ekvatorsku klimu s visokim temperaturama i obilnim oborinama
tijekom cijele godine: prosjena temperatura najtoplijeg mjeseca u zavali iznosi 28 C, a
najhladnijeg 26 C. Udaljavajui se od ekvatora, klima postupno prelazi u tropsku, a na krajnjem
sjeveru i jugu u savansku s izraenim suhim razdobljem.
Godinja je koliina oborina u sredinjem i sjeverozapadnom podruju vea od 1500 mm, a na
jugu i istoku oko 1000 mm.
U tropskim kinim umama vlaga zraka iznosi oko 50% u toku dana, to je izetno velik odnos, a
tokom noi se preblii na ak 100%. Zbog ovakvih prilika ovaj predio se odlikuje bogatstvom
ivog svijeta. Po nekim procjenama ovdje raste 11.000 vrsta viih biljaka i vie od 400 vrsta
sisara.
to se tie drvea, na povrini od jednog hektra ovdje ivi i do 50 vrsta drvea.

45
Piptadenia africana Terminalia superba Parinari excelsa
Slika 13. Vrste drvea Afrike

Od ivotinja najvie su zastupljene patuljaste impanze Pan paniscus (Bonobo) i afriki umski
slon Loxodonta cyclotis.
Tropske kine ume se razvijaju i na Madagaskaru sa povrinom od 38.000 km2.
Madagaskarske kine ume su dom brojnim biljnim vrstama kao to su ljiljani, kokosi, drvo
kapok, orhidejama, uljanim palmama, afrikim mahagonijama, Ravenala madagascariensis,
Pandanis utilis...
Madagaskarske ume nastanjuje 200.000 vrsta ivotinja, od ega je oko150.000 endemino.
Endemino je 50 vrsta lemura koji su ujedno i najpotznatiji stanovnici Madagaskara.
Od oko 300 vrsta aba, endemino je njih skoro 99% (Mantela).
Madagaskar nastanjuje 260 vrsta ptica, 115 endemskih vrsta.
Znaajne vrste su i ekinjasti jeevi (tenreci), indri i vivere.

6.4 Tropske kine ume indo-pacifike regije

Tropske kine ume jugoistone Azije su najstarije ume ove vrste na planeti Zemlji, a datiraju
jo iz pleistocena, epohe koja je zapoela prije oko 70 miliona godina. Posjeduju veliko
bogatstvo vrsta i diverzitet kojem mogu parirati samo junoamerike i afrike kine ume.
Meutim, ovo je jedno od najugroenijih podruja na planeti Zemlji, i ove ume nestaju mnogo
bre nego to je to sluaj u ijednom drugom podruju oko ekvatora. Predvia se da bi mogle biti
potpuno unitene tokom sljedee decenije.
Podruje koje zahvataju ove ume se naziva jo i indo-malezijski region i obuhvata: zapadnu i
sjevernu Indiju, JI Aziju, Novu Gvineju i Queensland (Australija), to ukljuuje i preko 20000
otoka na potezu od Azije do Australije. Prostire se na poduju od oko 2900000 km2. Nalazi se
od 20 sjeverne geografske irine do 16 june geografske irine, i od 95 do 105 istone
geografske duine. Prosjene dnevne temperature variraju od 21C do 32C. Vlanost je uvijek
visoka.
Flora:
46
Broj drvenastih vrsta u ovim umama dostie brojku od 55000 prema posljednjim istraivanjima;
Ono to je zanimljivo jeste dominiranje porodice Dipterocarpaceae;
Mnoge epifite, kao to su orhideje i paprati rastu na stablima ovoga drvea;
Smokve su zastupljene u ovom dijelu svijeta sa skoro 1000 razliitih vrsta, ukljuujui: Ficus
benjamina, F. religiosaF. microcarpa, F. Rubiginosa, F. macrophylla... Smatraju se jednim od
kljunih vrsta jer predstavljaju dom i neprocjenjiv izvor hrane brojnim ivotinjskim vrstama.

I u biljnom svijetu ima mnogo endema. Bambusa tulda ili bengalski bambus se moe nai samo
u biomu tropskih kinih uma JI Azije. Najee raste u skupinama unutar ume. Voli visoke
temperature i visoku vlanost. Raste jako brzo, cvjeta samo jednom i nakon toga vene. Sve vrste
bambusa cvjetaju u isto vrijeme. Ova vrsta bambusa smanjuje eroziju tla, upija kinicu koja bi
mogla izazvati poplave i predstavlja sklonite za ivotinje. U industriji se koristi za manje
komade namjetaja i u proizvodnji papira. Nije ugroena vrsta.
Durio zibethinus je jedna od najstarijih vrsta drvea na svijetu. Nativna je za Borneo, Indoneziju
i Maleziju. Jedna je od prvih vrsta koja je poela koristiti ivotinje za prenos sjemena, i to
mamei ih sonim i miriljavim plodom. Moe ivjeti 80-150 godina i narasti do 40m.
Vodena jabuka ili Syzygium aqueum je grmoliko drvo koje daje sone i ukusne plodove omiljene
u ovom dijelu svijeta. Njima se hrane i brojne vrste majmuna, gibona, golubica.

6.4.1 Fauna kinih uma JI azije

Giboni vrste Hylobates moloch provode svoj itav ivot u kronjama prethodno spomenutog
drvea iz skupine Dipterocarpaceae, i nikad ne silaze na tlo. Njihov opstanak ovisi o ovom
drveu koje im prua dom i hranu. Ovakvih primjera u kojima nestanak jedne vrste iz ekosistema
pokree domino-efekat i sa sobom u ekstinkciju vodi itav niz drugih vrsta ima mnogo.
Orangutan (Pongo pygmaeus) je rod primata iz porodice ovjekolikih majmuna. Njegovo
ime na malajskom znai "umski ovjek". ivi u Jugoistonoj Aziji i jedini je ovjekoliki
majmun koji ivi samotnjaki i na stablima najvei dio ivota. Nekad su se mogli nai na gotovo
cijelom podruju JI Azije, ali danas ivi samo na Sumatri i Borneu.
Kritino ugroeni sumatranski nosorog(Dicerorhinus sumatrensis) ivi u malim i rascjepkanim
populacijama na Sumatri i Borneu. Na svijetu ih je ostalo jo 300-500 i mogao bi zavriti kao
javanski nosorog koji je ve izumro.
Sumatranski tigar (Panthera tigris sumatrae)je podvrsta tigra koja ivi jedino na
indonezijskom otoku Sumatra. Njegova populacija je procijenjena na 400 do 500 ivotinja, koje
uglavno ive u nacionalnim parkovima na otoku. Nedavna genetika istraivanja su pokazala
prisutnost jedinstvenih genskih oznaka, koje pokazuju da e sumatranski tigar razviti u posebnu
vrstu ako ne izumre. To je dovelo do prijedloga da sumatranski tigar ima prednost u zatiti od
drugih vrsta. Sumatranski tigrovi ive oko 15 godina u divljini i 20 godina u zatoenitvu.
Azijski slon treba velike povrine ume da bi preivio, a zbog ljudske aktivnosti i sjee uma,
njegovo stanite i izvor hrane su jako ugroeni.

47
6.5 Tropske kine ume Australije

Ove ume u Queenslandu, Australija, su zanimljive zbog toga to predstavljaju reliktne ostatke
starih uma gondvane. Kine ume su ivui zapisi prolosti nae planete. Veliki broj endema i
primitivnih biljnih porodica ukazuju na refugijalni karakter ovih uma. Posljednji stadij pucanja
Gondvane je imao veliki uticaj na globalnu klimu. Dok je Australija bila spojena saAntarktikom,
tople ekvatorijalne struje su obezbjeivale tople i vlane uslove na cijelom kopnu, dok je
razdvajanje na Australiju i Antaktiku uvjetovalo nastanak hladnih polarnih struja i izumiranje
vrsta u svim dijelovima osim u Queenslandu. Stoga je ovaj ekoregion dio Ind - Pacifikog pojasa
tropskih kinih uma. Ove ume su smjetene na krajnjem sjeveroistoku Australije, koje
dobija ak i do 8000mm kie godinje. Iako zauzimaju svega 0,3% povrine, u njima je
konzerviran najvei dio australskog biodiverziteta (65% vrsta paprati, 30% orhideja, 58%
imia, 25% glodara, 60% leptira...). U njima se moe nai vie od 4700 vrsta vaskularnih
biljaka iz 1180 rodova i 210 porodica. Bogatstvo ovog podruja se ogleda i u reliktnim vrstama
iz skupine papratnjaa (Lycopodiaceae, Selaginellaceae, Ophioglossaceae, Marattiaceae,
Osmundaceae, Schizaeaceae i Gleicheniaceae). Sedamnaest biljnih vrsta je izumrlo u
proteklih50 godina, dok su 42 vrste biljaka, 3 vrste sisara, 3 vrste prica, 9 vrsta aba i 2 vrste
leptira trenutno opisane kao kritino ugroene.

6.6 Pritisci na biom

Rast ljudske populacije,
Konverzije zbog poljoprivrede,
Izgradnja i urbanizacija,
Sjea u komercijalne svrhe i potranja drveta,
Koritenje kao izvor goriva,
Vladine mjere,
Subvencije od vlada i meunarodnih kreditnih agencija,
Neadekvatno vrednovanje tropske uma kao resursa,
Nedovoljna zatita tropskih uma,
Uspostava prometnih mrea,
Rudarstva i druge ekstraktivne aktivnosti,
Neprimjerene intervencije,
Izgradnje brana / koritenje uma kao hidroenergetskih izvora,
Pretjerano iskoritavanje umskih resursa,
Ratovi i destruktivne drutvene promjene,
Ekoturizam, itd.

6.7 Znaaj tropskih kinih uma

Ouvanje biodiverziteta;

48
 Obnovljivi proizvod umskih proizvoda;
Mnoge biljke tropskih kinih uma proizvode insekticide, herbicide i fungicide koji bi
mogli koristiti ljudima;
Regulacija hidrolokih funkcija i lokalno i globalno. Prauma stabilizira protok vode,
odrava kvalitet vode, regulira otjecanje vode iz tla. Na taj nain sprjeava poplave,
erozije, klizita i irenje pustinja;
Stabilizacija klime: Kine ume imaju utjecaj na padavine. Vlanost i naoblake nad njima
utjeu na klimu u mnogim drugim dijelovima svijeta. Praume stvaraju vlastito vlano
okruenje recikliranjem oborina. Ukoliko se uklone, cijelo podruje poinje da se sui, a
preostale praume nisu u mogunosti da odravaju dovoljno vlane uvjete za vlastiti
opstanak...

6.8 Resursi iz kinih uma

Mnogo vrsta voa, povra i zaina koje mi danas poznajemo i jedemo potjee upravo iz tropskih
kinih uma avokado, banane, crni papar, brazilski oraii, kajenski papar, kasava/manioka,
okolada/kakao, cimet, kokos, kafa, kukuruz, dumbir, guava, sastojci biljnih ajeva (cvijet
hibiskusa, cvijet i kora narane, limun), narana, papaja, paprika, kikiriki, ananas, ria, slatki
papar, eer, vanilija itd.
Mnoge vrste drva koje se koriste za namjetaje, podove i konstrukcije su sakupljene iz tropskih
uma Afrike, Azije i June Amerike. Kupovinom odreenog proizvoda od drveta, ljudi u ostalim
dijelovima svijeta izravno doprinose unitavanju praume.

6.9 Stanovnitvo kinih uma

Tropska prauma je dom plemenskom narodu koji uzdaju u svoji hranu koju nalaze u okolici,
zatiti i lijekovima. Danas malo plemena ivitradicionalnim nainom; veina ih je prognana od
drugih naseljenika ilisu bili prisiljeni da promjene svoj nain ivota od strane vlade te drave.
Od preostalih plemena, u Amazoni moemo nai najveu populaciju, ak i plemena na koja je
utjecao moderni svijet. Dok ta plemena koriste ume za tradicionalni lov i berbu, veina Amero-
indijanaca, kako ih jo ti ljudi zovu, rastui usjev (kao banane i ria), koriste zapadna dobra (kao
metalne posude i druge potreptine), i rade redovne izlete u gradie i gradove kako bi donijeli
hranu i robu u trgovine. Njihovo znanje biljne medicine kojom lijee je neusporediva i oni imaju
veliko poznavanje o ekologiji Amazonske praume. U Africi postoje mjesni,izvorni graani
poznati pod imenom pygmies. Najvii od tih ljudi su Mbuti koji rijetko prelaze 1,5m visine.
Njihova veliina im omoguava uspjenije kretanje kroz umu nego vei ljudi.
Danas veina umskih stanovnika ivi u malim naseljima ili prakticiraju nomadski lov i
sabiranje.
U prolosti, u tropskim umama i njihovim okruenjima su ivjele velike civilizacije kao, Maya,
Inka i Aztek koje su razvile kompleks drutva i puno doprinjele znanosti. Ove velike civilizacije
su bile suoene sa istim ekolokim problemom (smanjenje uma, prevelike populacije i

49
prestankom dobara iz vode), s kojima se mi i dan danas suoavamo. Za civilizaciju Maya, teta
okoliu i ekologiji je bila tako velika da je ta civilizacija propala i nestala.

6.10 Zatita kinih uma

Kine ume nestaju vrlo brzo. Dobra je novost da se javlja sve vie ljudi koji ih ele spasiti. Loa
je vijest da spaavanje kinih uma nije jednostavno. Potrebni su napori mnogih ljudi koji e
raditi zajedno u cilju preivljavanja kinih uma i njihovog divljeg svijeta da bi vaa djeca mogla
ih cijeniti i radovati im se.
Neki koraci za ouvanje kinih uma i, ire gledajui, ekosustava na cijelom svijetu, trebaju biti
fokusirani na TREES:
+ T - nauiti druge o vanosti okolia i kako mogu pomoi spasiti kine ume,
+ R - obnoviti unitene i oteene ekosustave sadnjom drvea na zemlju gdje su ume
posjeene,
+ E - ohrabriti ljude da ive ivotom koji ne unitava okoli,
+E - osnivati parkove koji e tititi kine ume i divlji svijet ,
+ S - podravati kompanije koje rade s minimalnom tetom po okoli .
Krajem dvadesetog vijeka uoena je vanost i znaenje tropskih kinih uma, pa je njihovo
ouvanje postalo pitanje od meunarodnog znaaja. Poveanom brigom za okolinom i porastom
broja nevladinih organizacija na lokalnom, dravnom i meunarodnom nivou podstaknuto je i
pitanje ouvanja tropskih kinih uma. Iako je deforestacija postala ozbiljan problem u mnogim
dravama, vlade i brojne nevladine organizacije pokuavaju na brojne naine okrenuti proces
unatrag.
Razvijene Vlade sprovode programe recikliranja i smanjivanja upotrebe drva i drvnih
proizvoda.U sreditu istraivanja nali su se programi odrivog razvoja. Zemlje u razvoju
osnovale su ministarstva za zatitu okoline i upotrebu prirodnih izvora energije. Na primjer, u
Brazilu je 1997. zakonom zatieno 57 000 km2 amazonske tropske kine ume, ime je stvoren
najvei prirodni rezervat tropskih kinih uma na svijetu.

6.11 Literatura:

ug, S., krijelj, R. (2009): Biogeografija. Sarajevo: Prirodno-matematiki fakultet Univerziteta

u Sarajevu

Pielou, E. C. (1979): Biogeography. New York: John Wiley and Sons.

Spahi, M. (1999): Osnove geoekologije: Goegrafske osnove ivotne sredine. Tuzla: Harfo-graf.

krijelj, R., ug, S. (2009): Uvod u ekologiju ivotinja. Sarajevo: Prirodno-matematiki fakultet
Univerziteta u Sarajevu.
http://world.mongabay.com/croatian/croatian.pdf

http://www.rainforest-facts.com/african-rainforest.html
50
Sadraj:

1.Uvod u biome i klasifikacija bioma ........................................................................................................ 3

1.1 Uvod ........................................................................................................................................ 3

1.2 Definicija bioma ....................................................................................................................... 3

1.3 Klasifikacija bioma .................................................................................................................... 5

1.3.1 Allee (1949) tipovi bioma ........................................................................................................ 6

1.3.2 Kendeigh (1961) biomi............................................................................................................ 6

1.3.3 Whittaker (1962, 1970, 1975) tipovi bioma ............................................................................. 7

1.3.4 Walter (1976, 2002) zonobiomes ............................................................................................. 8

1.4 Literatura: ................................................................................................................................ 9

2.Savane visoke trave ......................................................................................................................... 10

2.1 Uvod ...................................................................................................................................... 10

2.2 Geografska rasprostranjenost i tipovi ..................................................................................... 10

2.3 Klimatske odlike ..................................................................................................................... 11

2.4 Ekologija travnatih oblasti-biljni svijet .................................................................................... 12

2.5 ivotinjski svijet...................................................................................................................... 13

2.6 Krivolov.................................................................................................................................. 14

2.7 Literatura: .............................................................................................................................. 15

3.Pustinje .............................................................................................................................................. 16

3.1 Uvod ...................................................................................................................................... 16

3.2 Obiljeja pustinja ........................................................................................................................ 16

3.3 Kako nastaju pustinje ................................................................................................................. 17

3.4 Temperatura i padavine ............................................................................................................. 17

3.5 Voda u pustinji ........................................................................................................................... 17

3.6 Pustinjska tla .......................................................................................................................... 18

3.7 Pustinjska rua ....................................................................................................................... 18

3.8 Vegetacija .............................................................................................................................. 18

3.9 ivotinjski svijet...................................................................................................................... 19

51
 3.10 Najvede pustinje svijeta ............................................................................................................. 20

3.10.1 Pustinja Gobi ....................................................................................................................... 20

3.10.2 Pustinja Takla Makan (Ue, a ne izae)......................................................................... 20

3.10.3 Pustinja Namib .................................................................................................................... 20

3.10.4 Pustinja Kalahari ................................................................................................................. 21

3.10.5 Velika Viktorijina pustinja .................................................................................................... 21

3.10.6 Pustinja Atakama ................................................................................................................ 21

3.10.7 Pustinja Sahara ................................................................................................................... 21

3.11 Pritisci na pustinjske biome ....................................................................................................... 21

3.12 Literatura: ................................................................................................................................. 22

4. Mediteranske ume i ikare .............................................................................................................. 23

4.1 Uvod ........................................................................................................................................... 23

4.1.1 Geografski poloaj ................................................................................................................ 23

4.2 Raznolikost ................................................................................................................................. 23

4.2.1 Glavne biljne zajednice u ovom biomu ................................................................................... 25

4.3 Vatra kao ekoloki faktor............................................................................................................. 25

4.4 Mediteranske ume BiH .............................................................................................................. 25

4.5 Pritisci ......................................................................................................................................... 29

4.6 Literatura: .................................................................................................................................... 30

5. Lidarsko-listopadne ume ................................................................................................................. 31

5.1 Uvod .......................................................................................................................................... 31

5.2 Geografski poloaj ....................................................................................................................... 31

5.3 Klima ........................................................................................................................................... 32

5.4 Karakteristike bioma .................................................................................................................... 32

5.6 Diverzitet listopadnih uma:......................................................................................................... 32

5.5.1 irokolisne listopadne ume................................................................................................... 32

5.5.2 PODJELA MJEOVITE LIDARSKO-ETINARSKE UME ............................................................. 33

5.5.3 PODJELA MJEOVITE VJENOZELENO-LISTOPADNE UME ..................................................... 33

5.5.4 PODJELA IROKOLISNA LISTOPADNA BUNASTA VEGETACIJA ................................................ 33

5.6 PRITISCI....................................................................................................................................... 34

52
 5.6.1 INTENZIVNA EKSPLOATACIJA ................................................................................................. 34

5.6.2 KONVERZIJA STANITA .......................................................................................................... 35

5.6.3 DEFORESTACIJA ..................................................................................................................... 36

5.6.4 INVAZIVNE VRSTE .................................................................................................................. 37

5.7 UGROENE VRSTE LIARSKO-LISTOPADNIH UMA: .................................................................... 38

5.8 LIARSKO-LISTOPADNE UME EUROPE....................................................................................... 39

5.8.1 KLIMA ................................................................................................................................... 40

5.8.2 UGROENE VRSTE LISTOPADNE UME EUROPE ..................................................................... 40

5.9 Literatura: ................................................................................................................................... 41

6.Tropske kine ume ............................................................................................................................ 42

6.1 Uvod ............................................................................................................................................ 42

6.2 Tropske kine ume june Amerike .............................................................................................. 42

6.2.1 Deforestacija kinih uma june Amerike .............................................................................. 44

6.3 Tropske kine ume Afrike ........................................................................................................... 45

6.4 Tropske kine ume indo-pacifike regije ..................................................................................... 46

6.4.1 Fauna kinih uma JI azije...................................................................................................... 47

6.5 Tropske kine ume Australije ...................................................................................................... 48

6.6 Pritisci na biom ........................................................................................................................... 48

6.7 Znaaj tropskih kinih uma ......................................................................................................... 48

6.8 Resursi iz kinih uma .................................................................................................................. 49

6.9 Stanovnitvo kinih uma ............................................................................................................. 49

6.10 Zatita kinih uma..................................................................................................................... 50

6.11 Literatura: .................................................................................................................................. 50

53
54
56
57
58