UNIVERZITET U SARAJEVU

UMARSKI FAKULTET

ALHAMHBRA
-SEMINARSKI RAD-

Mentor: Studentica:
Prof. dr. Jasna Avdi Mevlida Sui

Sarajevo, decembar 2015.

 SADRAJ

1. UVOD ................................................................................................................................................. 3
2. HISTORIJSKI RAZVOJ ALHAMBRE.............................................................................................. 4
2.1. Dijelovi Alhambre ........................................................................................................................ 6
3. VRTOVI ALHAMBRE .................................................................................................................... 11
3.1. Voda ........................................................................................................................................... 11
3.2. Boja ............................................................................................................................................ 14
3.3. Miris ........................................................................................................................................... 16
4. ZAKLJUAK ................................................................................................................................... 18
LITERATURA ...................................................................................................................................... 19

2
 SAETAK

U ovom radu e biti predstavljena Alhambra, znamenita palaa koja krasi panjolski grad
Granadu, smjetena na breuljcima u podnoju Sierra Nevade. Slobodno se moe rei da je
najvea kulturna i historijska atrakcija grada.

Kljune rijei: Alhambra, umjetnost, dvorite, boja, voda, miris.

1. UVOD

Na osnovu podataka koji su rezultat arheolokih istraivanja potvreno je da postoje vrtovi jo

u starom vijeku. Tako da se vrtovi susreu jo u Egiptu, Asiriji, Rimu. Kako se razvijala
civilizaija tako su se razvijali i vrtovi. U Srednjem vijeku dolazi do stagnaije u razvoju vrtova.
Suprotno optem regresivnom stanju u svim granama umjetnosti, vrtna umjetnost panije je
na uzlaznoj putanji. irei svoju vlast i uticaj, Arapi su su na Siciliji i paniji probudili ljubav
prema vrtlarstvu.

Historijski razvoj islamskih vrtova poinje 622. godine i vezan je za Muhamedovo naputanje
Meke. Vrtovi su bili povezani sa arhitekturom i izvedeni raskono sa brojnim detaljima
(fontane, skulpture, drvee, grmlje, cvijee i vaze). Osnovna koncepcija arabljanskog vrta je
poivala na stogo geometrijskim elementima koji su ostavljali dojam duhovnosti, djelujui
ipkasto, funkcionalno i simbolino. Glavna odlika ovih vrtova su voda, boja, miris, kasnije
e se ova tri elementa proiriti i u drugim vrtovima nastalim pod utjecajem Islama. Tako da se
ovi elementi susreu i u naim avlijama nastalim pod utjecajem Orijenta.

Umjetnost koja se razvijala za vrijeme muslimanske vladavine u paniji (711. do 1292., pa i

nakon) nazvana je u literaturi Maurski, Andaluzijski stil ili Mudejar. Najznaajni vrtovi koje
su Mauri na jugu panije napravili su Alhambra u Granadi .

3
 2. HISTORIJSKI RAZVOJ ALHAMBRE

Alhambra je najouvanija i najslavnija islamska srednjovjekovna palaa, graena u XIII i XIV

stoljeu. Ime joj potjee od arapskog naziva Al-Qalat al-Hamra to znai Crvena tvrava.
Pod tim nazivom vjerojatno se misli na boju opeke koju su Mauri koristili za gradnju vanjskih
zidova palae. Postoji objanjenje arapskih historiara, koji kau da se Alhambra gradila pod
svjetlom baklji. Ta nona rasvjeta davala je zidovima crvenkastu boju po kojoj je, prema
njihovom miljenju, palaa dobila ime. Maurski pjesnici opisali su je kao niz bisera u
smaragdu, ponosno pjevajui o njenoj ljepoti, koja se uzdie iznad zelenog krajolika.
Ukupna povrina kompleksa je preko 14 000 kvadratnih metara.

Alhambra je izgraena na ostacima tvrava iz 889.godine, po naredbi maurskog kralja

Muhammeda bin Al-Ahmara. Unikatne umjetnike kreacije, uzdignute kule, ozelenjeni vrtovi,
zidovi ukraeni arabeskama, oblikovani su godinama i stoje kao simbol nekadanje slave
sultana. Glavna palata je zavrena u XIV-om stoljeu, za vrijeme vladavine Jusufa I i
njegovog sina Muhammeda V. Izgraena je oko dva pravougla dvorita i sadri veliki broj
soba, bogato dekorisanih, sa mramornim stubovima, kupolama, ornamentima, izrezbarenim
drvetom i slikama na koi koje se takmie u ljepoti boja, arobnim fontanama u kojima je
voda jo uvijek pjenuava, klizi kroz uske kanale ili osvjeava vodopadima. Palata je imala
vlastiti sistem navodnjavanja, prvo nainjen od sakupljanja kinice, zatim putem jaraka,
podno grijanje, galerije, labirint, fontane, nizove ljetnih soba i prelijepe vrtove.

Alhambru su 1492. godine zauzeli katoliki kraljevi, kraljica Izabela I od Kastilje i kralj
Fernando II od Aragona. Vrlo je vano da su katoliki vladari cijelu Alhambru preuzeli bez
borbe, jer je zbog toga njeno neprocjenjivo vrijedno umjetniko blago ostalo ouvano. Jedan
od najstarijih dijelova su ostaci vojnog kompleksa Alcazaba ili Toranj vjetrova (Slika 2).
Posljednji maurski vladar je iste godine morao napustiti tvravu, dok su Mauri koji su odluili
ostati morali plaati posebne poreze. Kompletno remek djelo islamske kulture i graditeljstva
ostalo je netaknuto do dananjeg dana.

Alhambra je 1984. godine uvrtena na UNESCO-vu listu svjetske batine, a danas je jedna od
glavnih turistikih atrakcija u paniji, najznaajniji spoj arapsko-islamske arhitekture
pomijeane sa kranskim graevinama i vrtovima iz XVI stoljea.

4
 Slika 1. Pogled na Alhambru
Izvor: http://www.marijan-birus.iz.hr/Granada_alhambra.htm

Slika 2. Alcazaba Toranj vjetrova

Izvor: http://www.marijan-birus.iz.hr/Granada_alhambra.htm

5
 2.1. Dijelovi Alhambre

Alhambra je spolja neupadljiva, ali je unutra raskono ukraen lavirint od tornjeva, bastiona,
velianstvenih soba, arkada i dvorita u hladu. Njene zidine imaju 37 kula i kao takva
odaje sliku vojnog utvrenja, dok njena unutranjost sa svojim palatama i
batama predstavlja ono to je Alhambra danas, najljepe arhitektonsko djelo
islamske umjetnosti. Zgrade su iz raznih razdoblja, raznih stilova pa ak i civilizacija,
veinu su izgradili Arapi, no nekoliko njih proizvodi su i panjolskih katolikih vladara.

Izgradnja Alhambre je trajala 150 godina, a tajna lei u materijalu koji je

koriten. U izgradnji Alhambre uestvovala su et ri vladara nasridske dinastije
Muhamed I (1238-1273), Ismail I (1314 -1325), Yusuf I (1333-1354) i Muhamed
V (1370) i svaki od njih je u njoj izgradio svoju palatu.

1238. godine je poetak njene izgradnje, iniciran od strane Muhameda I iz

istog straha i elje da sauva Granadu od h rianskih snaga sa sjevera.
Arhitekti dananjice tvrde da je odabrao odlino mjesto za tvravu na visini od
skoro 100 metara brdo Sabika. Prvo je izgradio Torre de Vela, kulu koja mu je
sluila kao osmatranica. Svojom visinom odavala je poruku kako m jetanima
Granade tako i neprijateljima: Moemo vas odbraniti, ali imajte na umu da smo
vai vladari i da smo moni

Poslije smrti Muhameda I svaki naredni vladar je izgradio svoju palatu, a zidovi
Alhambre su napravljeni upravo da bi zatitili sve te palate.

Dvorac Komares (Palacio de Comares) je palata koja se nalazi na samom ulazu

u gradi Alhambru. Izgradnju ove palate je poeo Ismail I, nastavio Yusuf I, a
zavrio Muhamed V. Dvorac Komares ine Meksuar, Dvorite blagoslova ili
Arajanes, Zlatna dvorana, Brodska soba i Salon Ambasadora koji se nalazio u
samoj kuli Komares .

Meksuar je najstarija prostorija koju odlikuje jednostavnost i koja je pri samom

ulasku dosta mrana. Prua os jeaj kao da se nalazite u crkvi, to je i ilo u
prilog njenoj prvobitnoj namjeni. Taj dio se koristio od strane monarha za
pruanje savjeta i sluila je takoe r i kao sudnica za najvanije sluajeve. U
okviru nje se nalazio dio koji je bio zatien visokim reetkama, a iza njih se

6
nalazio sultan koji je pratio suenja. Meksuar je bila otvorena za javnos t na ta
ukazuje reenica na ulazu: Ui i trai. Nemoj da se pribojava da trai pravdu,
mora je nai. Nakon hrianskog osvajanja, oko 1632. godine Meksuar je
sluio kao kapela sa postavom hora.

Slika 3. Meksuar
Izvor: http://www.spanskijezik.com/dozivi-alhambru-2/

Dvorite Blagoslova ili Arajanes (sa ob je strane bazena, koji zauzima najve i
dio dvorita je zasaena mirta) je centralni dio dvorca Komares. Samo dvorite
se moe podijeliti u etiri zone: sjeverni dio gdje se nalazio Salon Ambasadora,
koriten za privatne prijeme i Brodsk a soba koja je sluila za odmor, u junom
dijelu su bile smjetene konkubine i sluge, a u zapadnom i istonom etiri
sultanove ene.

Slika 4. Dvorite blagoslova 7

Izvor: http://www.spanskijezik.com/dozivi-alhambru-2/
Zlatna dvorana je veoma mala u poreenju sa ostalim dijelovima palate. Za
posjetioce ima ulogu kao nekog uvoda za ono to ih tek eka, a u ono vr ijeme
dvorana je imala ulogu ekaonice za one koji su dolazili da se obrate monarhu .

Slika 5. Zlatna dvorana

Izvor: http://www.spanskijezik.com/dozivi-alhambru-2/

Kula Komares iju je izgradnju poeo Yusuf I dolaskom na vlast, kojom je elio
da oda sliku nepobjedivosti, koju je na prvi pogled izazvao njenom visinom od
45 metara.

Salon Ambasadora se nalazi u unutranjosti kule. Plafon salona se nalazi na

visini od 25 m i sastoji se od 8 000 dijelova izraenih od kedra. Kako je htio da
izazove divljenje i u isto vreme da zastrai neprijatelja ahitekte su koristile
odreene geometrijske oblike u izgradnji i po seban akcenat stavili na
osvjetljavanje prostorije. Njegov tron je bio sm jeten u sredinjem dijelu
salona, a iza njega su se nalazili prozori sa kojih se vidjela cijela Granada,
poruujui na taj nain da ona pripada samo njemu. Na zidovima se ponavlja
reenica: Nema boljeg osvajaa od Boga. Sluei se naizgled malim trikovima
prilikom izgradnje, niko nije smi o da mu se suprotstavi i uspi o je da odri mir
za vrijeme vladavine. Ubijen je iznenada za vr ijeme molitve 19.10.1354.
napadnut noem sa lea od st rane jednog roba.

8
 Slika 6. Zlatna dvorana
Izvor: http://www.spanskijezik.com/dozivi-alhambru-2/

Pria se da se upravo u toj kuli izvrila zvanina predaje Granade u ruke

katolikih kraljeva Fernanda II i Isabel I od strane Muhameda XII i da mu je sa
jednog balkona na kuli majka rekla : Vidi ta predaje i sjeti se da su svi tvoji
preci umrli kao kraljevi Granade i da carstvo umire u teb i.

Dok je naputao Alhambru, koju je on zvao zemaljski raj plaui i osvrui se

nazad, majka mu je rekla: Plai kao ena za ono to nis i znao da odbrani kao
mukarac.

Palata Lavova ija izgradnja je zapoeta 1377. godine po nareenju Muhameda

V (sin Yusufa I). Palata lavova se smatra jednom od najelegantijih kompeksa
muslimanske arhitekture. Izgled palate oslikava prijateljsvo izmeu Muhameda
V i Cristiana de Castilla, koje se nije zasnivalo samo na politikim interesima
nego i na razmjeni intelektualnih i umjetnikih pogleda. Na taj nain palata
oslikava spoj muslimanske i kranske kulture i kao takva specifina je
po plafonima koji su napravljeni tako da se gubi oseaj prostora. Onemoguuje
se usredsreivanje na jednu taku, a samim tim os jeaj prave dimenzije. Da bi
taj efekat bio jai slikari su koristili minerale plave i zelene boje koji su u ono
vrijeme dostizali cijenu zlata. U palati je kralj provodio vr ijeme sa svojom
familijom i koristio je u privatne svrhe.

9
Dvorite palate je pravougaonog oblika formirano iz dva kvadrata iz kog je
omoguen ulaz u etiri sobe. Na zapadu se naalazi Dvorana Mokarabes, na
istoku Dvorana kraljeva, na sjeveru Dvorana dvije sestre i Dvorana daraksi i na
jugu Dvorana Abenseragijevih. Postoji pretpostavka da su prve dv ije sale
sluile za dnevne proslave, a druge dvije za nona okupljanja.
U centralnom dijelu je Dvorite lavova, gdje znaajno mjesto zauzima fontana
lavova.

Palata Karlosa V ija izgradnja je zapoeta 1527. godine da bi bila zavrena

1957.godine, a sam cilj njenog nastajanja je elja Carlosa V da ivi blizu
Alhambre da bi mogao da uiva u njenim arima. Kako je izgradnja trajala dosta
dugo, palata je prolazila kroz razne faze i ak je u nekim momentima postojala
mogunost ruenja krovova zbog zaputenosti radova na graevini. Pal ata je
kvadratnog oblika 17 metara visine. Posebni di o palate ini kruno dvorite.
Zgrada takoe nalazi primjenu za izlobe, kao i za neke koncerte, festivale
muzike i plesa u Granadi.

10
 3. VRTOVI ALHAMBRE

Profinjena umjetnost Maura se veoma razlikuje od naeg shvatanja umjetnosti i strana je

naem mentalitetu i vremenu u kojem ivimo. Maursku umjetnost i njihov nain kreiranja
vrtova moemo shvatiti ako poemo od injenice da su oni njegovali ljepotu radi
zadovoljstva, bez obzira na prolaznost vremena. Mauri su svoju elju za intimnou prostora u
kome su ivjeli ispoljavali i u vrtovima, okruujui ih visokim zidovima. Prisustvo velikog
broja dekorativnih i koloristikih elemenata ne daje utisak prenatrpanosti, nego nasuprot
tome, predstavlja jedan jedinstven parkovski anambl. Ovdje su dole do izraaja umjetnike
sposobnosti arhitekata i pejsaista koji su se opredijelili za izbor velikog broja detalja , te ih
vjeto i znalaki uklapali, stvarajui na taj nain jednu izvanrednu tvorevinu nadahnua i
osjeaja vrijednih umjetnikih elemenata.
Vrtovi Alhambre se ubrajaju u najljepe i najegzotinije na svijetu. Glavni ulaz su Vrata
pravde, to je monumentalni luk izraen u obliku potkovice. Zatim slijede Vrata vina, pa Trg
ili Placa de los Aljibes. Vrtovi su ograeni zgradama karaktersitinih motiva i prepliu se sa
bogatim arhitektonskim motivima, inei jedinstven spoj prirode i arhitekture koji ostavlja
bez daha. U kompoziciji Alhambre dominantna su tri elementa: voda, boja i miris.

3.1. Voda

Voda je koritena na vrlo raznovrsne naine, u obliku kanala, vodoskoka, bazena, fontana itd.
Jedan arapski pjesnik kae u svom opisu vrtova Alhambre da je voda muzika Alhambre, jer
je svugdje prisutna, u objektu i van njega. U Alhambri vode ima u izobilju, to je prava rasko
za ljude koji su navikli na ivot u sunim pustinjskim predjelima. Strunjaci koji su bili
zadueni za ureenje vrta znali su da voda moe rashladiti zrak i da je ugodno sluati njeno
lagano uborenje. Pravougli bazeni puni vode u kojoj se oslikava vedro nebo stvaraju dojam
prostornosti i svjetlosti.

U panskim vrtovima skoro je uvijek prisutan vrtni element po nazivom Pacio. Pacio je
oivien sa svih strana visokim zidom. Kroz sredinu prolazi kanal ispunjen vodom i mnotvom
vodoskoka, a sa obje strane vodene povrine nalaze se posude sa cvijeem, a uz ivicu zida su
zasaeni empresi. (Slika 3)

11
 Slika 7. Pacio sa vodoskokom
Izvor: /www.travelmoodz.com/en/destination/spain/alhambra

U sasatavu Alhambre je dvorac Generalif u koji se ulazi kroz kameni portal i prolazi kroz
drvored brijestova, do dvorita mirti (Slika 4), koje je vladarima sluilo za odravanje
sveanosti. Na sredini pravougaonog dvorita nalazi se bazen sa vodom, dug je oko tridesetak
metara, oivien bijelim mermerom. Cijelom duinom prate ga zasaeni i uvijek zeleni, na
jednakoj visini potkresani bunovi mirte, koji isputaju prijatan eterian miris. Voda u bazen
pristue na jednom kraju iz malog mermernog bazena, ali i otie na drugom kraju na identian
nain. U pozadini se nalaze ipkaste fasade arapske palate. Jedna od karakteristika Alhambre
je igra ogledala (Water mirror), gdje se u vodenim bazenima ogledaju graevine i
vegetacija, inei na taj nain jako specifine prizore.

12
 Slika 8. Dvorite mirti
Izvor: http://www.spanskijezik.com/dozivi-alhambru-2/

Iz dvorita mirti ulazi se u dvorite lavova koje predstavlja najljepi dio Alhambre. Dvorini
dio ima 124 mermerna stuba, koji simbolizuju umu palmi, a u centralnom
dijelu je Patio de los Leones (Slika 5), gdje znaajno mjesto zauzima fontana
lavova iz koje polaze etri vodena toka rasporeena u obliku krsta, a koja ulaze
u unutranjost okolnih soba. Postoje vie odgovora i pretpostavki na pitanje
koje znaenje imaju lavovi. Teorija kojoj se najvie v jeruje je da je njihova
uloga da metaforiki dre more na svojim ledjima, druga je da predstavljaju 12
horoskopskih znakova, 12 mjeseci u godini, a trea da oznaavaju 12 izraelskih
plemena zbog jednakostraninog trougla na elu koji ima svaki lav .

Slika 9. Dvorite lavova

Izvor: http://www.marijan-birus.iz.hr/Granada_alhambra.htm 13
Iz lavljeg dvorita se ulazi u dvorite Daraksi, gdje se nalazi fontana u obliku pehara okruena
empresima. (Slika 6)

Slika 10. Dvorite Daraksi

Izvor: http://www.marijan-birus.iz.hr/Granada_alhambra.htm

3.2. Boja

Boja je koritena na principu kontrasta, povrine pod cvijeem u ivim bojama bile su
smjetene ispred visokog zelenila u tamnoj boji. Ovaj kontrast je jo vie naglaavan izrazitim
sjenama na mediteranskom suncu. itava kompozicija je prepuna raznovrsnih boja, bijeli
zidovi unutranjeg dvorita, crveni kamen, sjaj emajliranih ploica, a sve u cilju da se
posjetilac osvoji i oara.

14
 Slika 11. Kontrast boja
Izvor: http://pixelizam.com/alhambra-dragulj-u-smaragdima/

Zidovi i tokovi su ukraeni pomou umjetnog drvea, keramike i tukature. Radovi u

tukaturi predstavljaju biljne motive i razne natpise. Najljepi se mogu vidjeti u muquarna
stalaktit stropovima u predvorju sobe dviju sestara. Zbog ivahno obojenih i pozlaenih
ukrasa palae (viebojnih mramora, sjajnih ploica i lepravih tuko ornamenata) svi paviljoni
i dvorita izgledaju prozrano i nestvarno (ali imaju i izvrsnu akustiku). Zidovi su ukraeni i
arabeskama (splet izlomljenih linija).

Slika 12. Detalj iz Sobe dvije sestre

Izvor: http://odmorplus.com/dvorac-alhambra-u-spaniji/
15
Mnogi elementi kao to su: klupe, fontane, bazeni i sl. bili su ukraeni keramikm u etiri boje,
i to uta, plava, zelena, zlatna.

3.3. Miris

Miris kao trei element mavarskog vrta, bio je posebno naglaen sadnjom biljnih vrsta sa
orijenta, koje su se odlikovale prijatnim i specifinim mirisima. Meu takve vrste spadaju:
jasmin, zumbul, lavanda, rua, ruzmarin, naranda, limun. Takoer se koristila mirta,
jorgovan, empres, te visoko drvee koje je osiguravalo hlad na vrelom mediteranskom suncu.
Da bi efekat pojedinih vrsta bio naglaen, navedene biljne vrste su saene u grupacijama, a ne
pojedinano.

Slika 13. Biljke lijepog mirisa

Izvor: https://sr.wikipedia.org/wiki/Umetnost_Al_Andaluza

Na narednoj slici (Slika 10) je predstavljeno jedinstveno potivanje sklada sva tri elementa.
Prisutno je vodeno ogledalo, bazen sa lopoom, grmlje raznih boja i mirisa, rue, a u pozadini
enski dio kompleksa.

16
 Slika 14. Sklad vode, boje i mirisa
Izvor: http://www.firstminuteponude.rs/u-raskosnim-vrtovima-alhambre

17
 4. ZAKLJUAK

Alhambra je bila jedna od najveih arhitektonskih svjetskih uda kada je sagraena tokom
XIII i XIV stoljea, i tako je ostalo i do danas. Malo je vjerovatno da e bilo koja civilizacija
u budunosti moi da dostigne takvu misterioznost i ljepotu kakvu posjeduje Alhambra.

Alhambra je puno vie od palae. Moglo bi se rei da je to pravi mali grad unutar grada
Granade. Unutar zidina Alhambre nalaze se vrtovi, paviljoni, palaa, Alcazaba (tvrava), pa
ak i mala medina (grad). Dio Alhambre koji su sagradili Mauri te dijelovi koji su kasnije
sagraeni ine jedinstveni spoj profinjene i raskone arapske umjetnosti te strogih i
odmjerenih linija europske renesanse.

Alhambra je bila simbol luksuza i ljepote koju su mnogi htjtli da imaju, tako da se u mnogim
vrtovima i danas susreu elementi koji su svojevremeno bili samo njen simbol. ak se i u
naim vrtovima i batama susreu neke karakteristike kao to su voda, boja i miris.

Budui da se istoa u islamu smatra jednim od etiri stuba vjere, a poznata je injenica da se
Alhambra gradila po naelima islama, voda je simbol te istoe. Prvi put se u njoj voda uvodi
u objekte, jer za muslimane ima znaajnu ulogu. Voda je takoer sluila i za stvaranje
ugodnije mikroklime, inei Alhambru ugodniju za boravak.

Boja (kolorit) je postignut upotrebom cvijea i raznobojnih keramikih ploica, a miris

upotrebom aromatinog mediteranskog i orijentalnog bilja: lavanda, ruzmarin, mirta, jasmin,
zumbul, rue itd.

Vrlo je teko toliko elemenata ukomponovati u jednu jedinstvenu cijelinu, a da se pri tome
ouva sklad i esttika, da se ne ode u ki

18
 LITERATURA

1. Kluckert, E. (2005): European garden design.

2. Ljuji-Mijatovi, T., Mrdovi A. (1998): Proizvodnja cvijea i ukrasnog bilja.

Univerzitetska knjiga. Sarajevo

3. Milinovi, V. (1999.): Povijest pejsane arhitekture (skripta za internu upotrebu). Sarajevo

4. Internet:

http://wol.jw.org/hr/wol/d/r19/lp-c/102006045

http://www.marijan-birus.iz.hr/Granada_alhambra.htm

http://najvecacudaitajne.blogspot.ba/2011/02/alhambra-crveni-grad-mavra.html

http://www.firstminuteponude.rs/u-raskosnim-vrtovima-alhambre.html

http://divithana.com/sehara/religija/islamska-umjetnost/alhambra-niz-bisera-u-smaragdu-3/

http://odmorplus.com/dvorac-alhambra-u-spaniji/

http://www.spanskijezik.com/dozivi-alhambru-2/

http://pixelizam.com/alhambra-dragulj-u-smaragdima/

https://sr.wikipedia.org/wiki/Umetnost_Al_Andaluza

http://sinisavidak.com/pages/europski-mozaik/spanjolska/velicanstvena-alhambra.php

http://www.b92.net/putovanja/destinacije/evropa.php?nav_category=822&nav_id=317045

http://ljubusaci.com/index.php/knjizevni-kutak/220-andre-clot-a-l-h-a-m-b-r-a

http://www.travelmoodz.com/en/destination/spain/andalusia/alhambra

http://www.svjetskiputnik.hr/Putovanja/Clanak/zemlja/6-Spanjolska/naslov/96-setnja-
alhambrom-s-maurima

http://www.dnevno.rs/magazin/kofer/67151/najlepsi-vrtovi-sveta-egzoticni-vrtovi-spanije-
kao-uzivanje-za-sva-cula

19