Mamy rne zainteresowania, ale nasze zdrowie jest tym, o czym wicej wiedzie chce pra-

wie kady. Dobrze, e nie jest to tylko zwyka ciekawo. Edukacja chorego to uznawana
metoda lecznicza, umoliwiajca nie tylko dobre wspdziaanie pacjenta z lekarzem lecz-

Poradnik dla
cym, lecz take przeduenie dziaa lekarskich na okresy midzy wizytami u lekarza.
Dostpno informacji o naszych chorobach nie idzie w parze z jakoci i doborem treci za-
wartych w przekazach informacyjnych. Niestety, s chorzy, ktrzy zbyt dosownie przyjmuj
informacje dr. Google'a i zamiast klarownego, zrozumiaego dla nich przedstawienia cho-
roby zostaj przytoczeni szumem informacyjnym, a czasami wrcz bzdurnymi faktami.

pacjentw
Wychodzc naprzeciw potrzebie rzetelnej informacji medycznej skierowanej do konkret-
nych chorych, przedstawiamy seri poradnikw edukacyjnych przeznaczonych dla
pacjentw chorujcych na okrelone choroby reumatyczne, szczeglnie wymagajce kom-
pleksowego i dugotrwaego leczenia.
Poradniki nie maj na celu zastpienia kontaktu z lekarzem i nie s samouczkiem samo-
leczenia. Zawieraj jedynie opis aktualnej wiedzy o chorobie i odpowiedzi na pytania
najczciej zadawane przez pacjentw. Jestemy przekonani, e bd one pomocne
w przyblieniu chorym trudnych problemw dotyczcych ich zdrowia, a tym samym
przyczyni si do efektywnego wspdziaania z lekarzem reumatologiem. Zesztywniajce
Rada Naukowa ds. Poradnikw Edukacyjnych: zapalenie staww
krgosupa

Ewa Stanisawska-Biernat

prof. dr hab. n. med. Piotr Wiland prof. dr hab. n. med. Eugeniusz Jzef Kucharz

Copyright by UCB/VEDIM 2015 Patronat Polskiego

Wszystkie prawa zastrzeone. Towarzystwa Reumatologicznego
Data przygotowania: stycze 2015. Sygnatura: PL/LPSRC/CER/003/2015/01

Opracowanie

ISBN: 978-83-7988-445-2
Akademia Nowoczesnej Reumatologii jest edukacyjn inicjatyw firmy UCB.
Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

dr n. med. Ewa Stanisawska-Biernat

Instytut Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory Reicher w Warszawie

Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa (ZZSK) to przewleka cho-

roba zapalna onie do koca poznanej przyczynie. Jak sama nazwa wskazuje,
wjej przebiegu dochodzi do zapalenia staww krgosupa, co po wielu latach
trwania choroby moe prowadzi do jego usztywnienia. Schorzenie dotyczy
0,150,5% populacji, to znaczy, e na 1000 osb choruje 1550. Szacuje si, e
wPolsce yje ok. 50000 chorych na ZZSK. Mimo to wiele osb czuje si osamot-
nionych ibezradnych wobec choroby. Mam nadziej, e ta broszura dostarczy
pacjentom iich rodzinom niezbdnej wiedzy na temat ZZSK.

Przyczyny choroby
Dokadna przyczyna rozwoju ZZSK nie jest znana, ale wiadomo, e wjego
powstaniu du rol odgrywaj czynniki dziedziczne. Jednym ztakich czynni-
kw jest antygen HLA-B27. Wystpuje on uponad 90% chorych na ZZSK itylko
u46% osb wpopulacji oglnej. Mimo wielu bada nie udao si stwierdzi,
wjaki sposb HLA-B27 wpywa na powstanie choroby. Wiadomo te, e wiele
osb majcych ten antygen nigdy nie zachoruje. Uwaa si, e prawdopodob-
nie potrzebny jest jaki dodatkowy czynnik, np. infekcyjny lub genetyczny, by
choroba si rozwina.

Przebieg iobjawy
Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa wystpuje czciej u m-
czyzn ima pocztek wmodym wieku midzy 18. a30. rokiem ycia. Rzadziej
zaczyna si wwieku dziecicym lub uosb po 40. roku ycia.

Bl
Najczstszym objawem choroby jest przewleky bl krgosupa. Ma on pew-
ne cechy charakterystyczne: zaczyna si w modym wieku, wystpuje w nocy 1
 Poradnik dla pacjentw

igodzinach porannych, nie ustpuje po odpoczynku, azmniejsza si po wicze-

niach, towarzyszy mu uczucie sztywnoci porannej. Otakim blu mwimy, e
ma charakter zapalny. Nie naley myli go zblem wystpujcym po przecie-
niu dwiganiu, dugim staniu itp. Bl zokolicy krzyowo-ldwiowej moe pro-
mieniowa do poladkw ipachwin. Po duszym czasie trwania choroby poja-
wiaj si ble odcinka piersiowego krgosupa iszyi. Mog im towarzyszy ble
opasujce klatki piersiowej dajce uczucie ciskania obrcz klatki piersiowej.

Ograniczenie ruchomoci krgosupa

W wyniku dugotrwaego procesu zapalnego moe
dochodzi do nieodwracalnych zmian wkrgosupie, cze-
go wyrazem jest ograniczenie jego ruchomoci, auczci
chorych nawet cakowite jego usztywnienie. Wystpuje
trudno w schylaniu si do przodu i do boku, dotkni-
ciu palcami do podogi, obrceniu szyi wbok, do tyu ido
boku. eby si obejrze, konieczny jest obrt caego ciaa
wok wasnej osi. Posta ZZSK, wktrej zajty jest tylko
krgosup, nazywa si form osiow ZZSK.

2
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

prawidowy krgosup prawidowy krgosup

trzon krgu

krek
midzykrgowy

zapalenie staww powstanie mostw kostnych

- obraz kija bambusowego

prawidowy krgosup zapalenie

krg wizada
krek
midzykrgowy stawy

tworzenie sie syndesmofitw cakowite zesztywnienie

tworzenie si kostnienie
wknisto- staww
-kostnych mostw midzykrgowych

3
 Poradnik dla pacjentw

Zmiany wstawach
obwodowych
Uczci chorych poza
zmianami w krgosupie
wystpuj ble i obrzki
staww, np. kolanowych
czy barkowych. Nierzad-
ko pierwszym objawem
choroby jest obrzk ko-
lana. Lekarz w czasie ba-
dania moe stwierdzi
obecno wysiku, tzn. zwikszonej iloci pynu stawowego. Wrazie wtpliwo-
ci mona wykona badanie ultrasonograficzne (USG), ktre potwierdzi lub wy-
kluczy aktywny stan zapalny. Jeli obrzk si utrzymuje, wskazane jest nakucie
kolana (potocznie nazywane punkcj) iusunicie pynu za pomoc igy ze strzy-
kawk, niekiedy lekarz moe rozway wskazanie do podania leku do stawu.

Zapalenie tczwki oka

Uok. 30% chorych na ZZSK zdrowe oko
w czasie trwania choroby do-
chodzi do zapalenia bony
naczyniowej oka tczwki,
ktre objawia si zaczerwie-
nieniem oka, blem iwiato-
wstrtem. Najczciej zajte
jest jedno oko, ale w razie
zapalenie przedniego
nawrotu moe wystpi zapa- odcinka bony
lenie tczwki drugiego oka. naczyniowej
Przy prawidowym leczeniu
po ok. 2 tygodniach objawy
zazwyczaj ustpuj. Kade
zapalenie tczwki powinno
by leczone pod kontrol le-
karza okulisty, ktrego nale-
y poinformowa o chorobie
4 krgosupa oraz aktualnie
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

przyjmowanych lekach. Nieleczone nawracajce zapalenie tczwki moe po-

zostawi blizny woku ispowodowa pogorszenie widzenia.

Rozpoznanie choroby
Rozpoznanie choroby powinno si opiera na zebraniu wywiadu lekarskie-
go, zbadaniu ruchomoci krgosupa oraz wykonaniu podstawowych bada
laboratoryjnych, zdj rentgenowskich staww krzyowo-biodrowych i jeli
to wskazane zdj krgosupa. Do ustalenia rozpoznania ZZSK konieczne jest
stwierdzenie zmian na zdjciach rentgenowskich staww krzyowo-biodro-
wych. Zmiany takie mog si pojawi nieraz po kilku latach trwania dolegliwo-
ci, dlatego zdarza si, e diagnoza jest stawiana po duszym czasie. Wczesne
ustalenie rozpoznania pozwala na szybkie wdroenie odpowiedniego leczenia
iumoliwia spowolnienie postpu zmian wkrgosupie. Dlatego uosb zza-
palnym blem krgosupa, ktre nie maj zmian radiologicznych w stawach
krzyowo-biodrowych, oznacza si obecno antygenu HLA-B27 we krwi i/lub
wykonuje si badanie rezonansu magnetycznego (magnetic resonance ima-
ging MRI) tych staww. Zmiany wMRI mona zaobserwowa wczeniej ni na
zdjciu rentgenowskim, ale nie wszystkie takie zmiany przeksztac si po kilku
latach wzmiany rentgenowskie. Na podstawie obecnoci antygenu HLA-B27
i/lub zmian wMRI mona wczenie rozpozna chorob nazywa si j wtedy
spondyloartropati osiow. Nie u wszystkich chorych na spondyloartropati
wprzyszoci rozwinie si ZZSK.

Ocena aktywnoci izaawansowania choroby

Po ustaleniu rozpoznania wane jest, aby oceni, czy proces zapalny jest ak-
tywny oraz jak choroba jest zaawansowana. Jeli po wykonaniu badania lekarz
stwierdzi, e proces zapalny jest aktywny, trzeba zastosowa odpowiednie le-
czenie. Nie ma jednego badania, ktre mwioby ocikoci zapalenia, dlatego
taka ocena musi by kompleksowa. Na aktywny proces zapalny mog wska-
zywa nawroty zapalenia tczwki, zajcie stawu biodrowego iwysiki wsta-
wach kolanowych. Sam chory odczuwa, czy bl krgosupa jest nasilony iczy
wystpuj ble staww obwodowych, ble pit lub innych przyczepw mi-
niowych, wie, jak dugo trwa sztywno poranna ijakie jest jej nasilenie. Ponie-
wa s to odczucia subiektywne, zdecydowano, by sprbowa je zmierzy. Przy
wspudziale pacjentw reumatolodzy z Bath w Wielkiej Brytanii opracowali
wskanik okrelajcy aktywno ZZSK BASDAI (Bath Ankylosing Spondylitis 5
 Poradnik dla pacjentw

Activity Index). Oblicza si go, wykorzystujc kwestionariusz, wktrym chory na

ZZSK odpowiada na 6 pyta. Odpowiedzi na kade pytanie dotyczce nasilenia
dolegliwoci zaznacza si wkolejno numerowanych kwadracikach. Lekarz ana-
lizuje wypeniony kwestionariusz imoe liczbowo okreli aktywno choroby
wskali od 0 do 10. Za pomoc BASDAI mona oceni skuteczno zastosowa-
nego leczenia. Do klinicznej oceny zaawansowania choroby su pomiary ru-
chomoci krgosupa.

Badania laboratoryjne
Najczciej wykonywanymi badaniami laboratoryjnymi sucymi do oce-
ny aktywnoci choroby s badania krwi: odczyn Biernackiego (OB) lub stenie
biaka C-reaktywnego (C-reactive protein CRP). Ich podwyszenie moe wiad-
czy oaktywnym procesie zapalnym. Nie s to jednak badania specyficzne dla
ZZSK i parametry te mog by zwikszone z innego powodu. U niektrych
chorych nasilone dolegliwoci wystpuj mimo prawidowych wynikw bada
krwi, dlatego niezbdna jest ocena stanu klinicznego.
Oznaczenie obecnoci antygenu HLA-B27 moe pomc wustaleniu rozpo-
znania. Badanie wykonuje si raz
wyciu. Brak antygenu HLA-B27 nie
wyklucza rozpoznania ZZSK, ajego
obecno nie jest rwnoznaczna
zrozpoznaniem choroby.

Badania rentgenowskie
Zdjcia staww krzyowo-
biodrowych
Wprzebiegu ZZSK dochodzi do
zapalenia staww krzyowo-bio-
drowych, w wyniku czego szpara
stawu si zmienia zwa si, jest
nierwna, a nawet cakowicie za-
rasta. Zmiany na zdjciach rentge-
nowskich okrela si jako sacroiliitis
(zapalenie staww krzyowo-bio-
6 drowych) iumownie dzieli na cztery
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

okresy, gdzie okresI to tylko podejrzenie zmian, aokres IV zmiany zaawan-

sowane, cakowite zaronicie szpary stawu. Zmiany staww krzyowo-biodro-
wych obserwowane na zdjciach rentgenowskich s nieodwracalne.
Zdjcia krgosupa
Po pewnym czasie trwania choroby, nieraz po wielu latach, na zdjciach kr-
gosupa mona zauway zmiany wpostaci tzw. syndesmofitw. S to wknisto-
-kostne mosty wytwarzane midzy ssiadujcymi ze sob krgami. Mechanizm
ich powstawania nie zosta do koca wyjaniony, prawdopodobnie stanowi one
wyraz przebytego procesu zapalnego oraz zmian reparacyjnych. Jeli syndesmofity
wystpuj na wielu poziomach, obraz radiologiczny krgosupa bywa opisywany
jako obraz kija bambusowego, poniewa krgosup ksztatem przypomina bam-
bus. Uniektrych chorych krgosup jest sztywny mimo braku syndesmofitw.

Badanie rezonansu magnetycznego

Badanie MRI ma zastosowanie we wczesnym stadium choroby, kiedy na
zdjciach staww krzyowych nie ma jeszcze zmian, amimo to lekarz podej-
rzewa spondyloartropati lub ZZSK. Badanie to jest drogie, kosztuje kilkaset
zotych. Kiedy zmiany s widoczne
na zdjciach rentgenowskich, nie
ma potrzeby wykonywania bada-
nia MRI.

Leczenie
Relacje midzy chorym alekarzem
Medycyna XXI wieku, w dobie
powszechnego dostpu do infor-
macji poprzez pras, publikacje
popularnonaukowe oraz Internet,
zmierza do tego, by pacjent sta-
wa si partnerem lekarza oraz by
wsplnie podejmowali decyzje do-
tyczce leczenia, a pacjent wiado-
mie bra odpowiedzialno za swo-
je ycie i zdrowie. Pacjent znajcy
swoj chorob nie tylko poprzez 7
 Poradnik dla pacjentw

dowiadczanie jej objaww iskutkw, ale take czytanie na jej temat wInterne-
cie lub ksice zwraca si do lekarza jako eksperta zprob opomoc, arelacje
lekarzpacjent staj si partnerskie.

Wytyczne dotyczce leczenia

Wspczesna medycyna opiera si na dowodach naukowych. Dlatego
otym, czy dana metoda leczenia jest skuteczna, decyduj wyniki bada, anie
tylko intuicja i wasne dowiadczenie lekarza. Podejmujc decyzje dotyczce
terapii, lekarz powinien kierowa si dobrem pacjenta iuwzgldnia wytyczne
opracowane przez grupy ekspertw. WPolsce takie rekomendacje, na podsta-
wie europejskich zalece, opracowa zesp ekspertw reumatologw pod
kierunkiem konsultanta krajowego. Leczenie kadego chorego powinno by
kompleksowe istanowi wspln decyzj pacjenta ilekarza.

Leczenie niefarmakologiczne edukacja iwiczenia

Chorzy, ktrzy wiedz duo oswojej chorobie, wiedz, jak sobie zni radzi,
potrafi j lepiej kontrolowa, maj mniej dolegliwoci i s bardziej sprawni.
8 Mam nadziej, e niniejsza publikacja speni tak funkcj. Regularne wiczenia,
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

najlepiej wykonywane codziennie, s podstaw leczenia niefarmakologiczne-

go. Rodzaj wicze powinien by zalecony, asame wiczenia powinny przynaj-
mniej na pocztku odbywa si pod kierunkiem wykwalifikowanego terapeuty,
gdy nie wszystkie s dobre dla krgosupa. Regularne wiczenia poprawia-
j ruchomo krgosupa, rozszerzalno klatki piersiowej oraz umoliwiaj
utrzymanie prawidowej postawy. Jeli bd one uprawiane codziennie przez
ok. 0,5 godziny, wpyn nie tylko doranie na zmniejszenie blu krgosupa
iuczucia sztywnoci, ale mog take zapobiec deformacji krgosupa ipozwol
utrzyma lepsz sprawno. Codzienna gimnastyka wymaga samodyscypliny
isamozaparcia, anieraz take wsparcia rodziny, ale regularne wiczenia krgo-
supa oraz wiczenia oddechowe powinny sta si nawykiem. WPolsce dziaa
aktywnie Stowarzyszenie Chorych na ZZSK moe ono by pomocne wodpo-
wiedzi na wiele pyta lub rozwizywaniu problemw zwizanych zchorob lub
jej leczeniem.

Leki stosowane uchorych na zesztywniajce zapalenie staww

krgosupa
Wterapii ZZSK leki powinny by dobrane indywidualnie dla kadego chore-
go. Przy doborze leku uwzgldnia si nasilenie dolegliwoci, choroby wspist-
niejce, choroby przebyte (np. zawa serca, wrzd odka, zapalenie wtroby)
ileki przyjmowane zinnych przyczyn. Jeli przyjmuje si wiele lekw zrnych
przyczyn, przed wizyt lekarsk naley spisa ich nazwy idawki oraz uwzgld-
ni leki kupowane bez recepty.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) s bardzo powszechnie stoso-
wane wwielu chorobach zwizanych zblem izapaleniem. Maj one wpyw
na hamowanie procesu zapalnego, zmniejszanie blu oraz dziaaj przeciw-
gorczkowo. Obecnie na rynku dostpnych jest wiele preparatw z rnych
grup. Uchorych na ZZSK, uktrych wystpuje bl isztywno, NLPZ zaleca si
jako leki pierwszego rzutu. Naley je stosowa zgodnie zinstrukcj otrzyman
od lekarza. Ich efekt dziaania jest szybki zwykle zmniejszaj nasilenie blu
isztywnoci ju po okoo godzinie od zaycia. Tabletki przyjmuje si zazwyczaj
wczenie rano, czasami na noc. Rodzaj idawk leku dobiera lekarz.
Mimo e NLPZ s powszechnie stosowane, mog mie take dziaania
uboczne. Do najczstszych z nich naley dziaanie na przewd pokarmowy, 9
 Poradnik dla pacjentw

szczeglnie odek. Leki te mog sprzyja tworzeniu si wrzodw odka,

auosb chorujcych na chorob wrzodow (tzn. uktrych wprzeszoci stwier-
dzono wrzd) zaostrza jej objawy. Zdarza si, e wprzewodzie pokarmowym
chorego przyjmujcego regularnie NLPZ powstaj owrzodzenia, ktre nie daj
adnych dolegliwoci. Ich pierwszym objawem moe by krwawienie zprzewo-
du pokarmowego lub perforacja wrzodu. S to cikie powikania, wymagajce
najczciej hospitalizacji, anawet zagraajce yciu. Dlatego lekarz, przepisujc
NLPZ, powinien zebra informacje na temat czynnikw sprzyjajcych chorobie
wrzodowej, takich jak np. choroba wrzodowa wprzeszoci, ble wnadbrzu-
szu czy przyjmowanie innych lekw, szczeglnie lekw przeciwzakrzepowych.
Upacjentw opodwyszonym ryzyku wystpienia dziaa ubocznych ze strony
ukadu pokarmowego zaleca si albo podawanie dodatkowych lekw osania-
jcych odek, albo podawanie lekw przeciwzapalnych ozmniejszonym ryzy-
ku wystpowania objaww ubocznych ze strony odka. Poniewa dostpnych
jest wiele NLPZ, istnieje moliwo dobrania leku, ktry najlepiej dziaa na bl
isztywno. Wane s odczucia chorego oraz obserwacja wasnych objaww.
Oglnie zalecaabym przestrzeganie kilku podstawowych zasad: jednoczesne
przyjmowanie tylko jednego NLPZ, nieprzekraczanie zalecanej dawki, uzale-
nienie czasu przyjmowania leku od wystpowania dolegliwoci, obserwacja
pojawiajcych si dolegliwoci zwrcenie uwagi na ich nasilenie oraz na to,
czy ipo jakim czasie od przyjcia leku dolegliwoci si zmniejszaj lub ustpuj.
Osoby prowadzce aktywny tryb ycia, zaczynajce prac we wczesnych godzi-
nach rannych, kiedy bl jest najsilniejszy, zachcaabym do przyjcia leku tu
przed snem lub jak najwczeniej rano. Warto zagospodarowa czas tak, by mc
wykona przed wyjciem kilka wicze.
Jeeli po zastosowaniu zaleconego przez lekarza NLPZ bl jest may lub ca-
kowicie ustpuje, nie ma potrzeby jego zmieniania. Ten sam NLPZ mona przyj-
mowa przez kilka lat, jeli kontroluje bl ijest dobrze tolerowany.
Wprzypadku, kiedy mimo przyjmowania NLPZ bl isztywno s nasilone,
naley rozway zlekarzem, czy mona zwikszy jego dawk lub wyprbowa
dziaanie innego leku. Na wizycie naley szczerze powiedzie, wjakiej dawce
ijak czsto lek si przyjmowao. Przy braku przeciwwskaza lekarz moe zaleci
stosowanie tego samego leku wwikszej ni dotychczas, maksymalnej dawce.
Nasilone dolegliwoci stanowi wskazanie do przyjmowania penych dawek
NLPZ. Jeli mimo takiego postpowania efekt leczenia jest niewystarczajcy,
lekarz moe zaleci zmian NLPZ lub rozway wskazanie do zastosowania leku
10 biologicznego.
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

Leki przeciwblowe
Leki przeciwblowe, takie jak paracetamol iopioidy (np. tramadol), mog
by stosowane do umierzania blu, kiedy leki przeciwzapalne nie przynosz
wystarczajcej ulgi lub powoduj istotne efekty uboczne, ale nie mog by
uywane z innych powodw medycznych. Najczciej stosowanym rodkiem
przeciwblowym jest paracetamol. Nie wykazuje on dziaania przeciwzapalne-
go, ale jest lekiem stosunkowo bezpiecznym, dostpnym bez recepty. Mona
go czy zNLPZ.

Leki modyfikujce przebieg choroby

Leki modyfikujce przebieg choroby, takie jak np. sulfasalazyna imetotrek-
sat, stosuje si gwnie uchorych zzajciem staww obwodowych. Wymagaj
one systematycznego przyjmowania zgodnie zzaleceniem lekarza.

Leki biologiczne
Jeeli wyej wymienione metody leczenia nie s wystarczajco skuteczne
(tzn. mimo leczenia utrzymuje si wysoka aktywno choroby), zgodnie zmi-
dzynarodowymi ipolskimi zaleceniami wleczeniu ZZSK naley zastosowa leki
biologiczne. S to biaka wyprodukowane na drodze inynierii genetycznej
przez komrki, a nie zsyntetyzowane chemicznie. Leki biologiczne wpywaj
na ukad immunologiczny (poprzez unieszkodliwianie czynnika TNF-), ktry
w ZZSK jest nieprawidowo pobudzony. Podawane s w postaci zastrzykw
podskrnych lub doylnych. W midzynarodowych badaniach klinicznych
i wieloletnich obserwacjach wykazano wysok skuteczno lekw biologicz-
nych w leczeniu ZZSK wpywaj one nie tylko na objawy kliniczne, ale tak-
e na popraw sprawnoci ijakoci ycia oraz utrzymanie zdolnoci do pracy.
Leki biologiczne s dostpne w Polsce, a ich koszt jest refundowany dla naj-
ciej chorych pacjentw wramach tzw. programw terapeutycznych. Chorzy
speniajcy kryteria kwalifikacyjne programu mog otrzyma lek biologiczny
wwielu placwkach medycznych wPolsce.
Wskazania do leczenia biologicznego ustala specjalista reumatolog na
podstawie badania chorego, ktre obejmuje wywiad lekarski, badanie przed-
miotowe, badania dodatkowe oraz kwestionariusz aktywnoci ZZSK (BASDAI)
wypeniony przez pacjenta. Wikszo chorych (ok. 6070%) dobrze odpowia-
da na tradycyjne metody leczenia (tzn. NLPZ, sulfasalazyna, wiczenia). Miar 11
 Poradnik dla pacjentw

tego, czy chory dobrze odpowiada na zastosowane leczenie, jest nasilenie blu
krgosupa, obecno blu staww obwodowych, czas inasilenie sztywnoci
porannej, nasilenie uczucia oglnego zmczenia, atake zwikszenie stenia
CRP wsurowicy i/lub zwikszenie OB. Zajcie staww obwodowych, szczegl-
nie stawu biodrowego, oraz nawracajce zapalenie tczwki wiadczy zwykle
ocikim przebiegu choroby. Lekarz, uwzgldniajc te czynniki, sprawdza tak-
e, czy chory spenia kryteria wczenia do programu terapeutycznego. Jed-
nym z warunkw do kwalifikacji do leczenia biologicznego jest stwierdzenie,
e mimo zastosowania odpowiednio dugo (ok. 3 miesice) kolejno dwch lub
wicej NLPZ wduych dawkach choroba jest nadal aktywna. Wtym celu lekarz
powinien gromadzi w dokumentacji medycznej dowody w postaci wpisw
do dokumentacji chorego, jaki lek, wjakiej dawce ijak dugo stosowano oraz
jaki by wynik kwestionariuszy wypenionych przez pacjenta (BASDAI). Przed
rozpoczciem leczenia konieczne jest przeprowadzenie bada, aby wykluczy
przeciwwskazania medyczne do zastosowania leku biologicznego.
Chory, ktry otrzymuje leczenie biologiczne, musi si cile stosowa do
zalece lekarza prowadzcego, a podstaw takiej wsppracy stanowi wza-
jemny szacunek i zaufanie. Dziaania niepodane wystpuj tylko uniewiel-
kiego odsetka leczonych. Warto jednak onich wiedzie, by szybko je zauway
lub im zapobiec. Inhibitory TNF sprzyjaj infekcjom wirusowym ibakteryjnym,
m.in. ujawnieniu si grulicy. Dlatego przed wczeniem leczenia konieczne jest
przeprowadzenie bada w celu wykluczenia ukrytej grulicy. Pojawiajca si
wczasie leczenia opryszczka wargowa, kaszel czy katar mog by wskazaniem
do przerwania leczenia. W badaniach laboratoryjnych krwi mog si pojawi
nieprawidowoci, dlatego wczasie leczenia okresowo przeprowadzane s ba-
dania kontrolne. Naley obserwowa stan swojego zdrowia, awrazie wystpie-
nia jakichkolwiek zmian poinformowa onich lekarza.

Najczciej zadawane pytania

1. Jakie s objawy zapalenia staww krzyowo-biodrowych?

Zapalenie staww krzyowo-biodrowych moe powodowa ble wokolicy krzyowej
ible poladkw, nieraz promieniujce do pachwin. Bl jest zwykle najbardziej nasilony
wnocy inad ranem, towarzyszy mu uczucie sztywnoci porannej. Jego nasilenie zmniej-
sza si po wiczeniach.

12
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

2. Czy infekcja moe wywoa ZZSK?

Poniewa przyczyna choroby nie jest znana, badacze bior pod uwag rne moliwo-
ci, sprawdzajc take to, czy infekcja nie moe wpywa na rozwj ZZSK. Obecnie nie
ma na to dowodw. Przyjmuje si, e ZZSK nie ma bezporedniego zwizku zkaszlem
czy infekcj drg oddechowych inie mona si nim zarazi.

3. Choruj na ZZSK, mam antygen HLA-B27. Czy moje dzieci te bd miay ten
antygen iczy zachoruj na ZZSK?
Istnieje prawdopodobiestwo, e u1 na 4 lub 1 na 2 twoich dzieci bdzie wystpo-
wa antygen HLA-B27 odziedziczony od ciebie. Na obecnym etapie wiedzy nie ma jed-
nak potrzeby systematycznego oznaczania obecnoci tego antygenu udzieci. Istnieje
niewtpliwie pewna predyspozycja do wystpienia choroby ukrewnych, ale prawdopo-
dobiestwo, e twoje dziecko zachoruje, jest niewielkie.

4. Czy mona zapobiec usztywnieniu krgosupa?

Do cakowitego usztywnienia krgosupa dochodzi tylko uniektrych chorych na ZZSK.
Wczasie trwania stanu zapalnego chory, odczuwajc bl, przyjmuje instynktownie naj-
wygodniejsz pozycj. Najczciej dzieje si tak wnocy wczasie snu ichory przyjmuje
pozycj obronn zwija si wkbek. Leki przeciwzapalne stosowane wczasie zaostrze
poprzez zmniejszenie blu mogyby zapobiega usztywnieniu krgosupa wnieprawi-
dowej pozycji. Brakuje jednak pewnych dowodw, by dotychczas stosowane leki zapo-
biegay wapnieniu oraz kostnieniu wizade itkanek okookrgosupowych.

5. Zczym jest zwizany bl pit?

Przyczyn blu pity wprzebiegu ZZSK moe by kilka. Bl podeszwowej strony pity
moe by zwizany zzapaleniem przyczepu rozcigna podeszwowego. Bl ztyu pi-
ty moe by wyrazem zapalenia wmiejscu przyczepu cigna Achillesa do guza koci
pitowej. Miejsce to moe by tkliwe na ucisk ipogrubiae. Objawy takie wjzyku me-
dycznym bywaj okrelane jako zapalenie przyczepw cignistych enthesitis. Osoby
zblami pit powinny stosowa wygodne, specjalnie dobrane obuwie.

6. Choruj na ZZSK. Czy mog urodzi dziecko?

Choroba nie wpywa na zdolno do zapodnienia, nie udowodniono take wikszej
liczby poronie ukobiet chorych na ZZSK wporwnaniu ze zdrowymi. Trzeba jednak
pamita, e niektre leki (take te stosowane przez ojca) mog szkodzi pocztemu 13
 Poradnik dla pacjentw

dziecku. Dlatego naley uprzedzi lekarza oplanowanej ciy izasign opinii co do

koniecznoci przerwania stosowania lekw. Przebieg ciy jest zwykle prawidowy, asa-
mopoczucie przyszej matki dobre. Po porodzie moe wystpi zaostrzenie choroby,
cho nie jest to regu. Lekarz poonik prowadzcy ci ipord powinien by poinfor-
mowany ochorobie matki.

7. Po jakim czasie naley zamieni jeden lek przeciwzapalny na inny?

Nie ma takiej koniecznoci, cho niektrzy chorzy myl, e organizm przyzwyczai si
do leku idlatego naley go zmieni. Jeli wystpuje dobry efekt przeciwblowy, jeden
preparat mona stosowa przewlekle, nawet przez wiele lat.

8. Przyjmuj lek przeciwzapalny wczopkach, poniewa mam chorob wrzodow

odka. Czy postpuj prawidowo?
Dziaania uboczne lekw przeciwzapalnych na odek wynikaj gwnie z ich dziaa-
nia zkrwi, tzn. ju po wchoniciu si zprzewodu pokarmowego, anie poprzez bezpo-
rednie podranienie bony luzowej odka znajdujc si wnim tabletk. Dlatego lek
przeciwzapalny podany wtabletce, czopku lub zastrzyku moe wywoa wrzd odka,
anawet jego perforacj (przedziurawienie) lub krwawienie zprzewodu pokarmowego.

9. Od 2 lat jestem chory na ZZSK. Czy mog uprawia sport?

Ruch jest jedn zmetod leczenia ZZSK, arekreacyjne uprawianie sportw jest bardzo
wskazane. Naley jednak unika sportw, ktre sprzyjaj powstawaniu urazw lub mi-
krourazw, obciajcych nadmiernie ukad ruchu, np. podnoszenia ciarw. Bardzo
zalecane jest pywanie grzbietem w basenie z ciep wod, w temperaturze powyej
25oC, ktre pozwala na harmonijne ruchy rnych mini, rozciga minie grzbietu, po-
prawia rozszerzalno oddechow klatki piersiowej. Mona rwnie gra rekreacyjnie
wpik siatkow.

10. Mj m choruje na ZZSK, czsto bywa bardzo zmczony. Czy to moe by
zwizane zchorob?
Uczucie zmczenia jest typowym objawem wprzebiegu ZZSK. Zjednej strony konieczne
jest omwienie problemu zreumatologiem, bo jeli objawy nie s kontrolowane, moe
by to wskazaniem do zastosowania innej formy leczenia, np. wczenia leku biologicz-
nego. Wane jest rwnie otoczenie ma serdecznoci, psychiczne wsparcie oraz
otwarta rozmowa. W zwizku potrzebne jest zrozumienie i partnerstwo, a nie wsp-
czucie.
14
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

11. Choruj na ZZSK. Od 2 dni czuj bl imam zaczerwienione oko. Na wizyt do

okulisty zapisaem si dopiero za 2 tygodnie. Co powinienem robi, czy s jakie
domowe sposoby leczenia oka?
Bl i zaczerwienienie oka w przebiegu ZZSK mog by objawem zapalenia tczwki.
Konieczna jest konsultacja okulistyczna wtrybie pilnym. Stosowanie metod domowych,
np. okadw, moe pogorszy stan oka idoprowadzi do nieodwracalnych zmian, wtym
pogorszenia widzenia.

12. Czy uosoby chorej na ZZSK naley stosowa specjaln diet?

Nie ma specjalnych zalece dietetycznych dla chorych na ZZSK. Konieczne jest racjonalne
odywianie, spoywanie regularnych posikw zdu iloci warzyw iowocw, unikanie
tuszczw pochodzenia zwierzcego. Naley utrzyma sta, prawidow mas ciaa.

13. Mam 24 lata, pracuj na budowie jako murarz. Od roku choruj na ZZSK. Czy
powinienem si stara orent?
Praca na budowie zwizana znoszeniem ciarw, przebywaniem dugo wpozycji po-
chylonej nie jest wskazana dla osoby chorej na ZZSK. Otym, czy twj stan zdrowia po-
zwala na prac, zdecyduje lekarz orzecznik. Praca to nie tylko zarobki, ktre pozwalaj
na utrzymanie, ale take kontakty zludmi ipoczucie wasnej wartoci. Wielu pacjentw
mimo choroby pracuje, prowadzi aktywny tryb ycia, przy czym czsto istnieje koniecz-
no zmiany zatrudnienia. Na trudnym obecnie rynku pracy nieatwo znale zajcie.
Zachcaabym jednak do przemylenia sprawy, przedyskutowania problemu z kim
yczliwym jestem przekonana, e masz inne umiejtnoci, ktre pozwol ci znale
prac mniej obciajc krgosup. Wwielu krajach istnieje dobrze funkcjonujcy sys-
tem wsparcia dla osb w twojej sytuacji. Warto przemyle, czy uzyskanie orzeczenia
oniepenosprawnoci (niezwizane zuzyskaniem wiadczenia rentowego) nie mogoby
wczym pomc. Pracodawca zatrudniajcy tak osob uzyskuje pewne ulgi.

14. Od 10 lat choruj na ZZSK. Czy mog prowadzi samochd?

Dla wielu osb jazda samochodem to najprostsza forma przemieszczania si, dojazdu
do pracy iaktywnego udziau wyciu spoecznym. Prawo jazdy otrzymuje si wmodym
wieku zwykle bezterminowo. Wprzebiegu ZZSK czsto dochodzi do usztywnienia kr-
gosupa, take wodcinku szyjnym, co znacznie ogranicza pole widzenia na boki ido tyu.
Wiele osb wtakiej sytuacji korzysta zdodatkowych lusterek zszerokim ktem widzenia.
Wane jest jednak, by nie stwarza zagroenia na drodze dla siebie iinnych uczestnikw
ruchu. Decyzja, by zaprzesta samodzielnego prowadzenia samochodu, jest czsto bar-
dzo trudna. Dodatkowy problem moe stanowi udzia wwypadku komunikacyjnym,
15
 Poradnik dla pacjentw

nawet bez wasnej winy. Poniewa krgosup jest odwapniony ijednoczenie sztywny,
moe ulec zamaniu wczasie gwatownego hamowania lub banalnej stuczki.

15. Mam 23 lata, choruj na ZZSK, ale na razie nie s widoczne umnie objawy
choroby. Od 3 miesicy spotykam si zdziewczyn, ktra bardzo mi si podoba.
Boj si jednak, e jak si dowie omojej chorobie, to mnie rzuci. Czy ijak
powinienem jej otym powiedzie?
Jeli traktujesz t znajomo powanie, to konieczne jest, by wasze relacje byy oparte
na zaufaniu iprawdzie. Powiniene powiedzie dziewczynie oswojej chorobie, tym bar-
dziej e nieraz, gdy gorzej si poczujesz, moe nie zrozumie twojego zachowania lub
zmczenia. Jeli jej take na tobie zaley, to jeste wany dla niej jako czowiek. Ukrywa-
nie choroby tylko pogorszy spraw. Moe si nawet zdarzy, e bojc si podwiadomie
odrzucenia, to ty sprowokujesz rozstanie.

16. Mj m choruje na ZZSK. P roku temu mia operacj biodra ma sztuczny staw.
Ostatnio m podejmowa inicjatyw ycia intymnego, ale ja unikam zblie, bo
boj si, eby mu si co nie stao zendoprotez. Jak powinnam postpi?
ycie erotyczne jest bardzo wane dla trwaoci zwizku iprawdziwych, gbokich re-
lacji midzy ludmi. Bardzo wane jest, by wasze relacje opieray si na wzajemnym
zaufaniu izrozumieniu. Nie ma przeszkd medycznych, by osoba po endoprotezopla-
styce biodra podja ycie intymne, tym bardziej e od operacji mino ju kilka mie-
sicy. Co najwyej moecie pomyle oodpowiedniej pozycji wczasie zblienia. Warto
szczerze porozmawia na ten temat z mem. Unikanie ycia intymnego nasili tylko
napicia ispowoduje konflikty midzy wami.

17. Choruj na ZZSK. Wczasie choroby kilka razy miaem zapalenie kolana zpynem
wstawie. Kilka razy otrzymywaem sterydy do kolana. Obecnie kolano to
jest grubsze ni drugie, troch mnie boli. Udo po tej stronie jest szczuplejsze.
Wczasie badania lekarz stwierdzi, e obecnie nie ma wysiku wtym kolanie. Co
powinienem zrobi?
Prawdopodobnie pogrubienie kolana jest zwizane z przerostem bony maziowej,
amisie czworogowy znajdujcy si na udzie nad rzepk zanik, bo oszczdzae t
nog z powodu blu. Warto poradzi si ortopedy, czy nie ma wskazania do tzw. sy-
nowektomii, czyli chirurgicznego lub endoskopowego usunicia przeronitej bony
maziowej. Najprawdopodobniej przed kwalifikacj do leczenia lekarz zaleci wykonanie
badania USG. Wydaje si, e wskazana jest rwnie rehabilitacja polegajca na napina-
niu minia czworogowego.
16
 Zesztywniajce zapalenie staww krgosupa

18. Wprzebiegu ZZSK mam bl lewego biodra. Lekarz zaleci stosowanie kuli,
ktr kupiem. Wktrej rce powinienem j nosi?
Kule naley nosi wrce po stronie przeciwnej do zajtego stawu biodrowego,
tzn. wtwoim przypadku rce prawej. Jednoczenie powinno si wywiczy chd
tak, by stawiajc chor nog na ziemi, jednoczenie podpiera si kul, przeno-
szc wten sposb cz ciaru ciaa na rk po stronie przeciwnej.

19. Czy chorujc na ZZSK, powinienem jedzi co roku do sanatorium?

Owskazaniach do leczenia sanatoryjnego decyduje lekarz. Nie ma potrzeby, by
co roku jedzi do sanatorium. Niezbdne s natomiast regularne wiczenia. Na-
ley dodatkowo pamita, e wczasie bardzo duego zaostrzenia dolegliwoci
iduej aktywnoci zapalenia np. przy bardzo wysokim CRP leczenie sanato-
ryjne moe by przeciwwskazane.

20. Przeczytaem reklam, e krioterapia wpywa na ustpienie dolegliwoci.

Czy to prawda?
Krioterapia, czyli leczenie zimnem, jest jedn zform fizykoterapii. Zwykle stosuje
si j wpostaci tzw. kriokomory, tzn. pacjent wchodzi do specjalnego pomiesz-
czenia, w ktrym panuje bardzo niska temperatura. Warto wykorzysta efekt
przeciwblowy iwykonywa nastpnie zalecone przez rehabilitanta wiczenia.
Istnieje wiele przeciwwskaza do stosowania tej formy terapii.

21. Choruj na ZZSK, mam bardzo silne ble krgosupa, sztywno utrzymuje
si przez wiele godzin, jestem od 3 miesicy na zwolnieniu lekarskim,
aleki, ktre przyjmuj, niewiele mi pomagaj. Syszaem oleczeniu
biologicznym. Czy wmoim przypadku mona zastosowa takie leki? Jak
igdzie je dosta?
Porozmawiaj na temat leczenia biologicznego zlekarzem reumatologiem. Prowa-
dzcy reumatolog na skierowaniu do orodka prowadzcego terapi biologiczn
powinien napisa nazwy, dawki iczas stosowanych dotychczas lekw. Ztwojego
opisu wynika, e choroba jest aktywna iwymagasz intensyfikacji leczenia. Mo-
liwe, e pozwoli ci to na utrzymanie pracy. Fakt, e jeste na dugim zwolnieniu,
powinien by brany pod uwag przy podejmowaniu decyzji oleczeniu.

17
 Poradnik dla pacjentw

22. Jak dziaaj leki biologiczne?

Leki biologiczne stosowane wZZSK to tzw. inhibitory TNF-. Mimo e przyczyna choro-
by nie jest do koca poznana, to wiadomo, e wprocesie zapalnym wprzebiegu ZZSK
bior udzia biaka nazywane cytokinami. Jedn zcytokin jest TNF-, czyli czynnik mar-
twicy nowotworw. Na drodze inynierii genetycznej wytworzono substancje, ktre s
skierowane przeciw TNF. Wbadaniach klinicznych udowodniono, e s one skuteczne
wleczeniu niektrych chorb reumatycznych, m.in. ZZSK. Od wielu lat inhibitory TNF s
stosowane umilionw pacjentw na caym wiecie.

23. Czy leki biologiczne zahamuj usztywnianie si krgosupa ipostp zmian

radiologicznych?
Udowodniono, e zmiany zapalne wkrgosupie widoczne wobrazie rezonansu magne-
tycznego uchorych na ZZSK cofaj si pod wpywem leczenia inhibitorami TNF. Wzbu-
dzio to wielkie nadzieje, e rwnie postp zmian radiologicznych wkrgosupie bdzie
zahamowany. Niestety, do dzisiaj nie udao si wpeni udowodni, aby leki te hamoway
tworzenie si nowych syndesmofitw izapobiegay usztywnianiu si krgosupa.

24. Czy przyjmujc lek biologiczny, mona zaj wci lub planowa ojcostwo?
Przy stosowaniu inhibitorw TNF zaleca si stosowanie skutecznej antykoncepcji zarw-
no ukobiet, jak iumczyzn. Jeli mimo to doszo do zapodnienia nie panikuj. Zanali-
zy przebiegu ci, do ktrych doszo wczasie przyjmowania inhibitorw TNF, wynika, e
wwikszoci przypadkw przebieg ciy iporodu by prawidowy.

25. Ile kosztuj leki biologiczne?

Leki biologiczne s drogie roczny koszt kuracji dla jednej osoby to ponad 40 000 zo-
tych, awic koszt porwnywalny zkosztem zakupu samochodu. Uosb speniajcych
kryteria wczenia do programu terapeutycznego koszty tego leczenia s pokrywane
przez Narodowy Fundusz Zdrowia ze rodkw publicznych. Nie powiniene mie wyrzu-
tw sumienia, e jeste chory iwydaje si na ciebie duo pienidzy. Wykorzystaj wpe-
ni t szans i wsppracuj z lekarzem. Jeli leczenie przynosi mae efekty zrezygnuj
zniego, ajeli poczujesz si znacznie lepiej ciesz si yciem, pracuj, gimnastykuj si,
pomagaj innym!

18
Akademia Nowoczesnej Reumatologii jest edukacyjn inicjatyw firmy UCB.
Mamy rne zainteresowania, ale nasze zdrowie jest tym, o czym wicej wiedzie chce pra-
wie kady. Dobrze, e nie jest to tylko zwyka ciekawo. Edukacja chorego to uznawana
metoda lecznicza, umoliwiajca nie tylko dobre wspdziaanie pacjenta z lekarzem lecz-

Poradnik dla
cym, lecz take przeduenie dziaa lekarskich na okresy midzy wizytami u lekarza.
Dostpno informacji o naszych chorobach nie idzie w parze z jakoci i doborem treci za-
wartych w przekazach informacyjnych. Niestety, s chorzy, ktrzy zbyt dosownie przyjmuj
informacje dr. Google'a i zamiast klarownego, zrozumiaego dla nich przedstawienia cho-
roby zostaj przytoczeni szumem informacyjnym, a czasami wrcz bzdurnymi faktami.

pacjentw
Wychodzc naprzeciw potrzebie rzetelnej informacji medycznej skierowanej do konkret-
nych chorych, przedstawiamy seri poradnikw edukacyjnych przeznaczonych dla
pacjentw chorujcych na okrelone choroby reumatyczne, szczeglnie wymagajce kom-
pleksowego i dugotrwaego leczenia.
Poradniki nie maj na celu zastpienia kontaktu z lekarzem i nie s samouczkiem samo-
leczenia. Zawieraj jedynie opis aktualnej wiedzy o chorobie i odpowiedzi na pytania
najczciej zadawane przez pacjentw. Jestemy przekonani, e bd one pomocne
w przyblieniu chorym trudnych problemw dotyczcych ich zdrowia, a tym samym
przyczyni si do efektywnego wspdziaania z lekarzem reumatologiem. Zesztywniajce
Rada Naukowa ds. Poradnikw Edukacyjnych: zapalenie staww
krgosupa

Ewa Stanisawska-Biernat

prof. dr hab. n. med. Piotr Wiland prof. dr hab. n. med. Eugeniusz Jzef Kucharz

Copyright by UCB/VEDIM 2015 Patronat Polskiego

Wszystkie prawa zastrzeone. Towarzystwa Reumatologicznego
Data przygotowania: stycze 2015. Sygnatura: PL/LPSRC/CER/003/2015/01

Opracowanie

ISBN: 978-83-7988-445-2