KUNG SINO ANG KUMATHA NG

FLORANTE
KASAYSAYAN NG BUHAY NI

FRANCISCO BALTAZAR
AT PAG-UULAT NG KANIYANG KARUNUNGAT KADAKILAAN

SINULAT NI

HERMENEGILDO CRUZ

IKALAWANG PAGKALIMBAG

NCCA KWF
Pambansang Komisyon Komisyon sa Wikang Filipino
para sa Kultura at mga Sining

AKLAT NG B AYAN
METRO MANILA

2013
Kung Sino ang Kumatha ng Florante
Kasaysayan ng Buhay ni Francisco Baltazar at Pag-uulat ng Kaniyang Karunungat Kadakilaan

Karapatang-sipi 2013 ng Komisyon sa Wikang Filipino

RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN. Walang bahagi ng librong ito ang maaaring
sipiin o gamitin nang walang nakasulat na pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala.

Disenyo ng Aklat at Pabalat: Angeli Marie G. Narvaez

The National Library of the Philippines CIP Data

Recommended entry:

Cruz, Hermenegildo
Kung sino ang kumatha ng Florante : kasaysayan ng
buhay ni Francisco Baltazar at paguulat ng kaniyang
karunungat kadakilaan / sinulat ni Hermenegildo Cruz
ikalawang pagkalimbag .-- Metro Manila : Komisyon sa Wikang
Filipino, c2013.
p. ; cm.
Reprint. Originally published : Manila : Libreria Manila
Filatelico, 1906.

ISBN 978-971-0197-27-9

1. Baltazar, Francisco (Balagtas), 1788-1862 -- Criticism

and interpretation 2. Baltazar, Francisco (Balagtas). Florante
at Laura -- History and criticism.

PL6058.9B3.F5 899.2111009 2014 P320130761

Inilathala ng
KOMISYON SA WIKANG FILIPINO
2F Watson Bldg., 1610 J.P. Laurel St., San Miguel, Maynila
Tel 02-733-7260 02-736-2525
Email: komfil.gov@gmail.com Website: www.kwf.gov.ph

sa tulong ng grant mula sa

PAMBANSANG KOMISYON PARA SA KULTURA AT MGA SINING (NCCA)

633 General Luna Street, Intramuros, 1002 Manila
Tel. 527-2192 to 97 Fax 527-2191 to 94
Email: info@ncca.gov.ph Website: www.ncca.gov.ph

The National Commission for Culture and the Arts (NCCA) is the overall coordination and
policymaking government body that systematizes and streamlines national efforts in promot-
ing culture and the arts. The NCCA promotes cultural and artistic development: conserves and
promotes the nations historical and cultural heritages; ensures the widest dissemination of ar-
tistic and cultural products among the greatest number across the country; preserves and in-
tegrates traditional culture and its various expressions as a dynamic part of the national cultural
mainstream; and ensures that standards of excellence are pursued in programs and activities.
The NCCA administers the National Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA).
 KUNG SINO ANG KUMATHA
KAY BALAGTAS

ni Virgilio S. Almario

S A NGAYON, NAKAMIHASNAN na nating ipagdiwang ang Abril 2 bi-

lang kaarawan ni Balagtas. Naniniwala din tyong ang unang limbag
ng Florante at Laura ay lumabas noong 1838. May itinanghal nang dula sa
CCP na sumusunod sa haka na sinulat ni Balagtas ang Florante at Laura
sa bilangguan at bunga ng nabigong pagsinta kay Maria Asuncion Rivera.
Ang totoo, lahat ng impormasyong ginagamit ngayon hinggil kay Francisco
Balagtas Baltazar ay nagmula sa saliksik na Kun Sino ang Kumatha ng
Florante na sinulat ni Hermenegildo Cruz at nalathala noong 1906.

Sa wika ng postmodernong kritisismo, kinatha para sa atin ni

H.Cruz si Balagtas.

Bago at pagkatapos ng kaniyang aklat ay wala nang maituturing na

sanggunian hinggil sa talambuhay at mga sinulat ni Balagtas. Wala pang
lumilitaw hanggang ngayon na saliksik upang salungatin o usigin ang ka-
totohanan ng kahit isa sa kaniyang mga datos hinggil sa Sisne ng Panginay.
Ang totoo, halos nagkaroon ito ng lehitimasyon nang gamitin ang kaniyang
siniping taludturan mulang Orosman at Zafira upang mapatunayang kay
Balagtas nga ang nahalungkat na iskrip ng naturang komedya sa koleksi-
yong Julian Cruz Balmaseda ng Pambansang Aklatan.

Ito ang pangunahing dahilan upang mapisil ang aklat ni H. Cruz na

isa sa muling-lathala sa seryeng Aklat ng Bayan ng Komisyon sa Wikang
Filipino (KWF). Malaki ang paniwala ng KWF na patuloy na pakikina-
bangan ng mga nais magsaliksik pa ang mga nalikom na impormasyon ni H.
Cruz gayundin ang kaniyang nakolektang iba pang tula ni Balagtas. Sa aklat
lamang na ito matatagpuan ang sayneteng La india elegante y el negrito
amante gayundin ang ilang halimbawa ng maikling tula ni Balagtas.
 KUN SINO ANG KUMATH NG FLORANTE

Ang saynete ay malimit nang itanghal at lumabas na sa ilang aklat sa dula.

Ngunit ang mga maikling tula ay hindi pa gaanong napagtutuunan ng pag-
aaral. Maliban marahil sa aking sariling maiikling puna hinggil sa naturang
mga tula at sa paglilimbag ng Labindalawang Sugat ng Puso sa ilang
antolohiya ay wala pang dibdibang pagsusuri sa halaga ng mga ito sa pag-
tula noong siglo 19. Malaki ang aking palagay na higit pang titingkad ang
katangian ni Balagtas bilang primera klaseng makata ng kaniyang panahon
kapag sinuri ang maiikling tulang nalikom ni H. Cruz.

Sa kabilang dako, dapat bashin nang maingat ang iba pang bahagi
ng aklat. Halimbawa, isang malaking eskandalo ngayon ang paglilimbag
niya ng isang tulang may pamagat na Sa Aking Mga Kabata at pagsasa-
bing sinulat ito ni Rizal noong ito ay isang musmos. Naging napakapopular
ang tula ngunit hindi napagmuni ng madla na imposibleng sinulat ito ni
Rizal.

Maging maingat din sa kaniyang mga komentaryo bilang manunur-

ing pampanitikan. Halimbawa, ang tila mapanlibak niyang turing sa ibang
kapanahon ni Balagtas sa talatang ito:

Kung gayon, anong mga tula ang mahihintay natin sa

mga manunulang Tagalog ng mga kapanahunan ni Baltazar,
niyaong mga ugalli, pangungusap, pagninilay at sampung
katutubong hilig ng lupang bayang nagbubuhay sa liks na
simoy at kalagayan ng lupang kinatitirhan niya, ay kasalukuyang
ininis ng ugali, pangungusap, pagninilay at hilig ng ibang bayan,
na ang agwat niya sa atin ay katulad ng araw at gabi? Ano ang
maiaanak ng isip ng isang bayan pawang hango lamang sa mga
kasaysayang lumaganap noon, at ng mga tulang nauukol sa
kabanalan, na siyang masasabing pinakadakilang layon ng wika
natin ng mga tinalikdang panahon?

Bagaman alam nating ang layunin ni H. Cruz ay itanghal ang kadakilaan ng

pag-iisip ni Balagtas, lubhang naging mabab naman ang pagtingin niya sa
panahon at kapanahon ni Balagtas.

Sa kabila ng lahat, higit na dapat isaalang-alang ang ibinuhos na

tiyaga at panahon ni H. Cruz upang magpasimuno sa pagsasaliksik hinggil
 KUNG SINO ANG KUMATHA KAY BALAGTAS

kay Balagtas.Mabuti sapagkat inabutan pa niya ang mga kamag-anak bilang

mga informant at nabubuhay pa sa kanilang alaala ang larawan ni Balagtas.
Mabuti at nakatagpo pa siy ng mga kasulatan upang pagbatayan ng datos
hinggil sa bhay ng makata. Kung bahagya pang nahul ang kaniyang inisy-
atiba ay bak wala na tyong mababsa pa ngayon.

Higit pa natin siyng hahangaan kapag inisip na isiningit lamang

ni H. Cruz ang saliksik kay Balagtas sa kaniyang totoong trabaho bilang
unyonista. Sinasabing nag-aral siy sa ilalim at patnubay ni Isabelo de los
Reyes at naging ikalawang pangulo ng Union Obrero Democratica de Fil-
ipinas. Noong 1918 naging laybraryan siy sa Philippine Assembly at sa
taon ding iyon ay nahirang na Assistant Director of Labor hanggang maging
Director of Labor noong 1924.

Hinggil sa bagong edisyong ito, sinikap ng KWF na huwag galawin

ang teksto ng orihinal ni H. Cruz upang matunghayan ng mga mambabas
ngayon ang binsa ng madla noon. Ilang buwang pinagtiyagaang kopyahin
ni G. Jose Evie Duclay ang orihinal ni H. Cruz at masinsinang binsa ang
kopya upang makatiyak ng katapatan sa nalathala noong 1906.

Ferndale Homes
21 Oktubre 2013
KUN SINO ANG KUMATH NG

KASAYSAYAN NG BHAY NI

FRANCISCO BALTAZAR
AT PAG-UULAT NANG KANYANG KARUNUNG AT KADAKILAAN

SINULAT NI

HERMENEGILDO CRUZ

UNANG PAGKA-LIMBAG

MAYNIL

L I B R E R A M A N I L F I L AT L I C O
Daang Soler, bil. 453, Santa Cruz

1906
 ANG KUMATH NG
FLORANTE

Ipinanganak sa Bigaa nang ika 2 nang Abril nang 1788

Namatay sa Udyong nang ika 20 ng Febrero nang 1862
A N G A K L AT N A I T O Y A R I N G
T U N AY N A N G S U M U L AT

LAHAT NANG AKLAT AY MAGTATAGLAY

NANG ISANG TATK

Isinasam sa kahit sinong ibig gu-

mamit ng mg a tul ni Francisco Baltazar
na nalalangkp sa aklat na it (tang la-
mang ang Florante) ay mangyaring ibigay
sa mg a ank ng kumath ang kaunting
halagng nararapat nilang tamuhn sa mi-
nana sa kanilang nasirang am. Ng unit,
ang gayoy d na kinakailang an, kung
hind gagamitin sa ikakikita ng salapi,
ang tinurang mg a tul.
Ipinagbabawal ang pagpapalimbg.

Ipinagbabawal din namn ang magsa-

lin ng mg a larawan (clich) ng aklat na
it.

Ipinagbibil ang aklat na it sa lahat

ng aklatan (librera) dito sa Maynil at sa
mg a lalawigan.

P akyawan : sa bahay ng sumulat,

daang Pavia, bil. 108, looban bil. 110,
Tund, Maynil, S. P.
 TUNTUNIN
tudling
Sa nnasa 1- 4
Pasimula 5
I.Kasaysayan ng bhay ni Francisco Baltazar 5
Kasulatan nang pagkakbinyg sa kany 8
Kasulatan nang kanyng pagkakpag-asawa 26
Kasulatan nang pagkakpag-libng sa kany 30
Tul ng is niyng ank na lalake 33- 36
Kasaysayan tungkol sa is niyang kamag-nak na mnunul,
at ang tul nit 36- 37
II.Ang Florante at Laura at ang mga kasulatang
nagppaunlk sa awit na it 39
Pinagdaanang bhay ni Florante at ni Laura sa kahariang
Albania 43
Kay selia 44- 49
Sa babasa nit 50
Puno nang salita 51- 102
Isang balak ni Rizal tungkol sa Florante 102- 103
Si Rizal at ang Florante 103
Si W. Retana at ang Florante 104
Ang Noli me tangere at ang Florante 104- 106
Si Fr. Toribio Minguella at ang Florante 106- 107
Si Glauco, ang sariling literatura at ang Florante 108- 111
Si McYoar at ang Florante 112- 115
Si Pardo de Tavera at ang Florante 115- 116
Ang pamahayagang Katwiran at ang Florante 116- 120
Ang pagkaksalin sa wikang kapangpang an nang
tinurang awit 120
Si Dr. Bejuco at si Baltazar 120- 121
Tul ni Emiliano Manguiat tungkol kay Baltazar 121- 123
Ang aklat na Ang baybayin ng tag Filipinas at ang mg a
tul ni Baltazar 123
Ang Logia Balagts, Teatro Florante,Compana
de Zarzuela Tagala Balagts,Instituto Balagts 124
Ang mg a dulang Pagakong hindi natupad at San
Lzaro, at ang mga tul ni Baltazar 125
 tudling
Isang bustong pagkt ni Baltazar, at ang daang BALAGTS
sa Biga 125
Ang dulang Si Celia at si Kiko 125- 126
Ang unang pagtatanghal sa kumath ng Florante 126
Ang Wikang Tagalog ay dapat turing ang Wika ni
Baltazar 126- 127
III.Mga tula ni Francisco Baltazar na hindi pa
inalilimbag 129
Balit tungkol sa ilang kath niy 129- 133
Isang tul niyang kapilas ng Florante Ang labingdala-
wang sugat ng puso 133- 135
Ilang tul nang kath niyang Orosman at Zafira 136- 139
Ilang tul nang kath niyng Bayaceto y Dorlisca 139- 147
Ilang tul nang kath niyang Nudo Gordeano 147- 148
Isang kundiman ni Baltazar: Sa kinakasi niyaring bhay! 148- 149
Dalawang tul nang is pang kundiman niy 150
Tul niy sa isang binibining ikkasal 150- 152
Paalam na sa iy! 153
An ang pag-aasawa? 154
Tul ni Baltazar kol kay San Miguel 154- 155
Pagpupuri kay Isabel II 156- 157
Balit tungkol sa iln pang tul ni Baltazar 157- 158
Ang kanyang sayneteng La India Elegante y el Negrito
Amante 161- 175
IV.Ang pagka-manunula ni Francisco Baltazar 177
Ang pinagmuln ng pagka-bantg ni Zorilla at ni Baltazar 181- 183
Ang paraluman ni Petrarca at ang paraluman ng ating
mnunul 185- 186
Isang tulang wikang tagalog ni Rizal na hind pa inalilimbag 187- 188
Tul ni Lope K. Santos 188- 190
Tul ni Patricio Mariano 191- 192
Tul ni Valeriano Hernndez Pea 192- 194
Ang sariling literatura 194- 205
KAPUPUNN 207
Patalasts, tungkol sa mg a larawan ng aklat na it 207
Ang larawan ni Baltazar, Ang Puno nang mang, Ang
Lands na patugo sa Puno nang mang, Ang Ilog-
Kahilom,at Ang Ilog-Beata 207- 209
Mg a natangap kong slat tungkol sa aklat na it 210- 219
Tal ng mg a mal 220