BARAYTI NG WIKA
Ayon kay Constantino mula sa aklat ni Bernales (2008), pinag-aralan, at paniniwala.
ang pagkakaroon ng barayti ng wika ay ipinapaliwanag ng teoryang
sosyolingguwistik na pinagbatayan ng ideya ng pagiging
heterogeneous ng wika. Ayon sa teoryang ito, nag-uugat ang mga
barayti ng wika sa pagkakaiba-iba ng mga indibidwal at grupo,
maging ng kani-kanilang tirahan, interes, gawain, pinag-aralan at iba
pa. Samakatuwid, may dalawang dimensiyon ang baryabilidad ng
wika – ang dimensiyong heograpiko at dimensiyong sosyal.
Baryasyon ng Wika
Sa ilang pag-aaral tulad ng kay Jessie Grace Rubrico, ang
barayti ng wika ay maihahalintulad sa tinatalakay niyang baryasyon
ng wika. Ipinangkat ni Rubrico ang baryasyon ng wika sa tatlo –
diyalekto, sosyolek, at rehistro ng wika.
1. Diyalekto o Dayalek
Ang baryasyon ng wika na nalilikha dulot ng dimensiyong
heograprikal. Tinatawag din itong wikain ng iba. Ito ang baryasyon ng
wika na ginagamit sa loob ng isang particular na lugar o teritoryo ng
isang pangkat ng tao. Tandaang angg diyalekto ay wika rin.
Ayon kay Jean Jacques Rousseau (1950), ang
pagkakaiba sa kultura at wika ay nagbubunga sa bawat panahon,
pag-uugali at kaasalan, na may kaugnayan sa ‘di pagkakapantay-
pantay ng mga wika, sangkot ang tagapagsalita, kultura at
sibilisasyon.
2. Sosyolek
Ang baryasyon ng wika na dulot ng dimensiyong sosyal.
Ang esensiya ng wika ay panlipunan sapagkat patuloy itong
dumadaloy sa diskursong panlipunan ng mga grupo ng tao. Ayon kay
Dr. Rubrico sa kanyang pananaliksik tungkol sa wika at lipunan, may
kaugnayan sa pagkakaroon ng baryasyon ng wika ang: kalagayang
panlipunan – mayaman o mahirap; kasarian – lalaki o babae, bakla o
tomboy; edad – bata o matanda; etnisidad; relihiyon; at iba pang
dimensiyong na mahalaga sa lipunan. May kakayahan ang tao sa
pag-angkop ng kanyang sarili sa isang sitwasyong pandiskurso.
Bunsod ng pangangailangang makaangkop sa iba, nabubuo ang
sosyolek.
3. Rehistro ng Wika
Bawat pangkat ng tao ay may kanya-kanyang code na
ginagamit sa pakikipagtalastasan. Ito ang nagsisilbing rehistro ng
wika nila na espesiyalisado lamang sa kanilang pangkat. Sa hanay
ng mga propesyunal, hindi maikakailang nagkakaintindihan sila sa
wika na may kinalaman sa kanilang propesyon. Nagkakaroon ng
tinatawag na JARGON na tumutukoy sa mga tanging bokabularyo ng
isang particular na pangkat ng gawain.
Ang Barayti at Rejister ng Wika
Ayon kay Richard Nordquist ng Amazon.com, tumutukoy
ang barayti ng wika sa diyalekto, idyolek, sosyolek at rejister ng wika.
Ipinangkat naman ni Constantino sa dalawa ang tinatawag niyang
baryabilidad ng wika: ang diyalekto na nabuo dahil sa dimensiyong
heograpikal o teritoryo at ang sosyolek na nabuo mula sa
dimensiyong sosyal o ang estado sa buhay, kasarian, antas ng
Tinawag ni Panganiban na diyalekto ang mga wikang
lalawiganin o wikang urban na nagbuklod sa mga mananalita ‘di
lamang ng pangunahing wika. Ipinakita ng idyolek ang natatanging
mga punto sa pagsasalita at ekspresyong ikinaiba ng isa sa iba pang
mananalita ng kaparehong wika. Binuklod naman ng sosyolek ang
mga taong may pare-parehong antas ng pamumuhay, interes at
kinahihiligan, kasarian, at edad.
Ayon kay Joos, tumutukoy ang rejister ng wika sa istilo ng
pagsasalita ng mananalita, gayundin sa piling bokabularyong
kanyang gamit batay sa hinihingi ng pagkakataon.
Uri ng Rejister ng Wika Batay kay Joos
1. Nananatiling Rejister (Frozen Register)
Tumutukoy ito sa rejister ng wika na ginagamit sa mga
Saligang Batas, Panunumpa sa Watawat, mga himno ng mga
paaralan at organisasyon, mga sitas sa mga banal na kasulatan; may
kakintalang pormal kung sinasambit. Taglay ng mananalita ang
pagmamalaki, mataas na respeto at pag-aangkop ng sarili kung ang
uri ng rejister na ito ang gagamitin.
2. Akademikong Rejister
Ito ang rejister ng mananalita na ginagamit sa mga
paaralan, paghahatid ng mga impormasyong pampubliko,
pananaliksik, mga pampublikong pagbigkas tulad ng pakikipagdebate
o paghahain ng talumpati, paglelektura. Karaniwang pormal ang istilo
ng mga sangkot na mananalita. Sinasabing ang tinatawag na jargon
ay bahagi ng akademikong rejister.
3. Konsultatibong Rejister
Ang uri ng rejister na gamit ng mga sumasangguni sa
pinagkakatiwalaang makapagbibigay ng mabuting payo, opinion o
hatol. May pagkapormal sapagkat ang sumasangguni ay may
katanggapan na mas mataas at dapat na may respeto sa
pinagsasanggunian. Ilan sa mga ito ay ang paghingi ng payo ng mga
pasyente sa doctor; pagkonsulta ng isang nasasakdal, biktima o
hinihinalang maysala sa isang abugado; pagsangguni ng isang mag-
aaral sa kanyang guro; pakikipag-usap ng sekretarya o ng kawani sa
mas nakatataas na opisyal ng isang tanggapan; paghingi ng payo ng
anak sa magulang.
4. Karaniwang Rejister
Gamit ito sa karaniwang pakikipag-usap sa kaibigan,
kakilala o ‘di man kakilala. Hindi pormal ang pili ng mga salita at
malayang nakapipili ng bokabularyong gagamitin.
5. Intimasiyang Rejister
Isa sa mga halimbawa ng rejister na ito ay ang gamit sa
pag-uusap ng naglalambingang magkasuyo o magkasintahan.
Walang kapormalan ang istilo ng usapan. Karaniwan sa rejister na ito
ay nagsasaling ang sekswalidad at may paggamit ng mga
terminolohiyang tinatawag na “taboo” kung kaya’t piling-pili ang
pinaggagamitan.