.

01/03/2015

Faculty of Computer Science

and Technology
Telefonat fikni
Arkitektura e Kompjuterit dhe SO Hyrja ne klas me kohe

Hyrje
N. Demaku
N.Demaku@hotmail.com
N.Demaku@gmail.com
Prishtine, 2015
N. Demaku 2
Ligjerata te Aautorizuara

Arkitektura e Kompjuterit Qellimet e Lendes

– Vleresimet :
Testi I 45%
Testi II 45% ₋ Te njiheni me termet e Arkitekturen se Kompjuterit.
Vijushmerija 10% ₋ Te kuptohen konceptet e rendesisheme te Arkitektures se
Provimi 100% kompjuterit.
– Libri : ₋ Te jeni ne gjendje qe te kuptoni dhe vlersoni arkitekturen e
Computer Organization and Architecture kompjuterit modern.
By William Stallings / Eight edition ₋ Te kuptohet se si funksionon nje kumpjuter.
Essentials of Computer Architecture ₋ Te kuptohet pse dizajnimi i kompjuterave eshte i
By Douglas E. Comer, Pearson Prentice Hall rendesishem.
Computer Organization and Design ₋ Te njiheni me pjeset e systemit kompjuterik.
By David A Patterson and John L Hennessy

N. Demaku 3

Arkitektura e Kompjuterit Definicioni i Arkitektures se Kompjuterit

Pse e Studiojm Arkitetkturen e Kompjuterit dhe SO?
• Dizajnimi dhe ndertimi i versionit te ri.
Arti i percaktimit te nevojes per perdorimin e struktures dhe dizajnit
• Me permisue performancen e softwerave. per me i knaq nevojat e perdoruesve ne menyr ekonomike dhe
• Blerjen e Kompjuterave. teknologjike. (Planing a Computer System, W. Buchol, McGraw-
• Me i zgjedh problemet e Kompjuterave. Hill, 1962, p.5)
• Per te vlersuar performancat e nje sistemi kompjuterik
Qka eshte Kompjuteri? Studimi i struktures, sjelljes dhe dizajnimit te kompjuterave
(Computer Architecture and Organization, J.Phayes, McGraw-Hill,
• Eshte nje makin elektronike e shpejt qe ben perpunimin e te dhenave. Fjala
kompjuter rrjedh nga fjala angleze COMPUTE- per te llogaritur.
1978, p.XI)
• I proceson ne menyr edigjitale informacionet simbas programeve
(applikacioneve).
Dizajnimi i specifikave te sistemit ne pergjithesi apo nensistemeve
quhet Arkitektura e Kompjuterit (Principles of Digital Computer
Qka eshte Programi Kompjuterik?
Design, Vol. 1 A. M. Abd-alla, A.C. Meltzer, P-H, 1976, p.187)
• Programi Kompjuterik eshte list me instruksione.
Kur themi instruksione ku jan te vendosura ato?
N. Demaku 5 N. Demaku 6

.UPz 1
. 01/03/2015

Identifikimi i Kompjuterit Arkitektura e Kompjuterit

Per qka perdoren kompjutarat?

• Qka eshte kompjuteri?
• Ne vitin 1940s eshte punuar kompjuteri i par DIGJITAL nga
• Email
Americani, John Atanasoff dhe eshte quejtur ABC. • Internet Browsing
• Kompjuteri qe te quhet kompjuter: • Games
• Duhet te ket input dhe output; • Databases
• Duhet te proceson informacione ne nje menyr. • Word Processing
• Duhet te ket aftesi me i ruejt informacionin; • Spread sheets
• Duhet te ket aftesi me i kontrollue te dhenat qe I proceson. • Desktop / Web Publishing
• Accounts/Stock Control/Banking
• Payroll
• Education
• Computer-Aided Design
• Air-Traffic Control
• Weather Prediction
• Weapons
• Designer Drugs
• Oil Exploration
• Human Genome Project
• Financial Markets
• Nuclear Reactor Control
• Exploring Space
• Art: Music, Pictures, Movies,

Kompjuteri nga Mbrenda Kompjuteri nga Mbrenda (Pjeset)

2
3
1 4

6
N. Demaku 9
7 N. Demaku 10

BIOS BIOS

• Bios (Basic Input Output System) ben kontrollomin e

memorjeve , HDD, Porteve, Grafik Kard dhe CPU, nese
ato jan funksionale.
• Ja dergon CPUs instruksionin e pare.
• Ben vendosjen e SO ne memorje.
• Qfar lloj memorje perdor?
• Updating BIOS.
• Firmware ne BIOS (i mban informacionet permanente).
• Cilat informacione mban ?

N. Demaku 11 N. Demaku 12

.UPz 2
. 01/03/2015

Memorja Kryesore Memoria Kryesore (RAM)

• RAM (Random access Memory) - Memorja Kryesore

• Memorie e shpejte
• E kunderta e RAM eshte SAM -Serial Access Memory
(buffer memory – VGA)

N. Demaku 13 N. Demaku 14

Karta Grafike HDD

• Hard disku komercial eshte praqit ne 1956.

• AGP /Karta Grafike - Accelerated Graphics
Port eshte interfejsa qe eshte e bazuat ne
PCI 2.1 standard dizajnue per Intel
Corporation
• 4 her me shum shpejtesi se PCI
• SATA - Serial Advanced Technology Attachment
• SCSI - Small Computer System Interface
• IDE -Integrated Drive Electronics
• HDD - Hard Disk Drive
• Eshte pa rryme
• Random Access

N. Demaku 15 N. Demaku 16

Pjeset e HHD Organizimi I HHD

• Pjeset Electromechanike
– Rotating disks
– Arm assembly Head
Spindle Cylinder
Arm
• Pjeset Electronike
– Disk controller
– Cache
– Interface controller

Platter
Track

N. Demaku 17 N. Demaku 18

.UPz 3
. 01/03/2015

Matesit Tracks dhe Sectors

 Ka dy menyra per te matur performancen e • Sektoret = 512 B of data

nje hard disk:
 Data rate – Data Rate eshte numri I bytes per econd
• Sector kane gjithashtu edhe overhead
qe HDD mund te dergon tek CPU. Rate nga 5 dhe 40 information
megabyte per second jan te zakonsheme.
– Error Correcting Codes (ECC)
 Seek time – Seek time eshte koha nga momenti kur
CPU kerkon nje fajll dhe momenti kur byti I pare I files – Fushat e pozicionit te kokes.
dergohet ne CPU. Kjo kohe zakonishte eshte nga 10
deri 20 milliseconds .

N. Demaku 19 N. Demaku 20

Fragmented dhe Defragmented Shiritat Magnetik

• U krijue nga Gjermanet

Qka eshte ?
Pse e perdorum ? • Posedojn hapsira te medha te ruajtjes se te dhenave
Dhe kur e perdorum ? • Te dhenat ruhen pa rrym
A eshte mire te perdoret shpeshe ? • Jan te ngadalshem
• Qasja Sekuenciale

N. Demaku 21 N. Demaku 22

CD/DVD CPU

• CD - Compact Disc • CPU (Central Processing Unit) eshte njesija

– Optical disk qe ruan digjital data qendrore apo zemra e kompjuteri ku behet
– CD-R
– CD-RW procesimi i te dhenave.
– Mban 700 MB te te dhenave
– 80 minuta te aurio data te pa kompresune • Ka 1,000 deri ne miliarda tranzistori
• DVD - Optical Disc Storage
– DVD-R • Ka ALU qe ben llogaritjen aritmetike
– DVD-RW
– Mban 4.7 GB ne nje ane te veteme • Prodhusit me te medhenje jane.
– Mban 9.4 GB ne dy ane – INTEL
– Mban 17.08 GB ne dy an dhe me dy leyars ̵ Xeon emri per Pentium II,III,4
• Blue ray Disk (BD)
– Mban 25 GB ne nje an – AMD
– Mban 50 GB ne dy an – Cyrix
N. Demaku 23 N. Demaku 24

.UPz 4
. 01/03/2015

Nderlidhja e Komponenteve Llojet e DDD

• Bus – sherben per lidhjen e komponenteve te veqant

mbrenda PC.
• PCI – Peripheral Component Interconnect
• ISA – Industry Standard Architecture (old)
• AGP – Accelerated Graphics Port
• IDE – Integrated Drive Electronics

N. Demaku 25 N. Demaku 26

SATA dhe PATA SSD dhe HDD

N. Demaku 27 N. Demaku 28

SSD

Pyetje?

N. Demaku 29 N. Demaku 30

.UPz 5
. 01/03/2015

Faleminderit !

N. Demaku 31

.UPz 6