Haddeleme Nedir?

Metalik malzemelerin, eksenleri etrafında dönen iki merdane arasından geçirerek

yapılan plastik şekil verme yöntemidir.

Haddeleme işleminde,merdaneler aynı hızla ve birbirine zıt yönde dönerler. Malzeme

merdaneler arasından geçerken istenilen şekli alır. Merdaneler arasındaki açıklık
malzemenin giriş kalınlığından daha az olduğundan haddelenen malzemenin çıkış
kalınlığında bir azalma olur.

Malzeme merdaneler arasında şekil değiştirirken, merdanelerin sıkışmasından dolayı

basma gerilmesine ve malzeme ile merdane arasındaki sürtünmeden dolayı da
yüzey kesme gerilmesine maruz kalır. Sürtünme kuvveti,malzemenin merdaneler
arasından çekilmesini sağlar.

Haddeleme; üretim hızı, ve sürekliliği ile işlemin ve ürünün kontrolünün kolay oluşu
nedenleriyle en çok kullanılan plastik şekil verme yöntemidir.
Plastik deformasyonun yapıldığı bütün malzemelerin % 95 kadarı haddeleme ile
şekillendirilir.

Haddelemeyle Yapılan İşler

Döşeme kaplamalarında,gıda maddelerinin paketlerinde vb yerlerde kullanılan

plastikler bu yolla üretilirler.
Reklâm panoları, oluklu çatı kaplama malzemeleri bu yöntemlerle imal edilir.
Oyun kartları,plastiklerin astarlanması da haddeleme yöntemi ile yapılmaktadır.

İngot ve kütüklerin haddelenmesinde olduğu gibi iş parçasının haddelenmeden

önceki ve sonraki kesitleri arasındaki fark büyükse şekil değişimi yüksek sıcaklıkta
sağlanır. Bu sıcaklık çelik için tekrar kristalleşme sıcaklığının üzerindendir.

İngot ve kütüklerin sıcak haddelenmesinden elde edilen mamuller daha sonra yine
sıcak olarak haddelenerek levha, çubuk, tel veya profil haline getirilebilir.
 Haddelenmiş Ürünlerin İsimlendirilmesi

Çelik ingottan haddelenerek elde edilen kare kesitli ilk ara ürünler blum ve kütük,
dikdörtgen kesitli ilk ara ürün ise slabtır. Slabta haddelenerek daha küçük kesitli
levha, sac ve bant gibi yassı ürünler yapılır.

İngot’ların haddelenmesi sonucu

SLAB : (Eni 60*150 cm kalınlığı 5 cm – 25 cm)
BLUM : (kesiti –max.30*30 cm-min. 15*15 cm)
KÜTÜK : (kesiti max. 15*15 cm- min.5*5 cm)
olan yarı-mamul elde edilir.
İNGOT’lar’ dan haddeleme yolu ile üretilen SLAB , BLOOM ve KÜTÜK

SLAB BLOOM KÜTÜK

(Dikdörtgen) 150*60 cm Kare-30*30 cm Kare -15*15 cm
Slab’dan ;
LEVHA : (Kalınlığı 5 mm den büyük , genişliği 60 cm den büyük) ,
SAC :(Kalınlığı 5 mm’den küçük, genişliği 60 cm’ den büyük)
ŞERİT- BAND :(Kalınlığı 5mm den küçük, genişliği de 60 cm’den küçük)ebatlarında
olan ara
ürünler elde edilir.
SLAB’lar’dan haddeleme yolu ile üretilen LEVHA,SAÇ,ŞERİT
LEVHA kalınlık> 5 mm SAÇ Kalınlık > 5mm
ŞERİTBANTKalınlık<5mm
60*150 cm En > 60 cm En < 60
cm

Haddeleme Teçhizatı ve Merdane Türleri

Bir haddeleme teçhizatı; merdaneler, yataklar, bunları taşıyan kısımlar, merdanelere

güç tatbik eden ve hız kontrol eden kısımlardan meydana gelir. Haddelemede kuvvet
çok yüksek olduğu için, çok rijid bir sistem ve yeterli gücü temin edecek motorlara
ihtiyaç vardır.

Haddeleme sisteminde merdanelerin tertip şekline göre çeşitli tertipler ortaya

çıkmaktadır. En basit ve en geneli, ikili tertiptir. Burada eşit büyüklükteki merdaneler
tek yönde dönerler. Haddelenen malzeme tekrar haddelenebilir. Tersinir haddede;
merdanelerin dönme yönleri değiştirilerek malzeme ileri geri her iki yönde de
haddelenir. Diğer bir tertip üçlü tertiptir. Burada alt ve üst merdaneler motorla çevrilir,
ortadaki sürtünmeyle döner. Haddeleme için istenen güç, küçük çaplı merdaneler
kullanılarak azaltılabilir. Fakat bu küçük çaplı merdaneler, arkadan daha büyük
merdanelerle desteklenmesi gerekir. Bunların en basiti dörtlü tertiptir. Küçük çaplı
merdaneler ile çok ince saclar en ince toleranslara kadar kolayca haddelenir.

Çift ikili tertip bir hadde sistemi verilmiştir. Burada devamlı haddeleme mümkündür.
Fakat her defasında merdaneler arasındaki aralıkların hesaplanması gerekiyor.
Yüksek kapasite için, haddeleri seri halinde arka arkaya birbirinin devamı olarak
kurmak lazımdır. Bu tür haddelere ‘devamlı hadde grupları’ denir.

Her hadde grubunda kesit küçülmesi farklı olacağından malzeme haddedeki her
grupta değişik hızda olacaktır. Merdanelerin hızları, bir önceki hadde grubundan
malzemenin çıktığı hıza eşit olacak şekilde ayarlanır. Malzemenin ve merdanenin
hızları, son hadde gruplarında maksimuma ulaşır.

Malzemelerin şekillendirilmesinde kullanılan merdaneler çeşitli demir dökümlerden

veya çelik dökümlerden yapılır. Dış kısımları düz veya malzemeye verilecek şekle
göre kalibrelenmiş şekildedir. Buna göre üzeri düz olanlara ‘düz merdane’ kalibreli
olanlara ‘kalibreli merdane’ denir. Merdaneler malzemeyi şekillendiren gövde,
yataklanmaya yarayan muylu ve güç aktarılmasına yarayan kavrama kısımlarından
meydana gelir.

Düz merdaneler, sac imalinde kullanılır. Kalibreli merdaneler ise çeşitli şekillere sahip
profillerin yapımında kullanılır. Kalibreli merdanelerde birbirinin karşısına gelen girinti
ve çıkıntılar, buradan geçen malzemenin şeklini tayin eder.

Merdaneler muylularından yataklanır ve kavrama manşonları vasıtasıyla hareket

ederler. Bu manşonlar bir oynak kavrama gibi hareket ederler ve bu suretle,
merdaneler arasındaki aralık kolayca ayarlanabilir. Merdaneler sıcak haddelemede,
sıcak malzeme aralarından geçerken aldıkları ısı sebebiyle yüksek sıcaklıklara
ısınırlar. Yüksek sıcaklıkta mukavemetlerini kaybetmemeleri için, soğuk su ile
devamlı soğutulurlar.

Malzemenin üçlü tertiplerde merdanelerin arasına girmesi için yukarı kaldırılması

veya aşağıya indirilmesi, kaldırma masaları vasıtasıyla olur. İşlenen parçanın geçişler
arasında yanlara doğru kaydırılarak çeşitli kalibrelerin hizasına getirilmesi ve
gerektiğinde de 90 derece döndürülmesi, kaldırma-döndürme tertibatları vasıtasıyla
sağlanır. Malzemenin merdaneler arasına girmeden veya çıktıktan sonraki ileri-geri
hareketi, dönen rulolarla temin edilir.

Haddeleme Çeşitleri
Sıcak Haddeleme; malzemenin yeniden kristalleşme sıcaklığının üzerinde
yapıldığında sıcak haddeleme adını alır.
İlk sıcak işleme, blum adı verilen haddelerde yapılır. Blum haddeleri genellikle, ikili
tersinir gruptur. Blumlaştırma, ingot yapısının değiştirildiği ilk basamaktır. Blumdan
kütük yapımı, daha küçük kütük haddelerinde yapılır. Kütük daha sonra yuvarlak
çubuk , özel şekiller ve profiller yapılmak üzere haddelenir.

Soğuk Haddeleme; çok düzgün yüzeyli ve dar toleranslı, sac, folye ve rulo halindeki
ince malzemelerin imalinde kullanılır. Ayrıca mamullerin mukavemeti, plastik şekil
değiştirme sertleşmesinden dolayı artar. Çeliğe nazaran demir dışı malzemelerin
soğuk haddeleme ile son şekillendirilmeleri yüzdesi çok yüksektir.

Haddeleme Hataları

Haddeleme işleminin hatasız yapılabilmesi için sıcaklık kontrolü, ara tavlama, hatasız
hammadde(ingot), yağlama, merdanelerin yüzey şartları gibi faktörler özenle
dengelenmelidir.
Haddeleme ile üretilen parçalar yüksek yüzey/hacim oranına sahip olduğundan
haddeleme işleminin her safhasında yüzey şartlarının önemi büyüktür. Bu nedenle
haddelemeden önce hammadde olarak kullanılan ingot veya kütük gibi malzemelerin
yüzey hataları giderilmelidir.

İngotlar haddelenerek slab veya blum gibi yarı ürünler yapılırken, çeşitli ingot
kusurlarından, tavlama ve haddeleme sırasındaki hatalı işlemlerden kaynaklanan
yüzey hataları olabilir. İngot kusurlarından meydana gelen önemli yüzey hataları
şunlardır:

a) İngot Çatlakları: bunlar ingot üzerinde bulunan enine ve boyuna makro ve

mikro çatlaklardır ve normal olarak ilk defa slab ve ya blum haddelerinde
görülür.
b) Kabuklar: bu kusurun başlıca sebebi ingot dökülmeye başladığında sıvı
metalin kalıp tabanına çarparak soğuk kalıp yüzeylerine doğru sıçramasıdır.
Sıçrayan sıvı metal kalıp yüzeylerinde hızla oksitleşerek katılaşır.

KAYNAKLAR

Birsen Yayın Evi İmal Usulleri Plastik Şekil Verme (Prof. Selahaddin ANIK - Prof. Dr.
Adnan DİKİCİOĞLU - Doç. Dr. Murat VURAL) ( İ.T.Ü. Makine Fakültesi )

Doç. Dr. E. Sabri KAYALI - Doç. Dr . Cahit ENSARİ