12

การววิเคราะหห์ และเปรรียมเทรียบนวิทานชาดกกกับนวิทานอรีสป1 (๑)

สสุ ชชีพ ปสุญญานสุภาพ ไดด้อธธิบายเรรรื่ องชาดกไวด้ ดดังนชีน
“คคาววา ชาตก หรร อ ชาดก แปลววา ผผเด้ กธิด ครอการเลวาถถึงการทชีรื่พระพสุทธเจด้าทรงเวชียนววายตาย
เกธิด ถรอเอากคาเนธิดในชาตธิตวาง ๆ ไดด้พบปะผจญกดับเหตสุการณณ์ดชีบาด้ ง ชดัวรื่ บด้าง แตวกไก ดด้พยายามทคาความดชี
ตธิดตวอกดันมากบด้างนด้อยบด้างตลอดมาจนเปก นพระพสุทธเจด้าในชาตธิทชีรื่สสุด
กลวาวอชีกอยวางหนถึรื่ง จะถรอววาชาดกเปก นวธิวฒดั นาการแหว งการบคาเพกญคสุณงามความดชีของ
พระพสุทธเจด้าตดันงแตวยงดั เปก นพระโพธธิสตดั วณ์อยผกว ไก ดด้ ในอรรถกถาแสดงดด้วยววาผผนด้ น นดั ผผนด้ น ชี กลดับชาตธิมาเกธิดเปก น
ใครในสมดัยพระพสุทธเจด้า แตวในบาลชีพระไตรปธิ ฎกกลวาวถถึงเพชียงบางเรรรื่ อง เพราะฉะนดันน สาระสคาคดัญจถึง
อยผทว ชีรื่คสุณงามความดชีและอยผทว ชีรื่คตธิธรรมในนธิ ทานนดันน ๆ” 2
ศ. รธิ ส เดวธิดสณ์ (Rhys davids) ใหด้ความเหกนในเรรรื่ องนชีน วาว
“เปก นทชีรื่รวมของนธิยายพรนนเมรองทชีรื่เกวาแกวทชีรื่สสุด สมบผรณณ์ทชีรื่สสุด และสคาคดัญทชีรื่สสุดในบรรดา
นธิ ยายพรนนเมรองทดันงหลายทดันงปวงทชีรื่มชีอยผว นธิทานเกชีรื่ยวกดับสดัตวณ์และนธิ ทานอรรื่นๆ อชีกมากหลายซถึรื่ งเกธิดขถึนนใน
อธินเดชียยสุคตวอมาและแพรว หลายไปจนถถึงเอเชชียตะวดันตกและยสุโรปนดันน มชีเคด้ากคาเนธิ ดมาจากนธิ ทานชาดก
เปก นสว วนมาก3
สว วนนธิทานทชีรื่มชีลกดั ษณะอยวางชาดกนดันน เรชี ยกววานธิ ทานอชีสปเปก นทชีรื่รผด้จกดั กดันไปทดัวรื่ โลกรวม
ทดันงประเทศไทย เปก นผลงานการเลวาของนดักเลวานธิ ทานชาวกรชี กไดด้เลวาไวด้เมรรื่อประมาณ ๕๖๔ ปชี
กวอนครธิ สตศดักราช ไมวปรากฏหลดักฐานแนวชดดั ววานธิ ทานอชีสปเขด้ามาเมรองไทยในเมรรื่อใด แตวมชีหลดักฐาน
ปรากฏววา พระบาทสมเดกจพระจสุลจอมเกลด้าเจด้าอยผหว วดั ไดด้ทรงแปลจากภาษาอดังกฤษและไดด้ทรงตดันงชรรื่อ
ววา “อชีสปปกรณดัม” สดันนธิษฐานววาทรงแปลกวอน พ.ศ. ๒๔๗๗ ตวอมา พระจรดัสชวนะพดันธณ์ไดด้แตวง
นธิ ทานอชีสปฉบดับทชีรื่กระทรวงศถึกษาธธิการใหด้ใชด้เปก นหนดังสร ออวานประกอบในชดันน ป. ๒
พระบาทสมเดกจพระจสุลจอมเกลด้าเจด้าอยผหว วดั ไดด้พระราชทานพระบรมราชาธธิ บายเกชีรื่ยวกดับ
นธิ บาตชาดกตอนหนถึรื่งววา
“นธิทานอยวางชาดกนชีน ไมวไดด้มชีแตวคมดั ภชีรณ์ฝวายพระพสุทธศาสนาในหมผวชนชาตธิอรรื่น ภาษาอรรื่น
นอกจากพระพสุทธศาสนากกมชีปรากฏเหมรอนกดับชาตธิอรรื่น ๆ เชวน อาหรดับ เปอรณ์ เซชี ย เปก นตด้น กกววามชีนธิทาน
เชวนนชีน คลด้ายคลถึงกดัน แตวจะยกไวด้ไมวกลวาวเพราะไมวมชีตวดั เรรรื่ องมาเปรชี ยบเทชียบ จะยกแตวนธิทานอชีสปซถึรื่ ง
ขด้าพเจด้าไดด้แปลลงเปก นภาษาไทยชด้านานมาแลด้วไดด้ตน งดั ชรรื่อววา อชีสปปกรณดัมของนดักปราชญณ์ของนดัก
ปราชญณ์ผหผด้ นถึรื่งผผหด้ นถึรื่งชรรื่อววาอชีสปเปก นผผแด้ ตวงขถึนนในประเทศกรชี ซ นดักปราชญณ์ผนผ ด้ นชี ไดด้แตวงหนดังสร อฉบดับนดันน
แตวในเมรรื่อเวลาราว ๆ กดันกดับพสุทธกาลมชีทาค นองนธิ ทานอยวางเดชียวกดัน ครอ เทวดาพผดกดับคน ดธิรดัจฉานตวอ
ดธิรดัจฉานพผดกดันเอง ทคานองเดชียวกดันกดับชาดกและเรรรื่ องราวทชีรื่อชีสปกลวาวนดันนกกมชีคลด้ายคลถึงกดันทชีรื่อาจ
เปรชี ยบเทชียบกดับเรรรื่ องชาดกไดด้หลายเรรรื่ อง”4
ผผทด้ ชีรื่สนใจศถึกษาชาดกนดันน ร.๕ ไดด้ทรงพระราชวธิจารณณ์ไวด้ววามชี ๓ พวก ครอ
1

สรสุ ปจากวธิทยานธิ พนธณ์มหาบดัณฑธิตของ เฉลธิม มากนวล มหาวธิทยาลดัยศรชี นครธิ นทรวธิโรฒ

2
สสุ ชชีพ ปสุญญานสุภาพ, พระไตรปวิ ฎกฉบกับประชาชน , หนด้า ๖๑๔.
3
ยวาหระลาล เนหณ์รผ, พบถวิถิ่นอวินเดรีย กรสุ ณา กสุศลาศดัย แปล หนด้า ๓๖๐.
4
พระบาทสมเดกจพระจสุลจอมเกลด้าเจด้าอยผหว วดั “พระราชววิจารณห์ วว่าดด้ วยนวิทานชาดก” นธิ บาตชาดก เลวม ๑๐ ภาถผนวก
กองวรรณกรรมและประวดัตธิศาสตรณ์ กรมศธิลปากรณณ์,๒๕๔๐. หนด้า๘
 13

1. พวกทชีรื่สนใจชอบฟดังแตวนธิทานไมวใฝว ใจในธรรมหรร อสสุ ภาษธิตซถึรื่ งมชีอยผใว นชาดกนดันน ๆ

2. พวกทชีรื่แสวงหาแตวธรรม เมรรื่ออวานชาดกกกเหกนววาเปก นแตวเรรรื่ องเลวานธิ ยาย การทชีรื่จะ
แสวงหาธรรมในชาดกเหมรอนกดับการรว อนทรายหาทองซถึรื่ งมชีอยผแว ตวเลกกนด้อยไมวคสุมด้ กดับความลคาบากสผ ด้
หนดังสร อฉบดับอรรื่นซถึรื่งอาจจะพบธรรมไดด้งวายไมวไดด้ กกละเลยไมวไดด้อวาน
3. เปก นผผทด้ ชีรื่ปรารถนาเพรรื่อวธินธิจฉดัยววาชาดกนดันน ๆ พระพสุทธเจด้าจะไดด้เทศนาอยวางนดันนจรธิ ง
หรร อไมวและเหกนววาชาดกแตวงโดยไมวมชีความจรธิ งเปก นพรนนฐาน และตคาหนธิ ผแผ ด้ ตวงววาทคาใหด้เกธิดไฝฝด้ าขถึนนใน
พระพสุทธศาสนา
พระองคณ์เสนอแนะววา ทชีรื่เปก นเชวนนดันนกกมาจากการตดันงวงพธิจารณาคดับแคบ เรธิรื่ มจากพวกเอา
สนสุกฟดังแตวนธิทาน พวกสองมสุวงเนด้นแตวตวดั ธรรมจนเกธินไป พวกทชีรื่สามมสุวงแตวความจรธิ งอยวางเดชียว การ
ศถึกษาชาดกนดันนควรตดันงวงพธิจารณาอยวางกวด้างขวาง เพรรื่อจะไดด้ประโยชนณ์จากชาดก5
วธิทยานธิพนธณ์ของเฉลธิม มากนวล ใชด้นธิทานชาดกแปลฉบดับ ส.อ.ส (สคานดักอบรมครผ วดดั
สามพระยา) กดับนธิทานอชีสปประกอบดด้วยตดัวนธิ ทานและสรสุ ปสสุ ภาษธิตมชีทน งดั หมด ๑๒๗ เรรรื่ อง ครอ
ฉบดับของอคามาตยณ์โทพระยาเมธาธธิบดชี ซถึรื่งกระทรวงศถึกษาธธิ การใหด้ใชด้เปก นหนดังสร ออวานเพธิรื่มเตธิมในชดันน
ประถมศถึกษาปชี ทชีรื่ ๒ และฉบดับของ โจเซฟ จาคอบ (Joseph Jacobs) แปลโดย ยศ วดัชรเสถชียร
นธิทานอรรถกถาชาดก ไดด้ปรากฏในรผ ปแบบภาษาไทยเปก นครดัน งแรกในงานพระศพ
พระเจด้าลผกเธอ พระองคณ์เจด้าศรชี วธิลยดั ลดักษณณ์ กรมขสุนสสุ พรรณภาควดชี พระเจด้าลผกเธอพระองคณ์นนชี มชีเจด้าคสุณ
พระประยสุรวงศณ์เปก นเจด้าจอมมารดา ประสผ ตธิในรดัชกาลทชีรื่ ๔ เมรรื่อปชี มะโรง พ.ศ. ๒๔๑๑ สธิน นพระชนมณ์
ในรดัชกาลทชีรื่ ๕ เมรรื่อปชี มะโรง พ.ศ. ๒๔๔๗ มชีพระชนมายสุแควเพชียง ๓๖ พระชดันษา
รดัชกาลทชีรื่ ๕ ไดด้ทผลหารร อกดับพระเจด้านด้องเธอ สมเดกจพระมหาสมณเจด้า กรมพระยา
วชธิรญาณวโรรส ไดด้แปลสคาเรก จทดันแจกงานพระศพไดด้ ๖ เลวมเทวานดันน ในปชี พ.ศ. ๒๔๔๗ จากมผลเหตสุนน ชี
ร. ๕ ทรงมชีพระราชปรารภถด้าไดด้แปลนธิบาตชาดกลงเปก นภาษาไทยอยวางสมบผรณณ์กจก ะเปก นประโยชนณ์
มาก ตรดัสววา “ถด้าหนดังสร อเชวนนชีน (นธิบาตชาดก) จะมชีอยผใว นภาษาไทยทดันงหมดกกจะนดับววาเปก นเครรรื่ อง
อลดังการใหญวในหนดังสร อและภาษาของเรา”6
อรรถกถาชาดกไมวไดด้มชีเฉพาะภาษาบาลชีและภาษาไทยเทวานดันน หากแตวนกดั ปราชญณ์ชาว
ตวางประเทศไดด้แปลและพธิมพณ์เปก นภาษาอดังกฤษ ฉบดับมหาวธิทยาลดัยเคมบรธิ ดจณ์ ๖ เลวม โดยพธิมพณ์ครดันงแรก
เมรรื่อ ค.ศ. ๑๘๙๕ มชีสาค นวนภาษาอดังกฤษอชีก ๒ สคานวนของศาสตราจารยณ์รธิส เดวธิดสณ์แปลไวด้ ๔๐ เรรรื่ อง
และสคานวนของฟรานซธิสกดับโทมดัสแปลไวด้ ๑๑๔ เรรรื่ อง (เฉพาะตดัวนธิ ทาน)7
สคาหรดับนธิทานอธิสปทชีรื่เลวากดันมาตดันงแตวศตวรรษทชีรื่ ๖ กวอนค.ศ. มชีมากมายเปก นพดันเรรรื่ องและ
อชีสปกกไดด้เปก นเจด้าของทดันงหมด เนรรื่องจากบางเรรรื่ องมชีการเลวากดันมานานกวอนอชีสปแลด้ว ในบางเรรรื่ องกกมชีผผ ด้
แตวงเพธิรื่มเตธิมลงไป จถึงเปก นการยากทชีรื่จะระบสุไดด้วาว ใชวผลงานของอชีสปหรร อไมว8 นธิทานอชีสปเปก นเรรรื่ อง
เกชีรื่ยวกดับชชีวธิตสดัตวณ์เมรรื่อจบจะมชีลกดั ษณะเปก นสสุ ภาษธิตสอนใจ9

5
เรรรื่ องเดชียวกดัน, หนด้า๖.
6
พระบาทสมเดกจพระจสุลจอมเกลด้าเจด้าอยผหว วดั “พระราชปรารภววิจารณห์ วว่าดด้ วยนวิทานชาดก”, หนด้า๕.
7
เฉลธิม มากนวล, การววิเคราะหห์ และเปรรียบเทรียบนวิทานชาดกกกับนวิทานอรีสป, หนด้า ๒๘.
8
อชีสปเกธิด ๒๐๘ ปชี กวอน พ.ศ. พระพสุทธเจด้าประสผ ตธิกวอน พ.ศ. ๘๐ ปชี อชีสปแกวกววาพระพสุทธเจด้า ๑๒๘ ปชี ฯ
9
เฉลธิม มากนวล, การววิเคราะหห์ และเปรรียบเทรียบนวิทานชาดกกกับนวิทานอรีสป, หนด้า ๒๘ - ๒๙
 14

ประวดัตธิของนดักเลวานธิทานผผนด้ น ชี เลวากดันววา มชีรผปรว างอดัปลดักษณณ์เปก นทาสมาแตวกาค เนธิ ด

สดันนธิษฐานกดันววาเกธิด ณ ตคาบล ฟรชี เจชีย (Phrygia) ในเกาะซามอส (Samos) ซถึรื่ งเปก นเกาะเลกก ๆ ในหมผว
เกาะของกรชี ซ ชววงชชีวธิตอยผใว นราว ๖๒๐ – ๕๖๔ ปชี กวอน ค.ศ. ถถึงแกวกรรม ๕๖๔ กวอน ค.ศ.10โดยถผก
ชาวเมรองเดลฟชี ซถึรื่ งเปก นเมรองสคาคดัญทชีรื่สสุดเมรองหนชีรื่ งของกรชี กจดับโยนลงหนด้าผาเพราะไมวพอใจคคาพผด
เปรชี ยบเปรยของเขา11
เมรรื่อเขาตายแลด้ว Demetrius Phalereus แหว งนครเอเธรสณ์ไดด้รวบรวมนธิ ทานของเขาจาก
ความทรงจคาในขณะนดันนเปก นลายลดักษณณ์อกดั ษรเปก นภาษากรชี กขถึนนเปก นครดันงแรกเมรรื่อประมาณ ๓๒๐ ปชี
กวอน ค.ศ. Phaedrus ไดด้แปลจากภาษากรชี กเปก นภาษาละตธินใน ค.ศ.ทชีรื่ ๑ และไดด้เพธิรื่มเตธิมนธิ ทานใหด้
มากกววาเดธิม นธิทานอชีสปทชีรื่ไดด้รดับการถวายทอดเปก นฉบดับภาษาอดังกฤษทชีรื่ไดด้รดับการยกยวองววาสมบผรณณ์
ทชีรื่สสุดครอฉบดับของ William Caxton (ค.ศ. ๑๔๘๔) โดยเขาไดด้รวบรวมนธิ ทานจากตด้นฉบดับของนธิ ทาน
อชีสปทชีรื่เกวาแกวมาเกรอบทสุกฉบดับ12
ผผทด้ ชีรื่กลวาวถถึงนธิทานอชีสปเปก นครดันงแรกในประเทศไทยครอ ร.๕ โดยพระองคณ์ไดด้ตรดัสววา
พระองคณ์ไดด้แปลนธิทานอชีสปจากภาษาอดังกฤษมาเปก นภาษาไทยโดยใชด้ชรรื่อววา “อชีสปปกรณดัม” แตวเปก น
ทชีรื่นวาเสชี ยดายอยวางยธิงรื่ ววาหาตด้นฉบดับเลวมนชีน ไมวเจอ13 ฯ
จกันทรห์ ทรีถิ่ ๑๔ พฤศจวิกายน ๒๕๔๙
*********************

10
เรรรื่ องเดชียวกดัน, หนด้า ๓๐.
11
เรรรื่ องเดชียวกดัน, หนด้า ๓๓.
12
เรรรื่ องเดชียวกดัน, หนด้า ๓๔.
13
เรรรื่ องเดชียวกดัน, หนด้า ๓๖.