HENERAL EMILIO AGUINALDO: MGA GUNITA NG HIMAGSIKAN

 Matapos ang ilang deliberasyon, napagdesisyunan ni Heneral Emilio Aguinaldo na ilathala ang kanyang memoir noong
1963. Ang tangi niyang hiling ay mailathala ang unang volume na naisulat niya at maisapubliko ito sa ika-95 na anibersayryo
ng kanyang kaarawan.
 Naisulat sa Tagalog ang kanyang gunita noong 1928 hanggang 1946.
 Noong ika-2 ng Disyembre, 1957, ipinadala ni Aguinaldo ang telegram na ito sa mga tagalathala ng libro (kung saan
nakalagay ang memoir niya) :
ROBERT SPELLER SONS PUBLISHER
NEW YORK CITY

HAVE NOT AUTHORIZED PUBLICATION MY BOOK SECOND LOOK AMERICA STOP AM PROTESTING AGAINST BOOK PUBLICATION AS
REPORTED MANILA NEWSPAPERS
- EMILIO AGUINALDO
 Nangangahulugang ito lamang ang libro na ipinapasapubliko ni Aguinaldo at ang tanging memoir na naisulat niya.
 Ang orihinal na bersyon nito ay isinalin ni Dr. Luz Colendrino sa wikang Ingles.
 Ang unang volume ng libro ay hanggang sa Kasunduan sa Biak-na-Bato (Pact of Biak-na-Bato) lamang.

MY BLOODIEST FIGHT

 Nobyembre 1, 1896, pinlano nina Aguinaldo kasama sina Gen. Candido Tria Tirona at Gen. Pio del Pilar na sugurin ang
mga Espanyol na sundalo na nasa Bañadero, Tanauan, Batangas. Nanatili sila sa Silang, Cavite upang mas mapag-usapan
ang plano nilang pag-atake.
 Nobyembre 8 – nakarating sila sa Imus at nalaman na ang lupon nila sa Binakayan ay niloko ng mga Pilipinong sundalo na
umano’y kaanib pala ng kanilang kalaban.
 Nagpakilala si Edilberto Evangelista kay Aguinaldo sa kanilang punong himpilan (headquarter) sa Zapote. Sinabi nitong
tutulong siya sa paglaya ng Pilipinas. Tinanggap ni Aguinaldo ang kanyang alok na pagtulong dahil na rin sa kagustuhan
niyang makahanap ng mga tauhan na makikianib sa rebolusyon. Ginawa niya itong Direktor Heneral at inatasang
makipagtulungan sa kaptid niyang si Crispulo.
 January 1897, binigyan ng dalawang konseho (Magdalo at Magdiwang) si Gen. Jose Alejandrino ng Php 20, 000 upang
bumili ng baril sa Hongkong kasama si Feliciano Jocson.
 Ang kalaban ay pinamumunuan ng Regiment 73 at sinusundan ng limang batalyon ng casadores at mga marino na
pinamumunuan ni Captain General Ramon Blanco.
 Noong hapon ding iyon, napagkasunduan nina Aguinaldo at ng mga kapwa heneral niya na hatiin ang kanilang lupon sa
tatlong grupo.
 Pumunta na sa kanya-kanyang pwesto ang mga tauhan noong narinig nila ang mga kalaban. Sa kabilang lupalop ay nakita
nilang dumarating na ang kalaban. Ito na ang pinakamalaking lupon ng sundalo na kanilang nakita na humigit kumulang ay
limang libong sundalo. Lahat sila ay mayroong mga armas na kumikinang kapag natatapat sa araw.
 Sinisigaw nila ang “Mabuhay ang Espanya! Mabuhay ang Espanya!” habang papalapit sila ng papalapit sa kanila.
Nagsimula na rin silang magpaulan ng paputok ng bala. 40 kilometro na lamang ang layo nila sa mga heneral kung kaya’t
natamaan rin ng bala si General Tirona. Sinimulan na nilang patamaan ng kanyon ang kalaban.
 Matapang namang inaatake ng mga Pilipino ang mga kalaban gamit ang bolo at mga pana.
 Pagkatapos ng labanang iyon, namalayan na lang nila na tuluyan na ngang malaya ang Cavite. Nakalikom rin sila ng 200 na
baril. Sa kabilang dako, namataan nila si Gen. Tirona na namatay na sa pakikipagsagupaang iyon.
 Noong Nobyembre 12, 13, at 14 ay sinimulan namang sagupain ng mga kalaban ang bayan ng Cavite el Viejo (Kawit),
Bacoor, at Noveleta. Mabuti na lamang at hindi gaanong nadisgrasya ang mga baying nabanggit.

BONIFACIO INVITED TO CAVITE

 Natamo nina Supremo Andres Bonifacio at mga tauhan ang tagumpay laban sa kamay ng mga Espanyol, ngunit wala naming
balita sina Aguinaldo kung saan sila naroroon kaya bunsod ng pag-aalala, ipinag-utos ni Aguinaldo na hanapin ang Supremo
sa mga sulok ng Malabon at Caloocan. Ito ay para anyayahan na rin ang Supremo sa Cavite matapos makalaya mula sa
Espanyol.
 Simula noon ay nagtamo ng tatlong buwang kalayaan ang Cavite mula sa Espanyol habang nasa ilalim pa rin ng
rebolusyonaryong pamahalaan.
 Nabigo naman makarating sa unang linggo ng Disyembere, 1896 sina Bonifacio, Gregoria de Jesus na kanyang asawa, mga
kapatid na sina Procopio at Ciriaco, si Heneral Lucino at 20 sundalo.
 Nakipaglaban si Emilio sa Zapote, Aruhan, Las Piñas, at Pintong Bato, Bacoor nang malaman niya ang pagdating ng
Supremo at mga kasamahan sa Cavite.
 Ipinadala niya sina Hen. Mariano Mariel at Pio del Pilar sa Zapote River kung saan nila kinaharap ang pagkagapi.

MAGDIWANG COUNCIL REORGANIZED

MAGDIWANG MAGDALO

Namumuno Gen. Mariano Alvarez (Noveleta) Gen. Baldomero Aguinaldo

- Noveleta - Maragondon - Imus

- San Francisco - Magallanes - Dasma
de Malabon - Bailen - Silang
Mga Bayang nasa Ilalim ng
- Rosario - Alfonso - Amadeo
Konseho
- Tanza - Indang - Mendez
- Naic - San Roque - Bacoor
- Ternate - Carmona
- Republican
Noong pinamunuan ni Supremo Andres
Uri ng Pamamahala Bonifacio ay nagkaroon ng monarchical - Nagkaroon ng democratic
tendencies (kings and ministers) tendencies (president, vice
president)

 Lumipat ang Magdiwang sa San Francisco de Malabon at nagkaroon ng bagong line-up:

KING Andres Bonifacio

VICE KING Gen. Mariano Alvarez

MINISTER OF WAR Ariston Villanueva

MINISTER OF INTERIOR Jacinto Lumbreras

MINISTER OF FINANCE Diego Mojica

MINISTER OF JUSTICE Mariano C. Trias (Tagalog writer and poet)

MINISTER OF NATURAL
Emiliano Riego de Dios
RESOURCES

CAPTAIN GENERAL Santiago Alvarez

 Objective ng Dalawang Konseho: “Liberation of the Motherland from the tyranny of Spain”
 Magdalo dahil sa miraculous patron ng Cavite el Viejo na si Lady Magdalene at dahil sa prinsipyo nila na tulungan ang
mga nangangailangan.
 Lumipat ang Magdalo Council ng hacienda sa Imus dahil patuloy na pinapasabugan ng kanyon ang Cavite el Viejo.
 April 1897 – Victory of Magdiwang at Dalakihan, Noveleta
 Maraming sundalo ang namatay at 100 baril ang nakuha nila.
 Napunta kina Gen. Pascual Alvarez, Mariano Riego de Dios, Santiago Alvarez, Aguedo Montoya, at Capt. Francisco
Montoya ang credit ng pagkapanalo.
 Apat na araw ang nakalipas, dumating sina Major Gregorio Jocson kasama ang ga tauhan na mula sa Naic sa Pasong Santol.
 Noong mga nakaraang araw ay sinubukan nilang palawakin ang trenches nila habang hindi pa sila minomolestya ng mga
Espanyol.
 Natagpuang patay si Col. Mariano Yengko na di umano’y pinatay sa Pasong Santol. Ang kanyang mga labi ay ibinurol sa
Imus noong March 1, 1897
 Masyado pa ring nangangamba si Aguinaldo sa mga susunod na mangyayari kaya hindi na rin siya nagkaroon ng panahong
bisitahin man lang ang kaniyang pamilya pati ang Magdalo Council. Kahit ang nalalapit niyang kaarawan (March 22) ay
nakaligtaan niya na rin.

MY ELECTION TO THE PRESIDENCY

 Habang nasa Pasong Santol, Dasmariñas si Emilio Aguinaldo ay dumating ang grupo ng mga kabalyeryang sundalo na
pinamumunuan ni Col. Vicente Riego de Dios ng Magdiwang Council upang ibalita sa kanya na siya ay na halal na pinuno
ng gobyerno na resulta ng pagsasanib ng pangkat Magdiwang at Magdalo.
 Naganap ang eleksyon sa Pambansang Pulong sa pamumuno ni Supremo Andres Bonifacio.
 Sa eleksyon ng pagkapresidente ng Rebolusyonaryong gobyerno ay nanomina sina Emilio Aguinaldo at Andres Bonifacio.
 Si Gen. Mariano Trias ang nanalo bilang Bise Presidente kung saan tinalo niya si Andres Bonifacio na sa pangalawang
pagkakataon ay nanomina.
 Si Heneral Ricarte ang nanalo bilang Kapitan Heneral ngunit kanya ito tinutulan sa paniniwalang hindi niya kakayanin ang
responsibilad na dala ng posisyon. Ang pagtutol niya’y kalaunan din ay napawalang bisa.
 Muling na nomina si Andres Bonifacio bilang kalihim ng digmaan ngunit natalo sa pangatlong pagkakataon ni General
Emiliano Riego de Dios.
 Sa pang-apat na pagkakataon ay nanominang muli si Andres Bonifacio at matagumpay nanalo bilang kalihim ng interior.
Ngunit ito ay tinutulan ni General Daniel Tirona ayon rito kay Jose del Rosario na isang abugadong taga Tanza mapunta ang
posisyon.
 Ayon kay Heneral Tirona, hindi naaangkop kay Bonifacio ang posisyon dahil siya’y hindi abugado.
 Dahil sa galit ay tinutukan ng rebolber ni Andres Bonifacio si Heneral Tirona.
 Sa huli, inanunsyo ni Andres Bonifacio na walang bisa at walang halaga ang eleksyong naganap.
 Koronel Santiago Rillo- tumayong pinuno/opisyal upang ipagpatuloy ang pambansang pulong at ang eleksyon.
 Heneral Baldomero Aguinaldo (Disyembre 28, 1896) - nagmungkahing pag-isahin ang Magdalo at Magdiwang.
 Inihabilin ni Emilio Aguinaldo sa kanyang kapatid na si Heneral Crispulo Aguinaldo ang kanyang hukbo upang magtungo
sa pagpupulong sa isang hacienda sa Tejero.
 Sa Tanza opisyal na naganap ang pagpupulong sa imbitasyon ni Padre Cenon Fernandez.
 Pinamunuan ni Col. Santiago Rillo ang panunumpa ng mga naihalal.
 Marso 22 - kaarawan at petsa na naihalal si Emilio Aguinaldo.
 Marso 23, ganap na 10 ng umaga dumating ang batalyon sa ilalim ng pag-uutos ni Major Andres Villanueva ng Naic
 Marso 23, nagpasa ng resulusyon na nagpapawalang bisa sa pagpupulong na naganap noong Marso 22 sa Tejeros Malabon
ang Supremo kasama ng kanyang mga ministro at ni heneral Artemio Ricarte.
 Pinadala ni Aguinaldo ang mga hukbo na nagmula sa Ternate, Maragondon Magallanes at iba pang mga lugar patungo sa
Pasong Santol.
 Marso 25, matagumpay na nakuha ng mga kaaway ang Pasong Santol at doon napatay ang kapatid ni Emilio Aguinaldo na
si Heneral Crispulo Aguinldo.
I RETURNED TO IMUS
 Natalo ang panig ni Emilio Aguinaldo sa Pasong Santol dahil hindi sila natulungan ng hukbo ng Magdiwang.
 Nagtipon-tipon ang hukbo ng Magdiwang kasama ang mga sundalo ni Aguinaldo sa malaking bakuran ni Gng. Estefania
Potente sa Malabon kung saan inutusan ng Supremo ang mga sundalo na hintayin lang ang mga kalaban.
 Nalaman ni Aguinaldo na ang kanyang mga sundalong dapat tutulong sa laban nila sa Pasong Santol ay pinigilan ni Heneral
Ricarte sa utos ng Supremo.
 Nabalitaan din ni Aguinaldo ang balak ng Supremo na siya ay padakipin sa mga sundalo habang papunta siyang Imus galing
sa Pasong Santol.
 Noong nalaman nila ang plano ng Supremo, iminungkahi ni Heneral Trias kay Emilio Aguinaldo na ipadakip ang mga
nagtaksil.
THE MILITARY COURT
 Kumonsulta ang Heneral sa iba pang heneral tungkol sa pagsasagawa ng Military Court, ngunit lahat ay hindi sang-ayon sa
plano dahil:
1. Kasalukuyan silang nasa digmaan
2. Inaatake sila ng mga kalaban halos araw-araw
5 Serious Charges against the Bonifacio brothers:
1. The anonymous letter accusing me of an alleged plot to surrender to General Lachambre
2. Their plan to establish another government
3. Their plan to liquidate me
4. The escape of the brothers and General Ricarte to evade responsibility for their acts
5. Dereliction of duty for refusing to fight for their country

 Kinumbinsi nina Heneral Pio del Pilar at Mariano Noriel si Heneral Emilio Aguinaldo na ituloy ang paghatol ng kamatayan
kay Andres Bonifacio at sa kapatid nito.
 Umaga noong Mayo 10, 1897 dinala nina Major Macapagal at mga tauhan ang magkapatid na Bonifacio sa Mt. Tala sa
Maragondon at doon sila nabaril.