เปษณนาทฉันท 16

1 พื้นฐานฉันท
เปษณนาทฉันท โดย สุภร ผลชีวิน เปนผูรจนาฉันทชนิดนี้ขึ้นในป พ.ศ.2491 เลียนเสียงครกกระเดื่อง
ตําขาว ตะ เเลก เเตก เเตก ตะ เเลก เเตก เเตก ฉันทชนิดนี้จึงมีเเผนผัง ดังนี้

ุ ั ั ั ุ ั ั ั ุ ั ั ั ุ ั ั ั

ุ ั ั ั ุ ั ั ั ุ ั ั ั ุ ั ั ั

2 บอกคําอานชื่อ
เปษณนาทฉันท 16 อานวา ปะ-เสน-นาด-ทะ-ฉัน สิบ-หก

3 บอกความหมายชื่อ
เปษณนาทฉันท 16 หมายความวา คําประพันธประเภทหนึ่งที่วางคํา ครุ ลหุ เปนแบบตาง ๆ ที่มีเสียง
รองเสียงบันลือจากกระเดื่องตําขาว

4 การนําไปใช
เปษณนาทฉันท 16 ลอมาจากเสียงครกกระเดื่องตําขาวตะแลกแตกแตก บังคับดังนี้
ลหุ ครุ ครุ ครุ ลหุ ครุ ครุ ครุ ลหุ ครุ ครุ ครุ ลหุ ครุ ครุ ครุ
ลหุ ครุ ครุ ครุ ลหุ ครุ ครุ ครุ ลหุ ครุ ครุ ครุ ลหุ ครุ ครุ ครุ

5 ฉันทลักษณ
เปษณนาทฉันท 16
กําหนดใหแตละวรรคมี 8 คํา คําสุดทายของวรรคแรกสัมผัสกับคําที่ 3 ของวรรคที่ 2 และกําหนดให
คําสุดทายของวรรคที่ 3 สัมผัสกับคําสุดทายของวรรคที่ 2
6 ตัวอยาง
พะวงเพอ
มิรักไมวา สิมาแกลงฉัน ฤทัยไหวหวั่นระทมตรมหมอง
เสนหเลหหวานละลานมานปอง ประสงคทดลองสนองอารมณ
ดนูรักแลวนะแกวกานดา พะวงเพอหายุพาไมสม
กมลคนเศราก็เคลาโศกซม ริรักติดหลมและตรมชีวา
วิหคยังเหงารึเจาไรคู มิรองขันคูเกาะอยูพฤกษา
กุสุมมากมีมิงามชื่นตา ภมรไมมาคละเคลาเคลียคลอ
จะเปนเชนฉันประหวั่นใจแท สลดดวงแดชะแงแลหนอ
อนงคจากไกลละไปใจคอ มิเห็นคนรอระกําช้ํามาน
นภาขาดฝนบปรนโปรยหยาด มิซัดซาสาด ณ ดินถิ่นฐาน
พนาพาแลงชลาแหงลาน หทัยซมซานระโหยโรยแรง

ณ ยามสายัณห
ณ ยามสายัณหตะวันยิ่งยอย แนะเรงเทาหนอยทยอยเหยียบหนา
ตะแลกแตกแตกจะแหลกแลวจา กระดงรีบมาเถอะรับขาวไป
คณาเนื้อนวลก็ครวญคลอขับ ระริกแคนรับสลับเสียงใส
กระเดื่องตําขาวก็กราวเสียงไกล สนุกน้ําใจสมัยสายัณห
ตะแลกแตกแตกตะแลกแตกแตก กระเดื่องดังแทรกสํารวลสรวลสันต
มินานนักขาวก็เปลือกราวพลัน บุรุษรีบดันกระดงสงมา
ประเพณีไทยสมัยกอนเกา ก็คงมีเคาจะเนานานถา
ดรุณลูกหลานสถานทองนา สมัครรักษาขนบธรรมเนียม