HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21.

VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Jedan pogled na odnos savremenih informatičkih tehnologija

i klasičnih disciplina - rečne hidraulike i morfologije

Prof. dr Miodrag B. Jovanović

http://www.grf.bg.ac.rs/mjovanovic/

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 1

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

“Toward the hydraulics of the hydroinformatics era”

(“Ka hidraulici hidroinformatičke ere”)
Journal of the Hydraulic Research, No. 4, 2001:
M. B. Abbott:
Teza br. 1:
“... dok je nekada kompjuter bio sredstvo za obavljanje proračuna,
sada kompjuter postaje procesor znanja, sredstvo za manipulisanje
enkapsuliranim znanjima ... Svedoci smo naučnog pristupa po kome
se informaciona tehnologija koristi za ispomoć naučniku u procesu
formulacije hipoteza.... Analiza velikih, višedimenzionih skupova
[eksperimentalnih] podataka, pomoću računara, može se nazvati
‘pretraga podataka za otkrivanje saznanja’
(‘data mining for knowledge discovery’) ....”

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 2

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Teza br. 2:

“... dok je u prošlosti inženjer bio ‘riznica’ simbolima izraženih

znanja, što će reći, bio je znalac (‘knower’), budući inženjer će
biti ‘riznica’ sredstava za pristup znanjima, što će reći, biće
potrošač znanja (‘consumer of knowledge’)...”

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 3

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Kontrateza:
Prirodni procesi koji se izučavaju u rečnoj hidraulici i morfologiji
su toliko složeni, da inženjer hidrotehnike nikada neće moći biti
puki ,,potrošač znanja”, bez obzira na najsavremenije numeričke
alate koji će mu (preko Interneta) biti dostupni ...

Obrazloženje:
1. Uzroci složenosti rečne hidraulike i morfologije
2. Ilustracija primerima iz knjige
3. O obrazovanju inženjera hidrotehnike

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 4

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

30 D A
A-A

6
( Re = 10 )
A

normalna dubina
kriti~na dubina
S2 normalna dubina
jezero S1
M2

hidrauli~ki skok

L reka
deon 2 x
ica 2
položaj slobodne površine L1
nije unapred poznat (zavisi od deonica 1
geometrijskih i konturnih uslova)

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 5

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?
sve granice su pokretne !
Z profili brzine

z h strujnica novoformiraju} i
grani~ni sloj

x zd
teme
ta~ka dine
odvajanja
vrtlo` na zona

τo ravno nabori dine ravno dno antidine

dno
miran re` im prelazna silovit re` im
oblast
Neizvesnosti: τo = τo' + τ o''
ƒ hidraulička rapavost ↔ brzina toka?
ƒ dvofazni tok – uticaj koncentracije
{ nanosnih
otpor oblika
čvrste faze (nanosa) na fizička svojstva τo'' formacija
(aluvijalni otpor)
fluida, raspored brzine i veličinu otpora? τ o' otpor usled
{ krupno}e zrna (ravno dno)
ƒ uticaji neprizmatičnosti korita i sekundarnih V
male brzine velike brzine
strujanja?

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 6

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Primer br. 1

Raspored brzine po dubini toka

Procena otpora tečenju

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 7

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

u 1 ln z
u* = κ ( zo )

h
z
zo
d

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 8

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

kv – apsolutna rapavost trave

hv – prosečna visina trave
M – broj listova po jedinici površine
EI – krutost pojedinačnog lista

Eksperimenti sa veštačkom travom

zatravljeni kanal u priobalju Tamiša (sektor Boka)

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 9

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Primer br. 2

Matematičko modeliranje složenih tokova

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 10

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?
• Prepoznavanje tipa problema i izbor odgovarajućeg matematičkog modela

2D

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 11

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

• Stepen složenosti modela

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 12

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?
• Fizička interpretacija rezultata numeričke simulacije

Vrtložni trag nizvodno od mostovskog stuba

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 13

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Primer br. 3

Neizvesnosti u analizama režima rečnog nanosa

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 14

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

u(z)
Vučeni nanos
h

pokretni sloj Co
• karakteristike pokretnog sloja δo σe uo
• način kretanja nepokretno dno τo
• interakcija sa susp. nanosom
• uticaj turbulencije
• uticaj nanosnih formacija
• uticaj centrif.strujanja u krivini

oblast
suspendovanog
nanosa w'

W
z
I r = ddhr oblast vu~enog Fz (10-20) d
s nanosa
v h G'
τ or r
αr
I dr 0

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 15

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

40

srednji pre~nik zrna [mm]

30 300
krupno} a materijala
na dnu korita

apsolutna kota [mnm]

Formiranje “armirajućeg sloja”
na dnu rečnog korita
20 200

Brana "Djerdap I"

“Samopopločavanje” – spontana
segregacija nanosa po krupnoći
10 100

0 0
1600 1400 1200 1000 800 600
odstojanje od u{} a [km]

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 16

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Suspendovani nanos

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 17

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

± 25%
1.0

0.9

0.8

0.7

0.6
*
Z = 0.45 0.625 0.80
0.5
z/h 0.4

0.3

0.2

0.1

0.0
1E-3 0.01 0.1 1

C / Ca

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 18

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Primer br. 4

Opšta i lokalna deformacija korita

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 19

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

erozija obale (reka Lugomir)

deformacija rečnog korita u krivini:

erozija konkavne, a zasipanje konveksne
obale (reka Resava)

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 20

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

deformacija korita nakon prolaska poplavnog talasa (Dulenska reka)

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 21

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Lokalna erozija oko modela

mostovskih stubova
(Hidraulička laboratorija,
Građevinski fakultet - Beograd)

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 22

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Analiza deformacije dunavskog korita

nizvodno od srušenog Žeželjevog mosta
29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 23
2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Primer br. 5

Morfološke analize prirodnih vodotoka

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 24

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Mehanizam formiranja meandera?

donji tok reke Drine

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 25

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?
reka Drina

razvoj meandra
migracija meandra
samoprosecanje tipovi sprudova:
• usamljeni
• lokalni u krivini
• naizmenični
• usled pritoke
29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 26
2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Racionalni pristup u odredjivanju geometrije STABILNOG korita

Hipoteze ekstremnih stanja:
minimum snage toka po jedinici dužine
0.0100 2.5
3
0.0095 Q= 55 m /s
0.0090 h(b) Id (b) 2.0

0.0085
Id [-]

h[m]
0.0080 1.5

0.0075
0.0070 1.0
0.0065
0.0060 0.5
0 5 10 15 20 25 30 35
b [m]

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 27

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?
Elementarna statistička analiza T1
r. V.Morava I3
135 I2 I4
130
L
3 I1 Rk
Q = 180 m /s
125 T2
120
5
115 Δ x = 50 m
B [m]

4
110

leve krivine
3
105 Δ x = 50 m

rk = 1000 / Rk [m ]
2

-1
100 1
T2 L
95 0
179.2 179.4 179.6 179.8 180.0 180.2 180.4 180.6 I1 I2 T1 I3 I4
1

desne krivine
x [km]
2
3
relativna frekvencija 4
0.00 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30 0.35 179.2 179.4 179.6 179.8 180.0 180.2 180.4 180.6
140
x [ km]
135 relativna frekvencija
kriva zastupljenosti
130 kriva u~estalosti 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6
125 5
kriva zastupljenosti - cela deonica
120
kriva zastupljenosti - samo krivine
115 4
B [m]

kriva u~estalosti - krivine

110 106 rk = 1000 / Rk [m ]
-1

105 3
2.6
100
95 2

90
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1
zastupljenost [%] pravolinijski deo
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
zastupljenost [%]

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 28

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Spektralna analiza talasne dužine meandra u frekventnom domenu

120 120
funkcija spektralne gustine

100 100

80 80

60 60 r. Angabunge, Papua

40 40

20 20

0 0 8000
1000
8000
2000

1000
2000
Λ M [m] Λ M [m]
500

500
29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 29
2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

O obrazovanju inženjera hidrotehnike ...

• REGULACIJA REKA je dobar primer stručne discipline u kojoj

inženjer-projektant može biti uspešan samo ako poseduje solidna
teorijska znanja iz rečne hidraulike i morfologije (“znalac” a ne
“potrošač znanja”); za inženjera-izvođača to nije neophodno –
dovoljno je da poseduje stručna, praktična znanja.

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 30

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?
O ulozi fakulteta ... aktuelna tema: odnos teorijskih i praktičnih znanja
u obrazovnom procesu?
• Fakultet je jedino pravo mesto za sticanje znanja iz baznih nauka
(matematika, mehanika fluida) i tradicionalnih primenjenih disciplina
(hidraulika, hidrologija ...). Nedostatak tih znanja se kasnije (u praksi)
teško može nadoknaditi.
• Ta znanja se relativno sporo menjaju i omogućavaju efikasno
prilagođavanje tržišnoj globalizaciji, pa je nužno posedovati ih na
početku profesionalne karijere.
• Stručna znanja se obogaćuju u praksi; ona se relativno brzo menjaju,
kao i kompjuterski alati, pa iziskuju stalno obnavljanje tokom cele
profesionalne karijere (dugotrajni proces “inovacije znanja”).

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 31

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?
Kvantifikacija intelektualnog i stvaralačkog kapaciteta inženjera u toku njegovog radnog veka
100 100
90 B 90 D
80 80
70 Z 70
60 60
S I
50 T 50
40 40
30
Z = a*B+(1-a)*T (a=0.5) 30
20 20
10 10
0 0
25 35 45 55 65 25 35 45 55 65

god. god.

100
90 B – fundamentalne discipline
80
70 1.17 1.08 T – tradicionalne primenjene discipline
0.86
1 60
50
S – nove tehnologije (IT, elektronika)
0.70
40 Z – ukupno obrazovanje
30
20
[Z*b+I*(1-b)]*D/100 I – profesionalno iskustvo
b = 0.6
10
0
D – degradacija zbog fiziološkog starenja,
25 35 45 55 65 promene interesovanja i
god. drugih životnih preokupacija

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 32

2002.
 HIDROTEHNIČKI INŽENJER NA POČETKU 21. VEKA –
ZNALAC ILI “POTROŠAČ ZNANJA”?

Hvala na pažnji !

29/12/2011 Promocija knjige "Regulacija reka" 33

2002.