UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET
DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Rasprostranjenje, tip areala, poreklo, sistematska

pripadnost I srodnički odnosi vrste Larix decidua
(Pinacea, Plantae)
SEMINARSKI RAD

Student: Profesor:
Milica Stojković 1126 dr Vladimir Ranđelović

Niš, Februar 2019.

SADRŽAJ
UVOD ............................................................................................................................................................. 2
OPIS VRSTE .................................................................................................................................................... 3
SISTEMATSKA PRIPADNOST I SRODNIČKI ODNOSI ........................................................................................ 6
RASPROSTRANJENJE I TIP AREALA ................................................................................................................ 9
POREKLO...................................................................................................................................................... 11
Preteče recentnih grupa četina ra - grupa Cordaitales. ............................................................. 12
Zanimljivosti ......................................................................................................................................... 12
ZAKLJUČAK .................................................................................................................................................. 12
LITERATURA ................................................................................................................................................. 13

1
 UVOD

Latinski naziv roda Larix možda potiče od reči laridum (slanina, mast), zbog
smole drveta. Ime vrste europaea znači evropski. Na stranim jezicima nazivi su
European larch (eng), Europäische Lärche mélèze d’Europe, mélèze commun, pin
de Briançon (fr.), larice comune (tal.), alerce europeo, lárice (špa.), alerce, lariço-
europeu (port.), navadni macesen, evropski macesen (slo.), evropski ariš (sr).
Evropski ariš (lat. Larix decidua) je jedino crnogorično drvo iz reda četinara
koje svake godine gubi listove, tj. iglice. Često se sadi u šumama i na
vetrometinama, kao korisno drvo ili kao ukrasna biljka u parkovima i dvorištima
kuća. Takođe se može koristiti kao živa ograda pošto dobro podnosi sečenje. Drvo
se koristi u građevini, kako za unutrašnje konstrukcije tako i za spoljašnje. Od
drveta ove vrste se proizvodi nameštaj, zidne obloge, podovi, itd.
Ovo drvo je cenjeno još u antičkom periodu zbog otpornosti na truljenje.
Lekovito svojstvo imaju iglice koje se skupljaju u toku cele godine kao i smola i
kora koji se skupljaju u jesen. Iglice se koriste za kupku u lečenju nervno
rastrojenih bolesnika i jako slabih osoba. Isto tako, iglice i kora koriste se za
pripremanje obloga za lečenje upaljenih rana, prignječenosti i čireva. Čaj
pripremljen od kore ariša tera na mokrenje, leči vodenu bolest u početku, žuticu,
reumu u zglobovima, osip i čireve. Smola pripremljena sa vinom i medom čisti
začepljenu jetru, drobi i lagano odvaja pesak i kamenje iz žuči i bubrega, a kod
upale grla koristi se za grgljanje.

2
 OPIS VRSTE

Drvo je osrednje visine od 20 do 40 metara, sa tankim pognutim granama,

crvenosmeđom ispucanom korom i šiljastom krošnjom. Brzo raste, a može dostići
starost i do 600 godina. Na drveću koje raste u skupinama, donje grane se često
suše. Kora, smola i iglice imaju balzamičan miris, nalik na limun. Smola ima miris
na balzam, a ukus poput terpentina. Stablo je pravo ili blago zakrivljeno. Kod
mladih biljaka kora je glatka, zelenkasto siva, dok je kod starijih biljaka kora tamno
siva, duboko ispucala i ljušti se. Kora može biti debela i 10 cm. Krošnja je jajasto
piramidalna, grane su vitke, horizontalne ili povijene, pravilno gusto raspoređene.
Grančice su tanke, viseće i gole, mladi izboji su izduženi, svijetlozeleni ili žuti,
najgornje grane su izrazito prema gore usmjerene, srednje su vodoravne dok
donje grane vise i pri vrhu se kratko uzdižu. Fine i mekane iglice rastu zasebno na
dugim i tankim izdancima u kiticama po dvadeset do šezdeset u broju, koje u jesen
otpadaju. Iglice su svetlozelene i ne bodu. Na jesen, pre nego što opadnu, iglice
dobijaju žutu boju. Listovi su tanke, svetlozelene iglice, duge 1-4 cm, široke 0,6-1,6
mm, mekane, tupe ili kratkoušiljene, sakupljene po 20-40 u čuperke na kratkim
ograncima, u jesen poprime zlatnožutu boju pre nego što otpadnu. Ariš je
jednodomna biljka čiji se purpurno-crveni, mirišljavi ženski cvetovi razvijaju u male
šišarice. Ženski i muški cvetovi nalaze se na istoj grani. Muški cvetovi su okrugli i
svetlo žut, dugi 5-10mm i prekriveni ljuskama. Oprašuju se putem vetra. Razvijaju
se na rano proleće, zajedno sa iglicama. Evropski ariš zimi je bez iglica. Šišarke ove
vrste imaju ovalni oblik. Ženske šišarke su tamnocrvene jajaste do okruglaste duge
1-2,5cm, pojedinačne, na kratkoj dršci, rastu uspravno stvarajući žućkastosmeđe,
ovalne, uspravne šišarke. Zrele šišarke su dugačke 5-6 cm, a široke oko 3 cm.
Mlade šišarke su zelene, a zrele vise, prekrivene su ljuskom na ivicama i imaju
svetlo sivu boju. Posle ispuštanja semena opadaju. Seme ima sivo-braun boju i
jajolik oblik sa oštrom ivicom dužine 3-4mm, a krilati nastavak 6-8mm dug. Koren
je veoma dobro razvijen. Ima dubok glavni koren, ali i dosta razvijene bočne
korenove.

3
https://cdn.shopify.com/s/files/1/1402/5897/products/Larix_decidua_12_1400x.jpg

https://www.plantea.com.hr/europski-aris/#Upotreba

https://www.plantea.com.hr/europski-aris/#Upotreba

4
https://www.plantea.com.hr/europski-aris/#Upotreba

https://www.plantea.com.hr/europski-aris/#Upotreba

https://www.plantea.com.hr/europski-aris/#Upotreba

5
 SISTEMATSKA PRIPADNOST I SRODNIČKI ODNOSI

Carstvo (Regnum): Plantae

Razdeo (Division, Phylum): Pinophyta
Klasa (Classis): Pinopsida
Red (Ordo): Pinales
Familija (Familia): Pinaceae
Rod (Genus): Larix
Vrsta (Species): Larix decidua-Miller
Borovi (lat. Pinaceae) su porodica koja obuhvata 11 rodova većinom krupnih
zimzelenih četinara severne hemisfere. Izuzetak su listopadni rodovi Larix i
Pseudolarix. U ovu porodicu spadaju široko rasprostranjeni i komercijalno
eksploatisani borovi i jele. Četinari iz ove grupe dominiraju u borealnim šumama
Evrope i Severne Amerike, ali su prisutni i u sredozemnoj vegetaciji.
Ariš (lat. Larix) je rod drveta iz porodice Pinaceae. U ovom rodu postoji 10—
14 vrsta biljaka od kojih se u Evropi i severnoj Aziji nalazi oko sedam. Fosilna istorija
roda je veoma bogata i kazuje da su ariši bili veoma rasprostranjeni tokom čitavog
tercijara. Najstariji fosilni nalaz roda je vrsta Larix altoborealis, česta od sredine
eocena.
U simbiozi sa arišom rastu mnoge vrste gljiva od kojih izdvajamo Prstenjak
(Suillus gravillei), arišova mlečnica (Lactairus porninsis), smeđi šupljikavac koji se
javlja u žutoj formi (Boletinus cavipes), siva slinavka (Suillus aeruginascens) i mnoge
druge gljive koje se mogu pronaći jedino ispod lariksa kome treko zime opadaju
četine.
Evroazijske vrste sa kratkim zaštitnim ljuspama u šišarkama
 Evropski ariš (lat. L. europaea). Planine centralne Evrope.
 L. dahurica, L. olgensis. Šume istočnog Sibira.
 Japanski ariš (lat. L. leptolepis). Planine centralnog Japana.
 Larix principis-rupprechtii. Planine severne Kine.

6
Evroazijske vrste sa dugačkim zaštitnim ljuspama u šišarkama
 Kineski ariš (lat. Larix potaninii). Planine jugozapadne Kine.
 Larix himalaica. Centralni Himalaji.
 Larix mastersiana. Planine zapadne Kine.
 Larix speciosa. Planine jugozapadne Kine.
 Himalajski ariš (lat. L. griffithiana). Istočni Himalaji.
 Sibirski ariš (lat. L. sibirica). Zapadni Sibir.
Severnoameričke vrste
 Larix laricina. Šume Severne Amerike.
 Larix lyallii. Visoke planine na severozapadu SAD i jugozapadu Kanade.
 Larix occidentalis. Niže planine na severozapadu SADi jugozapadu
Kanade.
Većina ovih vrsti može se ukrštati u uzgoju, najpoznatiji hibrid je Larix
marschlinsii, koji je nastao u Švajcarskoj i Škotskoj ukrštanjem ariša koji su uzgajani
zajedno.

Larix decidua Larix sibirica

7
Larix leptolepis

Larix potaninii

Larix griffithiana

8
 RASPROSTRANJENJE I TIP AREALA

Ariš kao najtipičniji predstavnik visokoplaninske dendroflore danas je u Srbiji

zastupljen samo u kulturi. Nama najbliže prirodne sastojine žive u Karpatima, delom
u Crnoj Gori, u zapadnoj Mađarskoj, kao i u Karavankama, u Sloveniji. Danas se ariš
kao evropski endemit proteže na rasparčanom (disjunktivnom) arealu, ali se
paleobotaničari slažu da se u vreme glacijacija (Ledeno Doba) areal rasprostranjenja
protezao na širem prostoru i to sa homogenizovanim genotipom (Wagner et al.
2013) – pronalažen je u fosilnom materijalu od Engleske i Pireneja, preko Italije do
Grčke i Anatolije, pa sve do Rusije. Stoga se i na Balkanu može smatrati arheofitom.
Bogat rod ariša sa desetak distinktivnih vrsta nastanjuje celu holarktičku zonu,
karakterno je drvo evroazijsko-borealne florne zone.

Dobro podnosi niske temperature (u stanju da preživi zimu i do -50 °C) stoga
je ponegde u Alpima jedino drvo koje gradi gornju granicu šuma, što čini 2400 m –
na nekim jezicima zovu ga i alpski ariš – dok azijske vrste Larix sibirica (sibirski ariš)
i Larix gmelinii (daurski ariš) grade skoro polovinu beskrajnih šuma tajge. U Severnoj
Americi zamenjuju ga Larix laricina (američki ariš) i Larix occidentalis (zapadni ariš).
U Srbiji se u kulturi sadi i Larix kaempferi, japanski ariš, kao i hibridi dveju vrsta.

Tip areala vrste Larix decidua je disjunktan areal(evroazijska-

severnoamerička disjunkcija).

Po fitogeografskoj podeli sveta, Larix decidua je karakteristična za Holarktičko

carstvo, odnosno Borealno podcarstvo i Cirkumborealni.

9
https://en.wikipedia.org/wiki/Larix_decidua#/media/File:Larix_decidua_range.svg

Punktirajući metod kartiranja areala L. decidua

10
 POREKLO

Figure 1. A simplified depiction of land plant phylogeny.

https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpls.2015.00970/full

The tree is based on the comprehensive studies of seed plant phylogeny by Wickett et al.
(2014) and Ruhfel et al. (2014). Gymnosperm genera for which genome and transcriptome sequence
data are available are highlighted by ⋆ and ● respectively. Genera in which transformation protocols
have been established are indicated by ■. Gnetophytes are represented by a dashed line since their
position in the phylogenetic tree remains unresolved

Golosemenice su nalažene u gornjem devonu, što upućuje da pretke

golosemenica tražimo među paleozojskim biljkama.

11
Preteče recentnih grupa četinara - grupa Cordaitales .
Od gornjeg devona do perma, u severnoj hemisferi stenovite šume.
Cordaites je tanko i visoko drvo 20-30m listovi su prosti, linearni ili lancetasti.
Mikro i makrosporangije su grupisane u šišarke (strobilus).
Zanimljivosti
Nekada se verovalo da u stablu Evropskog ariša žive duše ljudi umrlih
nepridonom smrću koje ječanjem plaše ljude.

ZAKLJUČAK
Iz svega gore navedenog, vidimo da je ariš (Larix decidua) veoma ekonomski
značajna, i veoma popularna kao estetska biljka u parkovima. Dekorativna je zbog
svojih velikih dimenzija,lepe krošnje,građe šišarki i smeđe kore. Ima veliki značaj za
parkove i park-šume.Upotreba je višestruka i od velikog značaja za čoveka i
njegovu okolinu.

12
LITERATURA

1. Emilija Vukićević, (1987.), Dekorativna denrologija, Beograd: Naučna knjiga, ISBN:86-23-48000-7

2. Jean-Denis Godet, (2000.), Drveće i grmlje: cvjetovi, listovi, pupovi i kora: Godetov vodič, Zagreb:
Naklada C, ISBN: 953-6088-16-9
3. Paola Lanzara, Mariella Pizzeti, Francesco De Marco, Hugh Young, (1978.), Simon & Schuster’s
Guide to Trees: A Field Guide to Conifers, Palms, Broadleafs, Fruits, Flowering Trees, and Trees of
Economic Importance, New York: Simon and Schuster, ISBN: 978-0671241254
4. Vojin Gligić, (1953.), Etimološki botanički rečnik, Sarajevo: „Veselin Masleša“
5. Čedomir Šilić, (1990.), Atlas drveća i grmlja, Sarajevo: Svjetlost, ISBN: 86-01-02554-4
6. https://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%90%D1%80%D0%B8%D1%88. Ariš
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Larix_decidua. Larix Decidua

13