ΕΠΟ 42: ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΑΡΤΕΜΙΣ ΦΙΛΙΠΠΑΚΗ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΩΤΗ

Παράγοντες Ανάπτυξης του Καπιταλισμού στο Δυτικό Κόσμο

Η ένταξη των Ιδεών στην Ιστορική – Κοινωνική Εξέλιξη
σύμφωνα με τον Weber

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή 3

2. Παράγοντες Διαμόρφωσης του Καπιταλισμού Δυτικού Τύπου 3

3. Η ένταξη των Ιδεών στην Ιστορική – Κοινωνική Εξέλιξη 5

4. Συμπεράσματα 8

2
Εισαγωγή

Κατά την περίοδο που ακολούθησε το τέλος του 18 ου αιώνα, υπό την επίδραση τόσο
της Αγγλικής Βιομηχανικής Επανάστασης όσο και της Γαλλικής Αντιφεουδαλικής
Επανάστασης, η Ευρώπη αποσπάστηκε από τον υπόλοιπο κόσμο με τρόπο ώστε ο
ευρωπαϊκός πολιτισμός να καταστεί βασικό στοιχείο του παγκόσμιου πολιτισμού.
Οι βασικές διαστάσεις αυτών των εξελίξεων οι οποίες κατέστησαν εφικτή τη
διαφοροποίηση της Ευρώπης, ήταν κατά τον Weber ο ρόλος της επιστήμης, κυρίως
από τον ύστερο Μεσαίωνα και μετά, η τέχνη, η εκπαίδευση και η οργάνωση του
κράτους και της οικονομίας ενώ κομβικό σημείο όλων αυτών των εξελίξεων είναι ο
ορθολογισμός.
Την εμπειρική διαπίστωση πάντως ότι τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά στην
Ευρώπη προσέφερε ο Καπιταλισμός, το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα το οποίο
στηρίζεται στην έλλογη οργάνωση της εργασίας και η οποία στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι
επιτυγχάνεται λόγω της ύπαρξης οικονομικών ιδεών οι οποίες ενθάρρυναν τη ζεύξη
επιστήμης και τεχνολογίας-τεχνικής με τον καπιταλισμό και έγινε εφικτή λόγω της
κοινωνικής διάρθρωσης της δυτικοευρωπαϊκής κοινωνίας. (Κονιόρδος 2002:23-5)
Για τον Weber η οργάνωση της κοινωνίας και κατ΄επέκταση η κοινωνική ζωή
συντίθεται ως μια ενότητα νοημάτων, αξιών – προτύπων και κοινωνικής πρακτικής,
έτσι ώστε κάθε ιστορική κοινωνία και κάθε πολιτισμός να αναπτύσσει ιδιαίτερες
μορφές σκέψης και γνώσης οι οποίες συνθέτουν μαζί με τις αξίες και τους ηθικούς
κανόνες, το ειδοποιό αξιακό πλαίσιο που την ταυτοποιεί. (Αντωνοπούλου 2008:282)

Παράγοντες Διαμόρφωσης του Καπιταλισμού Δυτικού Τύπου

Για τον Weber κάθε ιστορική κοινωνία χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο τρόπο
σκέψης και δράσης και ως εκ τούτου οι διαφορετικές ιστορικές, κοινωνικές και
πολιτισμικές συνθήκες είναι αυτές που διαμορφώνουν τη διαφορετικότητα της
κοινωνικής πρακτικής. (Αντωνοπούλου 2008:285)
Ξεκινώντας με μια σειρά ερωτήματα, στην εισαγωγή του έργου του Προτεσταντική
Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού, ο Weber, προσεγγίζει την έννοια του
καπιταλισμού ως οικονομικο-κοινωνικού συστήματος το οποίο εμφανίστηκε και
αναπτύχθηκε στη Δυτική Ευρώπη σε μορφές, τύπους και κατευθύνσεις που τον
διαφοροποιούν από άλλες μορφές καπιταλισμού, 1 οι οποίες, όπως υποστηρίζει
διακρίνονται από «μέτρια εκλογίκευση κεφαλαιακού υπολογισμού». (Κονιόρδος
2002:24-5)
Θεωρώντας λοιπόν ότι η νεότερη, δυτική καπιταλιστική κοινωνία χαρακτηρίζεται από
μια ειδικά διαμορφωμένη εκλογίκευση και απαντώντας στο ερώτημα που αφορά στη
γέννηση του δυτικού ορθολογισμού, τόνισε ότι οι ρίζες του ανάγονται στην αρχαία

1
Ο Weber θεωρεί ότι υπήρχαν πολλές μορφές καπιταλισμού. Αυτό που διαφοροποιεί την ειδικά

3
ελληνική επιστήμη και σκέψη, στο ρωμαϊκό δίκαιο και στον τρόπο διοίκησης 2 αλλά
ενεργοποιήθηκε και ήρθε στο προσκήνιο από τον προτεσταντισμό, ο οποίος
μετατόπισε από το θρησκευτικό στο κοσμικό επίπεδο την αντίληψη περί «θείας
χάριτος». Ο προτεσταντισμός ως ηθικοθρησκευτικό δόγμα ευαγγελίζεται τον
«εγκόσμιο ασκητισμό» ως ένα τρόπο ζωής και δράσης που συνεπαγόταν την αποχή
από την κατανάλωση και ως εκ τούτου την διαρκή συσσώρευση κέρδους και την
διαρκή επανεπένδυσή του στην επιχείρηση, οδηγώντας στη δημιουργία της
καπιταλιστικής επιχείρησης και στη διαμόρφωση εντέλει του δυτικού καπιταλισμού.
(Αντωνοπούλου 2008:364) και (Weber 2006: 11-4)
Έτσι, προβάλει μια σειρά παραγόντων οι οποίοι συνετέλεσαν στην εμφάνιση του
δυτικού τύπου καπιταλισμού και οι οποίοι συνοψίζονται στην ορθολογική
καπιταλιστική οργάνωση της τυπικά ελεύθερης εργασίας και στην λογική οργάνωση
της προσανατολισμένης στην αγορά επιχείρησης, η οποία διαχωρίζεται νομικά από
την ατομική ιδιοκτησία, (Kονιόρδος 2008:26) αλλά και στη ρασιοναλιστική
λογιστική (Weber 2006: 18-19)
Σύμφωνα με το Weber οι κοινωνικο-ιστορικές εξελίξεις βέβαια δεν είναι αποτέλεσμα
ενός μόνο παράγοντα, αλλά μιας αλληλουχίας γεγονότων που συνέβησαν στην Δύση
και οι οποίες οδήγησαν στην διαφοροποίηση της. Κατ΄αυτόν τον τρόπο η
μοναδικότητα της καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας στη Δύση έγκειται στην
εμφάνιση, για λόγους ιστορικούς, μοναδικών κοινωνικών μορφωμάτων όπως αυτό
του «πολίτη», του «αστού» που η παρουσία του προϋποθέτει την ύπαρξη πόλεων
«δυτικού τύπου».
Ο Weber, τονίζει την σημαντικότητα του ρόλου της πόλης στην εξέλιξη του
καπιταλισμού καθώς το σύστημα της ίδιας της πόλης εδράζεται στο εμπόριο και στη
μεταποιητική δραστηριότητα σε βαθμό τέτοιο, ώστε στα πλαίσια της δυτικής πόλης
να αναπτυχθούν οι αγορές, οι συντεχνίες και οι εμπορικού τύπου συσσωματώσεις.
Εξάλλου, η δυτική πόλη ως διακριτή κοινότητα διαθέτει πολιτικούς και διοικητικούς
θεσμούς που συνετέλεσαν στην διαμόρφωση των bourgeois σε αστούς και των
αστών σε πολίτες με ορισμένα πολιτικά δικαιώματα και υποχρεώσεις αλλά και στη
χειραφέτηση των μεσαίων στρωμάτων της κοινωνικής πυραμίδας. Έτσι, υποχωρεί το
κοινοτικό στοιχείο διαβίωσης και αναδύεται στο στοιχείο της εταιρικής κοινωνίας η
οποία συγκροτείται στη βάση της σύμβασης των μελών της, ενώ η διαδικασία αυτή
καθ΄εαυτή ενέχει και το στοιχείο της σταδιακής αλλά σταθερής απομάγευσης του
κόσμου, της υποχώρησης δηλαδή των μαγικοθρησκευτικών στοιχείων που ρύθμιζαν

2
Ξεκινώντας από την αρχαιότητα υποστηρίζει, μέσα από παραδείγματα όπως η μαθηματική
θεμελίωση της αστρονομίας, η έννοια της απόδειξης στην γεωμετρία, η ορθολογική αρμονική μουσική,
η χρήση της προοπτικής στη ζωγραφική, η κατασκευαστική αρχή μεγάλων μνημειακών κτιρίων στην
αρχιτεκτονική, η έλλογη χρήση και οι συστηματικές μορφές σκέψης και κωδικοποίησης του δυτικού
δικαίου, καθώς και η ύπαρξη ειδικευμένης υπαλληλίας που αποτέλεσε τη βάση του σύγχρονου
κράτους και της σύγχρονης οικονομίας της Δύσης διαμόρφωσαν τον ορθολογικό χαρακτήρα του
δυτικού πολιτισμού.

4
την κοινωνική διαβίωση με βάση της επιταγές του παρελθόντος. (Κονιόρδος 2002:26-
8)
Βασικό επίσης ρόλο στο βεμπεριανό σχήμα διαδραματίζει η κυριαρχία του νόμου ως
ειδικής μορφής κοινωνικής δράσης στα πλαίσια της καπιταλιστικής επιχείρησης, η
οποία υφίσταται τόσο για να προστατέψει την κατοχή αγαθών από τους νόμιμα
κατέχοντες χωρίς περιορισμούς, όσο και για να επιτρέψει στους ενδιαφερόμενους να
υπολογίσουν με ακρίβεια τις συνέπειες και τις επιπτώσεις της εφαρμογής τους ή μη
δίνοντας ώθηση στον καπιταλισμό.
Βέβαια, αν και αναγνωρίζει την ύπαρξη πολλαπλών και διαφορετικών νομικών
συστημάτων στον κόσμο, εν τούτοις παραδέχεται ότι μόνο το νομικό σύστημα που
αναπτύχθηκε στη Δύση και αποτελεί απόρροια της πορείας εξορθολογισμού που την
χαρακτηρίζει διασφαλίζει και προωθεί ένα σταθερό πλέγμα σχέσεων το οποίο είναι
απαραίτητο για την δραστηριοποίηση του επιχειρηματία σε παραγωγική κατεύθυνση.
(Κονιόρδος 2002:29-30)

Η ένταξη των Ιδεών στην Ιστορική – Κοινωνική Εξέλιξη

Το έργο του Max Weber διέπεται στο σύνολό του από τη διεξοδική και αγωνιώδη
αναζήτηση του νοήματος της ιστορικής πορείας της νεωτερικότητας (Κονιόρδος
2010:159) Προκειμένου, λοιπόν, να μελετήσει την κοινωνική πραγματικότητα την
οποία αντιμετωπίσει ως ιδιαζόντως περίπλοκη τόσο λόγω της πληθώρας των
παραγόντων που την απαρτίζουν όσο και της εμπλοκής των δρώντων προσώπων και
ομάδων - καθ΄ένα από τα οποία λειτουργεί με τρόπο μοναδικό - εισάγει το ευρετικό
μεθοδολογικό εργαλείο του ιδεότυπου3 ως αναλυτικό εργαλείο. (Κονιόρδος 2002:32)
Όμως, το άτομο ενεργεί και συμπεριφέρεται σύμφωνα με την αξιολόγηση του
περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δρα και ως εκ τούτου οι πράξεις του βασίζονται στη
επιστημονική γνώση όπως αυτή έχει διαμορφωθεί εντός της νεότερης, δυτικής
κοινωνίας. Ο Weber διατυπώνει και αναλύει την διαδικασία της κοινωνικής πράξης
στο σχήμα «μέσα-στόχος» ώστε να προσδιορίσει την «ορθολογική πράξη» και
υπογραμμίζει το γεγονός ότι ενώ τα μέσα τα επιλέγει ο λόγος, η λογική, τους στόχους
τους θέτει το ιδεώδες.
Το δρων άτομο συγκροτεί τα «νοήματα» που προσδιορίζουν τη συμπεριφορά του
εκλαμβάνοντας την κοινωνική ισχύ των αξιών – ιδεών όχι απλά ως πραγματική, αλλά
ως απόλυτη. Ο Weber χρησιμοποιεί τον όρο αξία – ιδέα συνδέοντας ουσιαστικά τους
δυο όρους προκειμένου να αποδώσει τις γενικές ηθικές ιδέες ή αρχές που διέπουν την
κοινωνική ζωή και μορφοποιούν τις κοινωνικές σχέσεις και τους τρόπους δράσης των
ανθρώπων. (Αντωνοπούλου 2008:302-4)

3
Ο ιδεότυπος είναι μια διανοητική κατασκευή που οικοδομείται μέσα από την απομόνωση των
ουσιωδών χαρακτηριστικών δεδομένων του υπό μελέτη φαινομένου και αποτελεί το βασικό εργαλείο
σύγκρισης εμπειρικών περιπτώσεων.

5
Έτσι, αυτό που ο Weber ονομάζει «προτεσταντική ηθική της εργασίας», υπάρχει μεν
ως ιδέα, αλλά δεν μπορεί να εντοπιστεί στην πραγματικότητα καθώς δεν έχει ακριβές
εμπειρικό αντίστοιχο και γι΄αυτό αποτελεί μόνο ιδεατό τύπο. (Κονιόρδος 2002:32)
Ο Weber διακρίνει τέσσερις τύπους κοινωνικής συμπεριφοράς και δράσης. Την
ορθολογική ως προς την αξία, την ορθολογική ως προς το σκοπό (εργαλειακή δράση)
τη συναισθηματική και την παραδοσιακή από τους οποίους οι δύο πρώτοι αποτελούν
σαφείς τύπους ορθολογικής δράσης, ενώ οι δύο τελευταίοι βρίσκονται στα όρια
αυτού που ο Weber θα θεωρούσε κοινωνική δράση. (Κονιόρδος 2002:39)
Βέβαια ο Weber υποστήριξε ότι υπάρχει μια κίνηση που χαρακτηρίζει την κοινωνική
συμπεριφορά στην ιστορική πορεία ως προς τον εξορθολογισμό και η οποία εκκινεί
κατά τρόπο αυθόρμητο από το συναίσθημα και την παραδοσιακή δράση προς την
ορθολογική ως προς τις αξίες δράση και ιδιαίτερα προς την ορθολογική ως προς τον
σκοπό δράση. Αυτή η πορεία προς τον εξορθολογισμό αποτελεί θεμελιώδη παραδοχή
στην ανάλυση του σύγχρονου καπιταλισμού από τον Weber καθώς μέσω βασικών
διεργασιών οι κοινωνικές δράσεις καθίστανται μετρήσιμες και προβλέψιμες και
τελικά ελέγξιμες. Επιπλέον για τον Weber, η ανάπτυξη της επιστήμης, της σύγχρονης
τεχνολογίας και της γραφειοκρατίας αποτελούν μόνο όψεις του «εξορθολογισμού»
ενώ σε συνδυασμό με την εκκοσμίκευση της θρησκείας οδηγούν στην οργάνωση της
οικονομικής και κοινωνικής ζωής. (Κονιόρδος 2002:41)
Η γέννηση του οικονομικού ρασιοναλισμού καταδεικνύει πάντως ότι οι θρησκευτικές
δυνάμεις και οι ηθικές αντιλήψεις, όπως η έλλογη ηθική του προτεσταντισμού,
υπήρξαν διαμορφωτικοί παράγοντες της ανθρώπινης συμπεριφοράς και επέδρασαν
στην ανάπτυξη του ήθους του οικονομικού πνεύματος του καπιταλισμού. (Weber
2006:23-4)
Βέβαια για κανέναν από τους εκπροσώπους είτε του καλβινισμού είτε των άλλων
πουριτανικών αιρέσεων η επιδίωξη εγκόσμιων αγαθών δεν αποτελούσε ηθική αξία,
ούτε το «καπιταλιστικό πνεύμα υπήρξε στόχος ζωής. «Τα ηθικά τους ιδεώδη και τα
πρακτικά αποτελέσματα των δογμάτων τους ήταν συνέπειες καθαρά θρησκευτικών
ελατηρίων» σύμφωνα με τον Weber και για το λόγο αυτό η ΠΗ όπως υποστηρίζει
«μπορεί να αποτελέσει μια συμβολή για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι
ιδέες επέδρασαν στην ιστορία». (Weber 2006:78-9)
Από αυτή την άποψη βέβαια, η εμπλοκή των προτεσταντικών εκκλησιών στον
εγκόσμιο προορισμό των ανθρώπων και η σημασία που λαμβάνει η εργασία ως προς
αυτόν τον προορισμό, αποτελεί μια εκδήλωση αυτού που ο Weber ονόμασε παράδοξο
των μην αναμενόμενων αποτελεσμάτων της κοινωνικής δράσης. (Κονιόρδος 2002:63)
Η πρωτοτυπία του Weber έγκειται στο ότι επιχειρεί να αναδείξει τα νοηματικά
περιεχόμενα της δράσης των αστών οι οποίοι ασπάστηκαν στον Προτεσταντισμό και
οι οποίοι πραγματοποίησαν το «ειδικό νόημα» του «σύγχρονου καπιταλισμού», μέσα
από την ώσμωση δυο αξιολογικών συστημάτων, του πνεύματος του καπιταλισμού και
της προτεσταντικής ηθικής. Συλλαμβάνοντας τη σχέση του «πνεύματος του
καπιταλισμού» και της «προτεσταντικής ηθικής» ως σχέση «εκλεκτικής συγγένειας»,

6
διατείνεται ότι η σύγκλιση και η αμοιβαία ενίσχυση των δύο αυτών αξιολογικών
προσανατολισμών ήταν που οδήγησε στη δημιουργία της σύγχρονης καπιταλιστικής
κοινωνίας στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. (Αντωνοπούλου 2008:375)
Επικεντρωμένος στο αντικείμενο της μελέτης του – στο πνεύμα του καπιταλισμού- ο
Weber στο δεύτερο κεφάλαιο της ΠΗ και μέσα από την καθαρότητα των κειμένων
του Βενιαμίν Φραγκλίνου, τονίζει ότι αυτό που έχει σημασία για τον σύγχρονο
καπιταλισμό είναι η τάση να αντιμετωπίζεται η εργασία ως ένα θεϊκό κάλεσμα σε ένα
επάγγελμα και ως αυτοσκοπός, αναδεικνύοντας έτσι το στοιχείο του ηθικού χρέους
πίσω από την επιδίωξη του υλικού οφέλους. Έτσι, στο πλαίσιο αυτό, η συσσώρευση
χρήματος και κεφαλαίου καθώς και η αδιάλειπτη εργασία θεωρούνται αρετές.
(Κονιόρδος 2008:57) Αναδεικνύεται λοιπόν ότι το «πνεύμα του καπιταλισμού» είναι
η συστηματική «ορθολογική» και με ειρηνικά μέσα επιδίωξη του κέρδους η οποία
νομιμοποιείται από ηθικές και υπερβατικές επιταγές και μετεξελίχθηκε σε
κοσμοθεωρητικό σύστημα. (Αντωνοπούλου 2008:375)
Τονίζοντας δε, την ιδιαίτερη σημασία του επαγγέλματος διαπιστώνει ότι αν και
προϋπήρχε της Μεταρρύθμισης απέκτησε νέο περιεχόμενο μόνο με το Λούθηρο και
αποτέλεσε μια εγκόσμια δραστηριότητα υψίστης σημασίας, καθώς το άτομο
εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του προς το Θεό ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιεί τον
προορισμό του (Κονιόρδος 2002:62)
Ορίζει λοιπόν τον σύγχρονο καπιταλισμό ως ένα σύστημα οικονομικής
δραστηριότητας που κατευθύνεται από την έλλογη χρησιμοποίηση του κεφαλαίου,
την «ορθολογική κεφαλαιακή ανακύκλωση» και την ορθολογική «καπιταλιστική
οργάνωση της εργασίας», ο οποίος διαφέρει από άλλες εκδοχές του καπιταλισμού
καθώς αντιπαλεύεται την κερδοσκοπία και τις διάφορες εκδοχές της, αυτό που ο
Weber ορίζει ως «παραδοσιοκρατία». Η κυριαρχία της παραδοσιακής αντίληψης της
εργασίας - εργαζόμαστε τόσο όσο να ζήσουμε «κατά τα ειωθότα» - σήμαινε την
παρεμπόδιση της εντατικής χρήσης της ειδικευμένης εργασίας μέσω της οποίας
επιδιώκεται η υψηλή παραγωγικότητα. Απέναντι όμως στον παραδοσιακό εργοδότη
του κερδοσκοπικού καπιταλισμού αντιπαραβάλλεται ο νέος τύπος του καπιταλιστή, ο
οποίος δεν προέρχεται κατά βάση από τους παραδοσιακούς μεγαλεμπόρους και
χρηματιστές που κατοχύρωσαν την κοινωνική τους θέση στις κοινωνίες του ύστερου
Μεσαίωνα, αλλά προέρχεται από τα κατώτερα παραγωγικά στρώματα των
αναπτυσσόμενων πόλεων. Αυτός ο νέος τύπος εργοδότη επιδιώκει συστηματικά το
κέρδος και προκειμένου να το πετύχει έρχεται σε ρήξη με την παράδοση. Γι΄αυτόν η
επιδίωξη του κέρδους και η δέσμευση στο επάγγελμα αποτελούν ηθική συμπεριφορά
και θρησκευτικό καθήκον γι΄αυτό και δεν νιώθει την ανάγκη να καταθέσει χρήματα
συνείδησης σε θρησκευτικά ιδρύματα. (Κονιόρδος 2002:59-60)
Όσον αφορά στις πολιτιστικές συνέπειες της Μεταρρύθμισης ο Weber υποστηρίζει
ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτες, ακούσιες και συμπτωματικές. Επομένως δεν
αξιολογεί τις ιδέες της Μεταρρύθμισης μέσα από το φάσμα του θρησκευτικού ή του
κοινωνικού τους περιεχομένου, αλλά διατυπώνει με σαφήνεια την άποψη ότι βασική

7
επιδίωξη της μελέτης του ήταν να συμβάλει στην κατανόηση του τρόπου με τον
οποίο οι ιδέες επέδρασαν στην ιστορία και να εξετάσει σε ποιο βαθμό οι
θρησκευτικές επιδράσεις συνετέλεσαν στην διαμόρφωση και διάχυση του
καπιταλιστικού πνεύματος. (Weber 2006:78-9 και Κονιόρδος 2002:63-4)

Συμπεράσματα

Ιστορικοί και κοινωνιολόγοι ερευνώντας την άνοδο του καπιταλισμού και του
επιχειρηματικού πνεύματος έστρεψαν τη συζήτηση στις σχέσεις θρησκείας και
επιχειρηματικής δράσης.
Ο Max Weber εστίασε ιδιαίτερα την προσοχή του στην προτεσταντική ηθική η οποία
τονίζει την αφοσίωση, τη σκληρή δουλειά και τη φειδώ, ενδεικτικά αξιών και
συμπεριφορών που συνάντησαν την αποδοχή κοινωνιών στις οποίες είχε ήδη αρχίσει
η εξασθένιση των φεουδαλικών και άλλων παραδοσιακών δομών. (Aldcroft-Ville
2005:147-8)
Μέσα από τη χρήση μεθοδολογικών και εννοιολογικών εργαλείων και εκκινώντας
από την αρχαιότητα ανέλυσε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του δυτικού πολιτισμού,
καθώς και το πλέγμα των παραγόντων που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του δυτικού
καπιταλισμού.
Για τον Weber η κοινωνική ζωή των ανθρώπων εμφανίζει μια ιστορική πολυμορφία
με τρόπο τέτοιο ώστε η διάφορες κοινωνίες να αναδεικνύουν διαφορετικούς τρόπους
ζωής και δράσης. Εντός αυτού του πλαισίου, ο δυτικός πολιτισμός ανέπτυξε έναν
ιδιαίτερο τρόπο σκέψης που όχι μόνο τον διαφοροποίησε από άλλες ιστορικές
κοινωνίες-πολιτισμούς, αλλά προσδιόρισε σε μεγάλο βαθμό τους παράγοντες
εξέλιξής του. (Αντωνοπούλου 2008:283)
Έτσι, στην νεωτερική δυτική κοινωνία η πουριτανική κοσμοαντίληψη και το πνεύμα
του καπιταλισμού συνέκλιναν σε μια ενότητα που έμελλε να αποτελέσει την
ιδεολογία των ανερχόμενων καπιταλιστικών δυνάμεων. Χωρίς να ισχυρίζεται ότι τα
στοιχεία του πουριτανικού δόγματος συνιστούν την γενεσιουργό αιτία της
καπιταλιστικής ιδεολογίας, ο Weber απέρριψε την αιτιακή σχέση των δύο
φαινομένων – Μεταρρύθμισης και Καπιταλισμού - (Weber 2006:9) και με τη
σύλληψη της «εκλεκτικής συγγένειας» ως μεθοδολογικού άξονα προσδιόρισε το είδος
εκείνο της δυναμικής σχέσης των δύο κοινωνικών σχηματισμών, η οποία οδήγησε σε
αμοιβαία έλξη και κατ΄επέκταση αμοιβαία επίδραση. (Lowy 148)
Επιχειρώντας, λοιπόν, μια ιδεοτυπική σχέση ανάμεσα στη θρησκεία και την
οικονομία ανέδειξε ότι η πολύπλευρη κοινωνική πραγματικότητα ερμηνεύεται μέσω
της στοχοπροσηλωμένης ορθολογικής δράσης των υποκειμένων με ψυχολογικά,
ηθικά και αξιολογικά κριτήρια.

8
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Αντωνοπούλου Μ. (2008) Οι κλασσικοί της Κοινωνιολογίας, Κοινωνική

Θεωρία και Νεότερη Κοινωνία, Αθήνα: Σαββάλας
 Aldcroft D.-Ville S. (2005) H Ευρωπαϊκή Οικονομία 1750-1914, Αθήνα:
Αλεξάνδρεια
 Κονιόρδος Σ. (2002) Ειδικά θέματα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, Τόμος Α΄, Η
θέση του Βέμπερ για την Προτεσταντική Ηθική της Εργασίας, Πάτρα: ΕΑΠ
 Lowy M. (2002) Βέμπερ εναντίον Μαρξ; Η πολεμική εναντίον του ιστορικού
υλισμού στην Προτεσταντική Ηθική, στο Κονιόρδος Σ. Ειδικά θέματα του
Ευρωπαϊκού Πολιτισμού Πάτρα: ΕΑΠ
 Weber M. (2006) Η Προτεσταντική Ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού,
μτφρ. Μ. Κυπραίου , επιμ. Β. Φίλιας, Αθήνα: Gutenberg