KIRURGJI

1
1. Historia e kirurgjise
2. Asepsa
3. Antisepsa
4. Infeksionet kirurgjikale
5. Infeksionet anaerobe
6. Aplikimi I antibiotikeve ne kirurgji
7. Lendimet
8. Plaget
9. Djegjet
10. Gjakderdhja dhe hemostaza
11. Trasnfuzioni I gjakut
12. Materiali qepes, drenazha,kateteret, sonda nazogastrike, tubuset rektale
13. Karakteristikat dhe skema baze e perkujdesjeve te fatkeqesive masovike
14. Organizmi I punes neper etapa kirurgjike ne rrethana te fatkeqesive masovike
15. Reanimimi kardiopulmonal
16. Komlikimet me te shpeshta ne kirurgji
17. Pregaditja pre- operative e pacientit
18. Percjellja e rrjedhes post-operative
19. Traumatologjia e pergjitheshme
20. Shoku
21. Anestezioni I pergjithshem dhe monitoringu intraoperativ
22. Anestezioni local dhe regjional
23. Onkologjia
24. Anamneza kirurgjike

2
 1.HISTORIA E KIRURGJISE
Kirurgjia eshte dege e mjeksise e cila merret me Dg dhe trajtimin e lendimeve dhe semundjeve,
me ane te mjeteve manual dhe instrumenteve.

Fjala KIRURGJI rrjedh prej gjuhes greke :

 KHEIRURGIA me punu me duar

Kheir = dore, ghes + ergon = pune

Historia e kirurgjise eshte e vjeter sa edhe vete njeriu

Mjekimi I traumave,infeksioneve, traumave, ndalimi I gjakderdhjeve, bandazhet ishin elementet

e para te kirurgjise primitive

1. EGJIPTI I LASHTE – jane gjetur 2 dokumente mjekesore te rrendesishme.

1600 para e.r, PAPIRUSET e EBERTS dhe EDWIN SMITH dokumente qe pershkruajne:

a) Fashimet imobilizuese
b) Mjekimin e plageve
c) Teknika e litomise dhe kastracionit

Egjiptianet Injektonin plaget me buke te mykur, para se te zbulohej penicelina

2. MJEKESIA E LASHTE NE INDI

800-600 para e.r SUSHRUTA SAMHITA jep rekomandime te hollesishme te kujdesit pre dhe
post operator dhe ka pershkruar 125 lloje instrumentesh kirurgjikale dhe disa materiale qepese.

Pershkruan tekniken e qepjes se zorres, te SECTIO CEZAREA

Operacionet plastike per LABIUM LEPORINUM, dhe sidomos tekniken e rinoplastikes, qe sot
njihet si metoda indiane. Plastika e hundes lindi si domosdoshmeri, sepse ne indine e lashte
prerja e hundes praktikohej si ndeshkim per krime te ndryshme.

Kandidati per mjek kirurg duhet te kete deshire:

a) Per te mesuar
b) Force per te vepruar
c) Vetepermbajtje
d) Karakter
e) Memorie te mire
f) Intelekt

3
 g) Kurajo
h) Pasterti te trupit dhe te mendjes
i) Kuptim te shpejte dhe te qarte te sendeve qe studijon

3. KIRURGJIA GREKO – ROMAKE

Ne greqi, kirurgjia ekzistone si specialitet dhe praktikohej kur dy menyrat e tjera te trajtimit,
barnat dhe dieta, nuk kishin shume efekt.

Nga vargjet e Homerit ‘’ Nje mjek I zoti vlen sa shume luftetar’’ kuptohet rrendesia qe kishin
mjeket ne fushatat e ndryshme luftarake, ne periudhen prehipokratike.

Hipokrati shkruante ‘’ nje mjek I madh ka vlera dhe fuqi sa shume njerez te tjere te marre
sebashku’’

Zeusi – hyjnia greke e mjeksis dhe kirurgjise, vajza e tij Hygea – hyjnesha e kujdesit
shendetesor, vajza tjeter , Panaceion – mbrojtesja e bimeve mjekesore.

Hyjnia greke Asklepios u fut ne Rome ne forme gjarperi, nga tempulli I Epidaurusit dhe u quajt
AESKULAPUS.

Simboli I mjeksesis u be gjarperi I rrotulluar ne nje shkop me nyje.

Gjarperi eshte I famshmem per jetegjatesine, ripertrirjen vjetore te lekures dhe pamjen e
mprehte.

 Hipokrati 460-370 para e.r, vinte nga ishulli Kos.

Njihet si babai I mjekesis pasi e ndau mjekesin nga misticizmi fetar.

Percaktoi kodin etik te profesionit te mjekut, qe me disa modifikime perdoret edhe ne ditet tona
ne forme si ‘’ betimi I hipokratit’’

- Corpus hyppocraticum – 72 vellime

Librat qe flasin per plaget, ulcerat, sepsisin, felgmonen,tetanusin, hemorroidet, fistulat,frakturat

dhe luksacionet jane kapitujt me te ndritur te vepres se tij.

Per te ndaluar hemoragjine rekomandonte :

- Tamponim
- Komprimimin
- Ngjitjen e anesis se plagosur

4
Per larjen e plageve rekomandonte:

- Zierjen e ujit te shijut dhe filtrimin e tij.

- Aplikonte mjekimin e thate te plageve, me perjashtim te plageve te medha lacero-
contusive, ku aplikonte pomanda dhe priste supuracion

Koncepti ‘’ pus laudabile’’ ka origjinen ne kohen e tij,

Per frakturat perdorte : shina, bandazh, masazh, terheqje.

Empiemen pleurale, e drenonte permes nje incizioni te vogel dhe futjes se nje tubi.

 ALEKSANDRIA

bibloteka gjigante eketij qyteti kishte nje fond prej 700.000 libra.

Herophilus – konsiderohet si themelues I anatomise

Erasistratos – ishte I njohur si kirurg I guximshem, qe operonte ne bark, drenonte empiemat dhe
zgjeronte strikturat e uretres me kateter ne forme te S.

Sipas Celcius, ata benin vivisekcione edhe per se gjalli

 PERIUDHA CELSIUS ( 30 PARA E.R – 38 PAS E.R )

Mjekesia dhe kirurgjia greke u shkrua dhe u popullarizua nga enciklopedisti Aurelus Cornelius
Celcius.

Shkroi librin ‘’ De re medicina’’ ne disa volume, ku 6 dhe 8 I kushtohej kirurgjise.

Eshte pershkruesi I pare I 4 shenjave te inflamacionit: calor, rubor, tumor, dalor.

Ai e percakton kirurgjine si art I trete qe I kuron semundjet me dore, nuk I le mbas dore edhe
medikamentet dhe rregullat dietetike. Efekti I ketij trajtimi eshte me I dukshem se I metodave
tjera.

Pershkruan ligaturen e vazave, heqjen e kataraktit, trepanacionin, frakturat dhe luksacionet.

Pershkruna instrumentet kirurgjikale si : Armamentarium chirurgicum dhe materialet qepese.

 CLAUDIUS GALENI 129-199

I dyti pas Hipokaratit.

Mjekesin e mesoi nga prifterinjte aslkepiades te tempullit dhe si kirurg I gladiatoreve, fitoi nje
pervoje te madhe ne trajtimin e demtimeve.

5
Ai bente demostrime publike te viviseksionit ne kafshe, pervec zbulimeve te sakta anatomike,
nxjorri edhe nje numer perfundimesh te gabuara per anatomine.

Ishte nje klinicist I holle ne pershkrimin e semundjeve dhe zoteronte nje teknike kirurgjikale te
mire.

Hiqte polipet nazale, venat varikoze, qepte paretin abdominal te plagosurve dhe bente operacione
plastike.

4. KIRURGJIA BIZANTINE

kjo periudhe karakterizohet nga ruajtja e kishes byzantine dhe ruajtja e cultures greko-romake.

Ne mjekesin binzantine permenden:

- Oribasius dhe Aetius nga Amida si kompilues te shkrimeve greke.

- Paul, shkroi libra qe jane nje kombinim I mjekesis greko-latine. Libri I 6 I tij, perfaqeson
sistemin me komplet te kirurgjise. Ai pershkruan : litomine, herniotomine, trepanacionin,
tonsilektomine, paracentezen, incision per empieme, heqje tumoresh, anaurizma dhe
amputacione.
- Doctus cum libro, mjeku qe smendonte vecse si libri, paraqitej ne disa karikatura me
shpine te kthyer nga I semuri dhe fytyr nga libri I galenit.

5. KIRURGJIA ARABE

Teroret e gjera te pushtuara nga arabet u ndane ne dy dinasti ose kalifate.

- Kalifati lindor pati zhvillim te madh te shendetesise. Ne bagdad kishte rreth 860 mjeke te
lisencuar, shume spitale dhe shkolla.
- Mjeket me te degjuar te kejtij kalifati jane: Rhazes, Abbas dhe Avicenna.

RHASES shkroi nje nga enciklopedite me te medha te mjekesis se lashte AL-HAWI ose
CONTINENS.

ABBAS shkroi AL-MALEKI ose LIBER REGIUS, qe ishte libri kryesor I kirurgjise rreth nje
shekull. Ai propozonte rezeksionin e strumave, hidrocelve, ligaturen e arteries brachiale ne
plaget hemoragjike te krahut.

 ALI ABU IBN SINA – AVICENA 980- 1037

Dictator absolute I mjekesis mesjetare. Ne bagdad u be drejtor I spiralit me te madh dhe mjek
mbreteror.

Kodifikoi perfundimisht mjekesin greko-romake, shkroi CANON MEDICINAE.

Sipas tij: ‘’kirurgjia dhe kirurgu jane pak me shume se nje e keqe e domosdoshme’’

6
 - Kalifati perendimor – shkenca dhe kultura lulezuan ne CORDOBA, ku ne shekullin e 8
kishte 50 spitale, univerzitet me nje bibloteke me 250.00 libra.
- Tre mjeket e kesaj periudhe jane: ALBUCASISS – kirurg, AVENZOAR- klinicist,
AVERROZ – filozof.

ALBUCASSIS- kirurgu me I madh, shkroi nje veper monumentale Al- Tasuf ‘’ mbi
kirurgjine dhe instrumentat’’ me ilustrime dhe pershkrime te sakta te instrumenteve dhe
metodikave. Ai operonte: skrofullen, perdorte katgutin, hiqte shigjeta nga trupi, ligonte
arteriet, trakeotomi, torakotomi, mjekonte frakturat me bandazh.

MOSES MAIMONIDES – mjek herbre, ka shkruar shume libra dhe ka bere perkthime nga
shume gjuhe. Eshte e famshme ‘’ betimi ose lutja e Maimonides’’ me parime etike humane
univerzale.

6. KIRURGJIA NE MESJETE

Mesjete quhet periudha kohore nga renia e Romes nga gotet, deri ne reinen e Konstadinopojes
nga truqit.

Figura politike me e rrendesishme e kesaj periudhe ishte CHARLEMAGNE, I cili bashkoi

shume principata, formoi perandorine e shenjte romake dhe e futi kishen ne qeverisje.

Eksperimentimi, diseksioni, ishin te ndaluara.

Semundja konsiderohej ndeshkim I Zotit. Shen benedikti predikonte qe semundjet sherohen

vetem me lutje dhe nderhyrje hyjnore. Kjo beri qe te lulezoj klasa e Xheraheve ambulante, qe
vinin nga shtresat e ulta dhe ishin te percmuar.

Berberet –kirurge ne te gjithe koherat ishin te kerkuar, por me shpesh te rrezikuar, te kercnuar
nga vetgjygjesia e familjareve ne rast te deshtimit te operacionit.

Ligjet e hamurabit ne babiloni prashikonin prerjen e dores nqs I semuri vdiste.

Teodoriku, mbreti I goteve, ua dorezonte kirurgun familjareve, te benin vetgjygjesi.

Me vone McBOWEl, kur operonte nje tumor ovrial, rreth shtepise e prisnin qytetaret me litarin e
varur ne nje peme, te gatshem ta perdorin nqs vdiste e semura.

- Krijimi I shkolles se Salernos ishte nje shkendije drite. Ky univerzitet u krijua nga nje
hebre, romak,grek dhe nje arab. Kjo simbolizon 4 influenca dominuese kulturore.
- Mjekesia ne kete shkolle filloj te jepej si shkence me vete.
- Nga kjo shkolle, dolen shume libra per mjekesin e dhe kirurgjine, nder to permendet
PRACTICA CHIRURIAE e ROGER.

7
 Kontestimi I pare I galenizmit dhe arabizmit erdhi nga kirurgu peshkop, THEODORIKU qe
shkroi ‘’ eshte gabim qe plaget te lihen te supurohen. Kjo eshte kunder natyres’’

SALICETTI, shkroi librin e tij monumental ‘’CIROXIA’’. Ai nuk e ndante kirurgjine nga
mjekesia, dhe per te paren here shtjellon, anatomine topografike kirurgjikale.

Nxenesi me I mire I tij, GUIDO LANFRANCHI, klerik me diplome mjeku. Ishte

kundershtar I rrepte I berber-kirurgeve joklerike. Shkroi librin CHIRUGIA MAGNA.

Insistonte ne nevojen e bashkimit te mjekesise dhe kirurgjise

HENRI DE MONDEVILLE, mjeshter I madh I kirurgjise franceze, u ngrit kunder xheraheve

dhe empirizmit. Ai keshillonte qe plaget te lahen me uje, te behet hemostaze dhe ishte kunder
pikepamjes, qe supuracioni ndihmon sherimin e plages.

GUY DE CHAULIAC – kirurgu me promintet I mesjetes se vonshme, shenoi librin LA

GRANDE CHIRURGIE.

Periudha e erret, ku kisha ne evrope u be fuqi.

7. KIRURGJIA NE PERIUDHEN E RENESANCES – rilindjes

Rilindja eshte periudha historike qe shenon tranzicionin nga Mesjeta ne civilizimin modern.

Si korifenje te rilindjes njihen:

- Copernicu
- Da vinci
- Galileo
- Leeuwehock
- Bacon Vesalius
- Harvey
 Servetus nje kirurg-anatom spanjoll, e zbuloi qarkullimin e vogel te gjakut, u dogj ne
turren e druve, bashke me librin e tij.
 Paracelcius ndihmoi ne perparimin e mjekesis. Ai ngulte kembe, ne ate qe mjekesia dhe
kirurgjia duhet te jene te pandara. U quajt doctor I dy mjekesive – mjekesi dhe kirurgji.

Me frazen: kirurgu ne gjykim duhet te jete mjek, ne trajtim duhet te jete kirurg.

Ne fillim te shekullit 16, u lejua autopsia dhe diseksioni.

Mjekesia rilindi paralelisht, me rilindjen e artit dhe literatures.

 Leonardo da Vinci – themelues I anatomise ikonografike e funksionale. Ka bere me

shume se 100 diseksione dhe 779 skica anatomike te sistemit muscular, kockor,
mushkerive, trurit, eneve te gjakut.

8
  Padova per me shume se 3 shekuj u be fener ndricues culture per te gjithe Evropen.
 Papa I 6 I dha leje Padoves, te bente dy diseksione anatomike publike ne vit, sipas nje
rituali solemn, me pjesemarrje te autoriteteve akademike dhe politike.
 Andreas Vesalius – ishte kirurg, disektor e lector I talentuar. Bazuar ne diseksionet
anatomike, ai vuri ne dukje mbi 200 gabime te anatomise se Galenit. Ai bashkepunoi me
artistet e shkolles se Titanit dhe botoi librin e tij : De humani Corporis Fabrica Libri
Septem.
nga deshprimi e la anatomine, vazhdoi si kirurg ne oboret mbreterore, ku nuk mireprit se
kishte problem edhe me inkuizicionin.
 Tagliacozzi – kirurg Italian, I njohur si themelues I kirurgjise plastike I cili persosi
metodat e plastikes se hundes dhe te veshit.
 Ne Francen e peiudhes se rilindjes, shquhen dy figura me influence ne zhvillimin e
kirurgjise:
a) Piere Franco – nga rradhet e kirurgeve shetites
b) Ambroise Pare – nga rradhet e berbereve kirurg, te dy pa edukim univerzitar.

Pare filloi si berber-kirurg, vazhdoi si asistent kirurg ne Hotel Dieu e me pas kirurg ushtarak.

Ne ate kohe zoteronte doktrina se plaget me arme zjarri jane te helmuara, prandaj duhet te
kauterizohen me vaj te nxehte. Ne nje beteje ku Ambroise pare merrte pjese, u vonua sjellja e
vajit, keshtu qe ai urdheroi qe plaget te mjekohen me nje perzierje te verdhash veze, vaj trendafili
dhe terebentine, ku te nesermen verejti se nuk u paraqit skuqje, enjtje dhe nekroze.

Parashtroi shume propozime origjinale, si lidhjen e vecuar te vazave paraprakisht gjate

amputimit. Zbuloi disa instrumente kirurgjikale, praktikonte dhe reimplantimin e dhembeve.

 William Harvey – zbuloi qarkullimin e gjakut, bazur ne vrojtimet e Servetus. Ai me

eksperimente te thjeshta tregoi qe zemra sherben si pompe dhe se gjaku kthehet neper
sistemin venoz ne zemren e djathte, per te kaluar ne mushkeri e perseri ne zemren e
majte.
 G. Morgagni – konsiderohet si themelues I anatomise patologjike, si dege e
rrendesishme e mjekesis me librin e tij De Sedibus, et causis morborum per anatomen
Indagatis libri quinque.
 Ne 1731, ne Paris u themelua academia e kirurgjise, qe shpejt u be qender e mendimit
shkencor kirurgjikal. Academia filloi te botoje ‘’ Memoires’’.
 Ne te gjithe EVROPEN, filluan te organizohen Shoqata dhe institucione kirurgjikale dhe
te ndertohen spitale te medha.
 Royal college of surgeon – ne Angli
 Academia Medikokirurgjikale ‘’ JOSEPHINA’’ – ne Austri
 Collegiums Medico- chirurgicum – ne gjermani
 John Hunter - bente diseksione te shumta duke krijuar nje koleksion prej 18.000 pjese
nga anatomia komperative dhe patologjike. Ai beri permiresime teknike duke propozuar

9
 ligaturen e arteries siper aneurizmes se arteries poplitea dhe shume eksperimente e
contribute ne odontologji.
8. KIRURGJIA E SHEK 19

Nga mesi I shek.19 deri ne vitet e para te shek.20, u bene shume transformime progressive ne
kirurgji. Kjo erdhi nga:

- Zbulimi dhe aplikimi I anestezise

- Zbulimi dhe aplikimi I antisepses dhe asepses
- Perdorimi I rtg
- Metoda me efektive e hemostazes
- Transfuzioni I gjakut
- Heqja e plote e gjithe restrikacioneve te studimit te anatomise normale dhe patologjike
- Fiziologjia eksperimentale ne sherbim te kirurgjise
- Reforma ne kujdesin kirurgjikal nepermjet ngritjes se sherbimit infermieristik
- Formimi I shoqatave nacionale dhe inernacionale dhe revistave kirurgjike qe lehtesuan
perhapjen e informacionit

Zhvillimi I mjekesis moderne eshte lidhur me emrin e Rudolf Virhow-it, ideator I doctrines se
patologjise celulare. U perpoq te integroje mjekesine klinike, anatomine patologjike dhe
fiziologjine. Ai parashtroi konceptin qe cdo cellule rrjedh nga nje cellule dhe semundja eshte
crregullim I structures dhe funksionit te cellules.

 William Baumont, nje mjek kirurg province pati rastin te studijoj per here te pare
sekrecionin gastric, in vivo ne nje te semure qe kishte bere fistule gastrike pas plagosjes
 Ivan Petrovic Pavlov- tregoi aftesite e nje operatori te zote duke bere nje stomak te
vogel me ruajtje te inervacionit. Studimet e tij cuan ne teorine e reflekseve te
kondicionuara, qe u nderuan me cmimin Nobel,1904.
 Claude Bernard – coi ne konceptin e mirenjohur te homeostazes, te shprehur me frazen
monumentale – ‘’ stabiliteti I mjedisit te brendshem eshte kusht per jeten e lire ‘’

9. KIRURGJIA E SHEK 20

Nga fundi I shek 19 dhe ne fillim te shek 20, kirurgjia pesoi ndryshime spektakulare si pasoje e
anestezise, asepsise, si dhe zhvillimeve te vrullshme socio-ekonomike e teknologjike.

Zbulimi dhe perdorimi I antibiotikeve, ishte nje tjeter zhvillim I madh ne luften kunder
infeksionit kirurgjikal.

Kirurgjia kardiake pesoi zhvillime madheshtore dhe arriti kulmin e saj simbolik me
transplantimin e zemres ne dhjetor te vitit 1976.

Kirurgjia e mushkerive, mediastinit dhe ezofagut eshte product I mesit te shek 20.

10
 10. INFEKCIONET

Infekcionet post- operatore shume te shpeshta, sa qe formimi I qelbit konsiderohej si shenje e

sherimit.

11. Operacioni dhe dhimbja

Dhimbja operatore e ka veshtiresuar shume nderhyrjen dhe zhvillimin e kirurgjise

Kunder dhimbjes merrej :

- Opium
- Hashash
- Alkool

Paraqiteshin komplikime te papritura dhe pasiguri e larte.

Rol escencial luante shpejtesia

12. DHIMBJA DHE KIRURGJIA

Ne rast te amputimit, ishte zakon te sillej pacienti ne sale te operacionit dhe te vendosej ne
tavoline te operacionit.

Kirurgu qendronte prane pacientit dhe e pyeste, do e hekni kemben ose jo.

Nqs pergjigjja e ti ishte PO ai menjeher merrej ne duar te asistenteve.

Pas fillimit te operacionit, britmave dhe dhimbjes pacientit nuk I eshte kushtuar vemendje.

Kjo ishte metode e vetme per kryerjen e operacionit, ne kohe para zbulimit te anestezionit.

13. ANESTEZIONI

1844 – HORACE WELLS, stomatolog, raportoi perdorimin e oksidit nitric

1842- CRAWFORD LONG, kirurg nga SHBA, raportoi Eterin

14. Efekti I anestezionit:

a) Rritet numri I operacioneve
b) Mortaliteti rritet
c) Zvogelon friken e pacienteve

11
 d) Operacionet zgjaten me shume
e) Fillimisht nuk pranohej nga te gjithe
f) Ishte I ndalur ne ushtri
g) Ishte I shtrenjte per rastet humanitare
15. THEMELIMI I SPITALEVE

Gjate shek 19 kryesisht ne shtepi.

Vdekshmeria 3-5 x me e madhe ne spitale

Hospitalet per raste humanitare sociale

Trajnim I domosdoshem, rastet e komplikuara, infekcionet

16. INFEKCIONET

INFEKSIONET POST- OPERATIVE

- Spitalet e mbingarkuara
- Infeksionet intraspitalore
- Rritja e lendimeve traumatke

HOSPITALIZIMI

- Gangerna, erysipeli, empyema

Per shkak te spitaleve te vjetra jot e pershtacme per spitale.

17. KONTROLLI I INFEKCIONEVE

1847- IGNAZ SEMMELWEIS, imponoi larjen e duarve dhe instrumenteve ne tretje klori, per te
parandaluar ethet postpartale, ku infeksionet shenuan renie.

1867- JOSEPH LISTER, kirurg britanez, influencohet nga Pasteuri, infeksionet I shkaktojne MO
e pranishem ne ajer,e futi Antisepsen, ac. Karbolik, pastrami I duarve dhe instrumenteve.

1876 – ROBERT KOCH, zbuloi antraksin, kurse me 1882 m.tuberculosis dhe postulatet ku me
eksperiment : mo A shkakton semundjen B.

18. SHEKULLI I KIRURGJISE 1870- 1970

- Eksplozon ne teknika operative
- Qasje te reja ne trupin e njeriut
- Fokusim ne detale dhe kujdesi ndaj indeve

12
 19. KIRURGJIA MINIMALE INVASIVE

1882- CARL langebuch – kolecistektomin e pare

1985- prof dr ERICH MUhe ne Gjermani kolecistektomin e pare me laparoskopi

1987- philipe mouret france, ka bere kolecistektomine e pare te tije

1988- francois dubois, paris, te kolecistektomine e dyte.

13
 1. ASEPSA
Definimi:

Procedurat dhe masat qe bejne shkaterimin e terresishem te te gjitha MO ne te gjitha materialet te

cilat vijne ne kontakt me pacientin gjate operacionit.

Kuptimi absolute- mungese e te gjithe MO patogjen dhe saprofit.

Asepsa parandalon depertimin e MO tek pacienti- pra eshte metode profilaktike.

 Arrihet ne ate menyre qe:

- Instrumentet sterilizohen
- Lekura radikalisht dezinfektohet

Dmth arrihet me STERILIZIM.

Sipas propozimit te BRUCH nga viti 1971, sterilizimi definohet si proces me te cilin MO
lagohen apo shkaterohen deri ne ate mase, sa qe ushqimoret standard per kultivimin e MO nuk
mund te detektohen, qe dmth nuk gjenden MO qe mund te zhvillohen ne to.

Louis Pasteur ka kontrubuar shume ne futjen e antisepses dhe asepses ne kirurgji.

STERILIZIMI

Definimi:

Eshte procedure me ndihmen e te ciles shkaterohen te gjitha format e MO.

Sterilizohen vetem:

- Lengjet
- Instrumentet
- Materiali I fashave
- Dorezat
- Mjetet tjera

NUK sterilizohen:

- Indet e gjalla si psh lekura ajo dezinfektohet me dezinfekues dhe antiseptike.

Sterilizimi kryhet me mejte fizike dhe fiziko – kimike.

1. Me avuj te ngopur uji – autokllav

2. Thate – me temp te larta mbi 180 grad
3. Sterilizimi fiziko-kimik – etilen oksid, formaldehid, peroksid plazme
4. Me uje te vluar – nuk eshte strilizim I vertet.

14
  Sterilizimi me nxemje : shkaterron me mire MO, permes inaktivizimit te fermenteve te
cilat jane te rrendesishme per jeten e qelizave ose e ben kuagullimin e citoplazmes se
qelizes.

Arrihet me:

a) Avuj te ngrire te ujit

b) Nxemje te thate

Sterilizimi me avuj te ngrire ne autokllav – me shtypje prej 202,6 kPa, temp 120, ben
shkaterrimin e te gjithe formave vegjetative te bakterieve dhe shumicen e sporeve te thata
rrezistente per 13 min, zgjat 30 min.

Per raste urgjente mund te perdoret sterilizimi I shpejte, me avujt te ujit ne aparate te vecanta per
3 min ne 132 grad C.

Sterilizimi me nxemje te thate – prej 160 – 180 grad C per 45-60 min.

Sherben per ato instrumente te cilat demtohen me sterilizimin me avujt e ujit te nxehte.

Sterilizohen:

- Instrumentet e metalta : brisqe, gersher, gjilpera

- Shiringa

Ky sterilizim kryhet me aparate te vecanta, te cilat me ndihmen e rrymes elektrike mundesojne

nxejmjen dhe qarkullimin e ajrit te nxehte neper aparat.

 Sterilizimi me gaz- te oksidit te ETILENIT, eshte i pershtacem per sterilizimin e

instrumenteve qe jane te ndieshme ne nxehtesi.

Behet ne temp 55 C dhe shtypje 54.5 kPa, 60-100 min.

 Sterilizimi me avujt e formaldehidit – sterilizimi kryhet ne autokllav me te njejtat

komponenta si: shtypje, temp, lageshti.

Temp 60-70 C, I shtohet gaz ne koncentrim te caktuar. Zgjat 2h.

Eshte I pershatcem per materialet qe nuk mund te sterilizohen ne temp te larta.

 Uji i vluar – nuk mund te perdoret per sterilizim sepse nuk mund te shkaterohen te gjitha
sporet( rrezistente).

Zierrja e instrumenteve aplikohet vetem ne ato raste, ku NUK ka mundesi te perdoret sterilizimi
me autokllav, me ajer te nxehte te thate apo me oksid etileni.

15
Zierja zgjat 30 min, ne lartesi mbidetare 300 m.

Duhet qe te gjitha pjeset e instrumenteve te mbulohen me uje, kurse lartesia e ujit para vlimit
duhet te jete 2.5 -3 cm mbi instrumente. Per zierje perdoret uje I destiluar.

 Sterilizimi me rreze ultraviolet- aplikohet per sterilizimin e sallave te operacionit dhe te

lidhtoreve, zgjat 12-18h. hapesira per ate kohe duhet te jete e mbyllur.

Kontrolli I sterilizimit

Gjate sterilizimit mund te paraqiten gabime, ku nuk eshte arritur sterilizimi I plote, ku nuk
jane shkaterruar te gjitha bakteriet dhe sporet e tyre. Per kete arsye shume lehte mund te
paraqiten infeksione pas operacionit.

Shkaktaret me te shpeshte te sterilizimit jo adekuat jane:

a) Temperature jo e mjaftueshme
b) Mbushja dhe palimi jo si duhet I materialit, ashtu qe avujt nuk mund te kalojne ne te
gjitha pjeset
c) Pamjaftueshmeria e shtyerjes se ajrit prej sterilizatorit
d) Pamjaftueshmeria e kohes per sterilizim
e) Prania e papritur e mikrobeve me rrezistence te larte
f) Perdorimi I aparatit joadekuat.

Qe tu largohemi ketyre gabimeve eshte I nevojshem kontrolli I rregullt I sterilizimit, ku

sherbehemi me :

1. Kontrolli fizik:
- Temperature e arritur
- Shtypja e arritur,

autokllavet modern regjistrojne dhe ruajne grafikonet e temp dhe shtypjes.

2. Kontrolli kimik
- Materiet kimike te cilat ne parim e nderrojne ngjyren ose gjendjen aggregate ne temp
115-120
- Letra e Mickulitczit- nderron ngjyren, shenje qe sterilizimi eshte mire
- Acidi pikrik ne jodoform.

16
 3. Kontrolli mikrobiologjik:
- Kontrolli me I sakte dhe me I sigurte
- Ne autokllave sebashku me materialin per sterilizm futet ena e Petrit me kultura te
bakterieve rezistente – bacilli I antraksit….. nqs gjate sterilizimit shkaterrohen te gjitha
bakteriet sterilizimi eshte I mire.
- Edhe me strisho pse mbjelllja e nje pjese te materialit steril

Kontrolli mikrobiologjik kryhet 1 here ne muaj.

17
 2. ANTISEPSA
Definimi:

Grup I procedurave dhe masave qe :

a) Shkaterrojne shkaktaret e infeksioneve ose

b) Zvogelojne virulencen e tyre qe te mos munden te shkaktojne infeksion

Dallon nga asepsa pasi lejon pranine e MO me virulence te dobesuar. Kurse te asepsa ska asnje
MO.

Antisepsen ne kirurgji e futi Joseph Lister ne vitin 1867, I cili ka aplikuar larjen e duarve para
operacionit ne tretje 5% te acidit karbolik, kurse ne plage ka vendosur fasha te njomura me pare
me kete tretje dhe fushen operatore e ka pastruar me kete acid karbolik.

Antisepsa arrihet me DEZINFEKTIM.

DEZINFEKTIMI

Definimi:

Eshte veprim me te cilen mund te shkaterohen te gjitha format e MO pervec sporeve te

bakterieve.

Antiseptiket – pengojne rritjen dhe shumimin e MO, kurse mjetet dezinfektuese mund ti
shkaterojne te gjitha format e MO, pervec sporeve te tyre.

Kufiri ne mes antiseptikeve dhe mjeteve dezinfektuese nuk eshte I ndare, pasi disa mjete kimike
perdoren edhe si antiseptike edhe si dezinfektues.

Dezinfektimi mund te behet me metoda:

a) Fizike
b) Kimike

Te zgjedhja e dezinfektuesve duhet ditur:

a) Veprimin e dezinfektuesit
b) Dedikimin e dezinfektimit
c) Raportin e dezinfektuesit ndaj materialit I cili dezinfektohet.

18
  Sipas veprimi BAKTERICID mjetet dezinfektuese ndahen ne 3 grupe:
1. Me veprim te forte
2. Te mesem
3. Te ulet

Disa dezinfektues kane veprim sporocid dhe konsiderohen si kemoterilizator.

Me rrezistente ndaj dezinfektimit jane:

- Sporet e bakterieve
- Tbc
- Format vegjetaive te fungjeve
- Viruset hidrofil dhe sporofil

Me te ndieshme:

- Format vegjetative te bakterieve, midis tyre me rrezistente jane:

Stafilokok, enterokok, pseudomonas etj.

20. Aktiviteti I dezinfektuesit varet nga:

1. Numri dhe shperndarja e MO – veprimi me I sigurte eshte sa me I vogel te jete numri I
MO ne fillim. Parakusht I cdo dezinfektimi eshte : pastrami I themelte mekanike I cili
zvogelon nr e MO.
2. Koncentrimi I dezinfektuesit – veprimi me I forte eshte nqs eshte me I koncentruar.
3. Kohezgjatja e dezinfektuesit – me mire vepron nqs qendron me gjate, mesatarisht 10-20
min
4. Faktoret fizik dhe kimit prej nga varet veprimi I dezinfektuesve jane : temperature, Ph,
fortesia e ujit per zberthim dhe lageshtia relative.
5. Substancat organike – serumi, gjaku, qelbi dhe permbajtja e fekalieve, ne procesin e
dezinfekimit vepron ne 2 menyra:
a) Inaktivizimin e drejperdrejt te dezinfektuesit
b) Veprimin mbrojtes te MO

Gjate perdorimit te dezinfektuesve duhet ditur qe:

- Jane helmues
- Kane veprim koroziv
- E demtojne lekuren
- Jane irritues respirator

19
  Sipas DEDIKIMIT te dezinfektimit dhe sterilizimit dallojme 2 grupe te medha:
a) Materiali kritike, instrumentet dhe aparatet, te cilat hyne ne inde apo ne enet e gjakut ose
gjaku kalon neper to, duhet me qene sterile, prandaj eshte I nevojshem sterilizimi
b) Materiali tjeter, instrumentet dhe aparatet dhe tere hapesira e spitalit duhet te
dezinfektohet.

 Raporti I dezinfektuesit ndaj materialit

Kur zgjidhet dezinfektuesi duhet ditur:

- Shkallen e aktivitetit te tij

- Perberjen e materialit prej te cilit eshte bere instrumenti, aparati dhe hapesira e cila
dezinfektohet.

Me teper perdoren:

1. Glutaraldehidi si tretje ujore – ALDESOL, koncentrim 2% ka veprim kemosterilizator.

2. H2O2 – 3-6%
3. Formaldehidi si tretje ujore – BURATON, FORMALIN, 1-8 %
4. Jodofori – BETADINE ka shkalle te mesme te aktivitetit
5. Alkooli propilik, etilik 70-80% ka shkalle te mesme te veprimit
6. Fenoli 0.5% - 3% ka shkalle te mesme te veprimit. VESFEN kane veprim te forte
antiseptic, aplikohen ne tretje 0.25%
7. Lidhjet kvartere te amoniumit : ASEPSOL, CETAVLON, OMNISAN , 0.1-0.2% , kane
shkalle te ulet antiseptike perdoren per pasterimin mekanik te lekures dhe instrumenteve.

Antiseptiket qe shfytezohen per dezinfektim te materialeve dhe ambienteve quhen :

- DEZINFICIENTET – shkaterrimi I MO ne ambientin perreth pervec disa sporeve,

tetanus 99 %
- Ata nuk guxojne te perdoren in vivo

Antiseptiket qe shfytezohen tek indet e gjalla jane

- ANTISEPTIKET – evitimi I shumimit ( lekura, fusha operative, plaget)

20
 Dezinfektimi I mejteve dhe hapesires

1. Instrumentet dhe veglat – qe duhet te jene sterile, por nuk mund te sterilizohen me
nxemje apo me oksid etileni, mund te vendosen ne tretje ujore me veprim te forte
dezinfektues : GLUTARALDEHID dhe SUKCINIDAldehid.
Keta veprojne ne te gjitha baketeriet, kepurdhat dhe sporet.
4% aplikohet per 30 min
3% aplikohet per 60 min
Per shkaterrimin e sporeve eshte e nevojshme 10 % dhe koha e veprimit eshte 5h.

2. Siperfaqet dhe dyshemete ku ka rrezik me te madh per infeksion, dezinfektohen me

preparatet e klorit. Zonat me me rrezik per infeksion jane:
- Fushat ku kryhet operacioni
- Reparti per djegje dhe kujdes intenziv
- Njesit sterile
- Inkubatoret
3. Mjetet ku sterilizimi eshte gjysemkritik, vine ne kontakt me mukozat – dezinfektohen me
GLUTARALDEHID 2 %, preparate te klorit ose me alkool.
4. Vendqendrimi I te semurve,dhomat per Dg dhe mjekim – dezinfektohen me preparate
klori
5. Mejtet ku sterilizimi nuk eshte kritik, vendet ne kontakt me lekuren intakte-
dezinfektohen me preparate klori.
6. Pritorja, dhoma per administrate dhe pranim te semurve – dezinfektohet ne menyre
rutinore
7. Kuzhina qendrore dhe banjot- dezinfektohen me preparate klori.

21
 DEZINFEKTIMI NE KIRURGJI

Me kete nenkuptojme dezinfektimin e :

1. Duarve
2. Lekures se Fushes operative para intervenimit kirurgjik

Eshte e nevojshme te dezinfektohen :

1. Siperfaqet e spitalit
2. Mjetet
3. Instrumentet

 Dezinfektimi I DUARVE
1. Pregaditja klasike e duarve sipas Furbringerit, behet ne kete menyre :
a) Larja e duarve ( shuplakes dhe lleres) me brushe sterile dhe sapune, me uje te rrjedhshem
te vaket 10 min
b) Psa larjes duart teren me komprese sterile
c) Vazhdohet me dezinfektim 3-5 min, me alkool etilik 70%, Asepsol ose cetavlon
2. Dezinfektimi I duarve me VESFEN – lahen me uje dhe brushe.
Pas larjes shuplakat lyhen me krem VESFEN
3. Hibitane ( klor-heksidin- glukonat) – sherben per larje te shpejte te duarve 3 min, ka
veprim shume te forte.

 Dezinfektimi I lekures se fushes operative

- Larja mekanike :Pregaditja e fushes operative nje dite para operacionit, ku behet larja e
asaj pjese me uje te nxehte dhe me sapun te bute antiseptic.
Pas larjes, dezinfektohet dhe mbulohet me fasha sterile.
Ata pjese te cilet mund te kene MO rrezisten ( dora, kemba, regjioni anal dhe gjenital),
dezinfektohen disa here per 3-5 dite para operacionit
- Nje ore para operacionit, regjioni I cili ka qime ose floke behet rruarja.
21. Per dezinfektimin e lekures ne sallen e operacionit perdorim :
a) Hibitane 0.5% ne alkoolin 70%
b) Asepsol 1% ose Cetavlon
c) Vesfen 0.25%

Lekura e dezinfektuar e fushes operative, kufizohet nga regjioni perreth I trupit me kompresa
sterile.

Perfundimisht mbi fushen operative, ngjitet folia sterile e plastikes dhe kompresa sterile

22
Me rastin e pregaditjes se injeksioneve dhe vendosjes se katetereve venoz ose arterial, lekura
zakonisht dezinfektohet me alkool.

Pukcioni behet pas 20 sec. pasi alkoolit I nevojitet 10-20 sec qe ti mbys MO.

23
 4. INFEKSIONET KIRURGJIKE
Definimi:

Infeksioni eshte fenomen mikrobiologjik, I cili karakterizohet me reaksion inflamator ndaj

MO invadues ose te pranishem, ne indet e demtuara te organizmit ose mund ta definojme si :

1. Prania e MO ne indet apo qarkullimin e gjakut te shtepiakut dhe

2. Pergjigja inflamatore e organizmit kunder pranise se tyre.

Klasifikimi:

a) Primare- kur zhvillohen spontanisht, pa arsye te dukshme

b) Sekondare – kur mbivendosen dhe nderlikojne traumat dhe lezionet tjera, qe prishin
teresin e mbulesa mbrojtese te organizmit duke krijuar teren te pershtacem per rritjen dhe
shumimin e MO.

Si te tilla njihen : infektimi I plageve, djegjeve, I gangrenes diabetike, cisteve etj. Ketu bejne
pjese edhe infeksionet postoperatore, qe zhvillohen pas nderhyrjeve kirurgjikale dhe jane pjese e
infeksioneve spitalore.

Sipas ECURIS KLINIKE:

a) Acute
b) Subakute
c) Kronike
Sipas shtrirjes
a) Local
b) Lokoregjional
c) I gjeneralizuar
Sipas lokalizimit
a) infeksionet e lekures dhe indeve te buta : lekur, nenlekur, muskuj, fasha, tendina, vaza
limfatike dhe venoze
b) infeksione te org.parenkimatoze: abces ne tru, mushkeri, melqi veshka, shpretk, tiroide
c) infeksionet e organve kavitare: rruget biliare, tgi si apendiciti divertikuli etj
d) infeksionet e hapesirave te mbyllura si: retroperitoneum, mediastin, hapesira pararektale
etj
e) inf e artikulacioneve dhe eshtrave
f) infeksionet mbi materialet protetike dhe trupat e huaj
infeksionet spitalore
a) infeksion I plages operatore
b) infeksionet posoperatore ne organe dhe hapesira, te cilat nuk jane bere veprime
kirurgjikale
c) infeksionet tjera si urinare, respiratore etj

24
 zonoozat
a) parazitrare – hidatidoza
b) virale – terbimi
c) erizipeloidi
d) tularemia
e) antraksi

Etiologjia:

Infeksionet kirurgjikale mund te jene:

a) monomikrobike
b) polimikrobike

shkaktohen shpesh nga flora opurtuniste, patogjene e kushtezuar qe gjendet zakonisht ne biotipet
e veta dhe behet patogjene kur prishen barrierat mbrojtese dhe kur pakesohet rrezistenca e
bartesit

- shkaktaret me te shpeshte jane:

1. mikrobet piogjen : streptokok, stafilokok
2. microbe piogjene, me pak te shpeshte : diplokoku pneumonia, haemophilus influensae
3. mikrobet anaerobe gram positive spore formuese: cl.tetani, cl. Perfinges. Cl. Defficile
4. mikrobet e flores GI : enterokoku, e.coli, bacteroides fragilis, salmonelat,
helicobakteri,p.auriginosa etj
5. MO tjere: actynomices israelii, m. leprae, treponema pallidum
6. Viruset: hiv
7. Kepurdhat : candida albicans
8. Protozoat : leishmania
9. Parazitet

Patogjeneza:

Faktoret qe ndikojne ne agresivitietin e mikrobeve jane:

- Patogjeniteti
- Virulenc
- Tropizimi – aftesia e MO per te jetuar ne kushte te caktuara te ambijentit te bujtesit
- Rezistenca

Faktoret e pergjithshem qe ndikojne ne rezistencen e bujtesit:

- Nutricioni
- Adipoziteti
- Mosha
- Diabeti

25
 - Duhani
- Infeksionet shoqeruese
- Kolonizimi mikrobik
- Trauma dhe operacioni
- Imuniteti I komprementuar
- Faktoret gjenetik

Anatomia dhe patofiziologjia:

Inflamacioni eshte reakison I indeve te gjalla ndaj cdo demtimi indoor nga trauma ose microbe
invaduese.

Paraqet nje reaksion kompleks, fillimisht mbrojtes dhe ka per qellim qe ne fillim ti izoloje, e me
tej ti eliminoje mikrobet dhe indet nekrotike.

- Hallka e pare e cdo reaksioni inflmator eshte:

a) Reagimi I gjeneve qe sigurojen ekskrecionin e citokinave dhe enzimeve qe prodhojne
mediatore.
b) Aktivizimi I komplementit, kuagullimit dhe antikuagullmit, sis, kalikrein kinine,
grumbullimi I elemnteve celulare si endotelicite, leukocyte, monocite, makrofage
c) Ndodh clirimi I mediatoreve si histamine, cytokine, faktore te kuagullimit

Proteinat e komplementit kane funksion ne citolizen direkte dhe indirekte, qe aktivizon edhe
kaskaden proteolitike dhe prodhimin e mediatoreve qe ftojne leukocyte ne zontn e inflamuar.

Prodhimi I antitrupave eshte mbrojtje specifike, humorale.

Limfocitet B prodhojne antitrupa specific

IgM eshte e para, kurse IgG eshte I dyti me masiv dhe me specific qe vendoset ne hapesiren
ekstrcelulare dhe sistemin limfatik.

Proceset qe ndodhin ne vatren primare jane vendimtare per ecurine e metejshme te procesit.

Reak, inflamatore karakterizohen nga :

- Shtimi I qarkullimit local te gjakut

- Rritjae permeabilitetit vascular
- Grumbullimi I qelizave fagocitare
 Shkalla e reaksionit inflm varet:
- Masa e demtimeve indore
- Numri
- Patogjeniteti
- Viruleca e MO

26
Fazat locale te inflamacionit:

Shenjat klinike te infl, te pershkruar nga celcius

1. Tumor = enjtje, nga shtimi I qarkullimit, edema dhe eksudacioni

2. Dolor = dhimbje nga ngacmimi I nervave nga enjtja dhe lendet kimike. Shpesh me nje
pike dhimbjeje eshte shume e madhe ne palpacion, punctum max
3. Rubor = skuqej nga hyperemia
4. Color = nxehtesi e siperfaqes se lekures, nga shtimi I qarkullimit te gjakut

Shenjen e 5 e pershkruajti Galeni si

5. Function laesa = prishje e funksionit, nga enjtja dhe dhimbja.

Ne infeksionet lokoregjionale shfaqet limfangit dhe limfadenit.

Faza sistemike e infeksionit

Nqs infeksioni:

- Nuk eliminohet ose izolohet

- Virulence e mikrobeve eshte e larte
- Mekanizmat mbrojtes jane te ulet
- Toksinat dhe mikrobet kalojne ne gjak, dhe japin formen e gjeneralizuar te infeksionit.

 SEPSA

27
Termi sepse nenkupton: sindromen e pergjigjes inflamatore sistemike ( SIRS) si pasoje e
deperimit te bakterieve ne gjak, shumimit te tyre dhe clirimit te endotoksinave.

Porte hyrse e bakterieve jane:

1. Infeksionet e lokalizuara
Rruget urinare
Rruget biliare
Rruget GI
Vendet ku jane kryer manipulime per qellime Dg.

Etiologjia:

1. E.coli
2. Streptococcu
3. Staphylococcu
4. Penumococcu
5. P.auriginosa
6. Klebsiella

Me te predispozuar :

- Pleqet
- Te porsalindurit
- Shtatzenat
- Pacientet me imunitet te komprementuar
- Pacientet me plage

Patofiziologjia:

SIRS + burim I infeksionit  SEPSIS + nje disfunksion organi  SEVER SEPSIS +

hypotension  SEPTIC SHOC + > 2 disfunksione te organeve = MULTI ORGAN
DISFUNCTION SYNDROM.

Rezultatet e sepses:

1. Vazodilatimi sistemik
2. Hypotension
3. Hipoperfuzion
4. Kuagullopati
5. Difunksion I organeve

28
Manifestimi klinik:

1. Hypotension nen 90 mmhg

2. Letargji dhe kunfuzion
3. Frymemarrje e veshtiresuar
4. Rrahje te shpejta te zemres
5. Kembe, duar te ftohta dhe te zbehta
6. Nauze dhe vjellje

 SIRS – percaktohet si gjendje patologjike e shkaktuar nga procese infeksioze ose jo

infeksioze e cila karakterizohet me 2 ose me shume prej crregullimeve ne vijim:
a) Temperature >38 ose <36
b) Pulsi > 90 rrahje ne min
c) Frymemarrja > 20 / min ose PaCO2 < 32 mmHg
d) Leukocitet > 12.000 ose < 4000

Mediatoret e SIRS jane citokinat e fazes acute si : TNF- alfa, IL -1,2,8,10 dhe 6, te cilat japin
efekte te pergjitheshme ne distance nga vendi I insultit fillestar.

Me ndihmen e molekulave adhesive si : E –selectin, P- selectin, mol.adhesive intercelulare-1, Le

ngjiten per qelizat endoteliale dhe shkaktojne ndryshime ne permeabilitetin vascular dhe si
pasoje vjen edema.

 SEVER SEPSIS – karakterizohet edhe nga prania e shenjave te insuficiences se nje

organi apo sistemi si psh :
- Ards ( acut respiratory distress syndrome)
- Insuficienca acute renale
 MODS- e cila karakterizohet me insuficience te me shume se nje organi

per vleresimin e MODS perdoren keto parametra:

1. Perqendrimi I O2 – funksioni respirator

2. Perqendrimin e trombociteve – sis, kuagullimit
3. Bilirubinen ne gjak – heparin
4. Hipotensioni – skv
5. Kreatinina ose diureza- veshkat

Dg:

1. Anamneza
2. Ekzaminimi fizik
3. Hemograma

29
 4. Bilanci biologjik – sherben per te vleresuar funksionin e organeve dhe sistemeve ( PCR,
Prokalcitonina, albuminat )
5. Imazheria – CT, MRI, FISTULOGRAFIA
6. Testet mikrobiologjike : urinokultura, culture prej plageve nqs pacienti ka plage te
infektuar, culture pres sekreteve productive gjate kollitjes etj.

Trajtimi:

1. Reanimimi I pacientit – behet terapia e drejtuar, qe ka disa caqe dhe duhet te arrihen
Brenda 6h per te reduktuar mortalitetin.
Keto caqe perfshijne:
- Shypjen venoze qendrore 8-12 mmHg
- Shtypjen e mesme arteriale > 65 mmHg
- Diureza >0.5 mL/kg/h
- Saturimi me O2 >70%
2. Gjetja e burimit te infeksionit
- Hemokultura
- Urinokultura
- Strishokultura

Antibiotike

3. Trajtimi Invasiv I sepses se rrende perfshin:

- Vazopresoret(noradrenalina) per te luftuar vazodilatacionin
- Steroidet
- Insulinen: mbajtja e nivelit te glukozes rreth 8mmol/L
- Protein C e aktivizuar – efekt antiinflamator, kaskada e kuagullimit
- Filtrimi I gjakut

 INFEKSIONET E INDEVE TE BUTA

Sipas Ahrenholz 1991, qe I ndan lezionet sipas nivelit te prekjes se mbulesave muskulo-kutane
te trupit, ndahen ne:

1. Niveli I – prekja vetem e lekures

2. Niveli II- prekja e indit subkutan
3. Niveli III- prekja e facies superficial
4. Niveli IV- prekja e muskujve dhe strukturave faciale te thella.

Sipas TIPIT infeksionet e lekures dhe indeve te buta mund te jene:

30
 1. Infeksionet PIOGJENE:
Celuliti, limfangiti, furunku, carbunkul etj
2. Infeksione NODULARE dhe ULCERO-NODULARE
Bakteriale: tbc,sifil, granuloma inguinale etj
Fungale dhe mikotike: aktinomikoza, kandidoza etj
Virale: papilloma, molluscum contagoiosum
3. Infeksionet NEKROTIZANTE
Bakteriale, klostradiale dhe joklostradiale, fungale

 Infeksionet e lekures – niveli I

1. Furunculi
2. Erizipela
3. Erizipeloidi
 FURUNCULI

Eshte infeksion akut I folikulit te qimes dhe gjendres sebaciale fqinje.

Fillon si nje folikulit dhe kur I kalon kufijte e folikulit, I prek indet tjera te lekures dhe quhet
furunkul.

FURUNKULOZE quhet kur zhvillohen njekohesisht me shume se nje furunkul, ose kur
perseriten pas njeri tjetrit.

Etiologjia:

- Staphylococcus aureus

Shenjat klinike:

Lekura siper skuqet dhe nngrehet.

Nyja ne fillim eshte e forte, dhe ngadale zbutet.

Krijohet qelb ne thellesi te lekures dhe nenlekures, e cila verehet ne baze te fluktuimit

Kur qelbi piqet, lekura siper zbehet nekrotizohetcelet fistul qelbi del jashte.

Shoqerohet me dhimbje, qe pushojne pasi del qelbi. Mbetet cikatriks.

Te furunkuli ne buzen e siperme te gojes apo ne hunde, mund te zgjerohet me rruge venoze dhe
te shkaktoje trombophlebitin septic te sinus cavernosus.

Mund te jete focus primar, ku me rruget hematogjene paraqitet septicemia stafilokoksike me

osteomileit ose abces metastazik te veshkave apo trunit.

31
Predispozues:

Alkoolistet

Personat me imunitet te komprementuar

Diabetiket

Mjekimi:

1. Incizioni I kujdesshem
2. Antibiotike – cephalosporine ose peniceline, rrezistent ne pe. Oksacilin, naficilin.

te furunkuli I hundes ose I gojes = hospitalizim, doza te medha te antibiotikeve I.V.

 ERIZIPELA – ERYSIPELAS

Semundje infective qe karakterizohet nga inflamacini fokal seroz ose serohemoragjik I lekures.

Etiologjia:

Streptoccocu hemolitik I gr A

Shenjat klinike:

1. Lekur shume e skuqur, e kufizuar qarte nga indi I shendosh

2. Ndjenje te shtrengimit dhe kruajtjes
3. Mund te paraqiten bulla te mbushur me leng seroz- e.bullosum ose nekrotizues
e.necrotizans
4. Rritje e temp trupore dhe ethe
5. Limfangit dhe limfadenit

Mjekimi:

1. Pushim
2. Penicelin G i.v, cdo 4h per 2-3 dite, pastaj 10 dite penicelin per os ne doza te vogla.
3. Kunder dhimbjes dhe temp- analgjetike dhe antipiretike.

 ERIZIPELOID – ERYSIPELOIDES

Eshte infeksion akut vetekufizues dhe I ngadalshem I lekures.

Prek me teper peshkataret, detaret, kasapet

32
Etiologjia

Erisipelothrix rhusiopathiae – gjendet si saprofit ne mishin e prishur.

Shenjat klinike:

1. Lekura eshte e skuqur aty ketu, livide dhe pak e ngritur

2. Nyjet limfatike regjionale jane te enjtura dhe te dhimbshme
3. Temp nuk eshte e ngritur

Mjekimi:

1. Pushim
2. Penicelin ose eritromicin

 Infeksionet e indit subkutan- niveli II

1. Carbunculi
2. Celuliti
3. Hidradeniti
4. Abcesi
 CARBUNCULI

eshte semundje purulente nekrotike qe prek disa folikuj dhe gjendra sebaciale, me shtrirje ne
gjeresi dhe thellesi ne indin subkutan dhe ne fascine superficial.

Ne qender formohet nje zone e zeze nekroze, prej nga rrjedh CARBO = qymyr.

Me teper lokalizohet ne:

- Zverk- carbunculus nuchae

- Thorax
- Abdomen
- Dorsum te shuplakes se dores

Etiologjia:

Staphilococcu aureus

Shenjat klinike:

Lekura siper eshe e skuqur, edematoze dhe e forcuar

Kullon qelbi neper shume fistula
Edhe shenja te pergjitheshme te infeksionit.

33
Mjekimi:

1. Ekscizioni I indit nekrotik me brisk elektrik

2. Defekti I mbetur, spontanisht epitelizohet
3. Antibiotike

 CELLULITIS – PHLEGMONE

Eshte infamacion akut supurativ I indit dhjamor ne rastin konkret subkutan.

Ne dallim nga abcesi, nuk eshte I kufizuar dhe perhapet ne hapesirat e shkrifta dhjamore.

Etiologjia

Stafilokoket dhe streptokoket

Shenjat klinike:

- Stafilokoket – ka ecuri te ngadalashme

Lekura eshte e nxehte, edematoze, me ngjyre te kuqe te mbyllet dhe mjaft e dhimbshme.

Pas 3-4 dite paraqite vezikula dhe fokuet nekrotike

Percillet me limfangit dhe limfadenit. Mund te vije deri te shfaqja e septicemis.

- Streptokoket – ecuri acute

Skuqje difuze e lekures, edeme e cila eshte e dhimbshme ne prekje.

Mjekimi:

Stafilokoku:

1. Pushim
2. Imobilizm
3. Antibiotik

Nqs nuk qetehoet ather duhet :

1. Icizionin e lekures dhe indit nenlekuror ne nje ose 2 vende

2. Drenimin

Streptokoku

1. Doza te medha intravenoze te PENICILINES.

34
  HYDRADENITIS

Eshte infeksion kronik e gjendrave apokrine te djerses, kryesisht paraqite ne aksille ralle here ne
regjionin inguinal.

Shfaqet me nyje te infektuara dhe te shoqeruara me dhimbje te forte.

Etiologjia:

Staphilococcu aureus, rralle her streptokoket, e.coli, p.auriginosa etj.

Shenjat klinike:

Fillon me ndjenjen e kruarjes djegese.

Krijohen noduse te cilet e ngrehin lekuren e skuqur dhe te enjtur. Ne brendesi te tyre
grumbullohet qelbi shfaqet fluktuimibashkohen nodusetcelen fistula dhe kullon qelbi, I
cili mund te infektoje edhe nyje tjera.

Ngel cikatriks

Mjekimi:

1. Incizioni I nevojshem te paraqitja e kolekcionit

2. Rrezatim local qe te pengohen recidivate
3. Ekscizion I lekures, te abceset multilokulare
4. Antibiotik – cephalosporina dhe peniceline

 ABCESSUS

Mbledhje e qelbit ne indet e ndryshme te organizmit.

Kufizohet nga nje membrane piogjene, qe e pengon perhapjen e infeksionit perreth.

Etiologjia:

Paraqitet si rezultat e :

- Inflamacioneve purulente te lekures dhe indit subkutan si : furunkul,carbuncul, celulit,

hidradenit dhe limfadenit.
- Mund te formohen edhe rreth trupave te huaj

Shkaktare me I shpeshe eshte STAPHOLOCCOCU AUREUS.

35
Abcesi I ftohte shkaktohet nga : M.TUBERCULOSIS.

Ky abces nuk ka membrane piogjene te formuar mire, dhe ka tendece te perhapet ne vazhdimesi
neper inde, hapet ne lekure dhe le nje sinus qe nuk sherohet, nqs nuk hiqet membrana piogjene
dhe burimi I infeksionit.

Shenjat klinike:

1. Shenjat locale te inflamacionit

2. Fenomeni I shprehur I fluktacionit

Mjekimi:

1. Incizioni- duhet patur kujdes mos demtohet membarna piogjene, per shkak te rrezikut te
diseminimt te infeksionit
2. Drenazha
3. Antibiotiket- nuk mund te depertojne membranen piogjene

 Infeksionet bakteriale te fascies superficial- niveli III

1. Fasciti nekrotizues streptokoksik
2. Fasciti nekrotizues klostidrial
3. Gangrena e Fournier

 FASCITI NEKROTIZUES STREPTOKOKSIK

Eshte e njohur si Gangrena streptokoksike ose erizipela nekrotike, e pershkruar nga Meleney.

Etiologjia:

Streptoccocu pyogenes.

Ne shumicen e rasteve eshte nderlikim I traumave, por ka raste qe shfaqet pa shkaqe te dukshme
ne forme spontane ose idiopatike.

Karakteristike eshte zhvillimi I shpejte I nekrozes se lekures, shkaktuar nga tromboza e vazave te
saj qe kalojne neper fascine superficial.

Shenjat klinike:

Lekura skuqet, forcohet dhe eshte e dhimbshme

36
Temp e larte, takikardi

Per 3-4 dite ne zonen e skuqur formohen njolla, flluska me eksudat te erret dhe shpesh nekroze
qendrore, nqs progredon mund ta prek tere lekuren.

Dg/d

1. Mionekrozen klostidriale
2. Erizipelen
3. Celulitin

Mungesa e formimit te gazit e dallon nga fasciti klostidrial.

Mjekimi:

1. Urgjentisht incizioni dhe ekscizioni I pjeseve nekrotike

2. Trasfuzioni I gjakut
3. Cephalosporin ose peniceline.

 FASCITI NEKROTIZUES POLIMIKROBIAL

Ky fascit shkaktohet edhe nga koket G+ edhe nga ato G-.

Ketu bejne pjese fascitet e zhvilluara :

- Pas injektimit te substancave irrituese, sidomos nekrotike.

Tek disa te semure nderlikohet me : hidradenit, mastit, paraproktit etj

Shenjat klinike:

Fillon pa u kuptuar dhe zhvillohet ngadale.

Pas 2-3 ditesh ne nje zone te lekures vihet re : Edeme dhe induracion I forte.

Ngjyra e lekures eshte e larmishme here kafe her e zbehte ndonjeher eritematoze.

 FASCITI NEKROTIZUES KLOSTIDRIAL

Ndryshe njihet si anaerob, eshte nje forme e rrende I cili shkaktohet nga :

- Clostridium perfringens
- Clostridium septicum

37
Paraqitet :

- Mbas traumave me plage te ndotura, te pa perpunuara ose te perpunuara me vone

- Zhvillohet pas plageve me arme zjarri.

me teper preken:

- Ekstermitetet e poshtme
- Regjioni perianal
- Pareti abdominal

Procesi lokalizohet ne fascie, e cila eshte:

- e mbuluar me eksudat te erret

- Ere te keqe
- Flluska gazi qe duken ne RTG dhe ne palpitacion japin shenje karakteristike
Krepitacionin.

 FASCITI NEKROTIZUES JOKLOSTIDRIAL

Anaerob ose sinergjik, shkaktohet nga microbe aerobe ose anaerobe qe prodhojne gaz.

Kur prek edhe indin subkutan quhet celulitofascit.

Shenjat klinike:

Jane te ngjajshme me formen klostidriale, mirepo ka ecuri te rrende, toksemi dhe demtime
sistemike.

 GANGRENA FOURINER

E pershkruar nga dermatologu francez FOURINER, e njohur si gangrene apo phlegmona e

skrotumit.

Etiologjia:

e. coli, klebsiella, fusobakteriet etj

shenjat klinike:

1. Shenjat e pergjitheshme te infeksionit

2. Njolla te zeza te nekrozes ne skrotum

Kur dg vone, nekrotizohet krejt lekura skrotumit dhe testikujt zhvishen

38
Mjekimi:

1. Nekrektomia
2. Antibiotik

 Infeksionet bakteriale te indeve te thella – niveli IV

1. Piomioziti
2. Infeksionet e vaginave muskulare
3. Mionekroza klostidriale
4. Mionekroza joklostidriale

 PIOMIOZITI

Eshte semundje primare e muskujve te skeletit.

Etiologjia:

- S.aureus
- S.pneumoniae

Shenjat klinike:

- Fillon me dhimbje ne muskulin e prekur, ku me vone enjtet dhe forcohet

- Shenjat e pergjithshme te intoksikimt dhe temp

Prek me teper ekstremitet e poshtme dhe trungun.

Mjekimi:

1. Antibiotike

 INFEKSIONE TE VAGINAVE MUSKULARE

Abceset qe formohen ne kellefin e msukulit:

- Psoas
- Rectus abdominis

 PSOAS ABCESI

39
Formohet nga shtrirja e infeksioneve te zonave fqinje si osteomieliti banal ose tubercular I
vrtebrave, apendiciti, paranefriti etj.

Shenjat klinike:

1. Dhimbje ne flank, pacienti I mban kofshen e flektuar.

2. Shtrirja e saj shkakton dhimbje te forte

Mjekimi:

1. Kirurgjikal, hapja dhe drenimi I abcesit

2. Antibiotik

 ABCESI I M.RECTUS ABDOMINIS

Ndodh pas incizioneve transrektale dhe kur supurohen hematomat post traumatike te muskulit

Mjekimi njejt si e m.psoas.

 MIONEKROZA KLOSTIDRIALE – GANGRENA GAZOZE

Eshte nje semundje e rrende e cila karakterizohet nga zhvillimi I shpejte I nekrozes massive te
muskujve dhe gjendjes se rrende toksike.

Etiologjia:

Bakteriet G- anaerobe

1. 80-90% clostridium perfringens

2. 10-40% clostridium novyi
3. 5-10% clostridium septicum

Kushte favorizuese per infeksion jane:

- Demtimet massive nga armet e zjarrit

- Plaget e kontaminuara me dhe
- Trupat e huaj
- Krijimi I fragmenteve indore te pavaskularizuara

Shenjat klinike:

- Semundja zhvillohet per 1-2 dite, ndonjeher edhe per 3-5h.

- Simptomi I pare : forcimi I dhimbjes, aq sa nuk qetesohet nga narkotiket
- I semuri eshte I zbehte, tahikardi dhe temp e rritur

40
 - Lekura merr pamje edematoze, shume shpejt merr ngjyre te gjelbert, dhe paraqiten
shpesh flluska hemoragjike
- Alfa toksina e prodhuar nga c.perfringens ka veprim te forte hemolitik.
- Prej plages rrjedh sekrecion I lengshem
- Kur ne ind dhe nenlekur gjindet gaz, ndihet krepitacion ne shtypje
- Ne fazen perfundimtare te semundjes lajmerohet deliriumi toksik dhe koma.

Mjekimi:

3 hallka kryesore:

1. Trajtimi reanimator – kompenzim I klorideve, elektroliteve dhe lengjeve

2. Trajtimi kirurgjikal – ka per qellim heqjen e masave muskulore nekrotike
3. Trajtimi antibacterial – intenziv dhe pa rezerv, penicelin, cephalosporin dhe karbapenem

5. INFEKSIONET ANAEROBE

1. tetanozi - infektive

2. tbc

3. gangrene gazoze

6.INFEKSONET NOSOKOMIALE – SPITALORE

Definicioni:

Infeksionet nosokomiale apo spitalore, jane infeksione qe kontraktohen pas qendrimit ne spitale
48-72h.

10% e me shume te pacienteve qe qendrojne ne departamentin kirurgjik zhvillojne klinikisht

infeksion.

Spitalet jane te mbipopulluara me MO patogjen.

Ata mund ta invadojne organizmin kur prishen barierat mbrojtese nga nderhyrjet kirurgjikale,
sidomos ne te semuret me imunitet te komprementuar.

Etiologjia:

- Staphilococcu aureus
- Pseudomonoas

41
 - E.coli

Eshte rritur numri I infeksioneve opurtuniste nga Candida, me pas nga Herpes virusi.

Sasia, virulence, endotoksinat, ekzotoksinat, rezistenca ndaj antibiotikeve percaktojne

agresivitetin e faktorit mikrobiologjik.

Prania e trupave te huaj, materiali qepes, proteza favorizon instalimin dhe shumimin e
mikrobeve.

Burimet ekzogjene jane: personeli, mjedisi I salles, ajri, instrumentet, materialet e buta

Burimet endogjene te mikroflores jane kryesisht hapja e organeve kavitare te traktit

gastrointestinal, por edhe respirator dhe urogjential.

Gjendja e te semurit :

- Diabeti
- Duhanpirja
- Perdorimi I ks
- Malnutricioni
- Ushqimi parenteral
- Transfuzionet pre-operatore

Lloji I operacionit:

- Plage te pasterta
- Plage te pasterta- te kontaminuara
- Plage te kontaminuara
- Plage te ndotura

Percaktimi dhe klasifikimi:

Keta infeksoione jane si pasoje e trajtimit kirurgjkal. Ata klasifikohen ne :

1. Infeksionet e vendit te operuar, qe zhvillohen atje ku kalon ‘’ bisturia’’ e kirurgut.

Infesionet e vendit te operuar, te plages operatore mund te jene:

- Siperfaqesore, ne lekur dhe nen lekure

- Te thella, kur zhvillohen ne shtresa me te thella te paretit

Si kriter percaktues I infeksioneve superficiale eshte rrjedhja e sekrecioneve purulente, ose

kultura positive e rrjedhjeve jopurulente e shoqeruar me nje nga shenjat e inflamacionit ne nje
periudhe nje mujore pas nderhyrjes.

42
Infeksionet e thella karakterizohen nga prania e pusit ne thellesi ne planet fasciale e muskulare,
por jo me prejardhje nga organet apo kavitetet.

2. Infeksionet organo-hapsinore kavitare zhvillohen ne organe, hapesira apo kavitete jashte

fushes se veprimeve kirurgjikale. Mund te permenden infeksionet pleura-pulmonale,
venoze, urinare, abceset intrakavitare te aferta dhe te largeta ne organe te tjera si dhe
shume infeksione tjera.
3. Infeksionet e traktit urinar lidhen me perdorimin e kateterit uretral.
4. Infeksionet e traktit te poshtem respirator jane me te shpeshta ne moshat e avansuara, ne
nderhyrjet torakoabdominale, ne edemin pulmonal, ne ata qe kane sonde gastrike
5. Infeksionet e rrugeve venoze jane te shpeshta ne kateterizmat e zgjatura

Mjekimi:

Armet me te fuqishme ndaj infeksionit jane :

1. Respektimi I masave kontrolluese te infeksionit

2. Respektimi I rregullave operative bazike
- Debridement I indeve te vdekura
- Heqja e trupave te huaj
- Drenimi I pusit
3. Perdorimi me mature I antibiotikeve.

Nje hap I madh kundrejt perdorimit te pershtacem te antibiotikeve, eshte vendosja e nje kufiri te
qarte ne mes profilakses dhe trajtimit.

 Prophylaxis – eshte e pershtacme atehere kur beneficionet peshojne me shume se

disavantazhet.
 Principet e profilakses antibiotike
1. Antibiotiku duhet te jete aktiv kunder patogjenit te pritshem, baktericid
2. Antibiotiku duhet te administrohet ne ate menyre qe te kete koncentrim te
pershtacem ne kohen e kontaminimit ( perpara nisjes se operaconit)
3. Single dose prophylaxis eshte e pershtacme ne shumicen e rasteve dhe nuk duhet ti
kaloje 24h
4. Antibiotiku I zgjedhur duhet te jete I lire dhe me pak efekte anesore

Trajtimi me antibiotike perdoret per te menaxhuar infeksione specifike, por ata mund te
administrohen pas operacionit nese ka infeksion residual ose kur ndodh kontaminimi gjate
operacionit ( derdhja e permbajtjes se zorreve)

Trajtimi me antibiotike duhet te nderpritet :

- 5 dite pas kur nuk kemi shenja klinike te infeksionit

- Pacienti ka qene afebril per 48h

43
 - Vlerat e neutofileve jane normale

Antbiotiket asnjeher nuk llogariten si plumba te arte.

 INFEKSIONET PURULENTE

Limfangitis ( ndezja e eneve limfatike) dhe limfadeniti ( ndezja e nyjes limfatike) shpesh
jane dukuri percjellese te infeksionit akut purulent te shkaktuar nga streptokoku dhe stafilokoku

Ne fokuset inflamatore(abcesi, flegmona etj) bakteriet depertojne ne enet limfatike dhe ne nyjet
limfatike regjionale dhe shkaktojne ndryshime inflamatore

- Limfangiti manifestohet ne formen e shiritave te kuq ne lekure, te cilet shkojne kah nyja
limfatike
- Limfadeniti sjell deri te rritja e nyjes limfatike regjionale, te cilat jane te dhimbshme ne
ndieshmeri, ku shpesh edhe temp trupore eshte e rritur. Nqs zhvillohet inflamacioni
purulent nyjet limfatike zbuten, prandej eshte I shprehur fenomeni I fluktacionit

Mjekimi:

1. Duhet mjekuar fokusin purulent primar.

2. Jepen antibiotik
3. Imobilizohet anesia e semure
4. Te nyjet limfatike inflamatore purulente eshte I nevojshem incizioni dhe drenimi.

PARAPROCTITIS

Inflamacion purulent I indeve perreth regjionit perianalis.

Trajtimi : ne fazen e infiltrimit antibiotike dhe masat higjenike

MASTITIS

Eshte inflamacion I indit te gjirit, e cila karakterizohet me dhimbje, skuqje, enjtje, dhe me
temperature te gjirit.

Edhe temperature trupore eshte e rritur.

Shkaqet me te shpeshta jane : bllokimi i duktuseve te qumeshtit, kalimi I bakterieve ne gji

permes duktuseve te qumeshtit ( psh nga siperfaqja lekurore ose goja e foshnjes)

Trajtimi: antibiotike, analgjetike, rregullimi I metodes per te dhene gji, vete kujdesi.

44
 Infeksionet supurative te dores

 Paronychia
Eshte qelbosje pergjate buzes se thonit. Me teper fajtore jane lendimet e vogla, te cilet
shkaktojne hyrjen e bakterieve dhe paraqitjen e infeksionit.
Karakterizohen me skuqje dhe edema te dhimbshme, me vone fshikezat e qelbosura per
gjate skajit te thonit.
Trajtimi:
- incizioni dhe drenimi
- ablacioni thonit: infekcioni shtrihet thelle ne thue
- antibiotike
Tenovaginitis, bursitis dhe infekcioni supusrativ i shuplakes

Infekcion i tendineve fleksore dhe shuplakes qe zhvillohet pas plageve shpuese.

Trajtimi:
Incision, irrigimi, drenazha dhe antibiotike.

LLOJET E NDERHYRJEVE KIRURGJIKE – prof. ligj

45
 6. APLIKIMI I ANTIBIOTIKEVE NE KIRURGJI
Aplikimi I antibiotikeve ne kirurgji jepen si plotesim I mjekimit operativ.

Terapia antibiotike nuk mund te zevendesoj asepsen dhe veprimet elementare ne kirurgji, sic
eshte :

- Perpunimi primar I plages

- Drenimi I abcesit
- Nderhyrja kirurgjike ne abdomenin akut etj

Ne kirurgji jepen antibiotik baktericid qe ti shkaterojne MO.

Me shpesh jepen:

1. Penicelin
2. Cephalosporin
3. Aminoglikozide

Antibiotiket bakteriostatike rralle perdoren. Jepen:

1. Linkomicin
2. Clindamicin
3. Rifamicin

Kemoterapeutiket:

1. Sulfonamide
2. Trimetroprim

Antibiotiket ne kirurgji aplikohen me qellim qe:

a) Mjekim te infeksioneve kirurgjike

b) Perdorim profilaktik

Te mjekimi I infeksioneve kirurgjike ne fillim duhet bere:

- Largimin e shkaktarit te infeksionit psh apendektomin

- Drenimi I inflamacionit te lokalizuar me qelb psh abcesin

Antibiotiko-profilaksa eshte me se miri te jepet Brenda nje ore, para se te filloje procedura.
Aplikimi I drejte I saj eshte treguar qe ndikon ne zvogelimin e incidences post- operative te
plages.

Nuk eshte e nevojshme te perseritet doza gjate operacionit, pervec nese gjendet ndonje
kontaminim tjeter apo ka humbje te me shume se nje liter gjak, ngase eshte konstatuar se
eliminimi I antibiotikeve eshte me I ngadalshem te pacientet gjate nderhyrjes kirurgjike.

46
Pas nderhyrjes kirurgjike, vazhdimi I dhenise se metejme te antibiotikeve nuk ka ndonje efeket
shtese, pervec ne rastet kur behet fjale per kontamimin te rrende.

Indikacionet e antibiotiko-profilakses bazohen ne klasifikimin e plageve dhe indikohen ne kete

menyre:

a) Operacionet qe paraashikohet hapja e organeve kavitare, ne kushte te kontrolluara

b) Operacionet ne te cilat nje infeksion post-operator ka pasoja katastrofale, sic jane op.KV
dhe neurologjike.
c) Ne operacionet e pastra nuk rekomandohet, ne perjashtim te rasteve me imunitet te
komprementuar
d) Ne nderhyrje kirurgjike urgjente.

47
 7.Lëndimet
Me fjalen lendim ose trauma kuptojme demtimin te cilin mund te shkaktojne:

- Forcat mekanike
- Rritja ose zvogelimi i tepert i nxehtesis
- Kemikaliet
- Rryma elektrike
- Irradiacioni

Lendimet ndahen ne :

1. Lendime mekanike- paraqiten nga veprimi i forcave mekanike

2. Lendimet termike – nga veprimi i nxehtesive te medha (djegjet) ose zvogelimi I nxehtesis
3. Lendimet e shkaktuara nga rryma elektrike
4. Lendimet mekanike qe paraqiten nga veprimi I mjeteve dhe lengjeve kimike
5. Lendimet e shkaktuara nga irradiacioni

 Lëndimet mekanike

Paraqiten nga veprimi I forcave mekanike, me se shpeshti per shkak te :

- Shtypjes
- Tendosjes
- Keputjes ose prerjes

Keto lendime ndahen ne 2 grupe:

1. Lendimet mekanike te mbyllura dhe

2. Lendimet mekanike te hapura

 Lendimet e mbyllura

Paraqiten gjate ramjes se forces se topitur ne trup apo te ramja dhe ndeshja ne baze te forte.

Lekura elastike ne siperfaqe nuk eshte e demtuar, mund te paraqiten lendime te vogla
siperfaqesore.

Lendimet kryesore gjenden ne thellesi nen lekure, dhe mund te jene te lenduara indet e
ndryshme ne thellesi dhe organet e brendshme.

48
 - Forcat mekanike mund te shkaktojne 2 forma klinike te lendimeve te mbyllura:
1. Dridhja e indeve apo organeve –COMMOTIO – nuk ka demtime anatomike por jane
demtime funksionale dhe ndryshe reverzibile. Me teper paraqitet commoti cerebri,
rralle e thoraxit ose e medulles spinale.
2. Ndrydhja – CONTUSIO- DISTORSIO -demtim I indit ose organit nga veprimi I
forces se topitur, kur demtohen aparatet ligamentare, ndonjeher edhe kartilagot
artikulare, kur kycet pasojne zhvendosje anormale
3. HEMATOMA- grumbullimi I gjakut mbrenda indeve, si pasoje e kontusionit.
4. CRUSHING INJURY- demtime te thella indore te shkaktuara nga nje force e madhe
qe ka vepruar per nje kohe te gjate.
5. Shtypja –COMPRESSIO – kur kemi veprim bilateral te forcave shtypese, psh kapja
me pince e indit, ose veprimi I nje force mbi indet qe gjenden mbi nje plan kockor.
6.

Shenjat klinike:

Varen nga madhesia e demtimit dhe lendimi I organit

1. Contusioni I indeve te bute nenlekurore shkaktoh hematom, ndonjeher ekskoriacion, por

duke e ruajtur kontinuitetin e shtreses dermal.
2. Te lendimet e kokes haset contusion I trurit dhe gjakderdhje intrakraniale me shenja te
komprimimit te trurit.
3. Te lendimet e thoraxit, jane te mundshme lendimet e zemres, mushkerive dhe organeve
tjera, me paraqitje te hemotoraksit dhe pneumotoraksit.
4. Te lendimet e brendshme abdominale mund te kemi rupture te melqis, shpretkes,
veshkeve dhe organeve kavitare si : lukth, zorr, veziken uterine.
 RUPTUR dmth
- Shkolitje nenlekurore e indeve te buta si lig, tendineve, fasciave dhe muskujve
- Shkolitje te organeve parenkimatoze si veshk, melqi, shpretk
- Shkolitje e organeve zgavrore, lukth, zorr, veziken urinare dhe ureter

Mjekimi:

Varet prej lokalizimit dhe llojit te lendimit.

CRUSH SYNDROME

Paraqitet si shkak I lendimeve te mbyllura te indeve te buta, me se shpeshti ne anesite e poshtme,

te cilet me se paku kane qenee 2h te shtypura me force te ashper mekanike.

Keto lendime ndodhin gjate mbetjes nen germadha apo gjate ndrydhjes ne fatkeqesite e
komunikacionit apo ato industrial.

49
Per shkak te shtypjes se madhe, qarkullimi I gjakut ne pjeset e shtypura eshte I crregulluar apo I
nderpere krejtesisht. Pas largimit nga shtypja paraqitet edeme e madhe ne anesi dhe shfaqen
simptomat e shokut hipovolemik dhe pastaj insuficience acute renale.

- Ndryshimet anatomopatologjike:
a) Edemi local subfascial, degjenerimi dhe nekroza e muskujve te cilet kane ngjyren e
mishit te peshkut.
b) Ischemia e korteksit renal dhe nekroza e epitelit tubular.

Shenjat klinike:

1. Ne intervalin e lire, pas lirimit prejt komprimimit nuk ka shenja te lendimit.

2. Pas ketij intervali, paraqitet faza prodromale me ndryshime locale : anesi te enjtura, te
ftohte e ndieshme, lekura eshte e zbehte, cianotike, me eriteme me vezikula, pulsi ne
arteriet periferike eshte I dobesuar.
3. Per shkak te eksudacionit te shumte, kapilaret e dilatuar ne regjionin e lenduar,
lajmerohet faza e shokut traumatic hipovolemik: hypotension,takikardi, diureze e
zvogeluar.
4. Faza intermediere tregon permiresimin e pjeserishem te gjendjes, ku nuk permiresohet
funksioni veshkor dhe diureza vazhdimisht zvogelohet.
5. Faza uriemike, ne te cilen oliguria kalon ne anuri

Dg/d

- Infeksioni anaerob
- Insuficence acute e anesive per shkak te lendimeve te arterieve te medha dhe kontusionit
te arterieve te medha te muskujve.

Mjekimi:

1. Te lenduarin duhet hequr sa me pare prej germadhave, duke ja liruar anesit prej
komprimimit, me ja mobilizuar dhe me ia elevuar anesit.
Vendet e lenduara mbahen me kompresa te ftohta ose me rrymim te ajrit te ftohte.
Gjate transportit I jepen sa me teper lengje.
2. Mjekimi I pergjithshem – ka per qellim pengimin e shfaqjes se shokut, dhe mjekimin e
shokut hipovolemik. Jepet infusion me dekstran.
Nqs zhvillohet insuf akure renale – hemodializa
3. Mjekimi local- imobilizimi I anesive
Incizion per se gjati I lekures dhe fascieve te thella – nqs edemi eshte I rritur dhe
qarkullimi I anesive nuk permiresohet
Ekscidimi I muskujve nekrotik.
Amputim nqs ka nekroze e madhe e muskujve

50
 BLAST SYNDROME

Ndryshe quhet edhe si sindromi I vals eskplozive, paraqet nje seri lendimesh te llojllojshme te
cilat lajmerohen me bartjen e shtypjes se madhenga mjedisi eksplloziv, permes ajrit, ujit apo
matereies se forte.

Forca e vales ekspllozive vepron ne siperfaqe te madhe, shpesh ne tere siperfaqen e trupit.

- Pasha dhe lloji I lendimit varen nga:

1. Forca e eksplizivit
2. Kohezgjatja e vales eksplozive
3. Pozita e trupit dhe largesia nga mesi I eksplozivit
4. Mesi I cili e percon valen eksplozive
5. Mjetet mbrojtese
 Goditja ajrore ose AIR BLAST

Eshte pasoje e goditjes se vales positive, e cila shperndahet me levizje te shpejte te ajrit nga mesi
I eksplozivit.

Me teper lendohen:

- Kafazi I kraherorit- brinjet e thyera mund te lendojne pleuren dhe mushkerit.

- Mushkerit – ku kemi rupture te alveoleve, gjakderdhje ne parenikimin e pulmoneve dhe
ne subpleure. Frymemarje paradoksale.
- Timpani- per shkak te pelcitjes se tyre dhe gjakderdhjes - surditas

Simptomet:

- Dispne
- Cianoze
- Hemoptizi
- Dhimje ne gjoks dhe shenja te shokut

 Goditja ujore ose WATER BLAST

Paraqitet gjate eksplodimit nenujor te minave ose torpilave.

Me teper lendohen:

- Organet abdominal – rruptura e zorreve, melqis, shpretkes dhe eneve te medha te gjakut.

Simptomet:

- Shenja te abdomenit akut me simptome te peritonitisit dhe te gjakderdhjes

intraabdominale
51
 - Hematemeza dhe melena tregojne per gjakderdhje ne lukth dhe ne zorre
- Hematuria per lendimet e veshkave.

 Goditja solide ose SOLID BLAST

Paraqitet si pasoje e percjelljes se vales goditese ne siperfaqen e trupit permes materieve te forta.

Paraqiten gjate: bombardimeve ose gjate eksplodimit te minave.

Me teper preken:

- Anesit e poshtme – thyrje kominutive dhe lendimet e eneve te medha te gjakut

- Demtim te bushtit kurrizor, kokes dhe ne organet e brendshme.

Sipas lokalizimit te lendimeve te cilat paraqiten nga veprimi I vales eksplozive dallojme:

1. Blast pulmonalo-torakal
2. Blast abdominal
3. Blast muskulo-kockor
4. Blast cerebral
5. Blast auditiv
6. Blast I gjeneralizuar nqs jane demtuar me teper organe vitale.

Mjekimi:

nuk dallon nga procedurat qe I aplikojme te lendimet me etiologji tjeter.

 Lendimet e hapura

Jane ato lendime mekanike te te cilat eshte lenduar lekura apo mukoza.

Si rregull, cdo plage ne fillim eshte e infektuar, sepse mjeti I cili e ka shkaktuar lendimin nuk
eshte steril. Ekziston rreziku nga ndotja e pastajme e plages. Ky infeksion sekondar paraqitet
nese plaga nuk eshte e mbylle menjeher, ose nqs ndihma e pare nuk eshte dhene si duhet.

Si shkaktare jane:

- MO e ndryshem piogjen – stafilokok dhe streptokok

- MO anaerob- tetanus dhe gangrene gazoze
- Rralle jane infeksionet putride.

52
Ne raport me hapesirat trupore dhe organet zgavrore, lendimet e hapura mund te jene:

1. Penetrante- nese eshte lendura pleura, peritoneumi dhe dura, prandej ekziston lidhja
midis plages ne lekure dhe hapesirave trupore, kjo eshte arsyeja per paraqitjen e
infeksionit.
2. Lendimet jopenetrante- nuk deperton neper peritoneum, pleure ose dure.
3. Lendimet perfornate- ku me mekanizmin e lendimit eshte hapur muri I organit zgavror si
lukthit, zoreve dhe vezikes urinare
4. Lendimet joperforante- ku organet zagvrore te cekura nuk jane te lenduar.

53
 8.PLAGËT – VULNUS
Si rez. I veprimit te forces mekanike ne siperfaqen e trupit, paraqitet nderprerja e kontinuitetit te
lekures, gjegjesisht plaga.

Rol te rrendesishem luan forma e plages, pasi sipas saj mund te konkludohet per drejtimin e
forces, gjegjesisht mjetit I cili e ka sjellur deri te plagosja, prandaj hollesisht duhet te pershkuhet:

- Madhesia
- Gjeresia
- Drejtimi dhe buzet e plages.

Varesisht nga mjeti I cili ka shkaktua plagosjen dallojme tipet vijuese te plageve:

1. Exorationes- gervishtjet jane lendime siperfaqesore te epidermisit dhe pjeserisht te

dermes.
2. Vulnus punctum ose vulnus ictus – plaga shpuese, paraqitet nga veprimi I mjeteve me
maje sic jane gershere, gjilpera, maja e thikes etj.
Buzet e plageve jane te lemuara dhe lekura nuk eshte e demtuar.
Ne shtresat e thella mund te jene te lenduara strukturat e rrendesishme anatomike si
tetivat, nervat ose organet.
3. Vulnus scissum – plaga prerese, shkaktohet nga mjet I mprehte, me shpesh me thike ose
me qelq.
Plaga hapet gjere, po indi nuk eshte I demtuar. Paraqitet gjakderrdhje e madhe pasi jane
te demtuara enet e gjakut.
4. Vulnus contusum – ose plaga per shkak te ndrydhjes, paraqitet gjate rrexuarjes nga
veprimi I forcave mekanike te topitura.
Buzet jane te parregullta, te demtuara, kur indet shpesh jane mjaft te demtuara.
Ne thellesi formohen xhepa te mbushur me koagullim te gjakut dhe me pjese te
devitalizuara te indeve.
5. Vulnus laceratum – shqyerja, eshte si pasoje e veprimit te shpejte, te shkurte te forces se
topitur.
Buzet e plages jane te rregullta dhe te lemuara.
6. Vulnus laceratocontusum – plage ndrydhese dhe shqyese, shkaktohet nga veprimi I
forces se vrazhdet mekanike te topitur.
Buzet jane te pa rregullta dhe demtim I madh te pjeseve te thella te indeve.
22. Ketu bejne pjese:
a) Avulsion- avulzioni, shkolitja e lekures ne forme te lobuseve psh lekura e kokes,
scalp
b) Decollement traumatique – dekolmani traumatic, ndarja e lekures dhe nenlekures
nga shtresat e thella ne siperfaqe te gjere.

54
 c) Vulnus conquassatum- plaga per shkak te demtimit te indit – eshte si pasoje e forces
se madhe mekanike. Indet e buta dhe eshtrat jane shume te demtuara, dhe rreziku per
infeksion dhe gangrene eshte I madh
d) Vulnus sclopetarium – palge me arme zjarri dhe vulnus explosivum – plage
eksplozive
Plaga me sklopetare paraqitet nga projektilet me siperfaqe te rregullt, dhe buzet e
plages jane te lemuara.
Plagen eksplozive e shkaktojne pjeset e mines apo bombes te cilet kane forme jot e
rregullt. Kjo lloj plage ka buze jot e rrafsheta, kurse indet e thella jane mjaft te
demtuara.
e) Vulnus morsum- plaget kafshuese, shkaktohen nga kafshimi I kafsheve ose njerezve.
Keto plage cdohere jane te infektuara
Tipet e plageve kafshuese:
- Vulnus morsum himinis- kafshimi nga njeriu
- Vulnus morsum suis- derri
- Vulnus morsum equi- kali
- Vulnus morsum ixodes rhicini- riqna
- Vulnus morsum viperae- gjarperi

 Karakteristikat klinike te PLAGES

a) Plaget e rrastesishme te fresketa

Nderprerja e kontinuitetit te lekures eshte e formave te llojllojshme, varesisht nga drejtimi dhe
shpejtesia e forces inicuese, por edhe mjeti me te cilen eshte shkaktuar plaga.

Gjakderdhja paraqitet nga thellesia dhe nga vete buza.

Shihen te gjithe strukturat qe jane perfshire : muskujt, enet e gjakut, eshtrat dhe nervat.

Buzet mund te tregojne shenjat e kontuzionit ose te devitalizimit.

b) Plaget operative

Eshte bere me qellim kirurgjik te qarte, qe ti ndihmohet pacientit me kursim max te indeve.

Eshte e rrafshet, me buze te lemuara dhe te mprehta.

Paraqitet ne kushtet e punes aseptike.

Pas perfundimit te intervenimit te gjitha shtresat duhet patjter te jene te adaptuara dhe te
mbyllura, qe te pengohet paraqitja e edemes, seromit, hematomit dhe hyrjes se bakterive

55
 c) Plaget e rastesishme te vjetra dhe purulente

Jane plage qe nuk jane perkujdesur kirurgjikisht, por qe 24h pas plagosjes tregojne shenja te
infeksionit, kurse buzet e devitalizuara, te kontuzuara behen nekrotike dhe nuk gjakderdhin.

E vecante eshte mbetja dhe retencioni I qelbit ne disa xhepa nen lekure ose fasci. Prandej cdo
dhimbje ne plage me ekzistimin e shenjave te fluktuimit dhe paraqitjen e shenjave te infeksionit,
eshte indikacion per revizionin e plageve dhe perpunimi plotesues I drejte me evakuim te
koleksioneve te qelbit dhe drenim adekuat.

Nqs gjate palpimit paraqitet krepitacion, dmth se ne ind dhe nen lekur ka gaz, por nuk eshte
shenje dg per gangrene gazore.

d) Plaget e rupturuara

jane plage ne te cilat eshte shkaktuar ndarja e shtresave te qepura te plages.

Faktoret me te shpeshte te cilet mund te cojne deri ketu jane:

1. Faktoret e pergjithshem : mosushqyerja, hipoproteinemia, anemia, mungesa e vitamins c

2. Faktoret local : hematoma, infeksioni dhe nekroza ne regjionin e plages, levizjet ne
vendin e suturave

Dallojme keto forma te rupturave te plageve:

a) Rupture e hershme e plageve – paraqitet ne javen e pare pas operacionit, eshte si pasoje
e gabimeve kirurgjike ne qepjen dhe shtrengimin e suturave.
Si shkak I dyte eshte infeksioni, kurse si I trete mosha shume e shtyer e te semurit.
b) Rupture aseptike e plages – me teper paraqitet ne mes te dites se 8 dhe 12 post
operative, kurse shkaktar eshte zvogelimi I sasise se fibrines, gjegjesisht zvogelimi I
krijimit te kolagjenit.
MONGOJN ALBUMINAT
c) Rupture infeksioze – shkaktar me I shpeshte I te ciles eshte perhapja e bakterieve prej
hapesires peritoneale per shkak te perforimit te organeve abdominal ose nga drejtimi I
kundert per shkak te aplikimit te drenazhes.
d) Rupturat e vonshme- paraqiten pas dites se 20 post operative.

Mjekimi I plageve:

1. Ne fillim hiqen rrobat dhe kepucet nga pjesa e shendoshe, e pastaj nga ajo e semure.
Gjate kesaj nuk guxojme ta prekim plagen qe te mos vije de infeksioni sekondar.
2. Me gaze ose vaten me alkool ose jod, pastrohet vetem rrethi I plages, nga buza distalisht.
Lekura nuk guxon te pastrohet ne drejtim kah plaga, se ne ate menyre te gjith papastertite
futen ne plage.
Plaga nuk lahet.

56
 3. Ne plage vendoset gaza sterile ose FASHA E PARE.
4. Nqs plaga gjakderdhe, ne te vendosen kompresa, kurse traka mbeshtjellese fillon nen
plage dhe mbaron mbi plage.
Shiritat mbeshtjelles shtrengohen per anesi, qe te komprimitojne vendin e gjakderdhjes.
5. Anesit e lenduara imobilizohen dhe mbahen ne pozite te ngritur.
6. I lenduari transportohet ne spital, pasi perpunimi primar I plages duhet kryer mbrenda 8h
nga moment I lendimit.

Shiqimi klinik I plages:

- Lokalizimi I plages
- Madhesia
- Forma e buzeve te plages
- Fundin dhe zgjerimin per rreth strukturave
- Te provuarit e funksionit ne regjionin e lenduar dhe distalisht nga vendi I plages
- Statusi I sensibilitetit distal nga vendi I plages
- Gjendje e qarkullimit te gjakut distal nga vendi I plages
- Madhesia e gjakderdhjes
- Rtg, ku perjashtohet lendimi I eshtrave, nyjeve dhe prania e trupit te huaj.

Perpunimi primar I plages- DEBRIDEMENT

Sipas Friedrich-it dmth intervenimi kirurgjik kryhet te plaga e fresket Brenda 8h te para pas
lendimit, eventualisht pas 12h.

Perpunimi I plages behet ne kushte aseptike, ne sallen e operacionit me anestezi te mire.

Mbasi pastrohet e dezinfektohet, izolohet periferia e plages, behet shperlarja e bollshme e saj me
solucion fiziologjik te ngrohte.

Lavazhi duhet bere me presion, pas eshte me I efektshem se shperlarja e thjeshte.

Behet inspeksioni dhe vleresimi I demtimit te indeve te buta, nervave, vazave.

23. Hemostaza eshte imperativi I pare I perpunimit kirurgjikal, jo vetem per te ndaluar
humbjen e gjakut, por edhe per te evituar formimin e hematomave, qe jane teren ideal
per shumimin e bakterieve.
 Debridment kirurgjikal eshte metoda me efektive, me e shpejte dhe me e sakte per te
krijuar kushte per sherimin e plages.
Sot njihet si TOALET I plote I plages, pastrimin e kuagullave, trupave te huaj,
eliminimin e xhepave, indeve te devitalizauara.
indet nekrotike pengojne sherimin, favorizojne shumimin e mikrobeve, pengojne
epitelizimin.

57
 Pastrami I debrive, indeve nekrotike, hematomave eshte moment esencial I trajtimit.
Ekscizioni duhet zbatuar me mature, duke kursyer indet e vlefshme per mbulimin e
plages.
Debridement autolitik – ‘’ Sherim I laget I plages’’

Bazohet ne veprimin e enzimeve lizozomale dhe faktorit te rritjes qe permban eksudati I plages.

Me kete menyre debritet zbuten dhe zberthehen.

Plaga mbulohet me hidrokoloide, hidroxhel ose cipa te holla transparente.

Aplikohet ne plaget kronike.

Debridement enzimatik – bazohet ne perdorimin e disa enzimeve qe kane veprim selektiv

mbi debrite.vepron shpejte demton pak, mirepo eshte metode e shtrenjte.

Debridement mekanik- perdoren me Garza te njomura qe me kohe thahen. Perdoren

kompresa te lageta thithese me solucion dezinfektues ( nitrat argjendi 0.5%) heqja e gazave kur
thahen ben debridement joselektiv.

---------Ky intervenim perbehet prej:

1. Ekscizioni I buzeve te plages dhe te pjeseve te demtuara te indit, pastaj heqja e trupave te
huaj. Ne ate menyr hiqet numri me I madh I bakterieve, te cilet kan hyre ne plage te
lendimit.
2. Hemostaza e themelte
Mbyllja e plages me suture primare, ku pengohet ndotja e saj me vone.
24. Sutura primare ndalohet te :
- Plaga ku nuk ka qene e mundur qe ne teresi te largohen trupat e huaj dhe pjeset e
devitalizuara te indeve
- Plaga me xhepa dhe me madhesi te madhe te ndrydhjeve
- Plaga te e cila jane gjet shenja te inflamacionit
- Plaga me e vjeter s e8-12h
- Lendimet profesionale – kirurget,patologet
- Plaget kafshuese
- Plaget luftarake

58
PRIMARISHT duhet qepur:

- Dura
- Peritoneumi
- Pleura
- Kapsula e artikulacionit

Gjate sutures se plages eshte e nevojshme te qepen te gjitha shtresat e indit nenlekuror.

Buzet e plages duhet me qene mire te afruara, por suturat nuk guxojne shume te shtrengohen.

Kur plaga eshte e mbyllur nen tension, do te paraqitet ishemi e lekures, nekroz dhe infeksion.
Plaga e tille duhet te mbyllet me transplant te lire te lekures ose me flap te lekures.

Pasi perpunohe plaga, mbeshtillet me fashe sterile, kurse pjesa e lenduar imoilizohet.

Imobilizimi arrihet me fashe gipsore dhe pushim ne krevet.

Nuk rekomandohet qe te gjith lendimet te jepen antibiotik, pasi me ate nuk mund ta zvogelojme
shpeshtesin e komplikacioneve te infeksionit ne plage.

Antibiotiket jepen pas nderhyjes kirurgjike te lendimet e :

- Thoraxit
- Organeve abdominal
- Thyerjeve te komplikuara
- Lendimeve kraniocerebrale

Cdoher behet mbrojta kunder tetanusit, kurse te plaget e medha jepet edhe profilaks per gangrene
gazoze

- Sutura primare e shtyer e plages

Vendoset midis dites se trete dhe te peste, pas perpunimit prima te plages. Kjo procedure
aplikohet te plaget qe jane me te vjetra se 8-12h dhe aterher kur plaga eshte shume e ndotur, dhe
se pas perpunimit primar kirurgjik nuk guxon te mbyllet per shkak te rrezikut te zhvillimit te
infeksionit.

Ne menyre sterile plaga mbeshtillet edhe pas 24-48h. nqs nuk ka shenja te infeksionit, plaga
mbetet e thate dhe pa sekrecion te qelbit.

Pas dites se 4 vendosen suturat dhe plaga mbyllet, mirepo nese paraqitet infekision nuk vendosen
suturat, dhe duhet te veprohet sikurse te plaget e infektuara.

- Sutura sekondare e plages

Eshte procedure e mbylljes se plages se infektuar, pasi qe infeksioni te jete mjekuar.

59
Nderprerja e sekretimit dhe e pamjes se granulacioneve te fresketa te kuqe jane shenja se eshte e
mundur infeksioni. Siperfaqja e granulacioneve asnjeher nuk eshte sterile, ne te cdohere gjendet
flore bakteriologjike. Cdoher kryhen strisho per te pare a jane te pranishem baketeriet, me pas
plaga mbyllet me suture sekondare e cila vendoset midis 1-2 jave.

 Mjekimi I plageve me arme zjarri dhe atyre te shkaktuara me eksploziv

Principi themelor:

1. Ekscidimi me perpikmeri I pjeseve te demtuara te indeve

Heqja e trupave te huaj
Hapja e shtresave te thella te indeve
2. Plaga mbyllet me SUTURE PRIMARE TE SHTYER.
Keto plage konsiderohen sit e kontaminuara, dhe paraqesin baze te mire per zhvillimin e
infeksionit
3. Mbrojtja kunder tetanosit dhe serumi antigangrenoz dhe antibiotike.
Plaget tangjenciale me arme zjarri si rregull jane siperfaqesore, me shpesh jane te
lenduara lekura dhe indet nen lekurore. Kanalin nga arma e zjarrit duhet haper per se
gjati, dhe ekscidohen indet e devitalizuara.

 Lidhja e plages

Gjate plagosjes nga afersia shihen :

- Djegjet ne lekure perreth vrimes hyrese.

Gjate perpunimit hiqet indi I devitalizuar, kuagullimet dhe trupat e huaj. Nqs predha gjendet ne
organet vitale, duhet qe ajo te largohet

- Plaget tejshkuese – kane pjesen hyrese dhe pjesen dalese, dhe ne kanal nuk gjendet
predha.
Te predhat me shpejtesi te madhe, plaga dalese eshte me e madhe se plaga hyrese, kurse
kanali I predhes eshte I gjere, ku shpesh jane te lenduara strukturat anatomike si :eshtrat,
tetivat, nervat dhe gjithashtu edhe organet.
Te keto plage ekscizioni eshte shume I madh pasi ka shume xhepa ne thellesi dhe jane te
demtura shume inde.
- Plaget e shkaktuara na EKSPLOZIVI- kane buze jo te rregullta, te percjellura me
shkaterrim te madh te indeve ne thellesi, per kete eshte I nevojshem ekscizioni I themelte,
por indet e rrendesishme duhet te rruhen

60
  Demtimi I pjeseve te buta gjate thyerjeve

Vitaliteti I indeve te buta vleresohet sipas kriteriumeve te cilat jane te njofshme si rregulla 4K

1. Kolori
2. Konzistenca
3. Kontraktibiliteti
4. Kapilariteti ( gjakderdhja kapilare)

Pervec ndarjes klasike te thyerjeve ne te hapura dhe te mbyllura. Thyerjet e HAPURA ndahen ne
3 shkalle:

1. Thyerje e hapur te e cila ka ardhur deri te shpuarja e kockes nga Brenda kah jashte.
2. Thyerje e hapur me kontuzion te indeve te buta per shkak te veprimit direct te forces.
3. Thyerje e hapur, te cilen e karakterizojne demtimet e zgjeruara te lekures, te muskujve,
eneve te gjakut, nervave dhe tetivave.

Mjekimi I thyerjeve te HAPURA – bazohet ne perkujdesjen e drejte te pjeseve te buta

a) Vendosje e fashes sterile

Reponim
Imobilizim I thyerjes se hapur.
Zvogelon rrezikun per infeksion dhe demtimit postraumatik te indeve te buta.

b) Pregaditja per operacion

Ekscizioni I te gjithe buzeve te devitalizuara dhe buzeve te papastra neper shtresa
Shperlarja e plages
c) Osteosinteza primare stabile e brendshme ose e jashtme
d) Plaga duhet te jete e qepur pa tension ne buze.
Nese kjo eshte e pranishme, ateher plaga lihet e hapur, dhe me vone mbulohet me:
- Suture primare te shtyer
- Suture sekondare
- Vendosja e fllapit muscular ose fllapit me mikroanastomoze.
e) Second look me ekscidim te serishem te buzeve te plages

Mjekmi : antibiotike.

61
  Fazat e sherimit te plages
a) Sherimi primar
b) Sherimi sekondar

a) Sherimi primar

Kusht qe buzet e plages te puthiten anatomikishit dhe perpunimi I drejte kirurgjik I plages pas 6-
8 ditesh paraqet sherimin primar.

Cdo plage kalon neper 3 faza te sherimit:

1. Faza eksudative – hapesira midis buzeve me pak ose me shume nekrotike te plageve,
mbushen me SEKRET, I cili me vone me FIBRINEN e rikrijar vperon sikur ngjites I cili
pengon ndarjen e plages sipas shtresave.
Marrin pjese proceset autolitike me hyrje te leukociteve dhe histociteve, kurse fillon edhe
faza e hershme e vaskularizimit
2. Faza proliferatve – paraqitet pas procesit te mbarimit te fagocitozes, paraqiten qeliza te
cilat do ti lidhin buzet e plages.
Shumohen kapilaret, me veprimin e fibroblasteve paraqitet fibrin, qe ne fazen e
mevonshme do te kaloje ne fibrile dhe ne fije. Lumeni I plages eshte mbushur me ind te
rivaskularizuar.
3. Faza e reparacionit – 1 jave pas perpunimit te plages shihen tharrja e krustave-
koagulimeve. Nen te shihet ind mbulues, me megrim te qel. Epiteliale dhe me lidhje te
rikrijuar lidh buzet e plages.

b) Sherimi sekondar

Paraqitet te te gjithe plaget me buze jo te rregullta, sidomos plaga me defect te indeve dhe plaga
ku ndonje tjeter factor pengon procesin normal te sherimit.

Si pasoje paraqiten cikatrikse, ku me vone do te kete nevoje per intervenim kirurgjik plastic.

1. Faktoret local qe pengojne sherimin e plages

- Hematoma dhe seromi
- Perdorimi tejmase I termokoagullimit
- Infeksioni local
2. Faktoret e pergjitheshem:
- Infeksioni I pergjithshem: tonsillitet, granuloma e dhembit dhe sinuset etj
- Hipoproteinemia
- Tumoret malinj

62
 - Crregullimet gjenetike
- Anomalite hormonale
- Demtimi I melqis dhe krijimi I fibrines
- Mosha e vjeter
3. Faktoret ekzogjene
- Antibiotiket
- Terpia hormonale
- Citostatiket
- Anikoagullantet
- Djegjet dhe demtimi me rrezatim
- Veprimit mekanik ne plage

 Infeksioni I plages

Dallohen 3 grupe te intervenimit:

1. Intervenimet e pastra kirurgjike, ku infeksionet e plages nuk duhet te paraqiten ose

paraqitja eshte me pak se 1%
2. Intervenimet e pasterta te kontaminuara, ku nuk ka focus te theksuar te infeksionit, po
ekziston rrezik per paraqitje te infeksionit, ku nuk guxon te jete me I madh se 5%
3. Intervenimet e kontaminuara kryhen ne regjion shum te ndotur, dhe rreziku per infeksion
eshte shume I larte.

----------Faktoret qe caktojne paraqitjen e infeksionit ne plagen operative jane:

1. Faktoret e pergjitheshem:
- Mosha e vjeter
- Gjendja e SKV dhe SR
- Prania e infeksionit interkurent
2. Faktoret local ne plage:
- Larja dhe dezinfektimi I lekures ne regjionin e operacionit, zvogelon kontaminimin
bacterial te plages
- Indet e devitalizuara, hematomat dhe prezenca e trupave te huaj favorizojne rritjen dhe
zhvillimin e bakterieve
- Hipokisa e cila zvogelon aftesine e Le per ti shkaterruar bakteriet etj

63
Tipet e proceseve inflamatore ne plage jane:

1. Inflamacioni seroz : permbane albumin, nuk ka elemente qelizore ( pickimi I insekteve)

2. Inflamacioni fibroz: grumbullime eksudative, jane te shpeshta ne siperfaqe te mukozave
te rrugeve respiratore dhe ne pjeset seroze te trupit si: pleure, peritoneum, mbeshtjelles
synovial
3. Inflamacion nekrotizues: shkaterrohen qelizat
4. Inflamavcion purulent : permbajtja me ngjyre te verdhe, e dendur e pasur me qeliza
5. Inflmacion putrid: krijohet gazi dhe ndihet ere fekulente.
6. Inflamacion hemorragjik: ne eksudat gjendet sasi e madhe gjaku, per shkak te demtimit
infektiv ose toksik te eneve te gjakut
7. Inflamacion granulativ ose proliferative: indirect jane procese riparuese, organizuese
ku krijohet ind I ri lidhor

Format e infeksionit:

1. Infeksion primar: bacilet prej rrethit menjeher hyjne ne plage dhe pas periudhes se
inkubacionit te shkurte behen active
2. Infeksion sekonar: shkaktaret me te shumte jane te natyres jatrogjene( mjeket, personeli
mjekesor, instrumentet josterile

Sipas llojit dhe virulences se bakterive, infeksionet e plages mund te jene:

1. Momentale
2. Latent

Varesisht nga lloji dhe numri bakterieve

1. Monoinfeksion
2. Infeksion I perzier

sipas llojit te bacileve:

1. Infeksioni piogjen : mbizoterojne proceset qelbezuese. Shkaktohen nga stafilokoket,

treptokoket, pneumokoket etj
2. Infeksion putrid: klinikisht mund te perzihet me gangrene gazoze, sepse ketu paraqiten
fluska qelbi, indi shkaterohet dhe ndihet ere penetrante. Shkaktohet nga proteus vulgaris,
streptokoku putrifikans etj
3. Infeksioni anaerob: symptom klasik eshte edema e indeve, por per njeriun me e
rrezikshme eshte gangrena gazoze.
4. Infeksionet specifike: shkaktohet nga MO tuberkulozit, tifusit, te luesit etj

Nqs infeksioni paraqitet ne plage paraqiten shenjat locale te inflamacionit dhe sekrecioni
purulent.

64
Infeksioni mund te perhapet me rruge limfatike prandej paraqitet limfangiti dhe limfadeniti.

Te infeksionet e medha vjen deri te shfaqja e sepses

Mjekimi I plages se infektuar:

a) Mjekimi I pergjithshem konsiston ne aplikimin e antibiotikeve. Fillohet me Kloksacilin

dhe meticilin
b) Mjekimi local: hiqen penjte, largohen buzet e plages qe te mundesohet dalja e qelbit.
Plaga duhet te shperlahet me 3% tretje te peroksidit te hidrogjenit ose me ndonje tretje
antiseptike.
Ne mes buzeve vendoset gome qe te pengohet ngjitja e buzeve.
Mbi plage vendosen shume shtresa te fashave te thata dhe pambukut te cilat me lekuren
perforcohen me leucoplast.
- Plagen duhet lidhur cdo dite, nese ka sekretim te bollshem edhe shume here Brenda dites.
- Duhet hequr indi nekrotik dhe suturat e mbetura eventualisht ne shtresat e thella te indeve
- Kur largohet infeksioni, ka ma pak secret, ne thellesi te plages lajmerohet ind granulativ.
- Ather plaga mbyllet me suture sekondare.

 Plaget nga kafshimi dhe thumbimi

Vulnus morsum – me shpesh jane nga kafshet dhe njeriu.

Shpeshtesia:

- Qeni 65% - anesit e poshtme

- Maca 15% - duart
- Kafshet tjera 5%
- Njeriu 15% - duart

Jane plage primarisht te infektuara, sepse ne goje gjendet flore e pasur patogjene. Gjate
kafshimit keto MO futen thelle ne inde, perhapen me rruge limfatike dhe ne hapesira fasciale.

Nekroza e madhe mund ti perfshije indet e buta, eshtrat dhe artikulacionet, zhvillohet pasqyre
e rrende e infeksionit.

Te kafshimet nga qeni mund te paraqitet vetem nje celulitis I lehte.

Komplikimet me te shpeshta jane te kafshimi nga njeriu dhe nga macja, pasi te ato gjendet
flore e perzier aerobe dhe anaerobe.

65
 Mjekimi:

1. Strisho per culture

2. Pastrami I plages me 0.9% nacl, behet perpunimi primar, plaga mbyllet me suture
primare te shtyer ose me suture sekondare
Plaget ne fytyre mund te qepen primarisht qe te zvogelohen deformitetet.
Cdo I semure me plage kafshuese duhet te hospitalizohet.
3. Antibiotike
4. Terapi kunder tetanusit

 RABIESI

Shkaktohet nga virusi I rabiesit I cili I takon familjes rhabdoviridae.

Me kete jane te infektuara shtazet e egra si dhelpra, rralle kafshet shtepiake sidomos qeni
dhe macja.

Porte hyrese jane:

- Plaget kafshuese nga kafshet e semura

- Me ane te jarges se kafsheve te semura neper mukoza, plage te hapura ose gervishtje ne
lekure.
- Prekja e kafshes se semure

Mjekimi:

1. Mbikqyrja e kafshes shtepiake 10 dite, qe te zbulohet terbimi

2. Te personi I lenduar:
- Plaga pastrohet me uje dhe sapun
- Mbrojtje kunder tetanusit

Profilaksa kunder terbimit

- Imunizim pasiv : imunoglobulina humane e rabiesit ose me serum antirabik

- Imunizimi aktiv : vaksina humane kunder rabiesit.
 Vulnus morsum viperi- kafshimi nga gjarperi

Gjarperinjte helmues ne vendin e kafshimit lirojne helmin I cili ka veprim toksik ne te gjitha
sistemet e sidomos ne : SKV, respirator, nervor dhe uropoetik.

Lokalisht paraqitet nekroze dhe edem.

Veprimi toksik I pergjithshem sjell deri te insuficienca acute e organeve vitale.

66
 - Ndihma e pare:
a) Ne vendin e kafshimit vendoset kompresa qe te pengohet resorbimi I toksines
b) Thithja e plages me pompa te posacme, dhe pastrami I saj
c) Jepen lengje te shumta per os apo i.v
d) i.m serum polyvalent antitoksik
e) transport I shpejte per ne spital.

Mjekmi:

1. perpunimi primar I plages dhe fasciotomia – pa qepje te plages. Pas perpunimit primar
hiqet lidhesja.
2. Nqs I semuri ska marre asnjeher serum, jepet serum polyvalent antitoksik 8-10ml
3. Te simptomet e pergjithshme te intoksikimit jepet i.v 10-15ml
4. Mbrojtje kunder tetanusit
5. Antibiotiket
6. Nqs paraqitet nekroze, ekscizion I indit dhe pastja mbulesa e siperfaqes se lenduar me
transplant te lire te lekures.

 Semundja e gerithjes se maces

Pas gerithjes te maces ne anesi, ne fytyr ose qafe paraqitet limfadenopatia regjionale.

Shkaktar I ketij infeksioni eshte bacteria gram-negative.

Simptomet:

Pas disa ditesh, ne vendin e inokuluar paraqitet lezioni primar ne forme te ulceracionit, papules
ose pustules me ndjenjen e kruarjes.

Paraqiten shenjat e pergjitheshme te infeksionit. Nyjet e prekura jane te rritura dhe te

dhimbshme. Mund te lajmerohet qelbosje dhe fenomeni I fluktacionit

Mjekimi:

Eshte konzervativ. Aplikohet punkcioni aspirativ I permbajtjes se qelbit para formimit te fistules.

Antibiotiket NUK KANE VEPRIM.

67
 9.DJEGJET
Djegja eshte trauma me e rrende dhe me komplekse qe mund te pesoje organizmi I njeriut.

Trauma e djegjes inicon ndryshime qe nuk lene pa prekur asnje prej sistemeve te organeve.

Jane shkaktare I trete I vdekjeve aksidentale. Me se shumti pesojne femijet dhe te moshuarit

Sipas OBSH ne vit vdesin rreth 300.000 njerez nga pasojat e djegjeve.

Etiologjia:

1. Ambustio- lengjet e nxehta

2. Combustio – flaka, zjarri
3. Elektrocutio- rryma elektrike
4. Fulguration- rrufeja
5. Radio dermatitis – rrezatimi radioaktiv
6. Causoma – djegjet kimike

Patofiziologjia:

a) Pergjigja locale
b) Pergjigja sistemike

1. Pergjigja locale

Ekzistojne 2 tipe te demtimi nga ekspozimi I lekures ndaj agjenteve termik :

a) Demtimi qelizor I drejtperdrejt dhe I menjehershem

b) Demtimi qelizor I vone si pasoje e ishemise dermal progressive

Temp mbi 40 shkaktojne rritje logaritmike te destruksionit indor.

Thellesia e demtimit percaktohet nga lloji I agjentit termik, temp e tij, kohezgjatja e ekspozimit.

Ky kombinim shkakton denatyrim proteinash deri te vdekja qelizore.

Jackson ka bere nje pershkrim klasik, por actual per plagen e djegjes. Ai dallon 3 zona:

1. Zona e koagullimit: ne kontakt te drejperdrejte me burimin e nxehtesise.

Kararakterizohet nga nekroza koagullative.
Rigjenerimi qelizor eshte I pamundur
2. Zona e stazes: qelizat jane te demtuara, por mund te mbijetojne ne rrethana ideale.
edhe pse jane te demtuara drejtperdrejt nga burimi termik, demtimi qelizor nuk eshte
letal. Qelizat I nenshtrohet demtimit progresiv per shkak te ishemise dermale.
Qelizat ne kete zone nekrotizohen per 24-48h pas djegjes.

68
 3. Zona e hiperemeise: ne periferi te plages paraqitet rritje e qarkullimit te gjakut dhe
inflamacioni.

2.Pergjija sistemike

1. ndjeshmeri e rritur ndaj infeksionit

2. SIRS – Sy e reaksionit sistemik inflamator

3. ARDS – acute respiratory distress sy

4. MODS – multi organ disfunction sy

Klasifikimi I djegjeve:

Grada I – perfshin vetem epidermen ( djegje siperfaqesore) combustion erythematosa

Grada II – combustion bullosa

- II A- perfshin epidermen dhe dermen siperfaqesore ( papillare) djegje siperfaqesore

dermal
- II B- perfshin epidermen dhe dermen e thelle ( retikulare) djegje e thelle dermal

Grada III – perfshin te gjitha shtresat e lekures ( djegje subdermale e thelle) combustion
escharotica

Grada IV – perfshin tere lekuren me indin nen lekuror, muskujt, tetivat dhe kockat (
Carbonificatio)

 Klasifikimi I djegjeve ne baze te siperfaqes se prekur

Klasifikimi iWallace – rregulli I 9

- Regjioni I gjenitalieve 1%
- Qafa 1%
- Palms and soles 1%
 Klasifikimi I djegjeve sipas rendeses – American burn association

69
Komplikimet:

Djegjet shkaktojne :

- Komplikime locale
- Komplikime sistemike

Komplikimet locale perfshijne:

- Escharet
- Kontrakturat
- cikatrikset

Faktoret madhore qe kontribojne ne komplikimet sistemike jane:

- Prishja e integritetit te lekures si dhe humbja e lengjeve.

Komplikimet sistemike varen nga % e TBSA se afektuar.

Risk faktoret per paraqitjen e komplikimeve sistemike dhe rritjen e mortalitetit jane:

- Djegjet >40% TBSA

- Mosha >60 vjet dhe < 2 vjet
- Prania e traumave tjera
- Inhalimi I tymit

Hipovolemia – mund te jete si pasoje e :

- Rezultat I humbjes se lengjeve nga djegjet qe jane te thella apo qe perfundojne me

siperfaqe te madhe te prekur
- Edema qe rezulton nga ekstravazimi I gjakut ne intersticium
- Hipovolemia shkakton hipoperfuzion te indeve dhe ndonjeher rezulton edhe ne shok

Infeksioni- mekanizmat mbrojtes te demtuar te nikoqirit dhe indet e devitalizuara favorizojne

rritjen dhe invazionin bacterial. Ditet e para me shpesh kolonizojne streptokoket dhe stafilokoket.
Pas 5-7 ditesh paraqiten gram -. Ne te shumten e rasteve flora eshte e perzier.

Crregullimet metabolike :

- Hipoalbuminemia – pjeserisht si pasoje e hemodilucionit, pjeserisht nga humbja e

proteinave ne hapesira ekstravaskulare nga kapilaret e demtuar
- Hipomagnezemi, hipofofatemi, hipokalemi
- Acidoza metabolike- si pasoje e shokut
- Rhabdomyolisis dhe hemolysis – si rez I djegjeve te thella, ose I ishemise muskulare si
pasoje e eschareve konstriktuese.

70
 Rhabdomyolisis jep mioglobinuri ose hemolize qe jep hemoglobinuri qe mund te
perfundoje me nekroze acute tubular dhe insuficience renale

Dilatimi akut I lukthit:

Paraqitet ne ditet e para. I semuri ankohet ne refluks, dhimbje ne pjesen e siperme te abdomenit,
frymemarrje te veshtiresuar.

Ulcera e Curling-ut – pas djegjeve te medha e te thella mund te paraqiten rreth javes se trete
ulcera ne lukth the duodenum

Eschar-I - ind I ngurte, I vdekur nga djegjet e thella

Nje eschar circumferencial, qe e rrethon nje anesi apo torzon eshte konstriktues. Ne kete menyre
ajo kufizon ekspandimin e indit si pergjigje ndaj edemes, dhe ne te kunderten rritja e presionit ne
inde jep kompartmen syndrome.

Cikatrikset dhe konturat – rezultojne nga sherimi I djegjeve te thella. Terapia e hershme
fizikale mund ti zvogeloj ato. Ndonjeher paraqiten ulceracione ne cikatriks, te cilat si pasoje e
furnizimit te dobet, mbyllen ngadale. Ne bazen e ulceracioneve te ketilla mund te paraqiten
kanceret e lekures – ulcusi I marzholinit.

Trajtimi I djegjeve:

- Ndihma e pare
1. Te mbrohet siperfaqja e djegur ngainfeksonet e mevonshm
2. Te vleresohet perafersisht madhesia e siperfaqes se perfshire
3. Te fillohet kompenzimi I lengjeve
4. Te ndalja e frymemarrjes per shkak te inhalimit, te aplikohet frymemarrja artificial
- Mjekimi I pergjithshem
1. Kompenzimi I lengjeve – 48h e para, pasi qe shoku eshte problem kryesor ne ate
periudhe kohore. Sasia e lengjeve varet nga madhesia dhe thellesia e djegjes, nga pasha
trupore, mosha, gjendja e pergjitheshme e te semurit dhe eventualisht nga demtimi I
rrugeve te frymemarrjes. Kompenzimi I.V aplikohet te djegjet mbi 20% te siperfaqes se
trupit.
Me teper perdore formula e BROOK- ut:
koloidet ( dextran, plazme): 0.5mL/kg/MT, dhe % e siperf se perfshire
elektrolitet ( ringer laktati):1.5 Ml/kg/MT dhe % e siperf se perfshire
uji ( tretje e dekstrozes) 2000 mL per te rritur kurse per te vegjel sasi me te vogel

2. Kufizimi I dhimbjeve – me analgjetike

- Morfina 0.025-0.05 mg/kg
- Kodeina 30mg
- Fentanili 0.005-0.01 mg/kg

71
 - Paracetamol
- Ketamina
- Fortral

3. Antibiotike:
- Peniceline G
- Eritromicine
- Lincocine
- Amikacyn
- Cefazolin
5-12 dite

Donate:

- Pexoflacin
- Metilmicin
- Tejkoplanin
- Thymostimulin

Mbrojtja ndaj ulcers : Ranital

Mbrojtja antitetanike: tetabulin

- Trajtimi local:

metoda e hapur – Wallace

metoda e mbyllur – Allen- kocher

- Trajtimi kirurgjikal

Escharotomi

Fasciotomi

Necrotemia:

a) E hershme 3-5 dite

b) E vonshme 15.20 dite

Intervenimi plastic:

- Autotransplantimi
- Homotransplantimi
- Alotransplantimi

72
  Formula rehidruese 
1. EWANS
- SD % x P.T (kg) x 1mL kristaloide – ringer laktat
- SD % x P.T (kg) x 1Ml kolloide – plazme, albumina + NF
2. BROOK
- SD % x P.T (kg) x 1.5Ml kristaloide
- SD % x P.T (kg) x 0.5 mL kolloide + NF
3. PARKLAND
- SD % x P.T (kg) x 4ml kristaloide

Komplikaconet e djegjeve :
- Te hershme :
 Shoku hipovolemik – traumatic
 Compartment syndrome abdominal dhe ischemia e zorreve
 Insuficineca acute renale
 Sepsisi
- Te vonshme:
 Cikatriksi, kelloidi
 Kontrakturat dermogjene
 Ulcera e marzholinit

 DJEGJET NGA RADIO-AKTIVITETI

mund te jene:

- Acute dhe kronike

Ne baze te thellesis:

1. Radiodermatitis erythematosa
2. Radiodermatitis bullosa
3. Radiodermatitis ulcerosa

Djegjet kronike nga radioaktiviteti:

1. Distrofia e lekures – lekura e thate, e hiperpigmentuar dhe teleangiektazi dhe atrofike

2. Radionekroza e vonshme – lekura vulnerabile, ulcerim nga traumat banale
3. Carcinoma e lekures

73
 10.GJAKDERDHJA DHE HEMOSTAZA
Definicioni:

Definohet si dalje e gjakut nga nje ene e demtuar gjaku.

 Sipas mekanizmit te demtimit te enes se gjakut :

1. Per rhexim – shkaktohet nga rupture e enes ( aneurizma)
2. Per diabrosis – si pasoje e proceseve inflamatore, neoplazike, degjenerative
3. Per diapedesis – ndodh pa prishje makroskopike te murit te vazes
4. Per diaersim – si pasoje e lendimit nga jashte
 Sipas rrjedhjes mund te jete:
1. Acute
2. Kronike
 Ne varesi te enes se demtuar:
1. Arteriale – curile gjaku I kuq me pulsacione
2. Venoz- ngjyre e eret me rrjedhje te panderprere
3. Kapilare – gjaku del ne menyre difuze, si djersitje
 Sipas vendit te derdhjes:
1. E jashtme – del jashta organizmit
2. E brendshme – grumbullohet ne kavitet
 Sipas kohes:
1. Primare – menjeher pas demtimit
2. Sekondare – ndodh pas ndalimit te saj, nga: infeksioni, lirimi I ligatures, largimi I tapes
 Sipas tapes se infiltrimit indoor:
1. Petehie – makulle e rumbullaket, e kuqe ose vjollce
2. Ehimoza- makulle e crregullt, ku ngjyra ndryshon, zi, verdh, gjelbert
3. Hematoma – sasi e ngjizur e gjakut e lokalizuar mire

Pasqyra klinike:

Varet nga :

- Sasia
- Shpejtesia
- Mosha
- Gjinia
- Gjendja psiqike

74
Pasqyra specifike varet nga lokalizimi. Dominojne simptomet e anemise dhe shokut
hipovolemik.

 Ndalimi I perkohshem I hemoragjise:

- Metoda digjitale – kompresion digjital ne arteriet perkatese
- Bandazhi kompresiv
- Tamponada siperfaqesore
- Tamponada e thelle me gaze jodoforme
 Hemostaza kirurgjike – ligature
- Me metoda fizike ( elektrokauterizem, termokauterizem, rrezet laser)

Perdorimi I lakut tourniquet eshte I kontraindikuar

Dg:

A- Anamnesiz
B- Bleeding
C- Colour of skin
D- Diagnostic x ray
E- Exposure

 HEMOSTAZA- definohet si ndalim fiziologjik I gjakderdhjes.

ndahet ne 2 faza :

a) Primare
b) Sekondare

 Hemostaza Primare – ka per qellim formimin e tapes trombocitare.

Kalon neper disa faza:

1. Vazokonstriksioni :
- Refleksi nervor
- Endotelina – molecule e prodhuar nga qel. Endoteliale
2. Adhezioni I trombociteve
- Ndihmohet me vWF qe lidhet me kolagjenin e ekspozuar subendotelial dhe pastaj TRC
me ( R-Ib) lidhen me vWF. Ne momentin e adhezionit ose lidhjes nis faza tjeter
3. Aktivizimi dhe degranulimi I trc

- gjate aktivizimit trc ndryshojne formen dhe degranulohen duke liruar : fibrinogjen dhe
vWF, si dhe serotonin, ADP dhe Ca.

Trc I aktivizuar sekreton thromboxan A2( vazokonstriktor dhe aktivizon me shume trc)
75
 4. Agregimi I trc
- Mundesohet nga R IIb/ IIIa qe lidh fibrinogjenin dhe nepermjet fibrinogjenit lidhen
shume trombocite me IIb/IIIa.
- Si pasoje formohet tapa trombocitare.

 Hemostaza Sekondare – per te perforcuar tapen, formohet koagullimi.

- Tapen e perforcon fibrin. Kjo faze kalon nepermjet nje kaskade procesesh, qe perfshin
familjen 13 antarshe te fak.koagullimit.
- Kaskada e koagullimit aktivizohet ne 2 menyra:
A) Intrinseke
B) Ekstrinseke

Tab.

Crregullimet e hemostazes jane:

1. Vaskulopatite – purpura Henoch-Schonlein, infeksionet, purpura alergjike, aspirina,

avitaminoza c
2. Trombocitopenite
- Numri normal I TRC 150-400 100.000-400.000
- Gjakderdhja paraqitet <10.000

Si rez. I prodhimit te zvogeluar, shkaterrimit te rritur apo konsumimit te rritur ( KID)

3. Trombocitopatite – crregullim I funksionit

4. Koagullopatite :
- Te fituara : deficit I vit.K, semundjet e melqis, KID, transfuzionet massive
- Te lindura: hemophilia A ( 8), hemophilia B (9) , vWillebrand semundja.

76
Paraqitet gjakderdhje subkutane traumatike apo spontane, hematuri, gjakderdhje ne goje, gjuhe,
buze, ne nyje , snq , sgi.

Jepet PFN, krioprecipitat.

 KID – paraqet crregullim sistemik qe karakterizohet me hemoragji, tromboza mikro ose

makro vaskulare dhe fibrinolize qe shpije ne MOF.

Koagullim masiv trombozefibrinolize e zmadhuarkonsumim I fak.te

koagullimitgjakderdhje e gjeneralizuar.

Mund te rezultoje nga:

- Infeksioent bakteriale ( demtim endothelial)

- Diseminim kanceroz ( lirim te prokoagulanteve)
- Komplikimet e shtatzenis
- Gjendjet katabolike ( djegje, trauma)

Trombocitopenia

- Letale TRC < 10 g/L

- Gjakderdhja lajmerohet <50 g/L
- Normal TRC= 150-400 g/ L 100.000 – 400.000 qeliza / mm3

PT ( protrombin time) = 11-15 sec

International normalized retio (1.0) – raporti ne mes te PT dhe kohes se formimit te trombit I
ndare me kohen e plazmes kontrolluese.

INR tea to qe marrin anticoagulant oral= 2.0 -3.0

 Koha e gjakderdhjes
Normal 1-9 min
Nga veshi 1-4 min
 Koha e koagullimit ( clot formation ) = 4-10 min
PTT – partial tromboplastin time = 25 – 40 sec

77
 11.TRANSFUZIONI I GJAKUT
Transfuzioni I gjakut do te :

- Zevendesoj vellimin intracellular

- Ngrite kapacitetin e transportit te O2 ( eviton metabolizmin anaerob dhe ploteson
mungesen e O2)

Nje njesi gjak ka 350 mL dhe duhet te rrise hemoglobinen perafersisht 1g/dL.

Transfuzioni I gjakut ose transfuzioni I komponenteve te gjakut, eshte veprim me te cilen e

mjekojme te semurin, me gjakun e njeriut ose me preparate te pregaditura nga gjaku I njeriut.

 Marrja dhe konservimi I gjakut

Prej donatorit merret 450 mL gjak ne qese plastike dhe perzihen me 63 mL tretje antikoagullante.

Ne njesin e gjakut gjenden Er, Tr, Le, proteinat e plazmes dhe te gjithe fak. E koagulimit,
koncentrimi I te cilave bije gjate kohes se ruajtjes.

Afati I perdorimit varet nga tretja antikoagullante.

- Koagullimi I gjakut pengohet me tretje antikoagulante:

a) ACD ( ac.citrik, citrate I natriumit, glukoze )
b) CPD ( citrate, fosfat I natriumit, glukoze ) ruhet 21 dite. Ne temp 4
c) CPD – 1 ( eshte e shtuar adenine per te ruajtur koncentrimin e ATP- se) ruhet 35 dite
d) CPD – 2 (pervec shtimit te adenines, shtohet edhe koncentrimi I glukozes) ruhet deri 42
dite.

 Perpunimi laboratorik I gjakut te donatoreve, perfshin keto teste :

1. Percaktimi I grupve te gjakut ne sistemin ABO
2. Percaktimi I Rh faktorit( D)
3. Screeningu I At
4. Testi serologjik I sifilisit
5. HIV
6. HbsAg, anti HCV

Hb < 8 g/Dl shpeshhere konsiderohet si indicator per transfusion. Mirepo vendimi per dhenie te
transfuzionit duhet te bazohet me shume ne nevojat fiziologjike se sa ne vlera te posacme te Hb.
Te cdo paciente duhet marre parasysh Hb pre-operatore, gjendja KV dhe gjendja e frymemarrjes.

78
 Problemet e shkaktuara me transfusion te gjakut:
1. Rreziku nga infeksionet ( HIV, HBV, HCV, Sifilis)
2. Rreziku nga inkompatibiliteti
3. Rreziku nga mbingarkesa me lengje
4. Gjaku I konzervuar me shume se 2 dite nuk ka Tr efektive, gjithashtu eshte I reduktuar
kapaciteti I transmetimit te O2
5. Hipotermia
6. Rreziku I panjohur I prions-ave.

 Transfuzioni masovik I gjakut nenkupton, transfuzionin e gjakut ne sasi te vellimit te

gjithmbarshem te gjakut te pacientit te dhene Brenda 24h.
 Efektet e transfuzionit MASIV perfshijne:
- Hollimin e tr dhe fak te koagullimit
- Hipokalcemite
- Hiperkalemine
- ARDS – sind e distresit respirator
- Kid
- Ikterusin

 Reaksionet e inkompatibilitetit manifestohen me gjendje te ndryshme:

1. Ngritje e lehte e temp trupore – eshte e zakonshme pas transfuzionit te gjakut, si pasoje e
reaksionit te At te marresit ndaj Le te dhenesit. Nqs ndodh kjo, ateher dhenia e infuzionit
duhet te ngadalesohet dhe te jepet paracetamol.
2. Reaksionji akut hemolitik – rezulton si pasoje e ABO inkompatibile. Kjo ndodh shume
shpejt pas dhenies se 5mL transfusion gjaku. Manifestohet me skuqje dhe urtikarie,
dhimbje gjoksi, shqetesim dhe ngritje te shpejte te temp 40
3. Reaksioni I vonuar hemolitik – mund te ndodh Brenda 10 diteve pas dhenies se
transfuzionit. Manifestohet me ethe, anemi, ikterus dhe hemoglobinuri.
4. Reaksioni anafilkatik – nderpritet transfuzioni, jepet O2, chlorpherinamine i.v dhe
adrenaline sipas nevojes.
5. Trail ( transfusion related acute lung injury ) mund te ndodhe nga inkompatibiliteti ne
mes te At te dhenesit dhe Le te marresit te gjakut. Manifestohet me ethe, kolle,
frymezenie, dhe infiltrate pulmonal ne RTG te kraherorit.

79
 Produketet tjera te gjakut dhe perdorimi I tyre:
1. Trombocitet – rralle here nevojiten. Jepen nese < 50 x 109 / L dhe pacienti eshte duke
gjakderdhur, apo duhet te kryhet nje procedure invasive. Tr duhet te jene kompatibile me
ABO sistemin.
2. FFP – plazma e fresket e ngrire – perben ne vete te gjithe faktoret e koagullimit, nje
njesi e FFP duhet te jepet ne cdo 4 njesi transfusion gjaku.
3. Krioprecipitati – formohet nga shkrirja e ngadalshme e FFP, eshte e pasut me von
willbrand factor, VIII dhe fibrinogjen. Perdoret te KID.
4. Faktorete e vecante te koagullimit
5. Tretja e albuminave humane ( HAS)- indikacion I vetem eshte per efektin diuretic, tek
edemat rezistente te pacientet hiponatriemike.
 Pacientet kane te drejte te refuzojne transfuzionin e gjakut.
 Atyre u afrohet transfusion autolog.

80
 12.Sonda nazogastrike, klizma, kateteret, drenazha, materiali per qepje

1. Sonda per zbrazjen e perhershme te permbajtjes se lukthit

Zbrazja e perhershme e lukthit per disa dite, me se shpeshti eshte e nevojshme ne keto raste:

- Pas operimeve elective ne lukth, zorre dhe ne rruge te temthit

- Pas operacioneve urgjente per shkak te abdomenit akut, sidomos ileusit
- Pankreatitit akut
- Te ileusi paralitik

Per zbrazjen e perhershme te permbajtjes se lukthit, perdoren sonda te holla, te buta te cilat futen
permes hundes ne lukth – SONDA NAZOGASTRIKE.

Me ndihmen e elastoplastit perforcohet per lekure e buzes se siperme, nen vrimen e hundes.

Skaji I jashtem I sondes eshte I lidhur me qesken e plastikes, e cila rrin e varur prane krevetit.

Ne qeske grumbullohet permbajtja e lukthit.

Cdo here regjistrohet zbrazja e permbajtjes se lukthit, sepse kjo tregon per humbjen e
elektroliteve dhe lengjeve, te cilte duhet kompenzuar.

 Nxjerrja e sondes behet me kujdes.

Komplikimet dhe mangesit te cilat mund te jene te pranishme jane:

1. Sinusitisi akut dhe faringitisi

2. Obstruksioni laryngeal dhe striktura e ezofagut
3. Rreziku nga perforimi I lukthit
4. Rritja e salivacionit e cila mund te shtoje pneumoni aspirative.

Duke pare mangesit e sondes nazogastrike, disa preferojne dekomprimimin e perkoheshem te

gastrostomise, si procedure me e mire per zbrazjen e lukthit per nje kohe me te gjate.

 Shperlajra e lukthit

Me teper eshte e nevojshme ne keto raste:

- Pergaditja per operim te lukthit, qe te pengohet dalja e permbajtjes se lukthit, gjate hapjes
se lukthit te reseksioni I lukthit dhe intervenimet tjera
- Te dilatimi I lukthit per shkak te bulbostenozes apo te kancerit, ku shperlajra ndodh 2-3
dite para operacionit
- Te helmimet, nese I semuri ka pire tretje korozive
- Mjekimi konzervativ I gjakderdhjeve nga trakti I siperm Gi

81
 - Para shiqimit RTG te lukthit
 Procedura:

Shperlajra kryhet me sonde pre gome, e cila lyhet me glicerine

Faringu behet me anestezion 3% te tretjes kokain, qe lehte te behet futja e sondes dhe te
pengohet shtytja per vjellje.

Sonda vendoset permes gojes, me pas I thuhet pacientit tem err fryme me hunde dhe te gelltis
ashtu qe sonda te arrij ne lukth.

Themi se sonda eshte ne lukth nese me aktin e gelltitjes eshte leshuar deri 50-60 cm, ateher fillon
te del ajer nga lukthi dhe permbajtja e lukthit.

Kur sonda eshte ne lukth, ne skajin e siperm vendoset hinka dhe permes saj qitet lengu per
shperlarje 100-200ml. pastaj hinka me sonde leshohet dhe kthehen nga poshte, qe te zbrazet
permbajtja e lukthit, kjo procedur behet disa here..

Mandej nxirret sonda, the pastaj I semuri e shperlan gojen me uje.

- Te helmimet me tretje korozive, shperlarja behet me sonda te holla dhe te buta. Nqs I
semuri ka pire sode kaustike, lukthi shperlahet me tretje te thartires se bute – uthulla e
zbutur
- Te helmimet me acide, shperlarja behet me tretjen e sodes kaustike te zbutur – uje
gelqeror ose oksid magnezi

2. KLIZMA

Eshte procedure e dhenies se lengjeve ne zorren e trashe, per qellim te pastrimit te zorreve.

Garniture per klizme perbehet prej:

- Irrigatorit – ene ne te cilen gjendet uje

- Gypat e gomes
- Vazhduesi I gypit, I cili gjendet ne rectum.
 Procedurat e perberjes se klizmes:

I semuri rrin I shtrire ne krah te majte, dhe me kembe te lakura.

Personi I cili ben klizmen, vendos dorezat e gomes dhe e ven vazhduesin e gypit ne rectum, te
lyer me vazeline.

Irrigatori I mbushur me uje rreth 400-500ml, duke I shtuar glicerine ose sapun- ngritet mbi
nivelin e pacientit dhe ne ate menyre mundesohet rrjedhja e lengut ne zorre te trashe.

82
Me dhenjen e lengjeve permes klizmes zbuten fekaliet, zgjerohet muri I zorreve dhe ngacmohen
receptoret e mukozes dhe ne ate menyre arrihet zbrazja e zorreve.

Per pastrimin e zorreve me ane te klizmes eshte e nevojshme:

- Nje dite para intervenimit operativ

- Diten e dyte pas operacionit
- Te pareza post operative e zorreve
- Para operacionit ne zorren e trashe

NUK lejon te behet te :

- Colitis ulceroz dhe divertikulisi, per shkak te rrezikut nga perforimi I zorreve
- Pas intervenimit operativ ne zorren e trashe- per shkak te rrezikut nga dehiscenca e
sutures.

3. KATETERIZMI I VEZIKES URINARE

Indikacionet per kateterizem:

1. Zbrazja e urines prej vezikes te retencioni I urines.

2. Pas intervenimeve operative ne veziken urinare dhe prostate, vendoset kateteri uretral qe
te sigurohet rrjedhja e urines ne periudhen e drejtperdrejt postoperative.
3. Per qellime Dg:
- Ekzaminimi I uretres me prekje te pengesave te ndryshme, te trupave te huaj dhe per
vleresimin e strikturave.
- Per caktimin e vellimit dhe shtypjes ne veziken urinare
- Per injektimin e mejteve contrast per CISTOURETROGRAFI.

kateterizmi I rrugeve urinare

Marrja e mostrave sterile per ekzaminimin bakteriologjik te urines, sot nuk behet me kateter.

Per analize bakteriologjike merret currili I mesem I urines gjate urinimit spontan, ngushticen e
jashtme te uretres para urinimit duhet pastruar mire dhe te dezinfektohet.

rregullat e kateterizmit

- Rregull themelore eshte qe kateteri te futet ne ureter me masa rreptesisht aseptike.

Gjate kateterizmit mund te ndodhe levizja mekanike e flores uretrale ne drejtim
retrograde, e cila do te shkaktoje infeksion te rende urinar, sidomos te retenca urinare.
- Kateterizmi duhet bere sa me bute dhe me kujdes, sepse uretra eshte mjaft e ndieshme
- Kateteri duhet me qene steril, dhe me I vogel se ngushtica e jashtme
- Ngushtica e jashtme para kateterizmit duhet te dezinfektohet

83
 - Mukoza e uretres duhet te behet me anestezion – zhele – ksilokain.
 Llojet e katetereve:

Kateteri eshte I ndertuar prej gome, prej qelqi ose nga materiali plastic.

Gjeresia e kateterit matet me njesit sipas Charriere-ut, kurse nje Charrier eshte I barabarte me
1/3 e mm.

1. Kateteri I NELATON-it – eshte gyp I drejte me maje te trashur dhe me vrime per anash.
2. Kateteri I TIEMANN-it – ka majen e mprehte dhe te perdredhur, vrimen e ka anash dicka
me poshte se maja. Eshte I pershtacem per kateterizem te ngushtimit te pjeses se prapme
te uretres.
3. Kateteri I MERCIER-it – gyp I drejte, majen e ka te lakuar, kurse vrimen e ka anash
majes.
4. Kateteri I FOLY- it- gyp I drejte, me balon te vogel afer majes se kateterit, kurse vrima
gjendet anash midis majes dhe balonit. Baloni mbushet me 2-3 ml 0.9% NaCl pas futres
se kateterit ne veziken urinare dhe ne ate menyre pengohet dalja e kateterit.
Prandej ky kateter perdoret si kateter I perhershem te meshkujt dhe te femrat, si dhe per
derivacion e urines permes cistostomise.

 Mjetet per kateterizem

- Ne kompresen sterile gjenden doreza, pincenta dhe disa lloje te katetereve steril me
madhesi te ndryshme dhe gaza sterile
- Lengjet dezinfektuese per pastrimin e ngushtices se jashtme te uretres – cetavlon, asepsol
etj
- Mjete per anestezion local te uretres- gel ksilokain, glycerin sterile.

 Kateterizmi I MESHKUJVE

Me doreza sterile te vendosura ne duar, me dore te majte ngritet penisi dhe mbahet ne mes gishtit
te trete dhe te katert, kurse prepuciumi terhiqet mbi glans me gishtin tregues

- Me gishtin e dores se djathte, pastrohet maja e glansit 2-3 here dhe ngushtica e jashtme e
uretres, me vate te lagur e pasur me dezinfektues
- Me gishtin tregues dhe me gishtin e madh te dores se djathte, kapet kateteri 2-3 cm prej
majes me ndihmen e pincentes anatomike sterile, kurse skaji tjeteri I kateterit kapet me
gishtin e 4 dhe te 5.
- Kateteri futet me kujdes ne ngushticen e jashtme te uretres, kurse kur arrin deri te
sfinkteri I jashtem, ndihet nje rrezistence e lehte, e cila me rregull mund te mbizoterohet
me presion te majes se kateterit.
- Qe kateteri te kaloje neper lakesen e pasme te uretres, dhe te hyje ne veziken urinare
eshte e nevojshme qe penisin me e vendos ne pozite horizontale
- Kur kateteri eshte ne vezike neper vrimen e jashtme del urina.

84
 Kateterizmi I rendomte behet me kateterin e NELATON-it

 Kateterizmi I FEMRAVE
- Me doreza sterile te vendosura ne duar, me gishtat e dores se majte I zgjerojme labiat e
vogla, kurse me doren e djathte pastrohet ngushtica e jashtme e uretres me vate te lagur
me mjete dezinfektuese. Pastrami behet 2-3 here ne drejtim larte poshte, dhe cdo here
meret coper e re e vates.
- Me gishtin tregues dhe me gishtin e madh ted ores se djathte, me ndihmen e pincetes
anatomike sterile, kapet ne maje kateteri, kurse skaji tjeter I kateterit kapet ne mes gishtit
te 4 dhe te 5.
- Pastaj kateteri futet ne ngushticen e jashtme te uretres, e cila eshte e rrafshte dhe shume
me e shkurte se sa te meshkujt.
- Pasi kemi depertuar ne vezike, fillon qe te rrjedh urina.

 Kateterizmi I perhershem

Vendoset qe te sigurohet percjellja e urines prej vezikes panderprere dhe plotesisht.

Si kateter I perhershem perdoret FOLEY me balon, ky balon mban kateterin ne vezike pa

dhimbje dhe nuk lejon qe te del prej vezikes

Cdo 7-8 dite duhet nderruar kateterin.

Jepen uroantiseptik ose antibiotike ne baze te shiqimit bakteriologjik te urines dhe

antibiogrames.

2 here ne dite duhet pastruar kateterin me 5-10 ml acid boris 3% ose me rivanol 1-2%.

Per shperlarje te perhershme te vezikes pas operacionit sherben kateteri I Foley me lumen te
dyfishte. Neper nje lumen futet lengu per shperlarje, permes sistemit per infusion 30-60 pika ne
min. lengjet dhe urina dalin jashte prej vezikes permes lumenit tjeter, te cilin duhet lidhur ne
sistemin drenazhe te mbyllur steril.

85
 INTERVENIMI OPERATIV

Intervenimi operativ eshte metoda kryesore e mjekimit ne kirurgji.

indikacionet per operim, dmth nevoja per mjekim kirurgjik te semundjes dhe lendimit.

1. Ind. Absolute : kur intervenimi kirurgjik eshte menyra e vetme e mjekimit. Ndryshe
mund te jete edhe indikacion vital nese vetem operacioni urgjent shpeton jeten e te
semurit psh ulcera gastro-duodenale e perforuar, lendimet e eneve te medha te gjakut etj
2. Ind. Relative : kur intervenimi operativ eshte I arsyetuar, por nuk eshte urgjent, kurse te
disa semundje mund te merret edhe mjekimi konzervativ ( dmth pa operacion) me
shprese ne sukses psh mjekimi medikamentoz I ulcers gastro-duodenale, rrezatimi I disa
formave te kancerit te lekures etj.

kontraindikacionet per operacion : dmth qe gjendja e pergjitheshme e te semurit ose e

ndonje organi vital aq shume eshte e crregulluar sa qe nuk mundet me mjekimin ne dispozicion
dhe me procedura, ku intervenimi kirurgjik do te shkaktoje vdekjen e te semurit.

 Operacioni mund te jete:

1. Urgjent : ku egziston indikacion absolute dhe intervenimi duhet menjehet te kryhet,
sepse eshte e rrezikuar jeta e pacientit, prandaj ky eshte indikacion vital psh te ileusi
mekanik, ulcera peptike e perforuar etj
2. E planifikuar ose elective : kryhet per shkak te semundjes e cila direct nuk e rrezikon
jeten, por mjekimi kirurgjik eshte I nevojshem. Ky operacion nuk kryhet menjeher pasi
eshte vendosur diagnoza esemundjes, por pas nje kohe.

 Intervnimet operative mund te jene:

1. Radikale : nqs e hekim shkaktarin e semundjes ose organin e semure dhe keshtu sjellim
deri te mjekimi psh kolecistektomia
2. Palliative: nese vetem zbuten pengesat ekzistuese, kurse nuk hiqen organet e semura psh
kolostomia te kanceri inoperabil I zorres se trashe
3. Eksplorative: kur gjate operacionit vetem vertetohet statusi local, por procedura e
metejme kirurgjike nuk nderrmiret psh te kanceri I lukthit me metastaza, per shkak te
madhesis se procesit patologjik, ose per shkak te asaj qe kirurgu ka besuar qe mjekimi
kirurgjik nuk eshte I nevojshem.

86
 Principet themelore te intervenimit kirurgjik
- Procedura aspetike
1. Mjeket dhe personeli : te cilet marrin pjese ne intervenim duhet te pregaditen duke
bere larjen kirurgjike dhe dezinfektimin e duarve, veshen me mantilin steril dhe
vendosin doreza sterile te gomes, te cilat kane rol te dyfisht : mbrojne te semurin nga
infeksioni I duarve te kirurgut dhe e brojne kirurgun nha kontaminimi I mundshem
me gjak.
Vendosin kapelen dhe masken.
2. Pergaditja e lekures se te semurit : ne regjionin ku kryhet intervenimi duhe qe te behet
pastrami dhe dezinfektimi me kujdes I lekures, me qellim qe te zvogelohet infekzioni.
3. Salla e operacionit: duhet me qene e paster, mire e ventiluar.
4. Instrumentet, lengjet dhe mejtet tjera te cilat perdoren duhet me qene te sterilizuara.

 Teknikat kirurgjikale;
1. Incizioni ( prerja kirurgjikale): kryhet pergjate vijave normale te lekures, kurse
forma dhe gjatesia e prerjes varen nga lloji I intervenimit.
Buzet e plages duhet kapur bute, me diverkatore te mprehte delikat, qe ti iket
nekrozes se buzeve te lekures, te cilen e favorizon infeksionin ose sherimin e
ngadalshem te plages.
2. Diseksioni (preparimi ) : kryhet ne shtresat anatomike te indit, dhe ate me gershere
me maje te rrumbullaketa. Per preparim ne indet me ndryshime cikatriksale eshte I
nevojshem skalpeli. Mund te perdoret edhe elektrokauteri uni dhe bipolar per
preparim, ku ne ate menyre arrihet edhe hemostaza.
Perparesi ka diseksioni me SKALPEL pasi zvogelohet rreziku nga infeksioni dhe
paraqitja e sermoit ne plage.
Elektrokauteri bipolar demton me pak dhe perdoret te nderyrjet kirurgjike plastike
dhe ne intervenimet mikrokirurgjike.
Laseret medicinal mund te zevendesojne skalpelin ne disa intervenime kirurgjike.
Kavitron, aspiratori kirurgjik ekosonografik CUSA, e hek indin selektivisht me
shume lengje dhe pak kolagjen sic eshte tumori, kurse ruhet indi tjeter sic jane enet e
gjakut dhe nervat. Perdoren per reseksion te melqis, shpretkes dhe veshkave.
3. Ekcizioni ose debridman I buzeve te plages per shkak te lendimit eshte procedura
me e rrendeishme gjate perpunimit te plages se kontaminuar. Me ekcizion hiqen
indet e demtuar dhe trupat e huaj, prandaj kjo eshte mbrojtja me e mire nga zhvillimi
I infeksionit te plages.
4. Hemostaza : ndalja e gjakderrdhjes, eshte e nevojshme te zvogelohet humbja e
gjakut gjate dhe pas operacionit si dhe ne vendin e intervenimit pengohet krijimi I
hematomit ose seromit.
Eshte e rrendesishme qe regjioni I cili operohet te jete I paster dhe pa gjak, sepse
ateher eshte e mundur puna precise me rastin e preparimit dhe disektimit.

87
 Gjakderdhjet kapilare ndalen me shtypje gjate 20-30 sec, enet e medha te gjakut duhet
lidhur, kurse gjakderdhjet e vogla mund te ndalen me ndihmen e elektrokoagullimit
5. Mbyllja e plageve : behet sipas shtresave, kurse lekura qepet me sutura nje nga nje.
Sutura intrakutane e lekures jep rezultate me te mira estetike. Suturat kthyese pingule
mundesojn adaptim me te mire, por pas tyre ne lekur ngel cikatriks ne forme te
pikave.
6. Fasha : gjate 48h te para te operacionit eshte e nevojshme fasha e thate per mbrojtje
te plages. Ne plaget e infektuara vendoset fasha e cila absorbon eksudatin prej plages.
7. Suturat : hiqen ne mes dites se 7 dhe te 10, varesisht nga mosha dhe gjendja e
pergjitheshme, tensioni I buzeve te plages, aplikimi I ks dhe pranise se infeksionit.

 Instrumentet themelore kirurgjikale:

1. Pincetat anatomike – kane majen me brazda horizontale, sherbejne per kapjen e
strukturave anatomike te ndieshme. Me kete pincete nxirren edhe penjt
2. Pincetat kirurgjike – kane ne majen e tyre kukezat per cdo ane, kurse sherbejne per
kapjen e lekures dhe fascise.
3. Skalpeli – eshte thike kirurgjike e cila sherben per prerjen e indeve. Sot behen tehe per
nje aplikim, kurse egzistojne forma dhe madhesi te ndryshme te teheve per scalpel.
4. Gjilpermbajtesi – sherben per kapjen e gjilperes per qepjen e indeve
5. Gjilperat per qepje jane me formed he madhesi te ndryshme.
Gjilperat e mprehta trebrinjeshe sherbejne per qepjen e lekures dhe te fascise. Kurse ato
te rrumbullaketat per qepjen e strukturave te ndieshme ( lukthit, zorreve, eneve te gjakut,
nervat ). Perdoren gjilperat atraumatike me material te perforcuar per qepje.
6. Diverkatoret – perdoren per ndarjen e indeve. Diverkatoret me dhembe sherbejne per
ndarjen e lekures dhe fascise, kurse diverkatoret pa dhembe per indet tjera.
7. Pinzat – sherbejne per kapjen e eneve te prera, fascise etj.
Kemi 2 lloj pinzash :
a) Pinza sipas PEANIT, e cila skajet e lira ne faqet e brendshme ka kanale transverzale
si pincetat anatomike
b) Pinzat sipas KOCHERIT, te cilat ne maje kane dhembe te ngjajshme me pinceten
kirurgjike.

Pinzat e posacme sherbejne per lukth, zorre, ene te gjakut dhe nerva

8. Gersheret: sherbejne per prerje dhe ndarje te shtresave te indeve vec e vec.
Per prerje perdoren gersheret e drejta me tehe te mprehta apo te topitura, kurse per
preparim gersher te lakuara.
9. Luget e mprehta, kohlea- perdoren per heqjen e indeve nekrotike dhe per pastrimin e
hapesirave kockore te osteomieliti kronik
10. Dalta dhe cekani- perdoren ne kirurgjin kockore.

88
  Materiali per qepje

Materialet per qepje ndahen ne 2 grupe:

1. Penjet monofil – perbehen nga nje fije dhe provokojne reaksion te dobet local. Keta jane
penjet e telit, najllonit, perllonit etj
2. Penjet polifil- perbehen nga nje numer I madh I fijeve, dhe se reaksioni local ne vendin e
qepur eshte me I shprehur. Ketu marrin pjese :
- Peri
- Mendafshin
- Ket-gutin
- Fijet sintetike nga polimeri

Materiali per qepje duhet te jete shume I forte, kurse reaksioni local I indeve ne trup, duhet te
jete me I vogel.

Gjate lidhjes sutura duhet te shtrengohet qe neni most a leshoj. Zakonisht lidhet 2-3 here, kurse
fijet sintetike deri ne 4 here, sepse mund te lirohen.

 Disa nga llojet e materialit per qepje:

1. Mendafshi sherben per qepjen e :
- Fscise
- Mbeshtjellsin e nyjeve, tetivave, lukthin dhe zorret e ashtuquajtura sutura e jashtme
serozo-muskulare.
2. Peri I lirit – dikur ka sherbyer per qepjen e lekures, po shpesh shkakton reaksion local.
3. Fijet sintetike ( najlloni, perllon, polimid) – jane me te forta dhe me te qendrueshme se
sa mendafshi, kryesisht perdoren sot.
4. Ket- guti eshte material resorbitiv, perpunohet nga zorret e deleve. Me kete qepim:
- Shtresen e nenlekures
- Muskujt
- Mukozat

Resorbohet shpejt, zakonisht pas 3-5 ditesh

5. Materiali sintetik me resorbim te ngadalshem ( polyester: DEXON & VICRYLI, PDS

– POLYDIOXANONI) – paraqesin sukses te madh ne kirurgjin e lukthit dhe zorreve. Ky
material resorbohet ngadale, pas 2-3 muajsh, pa reakcion te madh inflamator me process
te hidrolizes.
6. Suturat prej teli jane me madhesi te ndryshme, varesisht nga indi te cilen e qepim.
Perdoren per disa tipe te osteosintezes ( CCERCLAGE – lidhja e fragmenteve kockore),
per qepjen e tetivave.
7. Sutura mekanike – paraqet krijimin e vijes se sutures me ndihmen e aparatit automatic
per qepje, ndersa si material per qepje sherbejne krrabezat metalike nga celiku qe nuk
ndryshket.

89
 8. Ngjitesja kirurgjike- ngjitesi fibrin autolog perdoret te anastomozat e lukthit dhe
zorreve dhe ne kirurgjine e nervave.

 te qepurit

dallojme 2 lloj suturash:

- sutura e vecuar, e cila menjeher lidhet

- sutura e vazhdueshme, e cila lidhet ne fillim dhe ne mbarim te qepjes

suturat mund te lidhen me shume nyje te njefishta ose me nyje te dyfishta.

Lidhja behet me gishta ose me gjilpermbajtes.

- Lekura- qepet me suture te vecuar ose te vazhduar, ndonjeher behet suture e kthyeshme,
e quajtur sutura U.
per qepjen e lekures sherbehemi me material sintetik, najllon, perllon ose edhe me peri
dhe mendafsh.
- Indi yndyror nenlekuror – qepet me sutura te vecuara prej ket-guti apo deksoni.
- Muskujt – qepen me ket-gut ose me dekson.
- Fasciet- qepen me suture te vecuar prej mersileni, najlloni, peri apo mendafshi.
- Enet e gjakut – qepen me suture te vazhdueshme. Te femijet qepen me suture te vecuar
me U. sutura U e vazhdueshme sherben per qepjen e murit te pasem te anastomozes
termino- terminale, nese nuk mund te kthehet ena e gjakut.
Cdo suture e enes se gjakut duhet me qene e evertueme ( intima duhet puthitur me
intimen). Qepja behet me gjilpere atraumatike me penj monofil – polipropilen.
- Tetivat – qepen me suture atraumatike prej mersilenit, najlloni, proleni, telit etj.
- Nervat – qepen me material shume te holle ( najlloni 8-0 ose 10-0) me ndihmen e
thejrrezave ose me mikroskop operativ. Aplikoet sutura e vecuar epineurale apo
perineurale.
- Gastroeneteroanastomoza- mund te behen ne dy menyra:
a) Qepja e murit te perparem dhe te pasem ne dy shtresa. Vija e sutures se brendshme(
sutura e albertit) kalon neper te gjitha shtresat e murit, zakonisht me suture te
vazhdueshme sipas Schmiedenit.
Vija e sutures se jashtme seromuskulare qepet me suture te vecuar ( sutura
seromuskulare e Lembertit)
b) Qepja e nje shtrese me suture te vecuar ekstramukoze seromuskulare
- Anastomoza e anzave te zorreve te holla – entero- enteroanastomoza, behet kryesisht
ne nje shtrese me suture te vecuar seromuskulare.
- Anastomozat ne kolon – behen me tekniken njeshtresore me suture te vecuar
ekstramukoze seromuskulare

90
 4.DRENAZHI
Drenat vendosen ne plage vetem nese ne to ka permbajtje te lengshme apo pritet mbledhja e tij.

Qellimi I drenazhes eshte qe te mundesoj nxjerrjen e ketij lengu.

 Komplikimet e mbledhjes se lengut:

1. Favorizon shumezimin e MO dhe zhvillimin e infeksioneve
2. Shkakton ngacmimin e indeve apo nekrozen ( temthi, lengu pankreatik, qelbi, urina)
3. Ngrit segmentin e transplantuar te lekures dhe rrezikun qarkullimin e gjakut ne segment
dhe paraqet nekroz te segmentit.
4. Shkakton shtypje ne strukturat dhe organet perreth.

Plaget operative te pasterta nuk duhet drenuar, kur nuk pritet grumbullim I sekretit si psh:
operacionet e herineve, te strums, nderhyrjet elective ne dore.

 Operacionet me te shpeshta qe kerkojne drenim jane:

1. Kolecistektomia: sekretimi I temthit prej eneve aksesore te temthit prej melqis ne
koleciste.
2. Resekcioni I pankreasit: sekretimi nga shume ene te imeta te pankreasit
3. Toraktomia: ajri apo permbajtja e lengut seroz prej hapesires intrapleurale, pervec kesaj
drenazha duhet ti mbaje mushkerit e zgjeruara.
4. Splenektomia: sekretimi prej bishtit te pankreasit I cili eshte prane hilusit te shpretkes.
5. Nefrektomia: drenazha e indit yndyror ne vendin e veshkes se hequr, I cili eshte I
volotshem per infeksion
6. Incizioni I abcesit: te sigurohet nxjerrja e qelbit qe plaga te ngjitet nga thellesia
7. Thellet e medha te lekures : permbajtjen seroze dhe ate me gjak nga siperfaqja e
lenduar.

 Llojet e drenazhit:
1. Zakonisht perdoren drenat e bute te gomes apo plastike per drenimin e plageve ose
abceseve pas incizionit.
2. Drenazha suksive behet me ane te tubuseve te holle te plastikes, me vrima ne pjesen
fillestare ( drenazha REDON), qellimi I kesaj eshte qe te arrihet plaga e thate.
3. Hapesira torakale drenohet me : drenazh BULAU, drenazh thithese ose aspirative)
4. Dreni sillet sikur trup I huaj, dhe rreth tij formohet ind granulativ, per kete ai shume
shpejt do te jete I kufizuar nga rethi te cilin duhet drenuar, dhe se veprimi I drenazhes
mungon.
5. Dreni hiqe kur sekretimi eshte zvogeluar, zakonisht pas disa ditesh.

91
  T- drenat

Jane drena te posacem te cilet ne njerin skaj kane formen e shkronjes T.

Vendosen ne drenimin e koledokusit, kurse skaji I gjate del jashte neper murin abdominal.

Drenimi sherben per percjelljen e temthit pas operacionit ne koledok dhe per injektimin e
mjeteve contrast me qellim te inqizimit RTG te rrugeve te temthit.

Pas dites 9-10 T- dreni mund te hiqet pa rrezik se do te dal temthi ne hapesiren peritoneale.

Nqs drenin e heqim pas 48h prej venies ne koledokus, temthi del ne hapesiren abdominal, dhe do
te paraqitet peritonitisi biliar.

t- dreni mund te perdoret edhe te pielostomite.

92
 13. Karakteristikat dhe skema baze e perkujdesjeve te fatkeqesive
masovike
Fatkeqesite masovike definohen si fatkeqesi qe shkaktojne shkaterrime masovike, te cilat nuk
mund te kontrollohen nga qeverite locale.

Menaxhimi I suksesshem I fatkeqesive masovike ka per qellim qe te ofroje ndihme mjekesore

atyre qe kane me se shumti nevoje per ndihme, dhe gjithashtu te mos ofroje ndihme atyre qe nuk
kane shanse per te mbijetuar(MORIBUND).

Kjo arrihet permes triazhimit.

 Klasifikimi I fatkeqesive:
1. Natyrale:
- Termetet
- Vershimet
- Rreshqitja e tokes
- Cunamet
- Stuhite
2. Te shkaktuara nga njeriu:
- Lufterat
- Armet e shkaterrimit ne mase
- Luftat kimike

Vendi I ngjarjes se fatkeqesive masovike karakterizohet me numer te madh te vdekurish si dhe te

lenduarish. Distribuimi trimodal I vdekjes ne keto rrethana karakterizohet me :

1. Faza e pare – aq within minutes

Karakterizohet me mortalitet te larte, te shkaktuar nga lendimet e rrenda inkompatibile me jeten

psh lendime te rrenda te kokes, medulles, zemres etj

2. Faza e dyte – aq golden hour

Karakterizohet me menaxhimin e hershem te traumes qe redukton mortalitetin dhe ate ne baze te

ATLS- Advanced trauma life support, qe bazohet ne vleresimin primar, reanimimin, vleresimin
sekondar te detajuar dhe kujdesin definitive.

3. Faza e trete- days- week

Karakterizohet me menaxhimin ndaj MOF, sepses si dhe mbeshtetjes psikologjike

posttraumatike.

Qellimi I menaxhimit te fatkeqesive masovike arrihet me ane te triazhes, ku ofrohet kujdes

shendetesor sa me efektiv per numrin me te madh te pacienteve.

93
Gjate ketij procesi klasifikohet pacienti sipas tipit te urgjences, ne vendin adekuat, qe ne kohen
adekuate te marre ndihmen mjekesore adekuate.

Tek fatkesesit perdoret sistemi S.T.A.R.T – simple triage and rapid treatment, me ane te cilit
depertojme shpejt tek trajtimi definitive.

START eshte I bazuar ne :

P- pulsi, mbushka kapilare Brenda 2 sec

R- respiracionet >15 dhe <45/min

M- statusi mental

 Trajtimi urgjent gjate triazhimit eshte I kufizuar ne :

- Lirimin e rrugeve te frymemarrjes
- Ndaljes se gjakderdhjes
- Ngritjen e esktremiteteve ( kontrolli I shokout)

 Shkallezimi Kanadez I niveleve te triazhes:

1. Reanimimi
2. Emergjent
3. Urgjent
4. Me pak urgjent
5. Jo urgjent

 Reanimacioni: jeta ne rrezik

Vleresimi I motres dhe mjekut I menjehershem:

- Arresti kardiak
- Arresti respirator
- Traumat e rrenda
- Konvulsionet active
- Shoku
- Statusi asmatik

 Emergjent- rrezik potencial per jeten apo ekstremitetin

Motra vlereson menjeher, mjeku per 15 min

- Gjendja e eresuar e vetedijes

94
 - Distress respirator
- Gjakderdhje GI
- Mbidozim me barna
- Ekspozim kimik I syve

 Urgjent : distress I thkesuar, nuk crregullohet jeta

Vleresimi I gjendjes motra per 20 min, mjeku per 30 min

- Lendimet e kokes pa crregullim te vetedijes

- Psikoze acute

 Me pak urgjent: crregullim mesatar ose I lehte

Mund te pres deri ne 1h

- Depression pa tentim suicid

- Dhimbje gjoksi pa dyshim ne semundje te zemres

 Jo urgjent: vleresohet Brenda 2h

- Traumat e vogla
- Fyt I pezmatuar
- Temp mbi 39

95
 14.Triazha e lendimeve masovike
Triazha rrjedh prej fjales fringe ‘’ trier’’ – klasifikim, zgjidhje.

Triazha paraqet process, me ane te se ciles behet klasifikimi I pacienteve, sipas urgjences dhe
nevojes te tyre per kujdes shendetesor.

Eshte process sipas te cilit caktohen prioritetet e menaxhimit te lendimeve masovike.

 Kategorite e triazhes:
1. Non disaster – ne qendren emergjente duhet te ofrohet kujdes shedetesor me I mire te
secili pacient ne vecanti. Qellimi:
- Te indentifikohen pacientet qe kane nevoje per kujdes shendetesor te menjehershem
- Te percaktohet reparti perkates per trajtim
- Te mundesohet perkujdesja dhe rrjedhja e rregullt e pacientit pa shkaktuar tension.
2. Disaster- te ofrohet kujdes shendetesor sa me efektiv per numrin me te madh te
pacienteve.
3. Qellimi kryesor te lendimet masovike eshte te behet me e mira per shumicen e te
lenduarve.

Gjate lendimeve masovike me ane te triazhimit, burimet e kufizuara mjekesore duhet te

shperndahen ne ate menyre qe te maksimalizohet numri I te mbijetuarve.

Triazha origjinon qe nga lufta e pare boterore, ku ushtaret e plagosur klasifikoheshin neper 3
grupe:

1. Ato qe priteshin te jetojne pa perkujdesje mjekesore

2. Ato qe do te vdisnin edhe me kujdes mjekesor
3. Ato qe mund te mbijetonin nqs u jepet kujdesi mjekesor.

Organizimi I triazhes kerkon planifikim, duhet te behet:

1. Organizimi I personelit
2. Organizimi I hapesires
3. Organizimi I infrastructures
4. Organizimi I aparatures
5. Organizimi I furnizimit

Duhet te kete trajnime te vecanta, komunikim dhe siguri.

Triazha eshte ekuiliber dinamik ne mes kerkesave njerezore dhe burimeve infrastrukturoere.
Kerkesat varen na numri I te lenduarve dhe lloji I plageve.

96
Ekipi I triazhimit perbehet nga:

1. Lideri I ekipit- kordinuesi – kerkon shume njohuri, shkathtesi dhe gjykim. Vendimet
duhet te respektohen, diskutimi I rasteve vjen me vone.
2. Udheheqesi I triazhimit klinik
3. Infermieri kryesor, kryemotra
4. Grupet e infermierve
5. Grupet percjellese mjekesore
 Triazha si proces dinamik:
- Fillon ne vendin e lendimit
- Vazhdon ne te gjitha hallkat e kujdesit te te lenduarve
- Vazhdon gjate pranimit ne spital
- Vazhdon Brenda ne raportet e spitaleve
- Rivleresimi I pacienteve vazhdon

 Dokumentacioni I triazhes permban:

1. Informacionet bazike: emir, koha, lendimet, shkaku, ndihma e pare
2. Forma e shkurte e shenjave vitale: TA, pulsi, frymemarrja, statusi neurologjik
3. Diagnoza koncize dhe complete

Procesi I triazhes kalon neper klasifikimin e pare, ku percaktohen prioritetet dhe klasifikimin e
dyte ku percaktohet prioriteti I prioriteteve.

Gjate klasifikimit te pare behet:

- Zgjedhja e te lenduarve me te rrende

- Indetifikimi dhe largimi I te vdekurve, te lenduarve dhe personave pa lendime

Kategorizimi I lendimeve me te rrenda bazohet ne :

1. Lendimet qe rrezikojne jeten

2. Vendin anatomic te lendimit
3. Poentimin e plageve sipas kryqit te kuq
4. Mundesive te trajtimit ne kuptim te personelit, furnizimeve, aparatures

Kategorite e triazhimit sipas kryqit te kuq:

1. Plaget serioze : reanimimi dhe kirurgjia e menjhershme

2. Prioriteti dytesor: nevojitet trajtim kirurgjik por mund te pritet
3. Plaget siperfaqesore: trajtim ambulantor
4. Plaget e rrenda: trajtim mbeshtetes( lendime shume te rrenda qe smund te perballen, ose
edhe nqs perballohen, kualiteti I jetes do te jete shume I ulet, pacient moribund.

97
 15.Reanimimi kardiopulmonal 30:2
Reanimimi kardiopulmonal paraqet nje teknike jete shpetuese me te cilen sherbehemi ne raste
emergjente, kur kemi pushim te zemres dhe te frymemarrjes.

Eshte nje metode bazike supportive per te mirembajtur oksigjenimin e trurit dhe zemres ne
trajtim mjekesor definitive.

 Qellimet jane:
1. Te mbaje rruget e frymemarrjes te pastra dhe te celura
2. Te mbaje frymemarrjen me ventilim te jashtem
3. Te mbaje qarkullimin e gjakut me ante te masazhes se jashtme kardiake
4. Te shpetoj jeten e pacientit
5. Te jape mbeshtetje bazike per jeten derisa te arrije suporti me I avansuar.

 Gjendjet te cilat mund te cojne ne ndalje te frymemarrjes dhe zemres

1. Arresti kardiak
2. Mbytja
3. Insulti
4. Mbidozimi me barna
5. Inhalimi I smogut
6. Trupat e huaj
7. Paraliza e epiglotisit

d- danger

r- response

s- sent for help

a- Airway
b- Breathing
c- circulation
d- defibrilation

98
 16. Komplikimet me te shpeshta kirurgjike
Komplikimet pas intervenimit kirurgjik ndahen ne :

1. Komplikime locale
2. Komplikime te pergjitheshme

 Komplikimet locale kane te bejne me problemet qe paraqiten ne plagen kirurgjike:

- Infeksioni
- Hemoragjia
- Dehiscence- ndahen buzet e plages
- Evisceracioni
- Impakti psikosocial

 Komplikimet e pergjitheshme:
- Ne mushkeri :

atelektaze (kollabim I mushkerise)

Shkaku:

a) Obstruksioni I bronkut
b) Respiracioni adekuat

Paraqitet: temp e rritur, dispne, cianoze

Mjekimi: terapi fizikale, mukolitike, bronkodilatatore

edema pulmonale – kompenzim joadekuat me lengje ose me gjak

pneumonia – aspirative ARDS – Sy Medelsonit – demtim kimik I rrugeve te frymemarrjes

me ac. Lukthit.

- nozokomiale

insuficienca respiratore – mbidozimi me opiate

- Shoku – ai hipovolemik si pasoje e humbjes se gjakut.

Tahikardi, tahipne, anuri, zvogelim I TA
- Tromboza venoze dhe embolia pulmonale
- Insuficienca acute renale- si pasoje e shokut hipovolemik

99
- Kid
- Tgi – dilatim gastric, ileus paralitik( si pasoje e elektroliteve te humbur),
pseudoobstruksion I zorreve.

 Komplikacionet post- operatore

1. Insuficienca respiratore:
- Emboli pulmonale
- Distenzion abdominal
- Opiate overdoze
2. Insuficienca e plages:
- Rrjedhja e lengut, qelbit
- Koleksion I qelbit, lengut
- Dehiscence
3. Konfuzioni:
- Kalimtar
- Te te moshuarit
- Te analizohet: temp, crreg elektrolitike, pneumonia, embolia pulmonale, alkoolikcaret
- Terapi: etiologjike dhe sedative- diazepam
4. Hipertermia – pireksia
- Nqs eshte intermitente( ngrihet dhe ulet) sugjeron abces
Nqs eshte konstante duhet te konsiderohet infeksionet gjenerale
- Duhet te caktohet relacioni midis kohes se paraqitjes se temp dhe kohes se intervenimit.
Gjate 24h te para eshte normale atelektaza zakonisht e shpeshte
- Temp pas 5-7 dite sugjeron infeksion
- Te konsiderohet prezenca e katetereve dhe DVT
- Pas dites se 7 – abces
5. Tromboze ne venat e thella
- Kuadri klinik mund te jete I fshehte 60% ose mund te paraqiten shenjat e inflamacionit ne
kercir si dhe shenja human.
- Behen investigime – ultrasonografi me dopler
- Jepet heparin 20.000-30.000 UI/dite
6. Oliguria – zakonisht si pasoje e mosvleresimit adekuat te humbjes se lengjeve gjate
intervenimit ose gjate ileusit kur sasi e madhe e lengjeve sekuestrohen ne zorre. Duhet te
vleresohet retencioni urinar. Te konsiderohet edhe insuficienca acute renale. Ne te
shumten e rasteve pasoje e hipovolemise.
7. – vjen si pasoje e hemodilucionit me uje. (konfuzion, edem cerebrale)
8. Hiponatremia Hipernatremia – si pasoje e zvogelimit te marrjes se ujit.
9. Hiperkaleima- mund te japin aritmi dhe asistoli
10. Hipokalemia – ileus dhe aritmi
11. Hemoragjite
- Primare : ligature jo e mire, ose ene e pa vene re

100
- Sekonadre: KID( problem koagullative)
Hemoragjite posoperatore ne baze te paraqitjes klinike mund te jene:
- Gjakderdhje nga plaga
- Gjakderdhje GI
- Gjakderdhje intraperitoneale
12. Vjellja – si pasoje e barnave dhe atonia e zorreve.

101
 17.Pregaditja pre-operatore e pacientit
Ne fillim kryesisht behet zbulimi I shkakut te semundjes, dmth vendoset Dg.

Para operacionit eshte e nevojshme:

- Pregaditja e pergjitheshme
- Pregaditja e drejtperdrejt

 Pregaditja e pergjitheshme

Kjo pregaditje konziston:

- Shiqimi klinik: I cili duhet vertetuar gjendjen shendetesore dhe ndryshimet eventuale te
cilat mund te ndikojne ne rrezikun nga operacioni dhe sherimin pas intervenimit.

Gjendja e pergjitheshme mund te vleresohet ne baze te :

- Histories se semundjes dhe shiqimit fizik

- Analizave te urines dhe pasqyres se gjakut
- Ekzaminimet kimike te gjakut
- RTG I pulmoneve
- EKG

Shume semundje kronike shkaktojne anemi te cilat para operacionit duhet me u rregullu.

 Vjellja dhe diarreja shkaktojne dehidrim dhe crregullim te elektroliteve, per shkak te
humbjes se ujit, klorideve dhe kaliumit, prandaj para operacioneve eleketive duhet te
kompenzohen.
 Ne baze te rezultatit te urese dhe kreatinines si dhe ekzaminimet e urines fitohet pasqyra
per funksionin e veshkeve. Nese kompenzimi I vellimit qarkullues gjate operacionit eshte
ne rregull, vetem perjashtimisht mundet te intervenimet e medha kirurgjike te paraqiten
komplikime renale.
 Analizat hepatike funksionale jane pasqyra e gjendjes se heparit.
 Gjendjen e SKV duhet hulumtuar me themel. Te personat e rinj mund te zbulohet vesi
kongjenital I pa hetuar I zemres, kurse te te vjetrit duhet menduar ne ndryshime
aterosklerotike. Faktoret e rrendesishem te cilet shkaktojne komplikime te zemres pas
intervenimit jane:
Infarkti I miokardit 6 muajt e fundit, te semuret me te vjeter se 70 vjet, aritmite, stenoza
e valvules se aortes, rez. Jonormale te gazrave ne gjak, crregullimi I funksionit te
veshkave dhe melqis.
 I semuri me crregullim te fuknsionit te pulmoneve shum shpesh pas operacionit
zhvillohen komplikime pulmonale: hipoksi, atelektaz dhe pneumoni.

102
 Per kete para intervenimit duhet caktuar funksionin respirator, kryesisht ne te semuret ne
te cilen eshte rritur rreziku per komplikime. Keta jane : personat me te vjeter se 60 vjet,
ata qe pine shume duhan, kolliten dhe jane adipoz, ata me semundje osbtruktive kronike
te pulmoneve.
Ekzaminimet baze jane:
- RTG
- Ekg
- Gazrat ne gjak
- Testet funksionale

E rrendesishme eshte te caktohet gjendja e ushqyeshmeris se te semurit sepse humbja e peshes

trupore me teper se 20% per shkak te semundjes se kancerit, e rrit vdekshmerine pas operacionit,
kurse 3 here e rrit infeksionin post- operativ.

Ne paraqitjen e infeksionit pas operacionit ndikojne keto faktore:

- Mosha e vjeter
- Adipoziteti
- Diabeti jo I mjekuar mire
- Marrja e barnave steroid dhe imunosupresiv
- Insuficienca e gl.suprarenale
- Semundjet malinje
- Burimi I larget I infeksionit
- Trupi I huaj ne indin nenlekuror
- Insuficienca renale

Pacienti duhet mbrojtur nga infeksionet nozokomiale.

Nese aplikimi profilaktik I antibiotikeve eshte I indikuar, duhet dhene menjeher para, gjate dhe
pas operacionit.

Cdoher gjate marrjes se anamnezes I semrui pyetet a eshte alergjik ne ndonje bar.

Pas mbarimit te pregaditjes se pergjitheshme, te semurin duhet njoftuar per indikacionet dhe
llojin e operacionit, si dhe per komplikimet e mundshme. I semuri jep pelqimin me shkrim, me
verejtje se eshte njoftuar per komplikimet.

 Pregaditja e menjehershme per intervenim operativ

1. Dezinfektimi I fushes operative
2. Ushqyeshmeria: ushqimi iforte jepet 12h, kurse I lengshmi 8h para operacionit
3. Klizma : nuk behet ne menyre rutinore te cdo I semure. Behet nese I semuri ka operacion
ne kolon, ne regjionin anorektal, ose te operacionet abdominal.

103
 Te ata me ostipacion eshte e nevojshme klizma 8-12h para operacionit
4. Premedikimi: e cakton mjeku anesteziolog
5. Pregaditjet e vecanta perfshijne:
- Sigurohet gjaku per transfusion
- Futja e sondes nazogastrike
- Futja e kateterit te perhershem urinar

104
 18.Percjellja e rrjedhes post- operative
Menaxhimi I mire post – operativ zakonisht fillon perpara procedures me ane te konsultimit dhe
pregaditjes se pershtacme.

Kujdesi post- operativ I ka 2 faza:

1. Faza e menjehershme, fillon menjeher pas procedures operative

2. Faza e vonshme, qe nenkupton kujdesin e metutjeshem deri ne momentin e lendimit.

 Kujdesi I menjehershem

Pas mbarimit te operacionit, I ka disa detyra :

a) Menaxhimi I dhimbjes
b) Monitorizmi
c) Mobilizimi
d) Komunikimi

 Menaxhimi I dhimbjes

Ka rrendesi themelore per permiresimin e pacientit.

Zakonisht menaxhohet nga ana e anesteziologut. Gjate kontrollit te pacientit duhet te kihet
kujdes qe medikamentet e nevojshme te shkruara ne histori te administrohen ne menyre
adekuate, sic jane antibiotiket ( profilaktik apo terapeutik), sedative, antiemetiket dhe
antikoagulantet.

 Monitorimi

Varesisht nga natyra e procedures kirurgjike dhe nga gjendja shendetesore e pacientit, shenjat
vitale ( TA, pulsi, gjendja respiratore) do te maten dhe regjistrohen rregullisht.

Matja e presionit te venave qendrore mund te kerkohet per pacientet me reserve te dobet
kardiovaskulare ose aty ku jane administruar sasi te medha te lengjeve.

Historia ( chart) e pacientit gjithashtu do te regjistroje te gjitha sasite e lengjeve qe jane dhene
para dhe gjate operacionit, sebashku me humbjen e lengjeve.

Behet kontrolli I elektroliteve ne serum dhe I vlerave hematologjike.

105
  Mobilizimi

Inkurajohet mobilizimi I hershem. Vetem nese kemi urdhera per te kunderten dhe te levizin sa te
jete e mundur. Perjshtim I qarte te kesaj rregulle jane pacientet me kateter epidural ose ato me
trauma multiple.

Qellimi I mobilizimit te hershem eshte:

1. Ventilimi I mire pulmonary

2. Reduktimi I stazes venoze

Per ato te cilet nuk mund te levizin, duhet te perdoret fizioterapia per te ndihmuar frymemarrjen
dhe duhet te miren masa per te rritur qarkullimin venoz ( mjete qe bejne presion ne kercir) ose
per te zvogeluar DUT – trombozen e thelle venoze.

 Komunikimi

Shumica e pacienteve pas procedures kirurgjike krijojne risigurim qe cdo gje ka shkuar sic ka
qene e planifikuar. Cdo ndodhi e papritur duhet ti kumtohet pacientit dhe duhet te gjykohet
sebashku me prezencen e familjareve te pacientit.

 Kujdesi I vonshem I pacientit

Paraqet periudhen nga rikuperimi I anestezionit, deri ne leshimin nga spitali ( pas zgjimit te plote
derisa te vendoset puna e rregullt e te gjithe funksioneve)

Detyrat e saj jane:

1. Kujdesi respirator
2. Bilanci I lengjeve
3. Drenet dhe kateteret
4. Funksioni I TGI

 Kujdesi respirator

Celsat kryesor ne parandalimin e komplikimeve respiratore jane:

- Kontrolli I dhimbjes
- Hiperinflacioni I rregullt
- Mobilizimi I hershem

106
Ne shumicen e pacienteve ku behet menaxhimi I duhur I dhimbjes nuk kerkohet support
respirator. Ventilimi mekanik mund te kerkohet ne fillim pas ndonje procedure te caktuar, ky
ventilim mund te varioje nga:

- Intubimi endotraheal
- Ventilimi me presion pozitiv intermittent
- Furnizimi me oksigjen nga maska ne fytyre ose tubat nazal.
 Bilanci I lengjeve

Principet kryesore te menaxhimit te bilancit te lengjeve jane:

- Permiresimi I abnormaliteteve
- Sigurohen kerkesat ditore
- Zevendesimi I humbjeve te lengjeve
 TGI

Ileusi paralitik: nauze, vjellje, diarre, konstipacon

Pas procedurave kirurgjike abdominal shume te shpeshta jane atonite e zorreve.

Mund te vije deri te paraqitja e dilatimit gastric, ileusi paralitik, pseudoobstruksionit te zorreve te
trasha.

Komplikimet e rrendesishme post-operatore:

- Insuficienca respiratore
- Insuficienca e plages
- Konfuzion
- Pyrexia
- Deep venous thrombosis
- Oliguri
- Hiper dhe hipo natremi
- Hiper dhe hipo kalemi
- Hemoragji
- Vjellje

107
 19.Traumatologjia e pergjitheshme
 Traumatologjia (gr. Trauma= dëmtim; logos=shkenca)

 Degë e shkencave kirurgjike e cila merret me dëmtimet e hapura dhe të mbyllura të

shoqëruara me çrregullime anatomike dhe fiziologjike të shkaktuara nga veprimi i
forcave të jashtme të cilat shkaktojnë dëmtime trupore të menjihershme dhe të papritura.
(trauma acute)

Traumat kronike shkaktohen nga veprimi përhershëm I vazhdueshëm I forcave të vogëla

dëmtuese.

Traumat fizike shkaktohen nga forcat e jashtme demtuese.

Traumat psikike shkaktohen nga situate shume stresante, jetekercnuese apo lendime shpirterore
dhe manifestohen me crregullime emocionale dhe psikiologjike.

Traumat psiqike mund te shoqerohen me trauma fizike, si ne rastin e perdhunimeve seksuale,

incestit, pedofilise dhe konflikteve tjera te dhunshme.

Etiologjia sipas shkaktarit:

1. Traumat mekanike – veprimi I forces

2. Traumat termike – temp e larta dhe te uleta
3. Traumat kimike- acide baza
4. Traumat aktinike- rrezatimi

Klasifikimi I traumes sipas aktiviteteve te njerezve:

1. Traumatizmi industrial

2. Traumatizmi bujqësor

3. Traumatizmi rrugor

4. Traumatizmi shtëpiak

5. Traumatizmi sportiv

6. Traumatizmi luftës

Klasifikimi I traumes sipas sistemeve:

1. Trauma lokomotore= kockave, nyjeve dhe indeve të buta

2. Trauma kraniocerebrale= perfshijne demtimet e kafkes dhe te trurit

3. Trauma maksillofaciale e fytyres dhe nofullave, me nendarje edhe sipas organeve.

108
 4. Trauma torakale- perfshin paretin torakal, mushkerit, mediastenumin, zemren dhe enet e
medha te gjakut.

5. Trauma abdominal- demtimin e paretit dhe organeve intraabdominale.

6. Trauma urogjenitale – organeve urinare dhe gjenitale.

7. Trauma vaskulare- demtimin e eneve te medha dhe te vogla.

 POLITRAUMA: trauma nuk I respekton kufijte anatomike te organeve dhe sistemeve.
Ajo mund te preke ne te njejten kohe shume organe dhe sisteme.
Kur nje nga demtimet multiple eshte jetekercnuese flitet per politraume. Politrauma nuk
eshte shuma e lezioneve te vecanta, por nje gjendje cilesore e vecante me prekje ten je
ose disa funksioneve vitale.
Me teper ndodhin ne traumen automobilistike ne 80% rasteve.

Klasifikimi anatomo-patologjik:

Mekanizmi I traumes percakton shpesh ndryshimet anatomo patologjike. Traumat shkaktohen

nga goditja e trupit te njeriut, nga nje trup ne levizje ose anasjelltas.

Shkalla e demtimeve indore varet nga :

- Energjia kinetike vepruese

- Regjioni anatomic
- Gjendja e organizmit

1. Demtimet e hapura shkaktohen nga arme te ftohta ose nga arme zjarri. Armet e ftohta
shkaktojne demtime relativisht te lehta, nqs nuk prekin vaza te medha ose organe me
rrendesi vitale. Demtimet e indeve jane gjate trejaktores se plages
2. Demtimet e mbyllura mund te shkaktohen : goditja direkte ose perplasja ne objekte te
forta jo te mprehta, deakselerimi, ndalimi I menjehershem I trupit ne levizje te shpejte
psh reniet nga lartesia ose perplasja e papritur e automjetit ne levizje, forca perdredhese
psh kur trupi rrokulliset mund te ndodhin shkeputje e indeve dhe organeve, forca
shkolitese, vala eksplozive – blast injury.

 Lendimet traumatike

Lëndimet që ndodhin nga bartja e energjisë nga burimi i jashtëm në trupin e njeriut.

Hapi i parë në kuptimin e shkallës së lëndimit është të kuptohet : Mekanizmi i lëndimit

109
  MEKANIZMI I LENDIMIT

Vlerësimi i shkallës së traumës me anë të analizës së forcave fizike të cilat e kanë shkaktuar
lëndimin .

Energjia nuk mund të krijohet apo të asgjësohet, por vetëm të ndryshoj formën .

Elementet e mekanizmave të lëndimit

1. Energjia në lëvizje

2. Ngadalësimi

3. Transferi i energjisë

Modeli i lëndimit në aksidente të trafikut;

1. Vetura goditë objektin

2. Udhëtari goditë veturën

3. Organet fleksibile përplasen me strukturën e trupit

Modeli i lëndimit në aksidente të trafikut

1. Lëndimet cervikale (të qafës)

a) Fleksive;

b) Ekstenzive

110
 2. Lëndimet e krahërorit

3. Thyerja e ashtit te kofshës (Femuri)

4. Lëndimet anësore (laterale)

111
Modeleet e lendimit ne aksidente me kembesor:

112
  Lendimet me te shpeshta te trafikut
1. Trauma e kokës
2. Trauma e kraherorit
3. Trauma e shtylles kurrizore
4. Trauma abdominale

Trauma gjymtyreve (ekstremiteteve)

 Patofiziologjia e traumes

Ndryshmet fizpatologjike ne organizmin e te traumatizuarit percaktohen nga:

- Shkalla e demtimeve
- Organi
- Strukturat e demtuara

Cdo trauma provokon ne shkalle te ndryshme : SIRS – sindromin e pergjigjes inflamatore

sistemike, nga mediatoret inflamator qe shkaktojne demtime, edhe ne organe te largeta deri ne
insuficienca te nje ose me shume organeve.

Shume trauma te rrenda te musculatures skeletike shoqerohet me rhabdomyolisis, e cila

karakterizohet me mioglobinuri, ndryshime hemodinamike, insuficience renale acute dhe
sindromin kompartemental.

 Hemoragjia, shoku dhe infeksionet jane shkaqet kryesore te vdekjeve nga trauma.

Vdekja nga traumat ne gjysmen e rasteve ndodhin menjeher nga demtimi I vazave te medha te
zemres, trurit dhe medulla spinalis.

1. Hemoragjia eshte shkaku kryesor I vdekjeve nga trauma. Ajo mund te jete e jashtme dhe
e brendshme.
Hemoragjia e jashtme mund te jete : arteriale, venoze dhe kapilare.
Ndalimi I saj me bandazh kompresiv dhe ligature mund te shpetoj shume jete.

113
 Frakturat e parakrahut 50-400 ml, femurit 300-2000ml, bacinit 5000ml.
Hemoragjia e brendshme intraabdominale kerkon Dg dhe nderhyrje te shpejte,
hemoragjia intratorakale fillimisht drenohet dhe ne disa raste kerkon torakotomi,
hemoragjija pelvike kerkon stabilizim te hershem te frakturave kurse ajo intrakraniale
kerkon nderhyrje te menjehershme.
2. Shoku – insuficienca kardiovaskulare dhe ndryshimet e thella metabolike qe
karakterizojne shokun, mund te thellohen me insuficience te organeve tjera dhe gjendje
patologjike kercnuese per jeten.
 Mushkerit me insuficience respiratore deri ne ARDS
 Veshkat, me insuf renale acute
 Melqia me insuf te saj
 MOF- multiple organ failure
 Kid
 Ischaemic reperfusion syndrome
3. Infeksioni eshte shoqerues I zakonshem I traumave te hapura dhe shpesh edhe I atyre te
mbyllurave dhe perben shkakun kryesore te vdekjeve te mevonshme
4. Embolia – frakturat, sidomos ato te pelvisit dhe eshtrave te gjata shkaktojne shpesh
emboli yndyrore dhe triaden karakteristike:
- Distress respirator
- Rash petekial
- Crregullime neurologjike

114
 1. Traumat e kokes
a) Frakturat e kafkes
b) Lendimet e trurit

Fraktura e kafkes:

- Deformitet I kafkes

- Rhinorrhoea/Otorrhoea

- Syte e RAKUNIT

115
  Lendimet e trurit
- Kontuzioni

- Gjakderdhja ne tru

 Traumat e kokeks

60% e rasteve te pranuara ne departamentin e urgjences jane me lendime ne koke.

60% e vdekjeve nga aksidentet rrugore jane si pasoje e lendimeve te kokes.

Ndryshimet e vetedijes jane shenja kryesore e lendimeve ne tru.

- Niveli i zvogëluar i vetëdijes

- Deficitet neurologjike

- Vjellje

- Dilatimi i bebëzave

- Refleksi i Cushing-ut

- Rritja e shtypjes së gjakut

- Zvogëlimi i ritmit të pulsit

- Paregullsitë respiratore

- Anizokoria= asimetria e bebzave te syrit

- Sugjeron në shtypje të nervit të tretë kranial

116
  Vleresimi I lendimeve ne tru:
1. Anamneza
2. Shenjat vitale :
- Shoku
- Pergjigjja e Cushingu si pasoje e rritjes ne ICP – bradikardi me hypertension
- Hipertermi
3. Niveli I vetedijes (GCS)
4. Pupillat anizocori >1mm
5. Ekzaminimet neurologjike: lateralizim I shenjave motorike/ senzorike

shenjat e lendimeve te rrenda te kokes:

1- GSC < ose = 8

2- GSC perkeqesuese
3- Pupila te pabarabarta
4- Shenja lateralizuese

Dg:

- CT
- RTG
*Nuk ka shume vlere ne menaxhimin e lendimeve te topitura
*Perdoret per dg e frakturave te kalvariumit
*Frakturat e bazes se kafkes mund te indentifikohen edhe nga shenjat klinike:
- Syte raccoon
- Shenja battle
- Hemotypanum
- Otorrhea/rrinorrhoea
- Mund te ndihmoje ne lokalizimin e trupit te huaj pas traumes penetruese.

lendimet specifike:

1. Frakturat e kafkes:
a) Lineare pa depression
b) Lineare me depression
c) Te hapura
d) Te bazes se kafkes
2. Lendimet difuze te trurit:
a) Tronditjet
b) Lendime difuze aksonale

117
 3. Lendimet fokale:
a) Kontuzione
b) Hemoragjji intrakraniale ( epidurale, subdurale, intracerebrale)

menaxhimi:

- Masat e pergjitheshme:
*ABC
*trajtimi I shokut, hipoksise

- Trajtimi medikamentoz
*trajtimi I konvulzioneve : diazepam, phenytoin, phenobarbiton
*trajtimi I ICP se rritur se dyshimte: bradikardi me hypertension.
- 100% o2
-intubim dhe hiperventilim deri sa CO2 = 30-35 mmHg
-manitol 1g/kg i.v
-nqs pacienti hemodinamikisht stabil  ngreje koken
- nqs pacienti I agjituar  administrohen barna paralitik

- Trajtimi kirurgjik- neurokirurgu

118
 2. Traumat e kraherorit

Keto trauma ndahen ne 2 grupe:

a) Rreziku I menjehershem per jetene

b) Rrezik potencial I jetes
 Lendimet e kraherorit me rrezik te menjehershem per jeten:
1. Obstruksioni I rrugeve te frymemarrjes
2. Kraherori jostabil
3. Tamponada kardiake
4. Hemotoraksi
5. Pneumotoraksi

80% e ketyre lendimeve mund te menaxhohen me masa te thjeshta:

- Intubim
- Kontrolli I dhimbjes

PNEUMOTORAKSI TENZIV – ekziston komunikimi midis pleures dhe mushkerive. Ky

komunikim vepron sin je ventil njekahesh, duke lejuar grumbullim te ajrit ne pleure.

Haset spostim I mediastenumit ne anen e shendoshe, duke demtuar edhe funksionin e mushkerise
normale (hipoksi) si dhe duke kompenzuar enet e medha venoze ( zvogelim I kthimit venoz)

Ne inspeksion verejme :

- Distress respirator
- Cianoze
- Tahikardi
- Venat e qafes te distenduara
- Asimetri te levizjes se kafazit te kraherorit.

Ne perkusion degjohet ze hipersonor.

Ne auskultacion: mungese e frymemarrjes unilateral

 Menaxhimi:
- Insertohet gjilpere ne h.i. II, linea midklavikulare dhe
- Vendoset nje tube ne h.i V, linea axillaris anterior.

PNEUMOTORAKSI I HAPUR – behet si pasoje e lendimeve me arme zjarri ose ndonje

plage te hapur.

Nese plaga >2/3 e trahese, ateher ajri do te preferoje te hyje nga plaga me shume se nga
trahea.

119
 Vjen deri te kolabimi I mushkerise qe jep ventilim dhe oksigjenim joadekuat (hipoksi)

 Menaxhimi:
- Mbulim I plages ne forme te pakalueshme per ajrin
- Insertoet tubi ne kraheror
- Kujdesi definitive eshte kirurgjikal

HEMOTORAKSI MASIV – mbushje e kavitetit pleural me > 1500mL gjak.

Inspeksioni: zbehje, gjendje shoku

Perkusioni: matitet unilateral

Auskultim: mungese e frymemarrjes unilateral, hypotension

 Menaxhimi:
- Restaurim I vellimit te gjakut ( infuzione kristaloide)
- Dekompresim me tub ne kraheror
- Indikacionet per thoracotomy:
Nga tubi I kraherorit eshte drenuar > 1500 mL gjak
>200 mL drenazhe e vazhdueshme.

Instabiliteti I kraherorit:

a) Segmenti I lire qe leviz I murit te kraherorit

b) Fracture multiple e brinjve >4, secila e thyer ne dy vende

Problemet madhore nuk jane rezultat I fractures, por I KONTUZIONIT MUSHKEROR.

Lendimet e pulmoneve e prishin raporitn V/P, dhe cojne ne hipoksi, poashtu puna e rritjes se
frymemarrjes jep lodhje.

Inspeksioni: distress respirator, cianoze, levizje paradoksale te KK.

Palpacion: krepitacion te brinjeve

Auskultim: tone te dobesuara ne anen e prekur

Gjate analizes se ABG: hipoksi dhe hiperkapni.

RTG: fracture e brinjeve, kontuzion I mushkerive.

 Menaxhimi:
- O2, terapi me lengje, kontroll I dhimbjes
- Ventilim me presion pozitiv
- Mund te nevojitet intubim dhe ventilim

120
 TAMPONADA KARDIAKE – zakonisht nga lendimet penetruese

Lengu pericardial = 20-50 ml

Eshte e pranishme triada e Beckis:

1. Hypotension
2. Distension I eneve te qafes
3. Tone te mbajtura te zemres

Konstatohet me ECHO

 Menaxhimi:
- Lengje i.v
- Pericardiocentesis
- Thoracotomy e hapur

 Lendimet e kraherorit me rrezik potencial per jeten:

C : contusion ( pulmonary, miokardial, aortic)

H: hernia ( diaphragmatike, traumatike)

ES: esophageal perforation

T: disrupcion tracheobronhal, disekacioni I aortes.

 Kontuzioni I pulmoneve

Eshte e pranishme historia e traumes se topitur ne kraheror. Edema intersticiale demton

kompliancen dhe shkembimin e gazrave.

Ne RTG: shihen zona opake ne mushkeri Brenda 6h nga trauma.

- Menaxhimi:
a) Mbajtja e ventilimit adekuat
b) Monitorimi I ABG, puls oksimetria dhe Ekg
c) Fizioterapia e kraherorit
d) Nqs gjendja eshte e rrende ateher administrohet ventilimi me presion pozitiv

121
  Kontuzioni miokardial

Eshte e pranishme historia e traumes se topitur, zakonisht ne prani te traumave multi-sistemike.

Investigimet qe duhet te kryhen jane:

- EKG: aritmi, ST ndryshime

- CK-MB
- Monitorimi I outputit kardiak
- 2D echo
- Skanim me radionuclide
Menaxhimi:
- O2
- Antiaritmik
- Analgjetik
 Diaphragma e rupturuar

Me se shumti diagnostikohet ne anen e majte, pasi qe ne anen e djathte e kemi heparin.

Ne histori eshte e pranishme trauma e topitur ne kraheror ose abdomen ( rrypi I sigurimit)

Ne RTG: verhen abnormalitete te diaphragms.

Menaxhimi:
- Kryhet laparotomi per shkak te lendimeve shoqeruese intraabdominale.

 Lendimet e ESOPHAGUT

Vijne si pasoje e traumave penetruese. Mund te diagnostikohet me :

- RTG: ajer ne mediastenum

- Esophagografi
- Esophagoscopy

Menaxhohet duhet reparuar defektin.

 Lendimet tracheobronhiale
A) Laringu

Ne histori e pranishme: strangulacioni, vijat e teshave, trauma penetruese, trauma e topitur, cdo
trauma perfshin platysmen

122
E pranishme triada e :

1. Ngjirja e zerit
2. Emfizeme subkutane
3. Fracture e palpueshme, krepitacione

Simptome te tjera: hemoptiza dhe dispnea.

Dg:

- RTG
- CT
- Arteriografi

Menaxhimi:

- Lirim I rrugeve respiratore

- Fiksimi I vertebrave cervikale
- Kirurgji : tracheotomy

B) Trachea dhe bronket

ne histori e pranishme:

- Deakselerimi
- Penetrimi
- Rritja e shtypjes intratorakale

Simptomet:

- Dispne
- Hemoptizi

Gjate ekzaminimit verehet ajer subkutan, shenja e Hamman-it ( zera kercites asimetrik me te
rrahurat e zemres)

RTG : ajer ne mediastenum, pneumotoraks

Menaxhimi: riparim kirurgjik.

C) Disekacioni I aortes

pothuajse 90% cahen ne nivel te a. subclavia dhe shumica vdesin ne vendngjarje.

Mund te shpetohen nqs diagnostikohet shume shpejt ne departamentin emergjent.

123
Ne histori:

- Deakselerim I shpejte
- Ankohet per dhimbje ne kraheror, dispne dhe ngjirje te zerit.

Ne RTG:

- Mediastenum I zgjeruar
- Kapaku pleural
- Hemotoraks masiv I majte
- Nyje e paqarte e aortes
- Devijimi I trahes ne anen e djathte
- Depression I bronkut te majte
- Esophagu I devijuar ne te djathte

Ekzaminimi fizik:

- Zvogelim I pulsit femoral

- Presion I ndryshem I gjakut ne ted y krahet

Menaxhimi:

- Thoracotomy

Shkaqet e mevonshme te vdekjes te traumat e kraherorit:

- Insuficienca respiratore
- Sepsisi ARDS

124
 3.Traumat e shtylles kurrizore

Derisa perjashtohet lendimi I shtylles kurrizore, duhet te behet imobilizim I bushtit me kollare.

Lendimet e vertebrave mund te jene te pranishme edhe pa lendim te palces, keshtu qe testet
neurologjike normale nuk perjashtojne lendime te bushtit.

Kollarja cervikale duhet tu vendoset te gjitheve, pervec atyre qe I plotesojne keto kushte:

- Ska dhimbje subjective

- Ska dhimbje ne prekje
- Pa simptome neurologjike
- Ska lendime sinjifikante
- Ska lendime te kokes
- Ska intoksikacion

RTG:

- I gjithe boshti per trauma:

AP, lateral, odontoid.
- Regjioni cervical, lateralisht
Vizualizim patjeter C7-T1 artikulacionit
- Torakolumbal
Pamje AP dhe lateral

Menaxhimi I lendimeve te bushtit:

- Mobilizimi I plote I shtylles kurrizore te pacientet ne pozite shpine

- Nqs pacienti duhet te leviz, perdoret teknik ‘’ log roll’’ me asistence
- Nqs kemi lezione cervikale, duhet te verehet insuficienca respiratore
*Niveli C5-T1 ose trasekcion I poshtem I bushtit jep frymemarrje abdominal
(inervimi frenik I diafragmes I paprekur)
*lendimi I pjeses se siperme cervikale, nuk ka frymemarrje – intubim.
- Hypotension ( shok neuorogjen)
Trajtimi: batanije te ngrohta, pozita Trendeleburgut, infuzione, lengje dhe vazopresore.

125
 - Methyl prednisolone: Brenda 8h nga lendimi (30mg/kg ne fillim, pastaj per 23h 5:4
mg/kg.

qasja ndaj pacientit me dyshim te lendimit te shtylles cervikale:

- Hiqet dyshimi per lendim te medulla spinalis

Indikacionet per RTG:

- Ndryshimi I statusit mental

Ne anamneze:

- Dhimbje ne vijen e mesme te qafes

- Histori positive per semundje si artriti reumatid, osteoartrit

Te pacientet traumatic pa vetedije.

RTG e bushtit cervical:

1. Pamje 3 aneshe
- AP
- Laterale C1-T2 Swimmer view
- Odondoid ( goje e hapur ose pamje submentale oblike)

ABCS e pamjes laterale:

A- Alignment and adeqnacy

B- Bones
C- Cartilages

S- soft tissue

Indikacionet per CT:

- RTG e papershtacme
- Ne RTG ekzistojne dyshime
- Per te vleresuar me mire ndryshimet e gjetura ne RTG.
- Dyshimet per dislokacion atlanto-okcipital
- Dyshime te medha klinike per lendime pa marreparasysh rez RTG.

Konsekuencat e fractures se bushtit cervical:

1. Tonusi simpatik descendent I zvogeluar

126
2. Kardiake:
- Nuk ka autorregullacion, TA I ulur, frekuenca e zemres e zvogeluar, vazodilatacion.
- Jepet i.v fluide dhe vazopresor.
3. Respirator:
- Refleksi I kollitjes mungon
- Mm.intercostal dhe diafragma te pa inervuar
- Intubim
4. TGI:
- Ileus, vazodilatacion, sekrecion I biles dhe lengut pankreatik vazhdon, ulcerat.
- Tubi nazogastrik

127
 4.Traumat abdominal

Shkaktohen nga dy mekanizma :

- Te topitura
- Penetruese

Traumat e topitura :

- Hemoragji intraabdominale
- Hemoragji retroperitoneale

Ne insepksion verehet:

- Kontuzioni
- Abrazioni
- Distenzioni
- Marrja e pozites se detyruar

Ne palpacion- dhimbje, rigjiditet.

Testet Dg indikohen ne pacientet me:

1. Shok te paspjeguar
2. Shenja te lendimit abdominal
3. Ekzaminim fizik I dyshimit

Testet Dg perfshijne;

- RTG- ajer I lire nen diafragme

Herni diaphragmale
- Ultrazeri
- CT
- Lavazhe peritoneale. Kriteret per lavazhe positive perfshijne:
a) >10 cc gjak
b) Bile, bakterie, material te huaja
c) Er >100.000 x 106 /l
Le > 500 x 106
Amylase > 175 iu

128
  Menaxhimi:

I pergjithshem : lengje

Kirurgjikal

Lendimet nga rrypi I sigurimit perfshijne:

1. Trauma duodenale retroperitoneale

2. Transekcion I zorreve intraabdominal
3. Lendime te mesenteriumit
4. Lenime te pjeses lumbale te shtylles kurrizore

Traumat penetruese – rrisin rrezikun per perforacion te TGI dhe sepse.

Duhet te vleresohet madhesia, kalibri dhe rruga e hyrjes se armes.

 Menaxhimi:

Plaget me arme zjarri – cdohere kane nevoje per laparotomy

Te plaget shpuese vlejne:

- 1/3 nuk penetrojne kavitetin peritoneal

- 1/3 penetrojne por nuk jane te demshme
- 1/3 kerkojne njohuri kirurgjikale

Laparotomia eshte e domosdoshme ne:

- Shok
- Peritonis
- Evisceracion
- Ajer I lire ne abdomen
- Gjak ne tubin nazogastrik
- Kateter foley
- Ekzaminim rectal.

129
  Traumat gjenitourinare

Diagostikohen ne baze te mekanizmit te lendimit, hematurise dhe metodave radiologjike.

 Traumat renale

Etiologjia:

1. Trauma te topitura:
- Kontuzionet ( ekimoze parenkimale pa prishje te capsules)
- Carje te parenkimes
Jo komunikuese ( hematoma)
Komunikuese ( ekstravazacion I urines, hematuri)
2. Traumat penetruese
3. Lendime te kalices renalis si rezultat I deakselerimit
Ne histori analizohet:
- Mekanizmi I lendimit
- Hematuria
- Dhimbja ne ije

Gjate ekazaminimit fizik:

- Dhimbje ne kendin kostodiafragmal

- Mase ne kuadrantin e siperm
- Shok

Dg:

- CT
- IVP
- Arteriografi renale

Menaxhimi:

- 90% conservative ( pushim ne shtrat, analgjetik, antibiotike)

- 10 % kirurgjikale nqs
a) Gjakderdhjet vazhdojne >48h
b) Ekstravazacion I madh I urines
c) Lendime te kalices renale
d) Te gjithe plaget penetruese
e) Laceracione te medha
f) Tromboza e a.renale
g) Infeksioni

130
  Traumat ne ureter

Etiologjia:

1. Te topitura
2. Penetruese
3. Jatrogjene – me te shpeshta

Ne anamneze kerkohet mekanizmi I lendimit dhe hematuria.

Dg:

- Uretrogram retrograde

Menaxhimi: Uretro-uretosomy

 Vezika urinare

Etiologjia:

1. Traumat e topitura
- Rupture ekstraperitoneale : instabilitet I pelvikut, dhimbje suprapubike nga masa e urines
ose gjakut se ekstravazuar.
- Rupture intraperitoneale : abdomen akut.
2. Traumat penetruese
Ne anamneze:
- Hematuri
- Dizuri
- Retencion urinar
- Dhimbje abdominal

Dg:

- CT
- Analizat e urines
- Cistografi

Menaxhimi:

- Ekstraperitoneal rupture
E vogel: foley catheter
E madhe : kirurgjike
- Intraabdominale- kirurgjike

131
  Uretra

Etiologjia:

- Zakonisht trauma e topitur te meshkujt

- Demtim I bulbusit anterior te uretres
- Demtim I bulbusit post uretae

ne anamneze:

- Anterior : gjak ne meatus, hematoma perianale ose skrotale, gjak ne urine ne murin
abdominal.
- Posterior: paaftesi per tu zbrazur, gjak ne meatus, dhimbje suprapubike, instabilitet I
pelvisit, zhvendosje e prostates, hematoma pelvike.

Menaxhimi:

Anterior: catheter foley

Drenazhe suprapubike

Posterior: drenazh suprapubike

 Traumat e pelvisit dhe ekstremiteteve

Rralle kercnojne jeten, por kercnojne gjymtyret.

Zakonisht diagnostikohen gjate shiqimit sekondar te detajuar dhe pacienti duhet te jete komplet I
zhveshur.

- Gjate ekzaminimit fizik duhet te :

a) Shiqohet : deformitet, enjtje, gjakderdhje te nxira, spazma, ngjyra
b) Ndjehet: pulsi, temp, krepitacione, mbushja kapilare
c) Levizjet: duhet te vleresohet amplitude e levizjeve.

lendimet jetekercnuese:

1. Fraktura madhore e pelvisit

2. Amputacionet traumatike
3. Frakturat massive te kockave te gjata
4. Lendimet vaskulare proksimalisht nga gjuri dhe berryli

132
lendimet kercnuese per ekstremitetin:

1. Fraktura/dislokimi I zogut te kembes

2. Lendimet crush
3. Sy e comparmentit
4. Dislokimi I gjurit dhe kokes se femurit
5. Fraktura me lendim vascular ose nervor
6. Frakturat e hapura
7. Fraktura mbi beryl dhe gjunje

Humbja e gjakut mund te jete e madhe te :

- Frakturat e pelvisit- deri ne 3L

- Fraktura e femurit – deri ne 2L
- Frakturat e hapura

Vleresimi I lendimve neurovaskulare:

- Duhet vleresimi I pulsit

- Nqs pulsi I humbur nuk duhet fajesuar spazmin
- Angiografia konfirmon diagnozen

5P e lendimeve vaskulare:

1. Diskrepance e pulsit
2. Pallor – zbehje
3. Parestezion / hipostezion
4. Pareze
5. Pain- dhimbje

Trajtimi I komprimimit vascular:

- Reponim I anesise
- Rivleresohet pulsi
- Consulate kirurgjike
- Matja e shtypjeve ne compartment
- Angiografi

 LENDIMET E GJYMTYREVE

Llojet e lendimit:

1. Dislokim (çvendosja)
2. Fraktura (Thyerja)

- E hapur

133
- E mbyllur

 Zhvendosja

Zhvendosja e kockes nga bashkimi i saj normal me nyjen.

Shenjat klinike:

- Dhimbje
- Deformitet
- Mungese e levizjes

Trajtimi:

- Imobilizimi pa zhvendosje
- Duhet te konsiderohet anestezia

 Thyerjet

Quhet prishja e teresise anatomike te kockes.

Ne vares inga forca qe i shkakton, cilesia e kockes dhe modelit te thyerjes, frakturat ndahen ne
disa lloje:

1. Frakturat traumatike shkaktohen nga energjia e madhe ne kushtet e nje indi kockor me
cilesi normale.
2. Frakturat patologjike shaktohen nga faktore me energji te vogel ne kushtet te nje indi
kockor jo normal; patologji te vete indit kockor, tumore kockore apo metastaza.
3. Fraktura spontane shkaktohen ne mungese te faktorit traumatik, nga vete pesha e trupit
psh frakturat e vertebrave net eren te nje osteoporoze.

134
 4. Frakturat e stresit shkaktohen nga mikrotrauma periodike. Ketu kemi frakturim te
trabekulave kockore pa demtim te teresise se jashtme te kockes.

 Modeli i thyerjes varet nga drejtimi i forces goditese dhe nga vendi i frakturimit.

Frakturat mund te jene:

- Transverzale
- Transverzale me fragment te lire flutur
- Oblike apo spirale
- Intraartikulare
- Komunitive
- Kompresive
- Avulsive

 Frakturat e hapura- haset komunikim i fragmenteve kockore me ambijentin e jashtem,

gje e cila rrit potencialin e infeksionit.
nje frakture e hapure nenkupton nje traume me energji shume me te madhe qe ka bere te
mundur demtimin edhe te indeve te buta dhe nje vuajtje me te madhe indore.
Ne varesi te demtimit te indeve te buta, behet edhe klasifikimi i frakturave te hapura.
Klasifikimi me i perdorshem eshte sipas GUSTILIO, i cili i klasifikon ne 3 grad
1. Madhesia e plages eshte me e vogel se 1 cm, pa demtim indor
2. Madhesia e plages me e madhe se 1cm, demtim i moderuar i indeve te buta
3. Madhesia e plages eshte mbi 1cm, demtime masive indore te indeve te buta dhe
kockore, kontaminim i konsiderueshem
3ª- indi kockor mund te mbulohet me inde te buta
3b- indi kockor nuk mund te mbulohet
3c- demtime vazale.

Shenjat klinike te thyerjeve:

Shenjat e sigurta:

- Deformiteti i shkaktuar me zhvendosjen e fragmenteve

- Levizja abnormale - simptomi me i rrendesishem, ajo mund te mungoje te thyerja e
impaktuar dhe inkomplete
- Krepitacioni

Shenjat e besueshme te thyerjeve:

- Dhimbja ne vendin e thyerjes

- Hematoma ne afersi te thyerjes

135
 - Crregullimi i funksionit
- Rrjedhja e gjakut ne hapesiren e nyjes – haemarthros

Dg:

1. Anamneza
2. Inspeksioni i pjeses se lenduar te trupit, shihen ndyshimet e jashtme
(deformimi,edema,hematomi, lendimi i indeve te buta)
3. Me palpim hulumtohet gjendja lokale e kockes se thyer
4. Matja e gjatesis se anesis dhe krahasimi me anen tjeter cakton shkurim te anesise
5. RTG

Menaxhimi I lendimeve te ekstremiteteve:

1. Frakturat : imobilizim / trakcion

2. Plaget e hapura:
- Irrigim – pastrim I kontaminimit
- Mbulimi me fasha sterile
- Kujdes definitive Brenda 6-8h
- Kontroll I gjakderdhjes me presion
- Splint fractures
- Antibiotikoterapia – cefazolin + gentamicin, metronidazol ne plage te ndotura.
- Profilaksia tetanike
3. Lendimet e artikulacioneve
- Konsulltim me ortopedin
- Imobilizim
4. Compartment sidnromi:
- Heqja e fashes konstriktive
- Fasciotomy

136
Komplikacionet e demtimeve te gjymtyreve:

Mund te jene:

- Gjenerale
- Locale
- Te vonshme

Gjenrale:

1. Shoku hemoragjik
2. Tromboembolia pulmonale
3. Kid
4. Embolia yndyrore
5. Gangrene gazoze
6. Tetanus

Locale:

1. Sindromi kompartimental
2. Sindroma Sudeck

Vonshme:

1. Osteomieliti
2. Ngjitja e vonuar
3. Pseudoartroz

 KOMPARTMENT SINDROMI

Rritje e shtypjes intersticiale mbi ate ne shtratin kapilar (30-40 mmHg)

- Zakonisht ne kembe ose llere

- Shpesh lidhet me Crush lendimet ku kemi demtim te madh te indeve te buta

Etiologjia:

- Edema massive e indeve te buta ne kompartiment, e cila mund te shtohet edhe nga
hematoma
- Vendosja e fashaturave apo e gipsit te shtrenguar

Dg: me ane te matjes se shtypjes ne compartment.

Duhet te dyshohet kur kemi:

137
 - Dhimbje te madhe gjate levizjeve passive te muskujve te prekur
- Sensacion I zvogeluar I nervave te atij regjioni
- Enjtje tenzive
- Dobesi, paralyze

Pulsi mund te jete I pranishem deri vone.

Trajtimi;

Per te bere dekompresionin e parakrahut mjaftojne 2 incizione, nje volare dhe nje dorzale.

- Incizioni volar behet I kurbuar nga fosa cubutale deri ne pellembe

- Incizioni dorsal lejon te eksplorohet kompartimenti ekstenzor dhe zakonisht behet I drejt

Per te dekomprimuar kompartimentin e kercirit jane te mjaftueshem 2 incizione:

- Nje incision lateral midis kreshtes tibiale dhe fibules qe jep mundesi eksplorimi te
kompartimentit anterior dhe lateral.
- Nje incision transversal I shkurte behet gjithmon per te gjetur septumin intermuskular.

FASCIOTOMY

 SINDROMI SUDECK – distrofia reflektore post-traumatike

Shenjat kryesore jane:

- Dhimbja
- Hiperestezia
- Tensionimi indoor

Dhimbja shoqerohet me edeme te gjymtyreve dhe me ulje te funksionit.

Temperature locale, ngjyra e lekures varen nga stadi I semundjes.

Pjesa me e madhe e autoreve e ndajne ne 3 faza te zhvillimit:

1. E hershme
2. Distrofike
3. Atrofike

Faza e pare karakterizohet me dhimbje te vazhdueshme djegese te gjymtyres. Dhimbja shtohet

nga ngacmimet e jashtme dhe levizja

138
Faza e dyte zhvilohet ne nje periudhe 3 mujore. Ne kete faze lekura eshte e zbehte, kufizim I
levizjeve dhe ne RTG paraqitet nje osteoporoz difuze.

Faza e trete paraqitet atrofi progressive e lekures dhe muskujve. Kufizim I levizjeve dhe
kontraktura te parikthyeshme te gjymtyres.

Trajtimi:

Eshte kompleks dhe varion:

- Splintimi ne fazat e hershme

- Fizioterapia ne fazat e mevnonshme e deri ne ate medikamentoze me antiinflamator,
analgjetik, kalcitonin etj.

 Traumat e indeve te buta

Demtimet kryesore te indeve te buta qe ndeshen ne pacientet me trauma te gjymtyreve jane:

- Abrazionet
- Kontuzinet
- Plage
- Hemartrozat
- Distorzionet

Abrazionet: jane trauma te vogla. Ne to mbenten gjithmon materiale te huaja, te cilat jane shkak
per infeksione locale.

Trajtohen ne dhomen e mjekimit ku pastrohen mire me solucione antiseptike dhe nen anestezi
locale mund te perdoren furcat per eliminimin e trupave te huaj.

Kontuzionet: Jane demtime te indit subkutan apo muskujve, si pasoje e goditjeve direkte te
shoqeruara me hemoragji subkutane. Kontuzinet e medha me hematoma, kerkojn trajtim
kirurgjik per eliminimin e vatres hemoragjike dhe zbrazjen e hematomas. Kontuzionet e vogla
vetem observohen dhe mund te trajtohen me fashatura kompresive.

Plaget: variojne nga nje demtim I thjeshte I tashesis se lekures, deri ne demtim te te gjithe
shtresave te nenlekures deri ne avulsione.

Plaget e thjeshta trajtohen ne dhomen e mjekimit, ku behet perpunimi I tyre dhe mbyllja.

Plaget e ndotura dhe ato mbi 6-8h kerkojne perpunim te plages dhe lenien e saj hapur, per 4-5
dite dhe pastaj behet mbyllja e vonuar.

Hemartrozat: shfaqen me nje efuzion te menjehershem te artikulacionit, Brenda 6h dhe

provohen me aspirim direct te artikulacionit.

139
Ne rastin e zbrazjes se artikulacionit nga gjaku, behet fashature kompresive dhe gjymtyra
vendoset ne qetesi, derisa largohet e enjtura.

Distorzionet dhe terheqja muskulare nuk perbejne urgjence, por kerkojne trajtim, kryesisht
qetesi dhe dhenien e analgjetikeve.

Amputacionet: nje nga vendimet me te veshtira per nje kirurg, eshte amputimi I nje gjymtyre
me demtime massive. Per te arritur ne kete vendim vereht statusi neurorlogjik, gjendja e
pergjitheshme e pacientit dhe statusi vascular.

140
 20.SHOKU
 1852 është një definicion i vrazhdë “mos funksionim (kolaps) i makinës jetësore” që
përshkruan efektet shkatërruese të këtij procesi tek pacienti.

 Definim me i ri “kolaps dhe insuficiencë progresive e sistemit kardiovaskular”.

 Definimi më adekuat dhe më i thjeshtë “është rezultat i perfuzionit joadekuat të qelizave

trupore me gjak të oksigjenuar”

 Shoku që nuk trajtohet mund të jetë fatal. është më rëndësi që të diagnostikohet dhe
trajtohet menjiherë, në të kundërten pacienti vdes.

 KLASIFIKIMI I SHOKUT

3 jane mekanizmat baze qe mbajne qarkullimin dhe oksigjenimin adekuat te indeve.

Komponentet e ketij mekanizmi jane VPV:

V- volemia, vellimi I gjakut qarkullues

P- pompa kardiake, qe shtyn gjakun tek indet dhe siguron kthimin venoz

V- vazat qe percjellin gjakun ne inde, qe mund te ngushtohen, por edhe mund te zgjerohen dhe
shkaktojne pellgezim te gjakut ne periferi.

Sipas mekanizmave fiziologjik te crregulluar shoku ndahet ne 5 kategori:

1. Shoku hipovolemik
2. Shoku ekstrakardiak kompresiv dhe obstruktiv
3. Shoku inflamator ose septic
4. Shoku neurogjen
5. Shoku kardiogjen

 Mosfunksionimi pompës = Cardiogenic shock

 Dështimi valvulës = Obstructive shock
 Dështimi i gypit = Distributive shock
 Mungesa ujit = Hypovolemic shock

141
  Shoku hipovolemik

Paraqitet si rez. I pakesimit kritik te vellimit te gjakut qarkullues.

Hipovolemia mund te vije si pasoje :

- Hemoragjise
- Te vjellat
- Diarret
- Obstruksioni intesnial
- Traumat
- Perdorimi I tepert I diuretikeve
- Diabeti insipid
- Dehidrim

Humbja e gjakut mbi 20-30% mund te korigjohen nepermjet mekanizmave te rishperndarjes se

gjakut.

Ne humbjen mbi 40% mekanizmat kompenzator ezaurohen.

 Shoku ekstrakardiak kompresiv dhe obstruktiv

Shkaqet kompresive jane ato qe pengojne kthyerjen e gjakut ne zemer, si pasoje e komprimimit
te venave, atriumit apo ventrikulit te djathte.

Shkaqe kompresive jane:

- Tamponada e zemres
- Ngritja e theksuar e diafragmes ( meteorizme, ascit, gravidance)
- Hernie diafragmale
- Pneumotoraks hipertenzi etj

Shkaqet obstructive, kur zemra eshte e penguar per zbrazjen e saj nga stenoza valvulare, ose
rezistenca vaskulare.

Shkaqet obstructive jane:

- Embolia pulmonale
- Emboli ajrore
- Hypertension sistemik
- Hemotorkas
- Rupture e diafragmes
- Ventilacion me presion pozitiv etj

142
  Shoku inflamator ose septic

Shkaktohet nga produktet toksike te demshme nga nje vater inflamacioni, si rez I kalimit ne gjak
te shume mediatoreve inflamator dhe koagullues.

Mediatoret inflamator dhe koagullues shkaktojne shok me 3 mekanizma kryesor:

1. Shkaterrimi I endotelit vascular ne vatren e infeksionit dhe ne distance

2. Dilatimi I mikrovaskularizimit si lokalisht ashtu edhe ne distance
3. Deprimimi I miokardit

Humbja e plazmes ne hapesiren intersticiale jep hipovolemi, insuficience te organeve distal ose
insuficience kardiake.

Nqs si tipar kryesor eshte humbja e plazmes nga shtimi I permeabilitetit te vazave, I semuri do te
kete lekure te ftohte dhe me djerse.

Nqs vellimi I gjakut rikthehet kemi vazodilatacion kutan, lekura do te jete e ngrohte dhe e
kongjestionuar.

Mediatoret inflamator shkaktojne paralyze vaskulare periferike me hypotension, por rritje te

debitit kardiak deri 3-4 here me shume se norma, per kete shoku inflamator quhet edhe shok
DISTRIBUTIV se kemi keqshperndarje, hipovolemi relative nga rritja e qarkullimit ne lekure
dhe staze ne venulat dhe venat e vogla te dilatura.

Mund te shkaktohet nga :

- Demtimet ishemike dhe reperfusion

- Traumat
- Plaget me arme zjarri
- Frakturat e medha
- Crush injury
- Djegjet massive etj

 Shoku neurogjen

Shkaktohet nga deinervimi autnom I vazave, ne disa raste edhe I zemres.

Shkaqet mund te jene:

- Demtimet e medulla spinalis

- Anestezia regjionale
- Crregullimet neurologjke
- Lipotimia

143
Humbja e tonusit arteriolar con ne hypotension, humbje te tonusit te venulave dhe venave te
vogla qe con ne pellgezimin e gjakute ne enet e denervuara te trupit.

Nqs se blloku spinal eshte I larte, mund te coje ne deprimim te miokardit dhe bradikardi.

 Shoku kardiogjen

Paraqitet kur vete zemra per shkaqe te brendshme te saj nuk ka force te pompoje gjakun ne
sistemin vascular.

Shkaqe jane:

- Infarcti I miokardit
- Aritmite

 Patofiziologjia e shokut

Gjendja e zemres, vellimi I gjakut dhe pergjigjja autonome percaktojne gravitetin e shokut.

Dhimbja, frika, e me pas hipovolemia, insuficienca cirkulatore dhe hipoksia indore, provokojne
nje sere reaksionesh reflektore neuroendorkrine, per te ruajtur perfuzionin, oksigjenimin dhe
ushqyerjen e indeve.

Ne patofiziologjine komplekse te shokut marrin pjese:

- Reaksionet zinxhir neurohumoral

a) Simpatico – adrenal
b) Hipotalamo-hipofizo- suprarenal
c) Baroreceptoret
d) Kemoreceptoret
e) Mediatoret cellular

Nder reaksionet humorale rreshtohen:

1. Prodhimi I menjhershem I katekolaminave

2. Aktivizimi I aksit renine- angiotensin
3. Prodhimi I hormonit antidiuretik
4. Kortizoli, glukagoni, hormone I rritjes aktivizohen vone dhe jane pergjegjes per
hiperglikemine e moderuat dhe glukoneogjenezen.

Adrenalina dhe noradrenalina japin 3 efekte te hershme:

1. Tahikardi
2. Shtrati vascular periferik dhe splanknik, zbraz gjakun ne qarkullimin sistemik
3. Spostimi I kaliumit Brenda qelizes
144
Angiotensina jep vazonkonstruksion te shprehur splanknik.

Kombinimi I veprimit te katekolaminave, renines dhe hormonit antidiuretik kontribojne qe

veshkat te mbajne ujin dhe te shkaktojne oliguri.

Zhvendosja e likuideve ekstracelulare ne shtratin vascular eshte nje tjeter mekanizem

kompenzator, ndonese I ngadalshem.

Pas ndalimit te hemoragjise, likuidi ekstracelular cvendoset ‘’ fluid uptake phase’’ e ndjekur nga
diureze e shtuar.

Reperfuzioni pas nje ishemie kritike con ne nje reaksion inflamator.

Nderveprimet e crregullimeve fizpatologjike me veprimet terapeutike ‘’ triada e mallkuar’’

Hipotermi  acidize  koagulopati

Hipotermia ekzisotin duke filluar nga 35 grad celc, eshte pasoje e aksidentit, e voneses se
ndihmes. Kjo demton funksionin e zemres, rendon acidozen, frenon enzimet e koagullimit dhe
funksionin e Tr.

Acidoza qe vjen nga ischemia celulare, demton funksionin e zemres, perfuzionin cellular dhe
koagullimin.

Koagullopatia vjen nga konsumimi I faktoreve te koagullimit ne plaget hemoragjike, aktivizimn

e fibrinolizes dhe hollimin e faktoreve koagullues nga dhenia massive e kristaloideve dhe
koloideve.

Eshte pjese e sindromit te politransfuzionit te gjakut te konservuar, pa faktore koagullimi e Tr

Reaksionet inflamatore endogjene jane esenciale per riparimin e indeve, por ato mund te
ekzagjerohen gjate reanimacionit dhe te behen demtues per indet normale, duke cuar ne
insuficience te organeve.

Shenjat klinike te shokut:

 Ndryshimet e medha:
- TA
- Pulsi
- Hgb/Htc
- Diureza
- EKG
- Analizat gazore
- Shtypja e a.pulmonale
- Vellimi I zemres
- Shtypja venoze qendrore

145
  Shenjat tjera klinike:

Ndryshimet ne lekure:

- E zbehte, e ftohte apo e tendosur

Ndryshimet e sensoriumit ( ndjeshmeris)

- Apatik ose pa vetedije

- depresiv

etje

staze venoze

hiperventilim

evidente humbja e gjakut

Faktoret qe ndikojne ne trajtimin e shokut:

- Shkalla e shkakut
- Gjendja e përgjithshme pt.
- Mosha
- Temperatura (hipo/hipertermia)
- Dhimbja
- Statusi elektrolitik dhe lëngjeve trupore
- Ushqyeshmëria
- Sëmundjet e mëhershme
- Medikamentet e përdorura nga pt. (meds. për zemër)

Trajtimi I shokut:

 Qëllimi parësor: Të NORMALIZOHET PERFUZIONI INDOR

- Shtypja gjakut
- Pulsi
- Frymëmarrja
- Pamja e lëkurës
- Vetëdija
- Diureza (30-50 ml/h)
- Hemoglobina 8-10 g apo Htc 24-30%
 Procedurat konkrete:

146
- ABC

 Rrugët e frymëmarrjes

 Frymëmarrja dhënie O2

 Qarkullimi

- Trajtimi kirurgjik:

 menjiherë vs. më vonë vs. fare

- Vendosja e vijave venoze

 2 vija venoze dhënje 0.9% NaCl apo Ringer Lactat

- Trajtimi i shkaqeve mekanike të shokut nëse ato janë të pranishme

 Pneumotoraksi tenziv

 Tamponada e perikardit

 Gjakderdhjet e mëdha

- Gjatë vendosjes së vijave i.v, merret gjaku për ekzaminime laboratorike dhe grup gjaku
- Qetësimi i dhimbjes me analgjetik i.v.
- Revlerësimi i gjendjes së shokut
- Transfuzioni i gjakut: mendo mirë
- Vazopresorët
- Antibiotikët

 Trajtimi I shokut ne vazhdim:

- Vazhdohet me lëngje i.v.

- Terapia inotropike
- Largimi i hershëm i shkakut:

– Trajtimi kirurgjik definitiv

 Ndalja gjakderdhjes

 Evakuimi qelbit

 Trajtimi i peritonitit

 Transfuzioni I gjakut tek shoku:

147
  Efektet e mira
- Zëvendëson vëllimin e gjakut
- Mbush vazot e gjakut
- E rritë oksigjenimin e indeve
-
 Efektet e dëmshme

Reaksoni në gjak

 Febrile, alergjike 1/100

 Hemolitike

 Fatale:1/100 000

 Jo fatale: 1/6000

Përcjellja e sëmundjeve

 Hep B: 1/200 000

 Hep C: 1/103 000

 HIV:1/450 000

 Malarja, Chagas, Yersinia

Ulja e imunitetit ndaj kancerit dhe infeksionit

148
 21.ANESTEZIONI
Qellimet e anestezionit jane te katerfishta:

1. Fushe operative te qete

2. Analgjezi
3. Anksiolize, sedatim apo hipnoze complete
4. Stabilitet kardiorespirator

(analgjezi, amnezi, pavetedije, relaksim muskulor)

 Vleresimi anesteziologjik I pacientit duhet te bazohet ne disa rreziqe per

pacientin, ne fazen preoperatore keto rreziqe njihen si 7A e anestezionit.
1. Alergjite
2. Rreziku aspirator
3. Vleresimi I airway
4. Stenoza aortal
5. Apnea
6. Niveli I aktiviteteve – tolerance e ushtrimeve
7. Aksesi I lehte intravenoz

 Hapi I pare:

Eshte me rrendesi te behet vleresimi adekuat I histories se pacientit ne lidhje me anestezionet

paraprake:

a) Rruget e frymemarrjes
b) Hipertermi malinje
c) Pergjigje e zgjatur ndaj barnave
d) Barnat qe I perdor momentalisht
e) Shtatzenia

Rrendesi te madhe ka edhe rreziku I aspirimit edhe ate nga ingjestioni I ushqimit solid,
obstruksioni gastrointestinal, intervenimet emergjente ose rruget e frymemarrjes jane
problematike.

Pacientet nuk duhet te konsumojne ushqim para intervenimeve per arsye te reduktimit te
aspirimit te permbajtjes gastrike dhe pneumonise konsekuente.

Aspirimi pulmonar mund te vije si pasoje e ekstubimit joadekuat.

149
Gjate marrjes se histories behet pershkrimi I statusit fizik te pacientit ne baze te ASA

ASA Statusi fizik I pancientit

I Mosha e pacientit
II Pacienti ka semundje sistemike, qe nuk limitojne aktivitetin normal
III Pacienti ka semundje sistemike, qe limitojne aktivitetin normal
IV Pacienti ka semundje sistemike qe perben kercnim per jeten
V Pacienti nuk pritet qe te mbijetoje 24h
E Indikon procedurat emergjente

Per vleresimin e statusit kardiorespirator, menyra me e thjeshte e evaluimit jane ushtrimet

funksionale.

Perzgjedhja e teknikes anestetike varet nga:

a) Mosha e pacientet
b) Klasifikimi I ASA
c) Natyra e intervenimit gjegjesisht lloji
d) Kohezgjatja e intervenimit

 Hapi I dyte, vleresimi nga ana e anesteziologut:

 EKZAMINIMI:

Menaxhimi I rrugeve te frymemarrjes:

- Mundesia per te hapur gojen

- Mungesa dhe prezenca e dhembeve
- Madhesia e gjuhes
- Mundesi per te subluksuar art.temporomandibularis
- Pozicioni relative I laringut

Kryesore dhe celes per menaxhim jane mundesia/ aftesia per te ventiluar me maske pacientin dhe
aftesia per intubim.

Vleresimi I stenozes aortal ka rrendesi per prevenimin e ishemise miokardiale gjate intervenimit,
si pasoje e anestetikeve ( zvogelohet preloadi, out puti kardiak, perfuzioni ne aa.coronare)

 Ekzaminimet laboratorike ne korespondim me historine

 ECG rutine te pacientet > 50 vjet.

150
  Pregaditja e pacientit

Edukimi I pacienteve ne lidhje me procedure kirurgjike, mundesit per zgjedhje te anestezionit

dhe opsionet per menaxhim te dhimbjes zvogelojne dukshem anksiozitetin te pacienti.

- Analgjezia opioidale zakonisht nevojitet per dhimbjet preoperative

- Benzodiazepine – sedatim dhe anksiolize preoperative
- Antacidet, antagonistet e H2 resep, bllokatoret e pompes proteinike reduktojne paraqitjen
e aspirimit pulmonal.

Zgjedhja ne mes anestezionit local/regjional dhe atij te pergjithshem duhet te shqyrtohet para
arritjes ne sallen operative.

Ekzistojne edhe kontraindikacione absolute per anestezion regjional ( spinal, epidural, plx block)

- Crregullimet e koagullimit
- Alergjia ne agjensat anestetik
- Sepsis
- Pamundesi per bashkpunim me pacientin

 Anestezioni I pergjithshem dhe monitoringu intraoperativ

Definicioni:

Anestezioni I pergjithshem karakterizohet me ate qe I semuri, nen ndikimin e lendes anestetike e

humb ndjenjen ndaj dhimbjes ( analgjezi), bie ne gjume ( gjendje e pavetedijeshme), I leshon
muskujt ( relaksim muscular), kurse funksionet fiziologjike I mban ne kufijt e norms.

Keshtu qe kirurgu fiton kushte optimal per pune, kurse I semuri me stress minimal e duron
intervenimin operativ.

Anestezia e pergjitheshme indikohet kur kunderindikohet anestezia loko-regjionale, kur ajo

deshton, nuk jep anestezine e duhur, ose kur koha nuk prêt per procedure e gjate te anestezise
regjionale.

 Anestezioni I pergjithshem ka 3 faza:

1. Indukcioni – periudha nga fillimi I administrimit te anestetikeve deri te zhvillimi I
anestezise kirurgjike efektive.
2. Mirembajtja – sigruon anestezi kirurgjike te qendrueshme.
3. Rikuperimi- periudha nga nderprerja e administrimit te anestezionit deri te kthimi I
vetedijes.

151
Ka per qellim qe te prodhoje shpejte humbje te rikthyeshme te vetedijes, amnezi, mungese te
pergjigjes ndaj stimujve kirurgjik dhe pa demtime ne organe tjera.

Analgjezioni dhe relaksimi muscular jane adjuvante te rrendesishme qe arrihen nga barna tjere.

 INDUKCIONI: arrihet me administrimin i.v bolus ten je bari te tretshem ne yndyrna.

Poashtu mund te behet me ane te gazrave inhalues ( sevoflurane, halothane).
Kjo faze shoqerohet me rekasion te rrugeve te siperme te frymemarrjes, humbje te
reflekeve dhe zvogelim te punes repiratore. Rruget e frymemarrjes sigurohen nga nritja e
nofulles larte, aplikimi I maskes fytyrore, insertimi I tubit tracheal.

 MIREMBAJTJA- anestezioni mund te mirembahet nga inhalimi I anestetikeve, barnat i.v

ose kembimi I te dyjave.
Zakonisht kombinimi I anestezionit me agjensa analgjetik dhe miorelaksant mundeson
menaxhim te mire kardiorespirator.

 RIKUPERIMI- paraqet process gradual dhe varet nga distribuimi I barit anestetik
sebashku me metabolizmin dhe eleminimin e tij.
Administrimi I O2 gjithmon koerkohet gjate fazes fillestare te rikuperimit per shkak te
veprimit depresiv respirator te agjenseve anestetik. Komplikime te shpeshta gjate kesaj
faze perfshijne: laringospazmin, nauze, vjellje.

Ne varesi nga menyra se si lenda anestetike futet ne organizem, anestezioni I pergjithshem

ndahet ne :

1. Anestezioni inhalues – lenda anestetike futet ne organizem me frymemarrje nepermjet

rrugeve te frymemarrjes. Lenda anestetike bashk me ajrin e thithur:
Arrin ne alveoli  nepermjet kapilareve kalon ne gjak  sheperndahet ne te gjithe
organizmin.
Kur arrin ne sistemin nervor, qendron lidhur me qelizat nervore dhe shkakton anestezion.
2. Anestezioni intravenoz – lenda anestetike futet direct ne gjak me injeksion intravenoz.
3. Anestezioni rectal – lenda anestetike ne forme te klizmes futet ne zorren e trashe.
Mukoza rektale resorbon lenden anestetike dhe nepermjet gjakut arrin ne SNQ dhe
shkakton anestezi. Keto lloj anestezionesh mund te kombinohen.
Me teper kombinohen ai i.v dhe inhalues.

152
 1.Anestezioni inhalues

Lendet anestetike qe perdoren per anestezion inhalues jane gazra ose avuj te tretesirave qe
avullohen lehte.

Lenda anestetike bashk me ajrin arrin ne alveoli, ku nepermjet alveoleve dhe kapilareve te gjakut
perhapet ne tere organizmin. Ne SNQ lidhet me qelizat nervore duke e paralizuar funksionin e
tyre e cila manifestohet me:

- Analgjezion
- Humbje te vetedijes
- Relaksim te musculatures.

Ne anestezion inhalues, lenda anastetike nuk mund menjeher te arrij perqendrimin te madh, qe te
shkaktoj anestezion per nje kohe te shkurter, kjo ndodh gradualisht me rritjen e perqendrimit te
lendes anestetike ne gjak.

Vepron fillimisht ne :

- Koren e trurit te madh

- Ganglionet bazale
- Cerebellum
- Medula spinalis
- Medulla oblongata, ku gjenden qendrat vitale.

Si anestetik inhalues mund ti permendim:

a) Enflurane
b) Halothane
c) Isoflurane
d) Methoxyflurane – perdoret ne obstetric
e) Oksid natriumi
f) Sevoflurane

Thellesia e anestezionet ndahet ne 4 stade:

1. Analgjezioni
2. Eksitimi ose deleriumi
3. Anestezioni kirurgjik ose tolerimi
4. Intoksikimi ose mbidozimi

153
  ANALGJEZIONI

Fillon nga thithjet e par ate lendes anestetike deri ne humbjen e vetedijes te semurit.

Frymemarrja, pulsi, shtypja jane normale.

I semuri gradualisht e ndalon frymemarrjen, humbet orientimi, flet ne menyre te paqarte, akoma
eshte I vetedijeshem, por ngadale e humb ndjenjen e dhimbjes deri ne analgjezion.

Me thellimin e metejshem te anestezionit ndodh: zgjerimi I eneve te gjakut te nenlekures dhe I

semuri skuqet lehte, shtypja rritet, pulsi shpejtohet, reflekset jane te ruajtura, pupilat fillojne te
zgjerohen.

Ne fund I semuri humb vetedijen.

 EKSITIMI OSE DELERIUMI

Fillon me humbjen e vetedijes dhe mbaron me fillimin e anestezionit kirurgjik.

I semuri eshte I shqetesuar, reflekset mbrojtese muskulore jane me te theksuara per shkak te
frenimit te korteksit.

Tajimi I gjendrave eshte I rritur, reflekset e kollitjes, gelltitjes dhe vjelljes te forcuara.

Prandaj I semuri kollitet, dhe vjell shpesh ku mund te vij deri tek aspirimi I permbajtjes gastrike
dhe mbytjes.

Shtypja e gjakut eshte e rritur, pulsi I shpejtuar dhe frymemarrja eshte e crregullt.

Me shtimin e anestetikut ne gjak, I semuri gradualisht qetesohet, frymemarrja behet e

njetrajteshme, e qete dhe e rregullt.

 ANESTEZIONI KIRURGJIK OSE I VERTET

Ne kete stad behen te gjitha intervenimet kirurgjike, pasi jane te plotesuara te gjithe kushtet per
anestezion te pergjithshem.

- Vetedija e humbur
- Pa dhimbshmeria
- Relaksim I musculatures

Jane te ruajtura te gjitha funksionet fiziologjike.

Ky stad ndahet ne 4 shkalle ne varesi te rritjes se perqendrimit te anestetikut, humbjes se

reflekseve, relaksimit te musculatures dhe funksioneve vitale.

- Shkalla e 1: qetesohen bulbuset e syve, ngushtohen pupilat dhe humbet refleksi corneal.

154
 - Shkalla e 2: pupila eshte e ngushte, e vendosur ne qender, refleksi corneal I zhdukur,
frymemarrja, pulsi dhe shtypja normalizohen.
- Shkalla 3: frymemarrja e qete, ritmike, pulsi dhe tensioni normal. Te gjithe reflekset jane
te zhdukura dhe gjithe muskulatura eshte e relaksuar.
- Shkalla e 4: kalimi I dozes se anestetikut con deri ne zhvillimin e shkalles se 4 –
pretoksikozes. Ne kete stad frymemarrja e crregullt, pulsi I shpejtuar, tensioni bie, lekura
e zbehte, pupilat zgjerohen, temperatura bie. Ne ket stad anesteziologu nderpret dhenien e
anestetikeve.
 INTOKSIKIMI OSE MBIDOZIMI

I semuri nuk duhet te cohet deri ne kete stad, pasi paraqet nje pakujdesi ne dozimin e anestetikut.

Ketu ndodh paraliza e qendrave vitale ne medulla oblongata e cila manifestohet me :

- Nderprerje te frymemarrjes
- Ulje te shtypjes se gjakut
- Puls te crregullt dhe te shpejte
- Lekure te zbehte dhe te ftohte
- Pupila te zgjeruara ne max

Nqs nuk nderpritet menjeher dhenia e anestetikut dhe nuk fillon reanimimi ndodh vdekja e
pacientit.

Anestezioni inhalues mund te realizohet ne disa forma, metoda ne varesi se cfar lende anestetike
futet ne organet e frymemarrjes. Keto metoda jane:

a) Metoda e hapur
b) Metoda gjysem e hapur ose gjysem e mbyllur
c) Metoda e mbyllur

 Metoda e hapur

Kjo metode karakterizohet me ate qe lenda anestetike thithet nga ambient I jashtem ajrore dhe
gjithashtu bashke me ajrin nxjerret jashte.

Kjo relaizohet me ndihmen e maskes se SCHIMELBUSCH.

Lenda qe perdoret me shpesh ne kete lloj eshte : Eteri dhe halotani, pasi jane tretesra qe
avullohen lehte.

Kontraindikacionet e kesaj metode jane:

- Nuk mund te kontrollohet sasia e anestetikut te thithur

- Behet lehte mbidozimi

155
 - Ka harxhim te madh te lendes anestetike

 Metoda gjysem e hapur ose gjysem e mbyllur

Realizohet nepermjet maskes special OMBRENDAN e cila mundeson qe gjate frymemarrjes,

avujt anestetik te thithen bashk me oksigjenin.

Me fjale tjera, thith perzierje te anestetikut dhe oksigjenit, gjegjesisht ajrit nga nje hapesire e
mbyllur dhe nxjerr ajrin jashte ne hapesiren e hapur.

Perdoren edhe maskat OGSTENI dhe BELLAMY- GARDNER.

Shpesh perdoret te femijet.

 Metoda e mbyllur

Karakterizohet me ate qe I semuri merr fryme nga nje system I mbyllur I cili eshte I izoluar
plotesisht nga ambient I jashtem. I semuri inspiron anestetik dhe oksigjen nepermejt sistemit te
tubave nga bombolat dhe ekspiron gjithashtu me system tubash ne ambient te mbyllur.

Kjo metode mund te jete 2 llojesh :

1. Njeri eshte sistemi qarkor tek I cili nepermjet njerit tub hyn ne mushkeri anestetiku dhe
oksigjeni kurse nga tubi tjeter del ajri I ekspiruar.
2. Sistemi I shetitjes se ajrit. Ne kete metode inspirohet dhe ekspirohet ne nje tub I cili
mbaron ne nje balon.

Metoda e mbyllur aplikohet ne forme te anestezionit endotraheal.

 Anestezoni endotraheal: I semuri vendoset ne gjendje anestezioni duke I dhene anestetike

intravenoz dhe relaksues muscular.
Me ndihmen e laringoskopit ne trahe vendoset tub indotraheal special I cili mund te jete I
madhesive te ndryshme, ne varesi te madhesis se trakes.
Tubuset me te mire jane ata te cilet kane balon I cili pasi tubi eshte I vendosur ne trake
fryhet dhe mbyll te gjithe lumenin e trakes. Ne kete menyre lenda anestetike shkon direct
ne trake gjegjesisht ne mushkeri pa mos u humbur ne rruget e siperme te frymemarrjes.
Sot eshte nje nder anestezionet me te perdorur per shkak te epersive qe ka:
- Dozim I sakte I lendes anestetike
- Perdorim ne max I tij dhe
- Kontrolli I vazhdueshem I gjendjes se te semurit.

Me intubim endotrakeal nuk mund te ndodhin laringospazma dhe aspirimi I permbajtjes

gastrike.

Moment kritike jane vendosja dhe heqja e tubit endotrakeal.

156
  Kategorite e barnave qe perdoren per te ashtuquajturen ANESTEZIONIN E
BALANCUAR

1. Ndihmesit e anestetikeve : sherbejne per te qetesuar pacientin, zvogelojne dhimbjen,

mbrojne ndaj reflekseve te padeshiruara.
- Barnat pre- anestetik:
a) Antikolinergjiket
b) Antiemetiket
c) Antihistaminiket
d) Barbiturate
e) Benzodiazepinet
f) Opioidet
2. Relaksantet muscular: ndihmojne intubimin
a) Atracurium
b) Succinylcholine
c) Vecuronium

BENZOS: lehtesojne anksiozitetin dhe ndihmojne anestezionin

- Diazepam
- Lorazepam
- Midazolam

BARBITURATET: jep sedacion

- Pentobarbilol

ANTIEMETIKET:

- Droperidol

OPIOIDET: analgjetik

- Fentanyl

ANTIKOLINERGJIKET: prevenojne bradikardine dhe zvogelojne sekrecionin ne traktin

respirator

- Scopolamine

157
 2.Anestezioni intravenoz

Lenda anestetike futet direct ne vene.

Aplikimi eshte shume I lehte dhe anestetiku shume shpejt e arrin perqendrimin e duhur per te
shkaktuar anestezion.

Aplikimi I lehte, arritja e shpejte e anestezionit duhet kaluar fazen e eksitacionit me te gjitha
veshtiresit e saj, si dhe zgjimi I shpejte I pacientit pas perfundimit te anestezionit e bejne kete lloj
anestezioni shume te perdorshem sidomos ne intervenimet e shkurta.

Ketu me teper perdoren:

- Kemitali
- Pentatali

Barbiturate:

- Thiopental
- Methohexital

Benzodiazepine:

- Diazepam
- Lorazepam
- Midazolam

Opioide:

- Fentanyl
- Morfin

Droperidol + fentanyl  neuroleptik

Ky lloj anestezioni sot perdoret si anestezion bazal, gjate anestezionit inhalues me qellim qe te
tejkalohen te gjithe efektet e padeshiruara dhe komplikimet e anestezionit inhalues.

Ne fillim jepet anestetiku I.V pastaj jepet anestetiku inhalues.

Gjate dhenies se anestetikut i.v jepen edhe relaksues muskulor qe te arrihet intubim me I lehte.

158
 3.Anestezioni rektal

Realizohet me futjen e lendes anestetike ne rectum.

Anestetiku resorbohet nga mukoza rektale. Perdoret ne raste te vecanta.

MONITORIMI I ANESTEZISE:

Mjeku I pregaditur dhe me experience eshte monitor I pazevendesueshem.

Monitored mekanik dhe elektronik jane ndihmes te vigjilences se anesteziologut.

- Pulsoksimetria, sfigmomanometria, EKG, kapnografia, stetoskopi, drita, termometri,

neurostimulatori jane paisje te rrendesishme gjate monitorimit te pacientit.
Ne raste te vecanta behet monitorim agresiv me matje intravaskulare te PA, PVQ, p
a.pulmnale, ekografi transezofagiale dhe EEG.

MONITORIMI I PACIENTIT GJATE ANESTEZISE:

Duhet te sigurohet siguri e pacientit dhe mireqenia e tij. Kjo gje arrihet me monitorimet klinike
dhe me ane te aparaturave te ndryshme.

behet matja e parametrave fiziologjik:

- Shtypja e gjakut
- ECG ( derivacion I dyte – prezenca e vales p dhe V5 qe detekton 70% te ishemise
kardiake)
- Monitorimi respirator – saturimi I Hb- oxymetry, mundeson vleresim te ventilimit dhe
oksigjenimit, monitorimi I CO2.

Dalja nga NARKOZA:

Pacienti quhet I zgjuar, kur fillon te komunikoje, kur e ngre koken dhe e mban per 5 sec, nxjerr
gjuhen dhe peshtyn.

Blloku neuromuscular invertohet me: neostigmine+ atropine

159
 22.ANESTEZIONI LOKAL DHE REGJIONAL
Anestezioni local arrihet duke aplikuar barna te cilat bllokojne percueshmerin neper nerving
periferik apo neper grupin e nervave qe inervojne regjionin e caktuar per te cilen eshte I
nevojshem anestezioni.

Te ky lloj anestezioni vetedija eshte e ruajtur. Nderrimet ne gjendejne e vetedijes jane vetem
pasoja te padeshiruara te komplikimeve te mundshme te cilat paraqiten te aplikimi I anestetikeve
local.

Egzistojne disa lloje te ketij anestezioni:

1. Siperfaqesor
2. Infiltrative
3. Regjional
4. Spinal dhe me ftohje

Anestetiket local jane:

- Lidocaine
- Procaine
- Tetracaine
- Bupivacaine

1.Anestezioni siperfaqesore

Aplikohet gjate intervenimeve te ndryshme kirurgjike ne:

- Mukozen e syrit, fytit, hundes, uretres.

Realizohet duke lyer vendin me tupfer me 2-3% ose mukoza sterpiket me cocaine spray.

Preparati anestetik vepron mbi mbaresat e fijeve nervore sensitive duke I bere ato te
pandjeshme ndaj ngacmimeve te dhimbjes.

2.Anestezioni infiltrative

Perdoret gjate intervenimeve te vogla dhe te mesme kirurgjikale.Pasi pastrohet dhe

dezinfektohet fusha operative me shiringe sterile merret 1-2% Novacain.

Me gjilpere me pare infiltrohet ne lekure lenda anestetike, pastaj gradulisht ne indin

nenlekuror, fashat muskulare dhe sipas nevojes edhe ne musculature.

Vepron mbi mbaresat e nervave sensitive duke bllokuar percimin e ngacmimit.

Lenda anestetike vepron per 1-2h.Nuk perdoret ne regjione te infektuara per shkak te
perhapjes se procesit infektiv.

160
 3.Anestezioni regjional

Realizohet duke injektuar lende anestetike direct ne nerv ne ‘’ rrenje’’ ose pleksin nervor.

I gjith regjioni qe inervohet nga ky nerv, behet I pandjeshem ndaj dhimbjes dhe mundeson qe te
intervenohet mbi kete regjion.

Perdoret per intervenime te vogla dhe te mesme.

Perdoret gjate intervenimeve ne gishta, ne thyerjet e brinjeve duke bllokuar nervat interkostal,
bllokimin e nervit 3gemin ne neuralgjite trigeminale etj.

 Anestezioni spinal

Realizohet duke bllokuar nervat spinal nga vendi ku ato dalin prej palces kurrizore.

Kjo arrihet duket injektuar preparation anestetik ne likuor ne hapesiren subaraknoidale ose
epidurale ne cilen do nivel te shtylles kurrizore.

Dallojme 2 lloj anestezionesh spinale:

a) Spinal subaraknoidal
b) Spinal epidural

Me shpesh perdoret ai spinal subaraknoidal ne pjesen lumbale.

Preparati anestetik qe perdoret per anestezion lumbal eshte COCAINA gjegjesisht nupercaine,
ksilokaine.

Punksioni ndodh ne mes vertebres se 2 dhe te 3, derisa te kalohet dura mater. Pasi kalohet dura
mater arrijm ne hapesiren subaraknoidale gjegjesisht ne likuor.

Lenda anestetike e perzier me likuorin vjen ne kontakt me rrenjet e nervave spinal si sensitive
ashtu edhe motorik dhe si rezultat ndodh paraliza motore dhe sensitive e ekstremiteteve te
poshtme, regjionit gjenital dhe pjeseve te poshtme te abdomenit.

Anestezioni fillon 2-3 min pas injektimit dhe zgjat 2-3h.

Kunderindikacionet jane: shoku, hypotension arterial, te gjitha semundjeet e SNQ si dhe

deformimet e shtylles kurrizore.

Anestezioni epidural aplikohet gjate intervenimeve ne regjionin e gjenitaleve dhe perineumit.

161
 Anestezia regjionale ka disa perparesi mbi ate te pergjitheshmen :

- Kontrolli me I mire mbi dhimbjen

- Pareza intestinale postoperatore zgjat me pak
- Nevojat per transfusion gjaku pakesohen
- Jep me rralle insuficience renale dhe ishemi miokardiale

Anestetiket qe perdoren ne anestezine regjionale mund te japin veprime anesore.

Lidokaina ne hapesiren subaraknoidale mund te shkaktoje irritim radikular, kurse bupivakaina

bllok motor te zgjatur, narkotiket mund te japin prurit, nauze dhe retencion urinar.

 Komplikacionet e anestezise

Toksiciteti : Veprimi toksik nga mbidozimi prek kryesisht SNQ dhe sistemin kardiovaskular.
Fillon me vertigo, crregullime te pamjes dhe degjimit deri ne konvulzione dhe arrest respirator.

Komplikaconet neurologjike: Neuropatia nga demtimet e nervave cranial eshte komplikimi me

serioz, abcesi peridural, hematoma peridurale.

Simptomat neurologjike transistore, sidomos nga perdorimi I lidokaines mund te shfaqen si

dhimbje shpine qe rrezaton deri ne regjionin gluteal ose ne anesite e poshtme. Ato zgjasin 2-3
dite dhe trajtohet me preparati aniinflamatore jokoritosteroide -NSAID

Dhimbjet e kokes: Paraqiten ne rast te shpimit epidural. Shoqerohet me fotofobi, rigjiditet te

qafes, nauze, diplopic dhe zhurme ne vesh.

Hipertermia malinje: eshte ne gjendje te rralle, por potencialisht fatale, qe karakterizohet nga
nje reaksion hipermetabolik jete- kercnues ne subjekte te ndjeshme ndaj anestetikeve
dhe mbirelaksanteve depolarizues.

Diagnostikimi I menjehershem dhe trajtimi mund ti parandalojne nderlikimet dhe vdekjen.

Trajtimi konsiston ne :

- Nderprerjen e provokuesit te gjendjes

- Ftohje aggressive e te semurit
- Dantrolen 2.5 mg/kg si fillim
- Oksigjen 100%
- Korigjim I acidozes, hiperkaliemise, disritmive malinje
- Jepet manitol

162
Hipotermia: ulja e temp se trupit ne sallen e operacionit ndodh si rez I tem se ulet ne ambient
dhe crregullimet e termorregullacionit.

Reflekset vazokonstriktore dhe termogjeneza jane te frenuara nga narkoza. Te porsalindurit jane
me vulnerabil ndaj hipotermise.

Hipotermia jep ishemi te miokardit, humbje te shtuar te gjakut, zgjim te vonuar dhe perqindje me
te larta te infeksioneve postoperatore.

Gjate zgjimit dirthmat trajtohen me :

- Petidine
- Tramadol
- Ketamine

R x N alergjike : shfaqen me prurit, urtikarie, edema quincke, laringoedema, astma deri ne shok
anafilaktik.

163
 23.ONKOLOGJI
Llojet e operacioneve ne onkologji:

1. Resekcionet curative ( resekcion radikal)

2. Kirurgjia palliative
a) Tumoret e paresekueshem, por mund te zgjatet jeta
b) Pacienti mund te kete jete normale, psh resekcioni per obstruksionin
3. Zvogelim I mases (DEBULKINS) – largimi I nje pjese te tumorit malinj, per te rrit
efikasitetin e radio dhe kemoterapise.
a) Reduktimi qelizor para terapise adjuvante
b) Cytoreduction – reduktimi I numrit te qelizave kancerogjene

Veprimet intraoperatore:

1. Percaktimi intraoperativ I stadit

2. Konfirmimi histologjik
3. Resekcioni ‘’En-bloc’’
- Disekcioni I noduseve limfatike
- Evitimi I kontaminimit tumoral

Arritje e margjinave te lira se paku 6 cm.

Menaxhimi pos-operativ:

1. Mbajtja e te dhenave
- Mbajtja e te dhenave te sakta
- Percaktimi I stadit kliniko patologjik
- Dokumentimi I kirurgjise dhe terapise adjuvante
2. Follow up
- Zbulimi I recidivave
- Monitorimi I rezultateve te trajtimit

164
 25. Klasifikimi I nderhyrjeve kirurgjike
1. Emergjente-ndërhyrja e menjihershme kirurgjike (brenda 1 ore)

a. Reanimimi simultan me operacionin;

- Ruptura e aneurizmës së aortës

- Lëndimet e kokës, krahërorit, abdominale

2. Urgjente e shtyer (brenda 24 orësh)

a. Pas reanimimit

- Obstrukcioni intestinal
- Embolizmi
- Perforimet
- Frakturat e kockave të mëdha

3. E programuar me prioritet (brenda 3 javësh)

• Ndërhyrja e hershme kirurgjike (Jo e menjihershme);
– Sëmundjet malinje
– Sëmundjet kardiovaskulare
4. Elektive (brenda kohës më të përshtatshme për pacientin dhe kirurgun)
a. Kolecistektomia
b. Hernia
c. Resekcionet e tubit digjestiv te sëmundjet benigne etj.
Ndërhyrjet elektive kryhen vetëm atëherë kur pacienti është në gjendje të përballojë
operacionin

TERMINET KIRURGJIKE
• Incision – tomia - prerja
• Excision – largimi me prerje
• Ectomia – nxjerrja, largimi
• Stomia – bashkimi, shortimi, vazhdimi, ngjitja
• Transplantimi
• Implantimi

165
 PROCEDURAT KIRURGJIKE
- Operacionet e hapura
- LAPAROTOMIA
- Operacionet minimale invazive
- LAPAROSKOPIA
- ENDOSKOPIA

166