PONOLOHIYA

Para sa nagpapakadalubhasa sa Filipino

Ikalawang Semestre

S.Y. 2018-2019
Ipinasa ni: UNABIA, DAISYGEN D.

Ipinasa kay: FE A. VARONA

Professor
 Bahaging katawan namahalaga sa pagbigkas na mga tunog

Isa sapag-aaral ng wika ang Ponema ang tawag sa mga tunog n

ponolohiya. Ang “pono” ay galling sa gating wika. Ang isang ponema ay
English na “phone” na masasabing makabuluhan kapag nag-
nangagahulugang tunog at ang iiba ang kahulugan ng isang salita ng
“lohiya “ay pag-aaral. kinabibilangan nito sapagkakataong
mapapalitan ngi bang ponema.

HALIMBAWA: Angpasa at basaya

nag–iiba angkahulugan,
Mga Bahaging Ginagamit sa kapagpinaiitan. Ang p / at / b/ ay
Pagsasalita mgamakabuluhangtunog.
Matigas nangalangala, Punong
gilagid, paringhe ngipin, mgatabi,
harap ng dila, sentral ng dila, likod
ng dila,guwang ng ilong, malambo
tng ngalangala, guwang ng
bibig,titilaukan,epiglottis,laringhe,
hininga na galing sabaga,mga baba
tingang tinig
 URI NG PONEMA
Ponemang Suprasegmental
Ponemang Suprasegmental
Ang ponemang suprasegmental ay
tumutukay sa pag-aaral ng
makbuluhang yunit ng tunog. Hindi ito
tinutumbasan ang letra sa halip ay
sinasagisag nito ang notasyong
ponetik (phonemic)upang mabanggit
ang paraan ng pagbigkas.
1. Diin 2. Tono
Pagbibigay pansin sa Ginagamit ang tono kapag
pagbigkas ng isang tinutukoy ang tindi ng
salita. Ginagamit dito damdamin sa pagsasalita.
ang simbolong /./ upang Intonasyon Nauukol dito sa
ipahiwatig na ang bahagi pagtaas at pagbaba ng
sa salita ay may diin. tinig sa pagsasalita na
Halimbawa: /bu.hay/- maaaring maghudyat sa
"life" /buhay/-"alive" kahulugan ng isang
pahayag.
Halimbawa: Totoo ang
sinabi niya.
(Nagsasalaysay) Totoo ang
sinabi niya? (Nagtatanong)
Ponemang Segmental
Ponemang Segmental
Pag-aaral sa mga tunog na may
katumbas na titik para mabasa.
Binubuo ito ng mga katinig, patinig,
diptonggo, klaster, pares minimal, at
ponemang malayang nagpapalitan.
Ponemang Suprasegmental
Tumutukoy sa pag-aaral ng
makabuluhang yunit ng tunog
1. Ponemang Katinig
Ang ponemang katinig ay inayos sa dalawang
artikulasyon ang paraan at punto.
Paraan ng artikulasyon Punto ng artikulasyon
Ay naglalarawan kung paano Ay nagsasabi kung saang bahgi
pinatutunog ang mga ponemang ng bibig ang ginagamit upang
katinig sa ating bibig. makalusot ang hangin sa
pagbigkas ng isang ponema.

3. Intonasyon
Nauukol sa pagtaas at pagbaba
ng tinig sa pagsasalita na maaring
maghudyat sa kahulugan ng isang
pahayag. Ang punto naman ay
tumutukoy sa rehiyonal na tunog o
JJJJLLJHHF
“accent”.
Halimbawa: Totoo ang sinabi niya.
(Nagsasalaysay) Totoo ang sinabi
niya? (Nagtatanong
4.Hinto/Juncture Ito ang
saglit ng paghinto kung
nagsasalita. Kuwit (,) at
tuldok (.) ang mga
simbolong ginagamit sa
saglit ng paghinto kung
nagsasalita. Ang paghinto
ay nakapagbabago sa
kahulugan ng pangungusap
kung nag iiba ang hinto sa
bahagi nito.
PUNTO NG ARTIKULASYON
Panlabi-ang Panggilagid. Ang mga Pangngalangala. Ang
ponemang/p/,/b/,at/m/ ay ponemang /s/,z/,,/l/ at /r/ ponemang /n/ at /y/ ay
binibigkas sa pamamagitan ay binibigkas sa ibabaw binibigkas sa punong dila.
ng pagdiit ng ibabang labi . ng dulong dila na gilagid
Panlabi-Pangngipin.ang Panlalalamunan. Ang mga Glottal.Ang /?/ at /h/ ay
mga ponemang /f/ at /v/ ponmemang /k/,/g/,/j/ at /w/ binibigkas sa pamamgitan
ay binibigkas sa ay binibigkas sa ng pagdidilit at pagharang
pamamagitan ng pamamgitan ng ibaba ng ng presyon ng papalabas
pagdiidiit ng labi sa mga punong dila. na hininga
ngipin sa itaas.
Pangipin. Ang mga
ponemang /t/,/d/ at /n/ ay
binibigkas sa
pamamagitan ng dila sa
likuran ng mga ngipin sa
itaas.
PARAAN NG ARTIKULAYSON
Pasara. Ang mga katinig
na binibigkas ng Pasutsot Pagilid. Ang mga katinig
pasarang walang tinig at na pagilid ay/l/
.Ang mga katinig na
may tinig pasutsot ay /s,h/.
ay/p,b,t,d,k,g,?/.
Pailong. Ito ay mga
Pakatal. Ang katinig na Malapatinig. Ang mga
katinig na binibigkas sa
pakatal ay/r/. katinig na malapatinig
parang dumadaan sa
ay/w/.
ilong ang tunog./m,n,f/.
 Tsart ng mga Katinig

Paraan ng Panlabi- Pangngalangala Impit/

artikulasyon Panlabi pangngipin Pangngipin Pangilagid Pangilagid Panglalamunan Glotal
Pangalangala

Pasara P t k
w.t b d g ?
m.t

Pasutsot f
w.t v s l
m.t z

Pailong
m n

Aprikatibo
w.t
m.t

Pangilagid
l

Pakatal
r

Malapatinig
y
 2. Ponemang Patinig

Ang ponemang patinig ay binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap,

sentral, gitna, at likod na bahagi.Ito ay gumagana sa pagbigkas ng mga
patinig na mataas, gitna at mahaba na pagbigkas. Ang /a,e,I,o,u/

Tsart ng mga Ponemang Patinig sa Filipino

Ayos ng Dila

Harap Sentral Likod

Mataas i u

Gitna e o

Mababa a

3. Diptonggo

Alinman sa ponemang patinig na sinusundan ng malapatinig na /w/ at /y/ saloob ng

isang pantig ay tinawag na diptonggo. Ang mga diptonggo ay: aw, ay .ey, iw, iy,
oy,ow,uw at uy.

Halimbawa: Ba-liw , Ba-hay ,sa-baw, ka-hoy, rey-na, ba-duy

 4.Klaster (Kambal-Katinig). Binubuo ng dalawang magkasunod na katinig sa isang pantig.
Maaaring Makita ang klaster sa inisyal, midyal at pinal na pantig ng salita.

Halimbawa: blusa sombrero Kard

.5. Pares Minimal. Binubuo ng pares ng salitang magkaiba angkahulugan ngunit

magkatulad na magkatulad sa bigkas.

Halimbawa: Pepe/pipi , Misa/mesa , Tila/tela

6.Ponemang Malayang Nagpapalitan .Binubuo ng salitang nagtataglay sa magkaibang

ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran na di-nagbabago ang kahulugan.

Halimbawa: marami/madami , nuon/noon

\
 MGA URI NG DIIN AT TULDIK

Sa pakipagtalastasan, kailangan ang wastong pagbigkas ng mga salita upang magkauwawaan ang dalawang nag-
uuusap. Sa ating wika, maraming alita na iisa ang baybay ngunit iba’t-iba ang bigkas .

URI NG DIIN
Diin
Ang diin ay paglalabanan ng bigat ng isang pantig sa pagbigkas ng
isang salita. Hindi lahat ng diin ay nilalagyan ng tuldik o tinututuldikan.

Salitang Mlumanay. Ang diin ay Salitang Malumi. ito ay may tuldik na

Salitang Mabilis. ang diiing mabilis
laging nasa ikawalawang pantig ng paiwa. ito ay laging, nagtatatapos sa
ay binibigkas ng pagbunton sa
salita buhat sa hulihan binibigkas ng patiniig. ang diin ay nasa ikawalwang
hulihang pantig ng salita o nang
banayad at hindi tinutuldukan. apntig buhat sa hulihan .
tuluy-tuloy.
hal. bunga, halaman, tao, mayaman, halimbawa;panukala,binata, sariwa,
halimbawa.: timplak,panahan,bata
mahirap, bira, luha, dambuhala

Salitang Maragsa. Ito ay may tuldik Salitang Mariin. Ang diin ay laging
na pakupya at alging nagtatapos sa nasa ikatlo o higit pang pantig. Ang
patinig. Binibigkas ang salita na mga salitang may diing mariin ay
tuluy-tuloy ngunit sa huling pantig. binubuo ng tatlo o higit pang pantig.

Hal. Salita, dugo, masidhi, baha Hal. Kaluluwa, libingan, tahanan,

lasingan,
 ANG TULDIK

Upang maipakita ang ibat’t- ibang bigkas , ginagamit ang tuldik. Ang tuldik ay
mga pananda sa ilang uri ng diin sa pagbasa ng mga salitang nakasulat o
nakalimbag. Ang bawat tuldik ay may diing kinakatawan o kinauukulan. Sa
anim na uri ng diin, tatklo lamang ang tuldik na ginagamit na pananda tulad ng:

 Tuldik na pahilis ( /)
 Tuldik na paiwa
 Tuldik na pakupya

Mahalaga ang palatuldikan sapagkat marami sa ating wika ang mga

salitang iisa ang baybay ngunit may dalawa, tatlo o higit pa ang bigkas at
kahulugan.