R K ACADEMY

201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK

MARU SIR
સમાસ

સમાસ B. વૈક�લ્પક દ્વન્દ્ – “ક�”, “અથવા”

(સમ + આસ)(ન�ક બેસ�)ંુ  વૈક�લ્પક દ્વન્દ્વ સમાસમાં મોટ�ભાગ

 “સમાસ નો અથર્ પાસે બેસ�ંુ એવો થાય છ અથવા જોડા�ું.” એકબી�ના િવરોધી હોય છે.

આનો અથર્ એ થયો ક� સમાસમાં ફર�યાત બે શબ્દો�ું જોડા Ex. 1. સા�ુંનર�ું - સા�ું અથવા નર�ું

હશે. 2. �ચનીચ- ��ુ ક� ની�ું

3. �ુરા�ુર - �ુર ક� અ�ુર
 સમાસનાં લક્ષણ
4. ચા-કોફ� - ચા ક� કોફ� , ‘ચા’ અથવા ‘કોફ�’
 સમાસમાં લખાણને �ૂંકાવવામાં આવે છે. �મ ક� , રા�નો
5. બે-ત્રણ- બે ક� ત્ર
દરબાર - રાજદરબાર.
6. આવક-�વક - આવક ક� �વક
 ક�ટલાંક સમાસ સીધે સીધા સંિધ સ્વ�પે લખાય છ .
7. નફો-�ુકશાન - નફો ક� �ુકશાન
દા.ત. ઈ�રાધીન – ઈ�રને આધીન
દ�વાલય – દ�વો�ું આલય C. સમાહાર દ્વન્દ્વ – “વગેર�”

 સમાસના પ્રકા  અહ� બંને પદનો અથર્ એક જ હોય છ .

(સામાનાથ�) સમાહાર દ્વન્દ્વ સમાસમાંથી સ�ુદ
સવર્પદ પ્રધ એકપદ પ્રધા અન્યપદ પ્રધ
અથર્ નીકળે છ .
દ્વન્દ્વ તત્�ુ�ુ, બ�વ
ુ ્રી�હ સમા
Ex. 1. વાડ�-વ�ફો – વાડ�, વ�ફો વગેર�
કમર્ધાર , ઉપપદ સમાસ
2. માન મોભો – માન, મોભો વગેર�
�દ્વ,મધ્યમપદલોપ,
3. લડાઈ ઝઘડો – લડાઈ, ઝઘડો વગેર�
અવ્યયીભા
4. ધન દોલત – ધન, દોલત વગેર�
 દ્વન્દ્વ – “� સમાસના બંને પદો સમાન પ્રકારન 5. મેવા મીઠાઇ – મેવા, મીઠાઇ વગેર�

મોભો ધરાવતાં હોય ત્યાર� દ્વન્દ્વ સમાસ .” 6. શાકભા� – શાક, ભા� વગેર�

Ex. 1. સીતારામ – સીતા અને રામ (બંને સંજ્)  તત્ુ� � ુષ(તેનો ��ુ ુ ષ) સમાસ
2. ચારપાંચ – ચાર ક� પાંચ (બંને િવશેષણ)
(બે પદો વચ્ચે િવભ�ક્ત હ.)
3. તનમનધન – તન, મન અને ધન
 � ૂવર્પદ અને ઉ�રપદ જો કોઈ િવભ�ક્તથ
A. સ�ચુ ્ચ્યવાચ(ઇતર� તર) દ્વન્દ્વ – જોડાયે�ું હોય તો તેને તત્�ુ�ુષ સમાસ કહ� છ .
(િવગ્ર- અને)  આ સમાસમા ં � ૂવર્પદ ગૌણ હોય છે અને ઉ�રપદ
Ex. 1. સીતારામ – સીતા અને રામ �ુખ્ય હોય છ .
2. અહિન�શ – અહન અને િનશા (�દવસ અને રાત) Ex. 1. દ�વાલય – દ�વો�ું આલય
3. દંપતી – પિત અને પત્ન
A. કમર્ તત્�ુ�ુ(ને)
4. આબોહવા – આબ(પાણી) અને હવા
Ex. 1. લોભવશ – લોભને વશ
5. ચાંદો-� ૂરજ – ચાંદો અને � ૂરજ
2. રા�િશ્ર– રા�ને આિશ્
6. બાવીસ – બે અને વીસ
3. મનગમ�ું – મનને ગમ�ું
4. ભાગ્યવશ– ભાગ્યને શ
5. દ�વાધીન – દ�વને આધીન

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU

 R K ACADEMY
201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK
MARU SIR
સમાસ
B. કરણ તત્ુ� � ુષ(થી, થક�, વડ�) 3. પાશેર - શેરનો પા ભાગ
4. સવાશેર - શેરનો સવા ભાગ
Ex. 1. આશાભ�ુ� - આશાથી ભ�ુ�
5. � ૂવર્�હ�દ- �હ�દનો � ૂવર્ ભા
2. �ુણસંપ� - �ુણ વડ� સંપ�
(ન�ધ – િવગ્રહમાં સંબંધક િવભ�ક્ત‘નો’ પ્રત્યય
3. રત્નજડ�- રત્નથી જ�ડ
ઉપયોગ થાય છે.)
C . સંપ્રદાન તત્�ુ�(માટ� )
3. પ્રા�દ તત્�ુ�– � સમાસ�ું � ૂવર્પદ “પ” ક� “�ુ”
Ex. 1. પ્રયોગશાળ- પ્રયોગ માટ� શા
�વા � ૂવર્ગ અથવા ઉપસગ�� ુ બને� ું હોય તો તેને પ્રા�
2. વરઘોડો - વર માટ� ઘોડો
તત્�ુ�ુષ કહ�વા.
3. ભોજનથાળ - ભોજન માટ� થાળ
Ex. 1. પ્રલ- િવશેષ લય (િવનાશ)
4. કાકબ�લ - કાક (કાગડો) માટ� બ�લ
2. પ્રતા- િવશેષ તાપ
5. કમરપટ્ટ- કમર માટ� પટ્
3. �ુસંપ - ખરાબ સંપ
6. યજ્ઞ �ું- યજ્ઞ માટ� �ું
4. ક� ૂત - ખરાબ � ૂત
D. અપાદાન તત્ુ� � ુષ(થી, માંથી)
4. નગ તત્ુ� � ુષ–
Ex. 1. ભય�ુક્ત - ભયમાંથી �ુક્ત
2. ધમર્ભ્રષ- ધમર્માંથી ભ્ર  � તત્�ુ�ુષ સમાસમાં �ૂવર્પદ નકારવાચ

3. સ્વાથર્ર�હ- સ્વાથર્થી ર�હ પ્રત્યય�ું બને�ું .

4. ઋણ�ુક્ત - ઋણમાંથી �ુક્ Ex. 1. અજ્ઞા- જ્ઞાન નહ� ત

2. અધમર્- ધમર્ નહ� તે
ં ક તત્ુ� � ુષ(નો, ની, �,ંુ નાં)
E. સંબધ
3. અણઆવડત - આવડત નહ� તે
Ex. 1. વનમાળ� - વનનો માળ�
4. અન્યાય- ન્યાય નહ� તે
2. હાથચાલાક� - હાથની ચાલાક�
5. અ�કુ તત્ુ� � ુષ સમાસ
3. દ�શબં� ુ - દ�શનો બં�ુ
4. �દ્રધ�ુ- ઇન્દ્ર�ું ધ  અ – નહ�.
 �ુક – લોપ નહ�.
F. અિધકરણ તત્ુ� � ુષ(માં, એ, ઉપર)
 અ�ુક એટલે લોપ નહ�.
Ex. 1. સ્વગર્વા- સ્વગર્માં વા
2. વનવાસ - વનમાં વાસ
 ક�ટલાક તત્�ુ�ુષ સમસોમાં �ૂવર્પદ િવભ�ક્ત
કાયમ રાખનાર તત્�ુ�ુષ સમાસને અ�ુક તત્�ુ�ુષ કહ
3. વાણી� ૂરો - વાણીએ � ૂરો
છે. �મા ં િવભ�ક્ત પ્રત્યયોનો લોપ થતો નથી
4. વનભોજન - વનમાં ભોજન
સમાસને અ�ુક તત્�ુ�ુષ સમાસ કહ�વાય છ .
5. દાનવીર - દાનમાં વીર
Ex. 1. ઘોડ�સવાર – ઘોડ� (ઘોડા ઉપર) સવાર
2. એકદ� શી તત્ુ� � ુષ 2. વાચસ્પિત– વાચ (વાણી)નો પિત

� સમાસમાં � ૂવર્પદ ઉ�રપદનો ભાગ �ૂચવે તેને 3. દ�વાનાિપ્ર– દ�વોના િપ્

એકદ� શી તત્�ુ�ુષ સમાસ કહ� છ .

(રંગેહાથ, પીછેહઠ, અગ્રે, �તેવાસી, ગળેપ�ુ )
Ex. 1. મધ્યાહન- અહન(�દવસ) નો મધ્ય ભાગ
2. અધમણ - મણનો અડધો ભાગ

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU

 R K ACADEMY
201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK
MARU SIR
સમાસ
13. મગનશેઠ - મગન એ જ શેઠ
 કમર્ધારય સમાસ–
 ઉપમાન સાધારણ ધમર્વાળ
 � સમાસમા ં � ૂવર્પ, ઉ�રપદ�ું િવશેષણ
બન્� ુ હોય ત્યાર� કમર્ધારય સમાસ બને . કમર્ધારય સમાસ(િવગ્રહમા‘��’ંુ )
1. મેઘગંભીર - મેઘ ��ું ગંભીર
 િવશેષણ - િવશેષ્ય સબંધવાળ કમર્ધાર
2. મધમી�ું - મધ ��ું મી�ું
સમાસ 3. ધનશ્યામ- ઘન ��ું શ્યા
 અહ� ઉ�રપદ �ુખ્ય હોય છે અને �ૂવર્પદ ગૌણ હોય . 4. કાજળકા�ં - કાજળ ��ું કા�ં
 ઉ�રપદ સંજ્ઞા હોય . 5. પાણીપો�ું - પાણી ��ું પો�ું
Ex. 1. મહાદ�વ - મહાન દ�વ
 યાદ રાખવા �વા કમર્ધારય સમાસ
2. મહારા� - મહાન રા�
1. ભાષાંતર - અન્ય ભાષા
3. સરપંચ - સર (�ુખ્) પંચ
2. દ�શાંતર - અન્ય દ�શ
4. �ેતક્રાંિત- �ેત (સફ�દ) ક્રાંિ
3. પળમાત્- માત્ર થોડ� પળ માટ
5. પરનાત - પારક� નાત
4. કા�ુ�ુષ - કાયર �ુ�ુષ
6. અવળ�ુ�દ્ધ- અવળ� �ુ�દ્
5. લાલચોળ - � ૂબ લાલ
7. �ુભ�ુ�ત
ૂ ર્ - �ુભ (સા�ું) �ુ�ત
ૂ ્ર
6. �ટવૈદ - �ટ �વો વૈદ
8. પીતાંબર - પી�ં વ�
7. નરક�સર� - િસ�હ (ક�સર�) �વો નર
 ઉપમેય - ઉપનામ વાળા કમર્ધાર 8. રાજશ્ર- ઋિષ �વો રા�
 બંને પદો સજ
ં ્ઞા હોય .  ઉપપદ સમાસ
 આ સમાસમાં પ્રથમ ઉપમેયને પછ� ઉપમાન આવે .
 � સમાસમા ં � ૂવર્પદ નામ(સંજ્) અને
 આ સમાસને ઉપિમત સમાસ પણ કહ� છે.
ઉ�રપદ – �ક્રયાનો કરન
 િવગ્રહમા‘�પી’ શબ્દનો ઉપયોગ થાય છ .
1. પંકજ – કાદવમા ં જન્મનાર
1. નાર� રત્ન- નાર� �પી રત્
2. સેવક – સેવા કરનાર
2. મનમં�દર - મન �પી મં�દર
3. કથાકાર – કથા કરનાર
3. વચના� ૃત - વચન �પી અ� ૃત
4. હરામખોર – હરામ�ું ખાનાર
4. ચરણકમળ - ચરણ �પી કમળ
5. તબલચી – તબલા વગાડનાર
5. યૌવનધન - યૌવન �પી ધન
6. શંકર – સમ (સા�ું) કરનાર
6. સ�ા� ૂખ - સ�ા �પી � ૂખ
7. અગ્ર– અગ્(પહ�લા) જન્મના
7. માયાનગર� - માયા �પી નગર�
8. � ૂવર્જ– � ૂવર્(પહ�લા) જન્મનાર
8. ચંદામામા - ચંદા �વા મામા
9. ગ�ણતજ્– ગ�ણતનો �ણનાર
9. હ�ુમાનદાદા - હ�ુમાન એ જ દાદા
10. અ�ુજ – અ�ુ(પછ�થી) જન્મનાર
10. ગાધ
ં ીબા�ુ - ગાંધી એ જ બા� ૂ
11. પથદશર્ક– પથ દ�ખાડનાર
11. રા�શભાઈ - રા�શ એ જ ભાઈ
12. નમર્દા– નમર્ આપનાર
12. કરસનકાકા - કરસન એ જ કાકા
13. જશોદા – જશ દ�નાર

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU

 R K ACADEMY
201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK
MARU SIR
સમાસ
14. � ૂ�મદશ� (� ૂ�મદશર્) – � ૂ�મ જોનાર  ‘ખાઉ’ પ્રત્યય વાળા ઉપપદ સમ
15. ગોપાળ – ગાયો પાળનાર
 લાંચખાઉ, હપતાખાઉ, માલખાઉ, �વખાઉ, ક�ડ�ખાઉ
16. પૈગંબર – સંદ�શો લાવનાર
 ક�ટલાક ઉપપદ સમાસ
 ઉપપદ સમાસમાં વપરાતા ક�ટલાક
1. જડબાતોડ – જડ�ું તોડનાર
પ્રત્ 2. પાપડતોડ – પાપડ તોડનાર
 કાર (કરનાર) – કથાકાર, તસવીરકાર, કલાકાર 3. રણછોડ – રણમા ં છોડાવનાર
 ક (કરનાર) – સરંક્, ભક્ષ  ક�ટલાક યાદ રાખવા �વા ઉપપદ
 હાર (કરનાર) – પાલનહાર, તારણહાર
 દાર (આપનાર, કરનાર) – રસદાર, દાવેદાર, લેણદાર
સમાસ
 જ (જન્મના) – પંકજ, �ગ�ર� 1. ફોજદાર – ફોજને દોરનાર

 જ્(�ણકાર) – સવર્ , �ૃતજ, મમર્, િવશેષજ 2. પાક�ટમાર – પાક�ટ મારનાર

 ધ્ન(નાશ કરનાર) – તમધ્, �હમધ્ન 3. રાહદાર – રસ્તો દોરનાર

 સ્થ(રહ�નાર) – તટસ્, �હૃ સ્ 4. માથાબોળ – મા�ું બોળાય તેટ�ું

 હર (હરનાર) – મનોહર, � ૃત્�ુહ 5. વ�ગાળ – વ�થી ગાળવામા ં આવે�ું

 ધાર, ધર (ધારણ કરનાર) – જટાધાર�, હિથયારધાર�, 6. પગડબંધ – પાઘડ� બાધ

ં નાર

પયોધર, �ુરંધર  મધ્યમલોપી સમાસ–

 દ, દા (દાતા)(આપનાર) – જલદ, નમર્દ, અ�દાતા,
 “� સમાસમા ં � ૂવર્પદ અને ઉ�રપદ વચ્ચે એ
�ુખદ, યશોદા
ક� એકથી વ� ુ પદો �પુ ્ત થયેલ હોય ત્યાર�
 ખોર (ખાનાર) – હરામખોર, નફાખોર, હલાલખોર,
સમાસ બને છે.”
આદમખોર
 મોટ� ભાગે લોપ થયે�ું પદ �ક્રયાપદ હોય .
 ગાર(કરનાર) – મદદગાર, �ુલમગાર, �ુનેગાર 1. ઘોડાગાડ� – ઘોડા વડ� ચાલતી ગાડ�.
 ગર(કરનાર) – ��ુગર, � ૂડગર, સોદાગર 2. દ�વાદાંડ� – દ�વો દશાર ્વતી દાંડ.
 ગીર(�તનાર, ઝાલનાર) – જહાંગીર, દસ્તગી, આલમગીર 3. િસ�હાસન – િસ�હની આ�ૃિત દોર��ું આસન.
 નવીસ(લખનાર) – ફડનવીસ, અખબારનવીસ, �ચટનીસ
4. દહ�વડા– દહ�મા ં બોળે લા વડા.
 દશ�(જોનાર) – �ુ�મદશ�, દ�ધર્દશ 5. ખેતમ�ુર – ખેતરમા ં કામ કરતો મ�ૂર
 પાળ(પાળનાર) – અજપાળ, ખેતરપાળ, ગોપાળ ં ૂર�પત્– મ�
6. મ� ં ૂર� આપતો પત.
 ‘ઉ’ પ્રત્યયવાળ ા �ુજરાતીમાં ઘણા બ 7. શેર�નાટક – શેર�મા ં ભજવા�ું નાટક.
8. હાથ�માલ – હાથમા ં રાખવાનો �માલ.
ઉપપદ સમાસ છે �મ ક�,
9. ઘરજમાઈ – ઘરમા ં રહ�તો જમાઈ.
 તકસા�ુ, પગર�ુ, ઘરર�ુ, ઘરખો�ુ , ઘરબો�ં ,સાગરખે�ુ,
10. બાળલગ્ન– બાળપણમા ં થયેલ લગ્.
ઘરભે�ુ ,પાટલીબદ�ુ, ગળેપ�ુ, ઘરખો�ું, આખાબો�ું
11. જ્ઞાનતં�– જ્ઞાન પ્રસરાવતા .
12. વાહનવેરો – વાહન પર લેવાતો વેરો.

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU

 R K ACADEMY
201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK
MARU SIR
સમાસ

 �દ્વ�ુ સમા  બ�વ

ુ ્રી�હ સમાસના પ્રક
 � સમાસ�ું � ૂવર્ પદ સંખ્યાવાચક િવશેષણ હો 1. િવભ�ક્ત આધા�રત બ�ુવ્રી�હ સમ

તેમજ સમસ્ત પદ એક નવી સંજ્ઞા બનાવતો હોય a. સમાનાિધકરણ બ�વ

ુ ્રી�હ સમ

સ� ૂહવાચક સંજ્ઞા હોય ત્યાર� �દ્વ�ુ સમાસ બ . b. વ્યાિધકરણ બુવ્રી�હ

� સમ

1. નવરાિત્– નવ રાિત્રનો સ�
2. િવશેષણ – િવશેષ્ય આધા�રત બ�ુવ્રી�હ સમ
2. પંચપાત્– પાંચ પાત્રોનો સ�ુ
3. ઉપમાન – ઉપમેય સબંધવાળા બ�ુવ્રી�હ સમા
3. પંચવટ� – પાંચ વડનો સ�ુહ
4. ચા�ુમાર ્સ– ચાર માસનો સ�ુહ 4. પ્રા�દ બ�ુવ્રી�હ સ

5. િત્રલોક– ત્રણ લોકનો સ�ુ 5. સહ બ�ુવ્રી�હ સમા

6. સપ્તિષ�– સાત ઋિષઓનો સ�ુહ 6. નગ બ�ુવ્રી�હ સમ
�
7. ષડદશર્ન– છ દશર્નોનો સુહ 7. કમર્વ્યિતહાર બ�ુવ્રી�હ સ
8. ખટરાગ – છ રાગ
 િવભ�ક્ત આધા�રત બ�ુવ્રી�હ સ
9. નવરત્ન– �દ્વ�ુ સમ
 િવભ�ક્ત આધા�રત બે પ્રકાર પડ�.
10. ચોધાર – �દ્વ�ુ સમ
1. સમાનાિધકરણ બ�વ
ુ ્રી�હ સમ
11. એકધાર – �દ્વ�ુ સમા
2. વ્યાિધકરણ બુવ્રી�હ
� સમ
 અવ્યયીભાવી સમાસ
 સમાનાિધકરણ બ�વ
ુ ્રી�હ સમ
 � સમાસમાં � ૂવર્પદ કોઈ અવ્યય હોય અને ઉ�રપ
 બંને પદો વચ્ચે સમાન િવભ�ક્તનો સબંધ છે તેન
સંજ્ઞા હોય તથા આખો સમાસ �ક્રયાિવશેષણ તર
સમાનાિધકરણ બ�વ
ુ ્રી�હ સમાસ કહ� .
વપરાતો હોય ત્યાર� અવ્યયભાવી સમાસ બને .
Ex. 1. ચદં ્રવદ– ચદં ્ર � �ું � �ું વદન છે .
Ex. યથાશ�ક્, પ્રિત�, આ�વન, હરરોજ, સમક (�ખોની
2. તપોધન – તપ ��ું ધન છે તે
સામે)
1. કાયદ�સર – કાયદા પ્રમા
 વ્યાિધકરણ બ�ુવ્રી�હ સમ
2. પયર્ત– �ત �ુધી
 સમાસના બંને પદો વચ્ચે અલગ અલગ
3. પરોક્– �ખથી �ૂ ર
િવભ�ક્તનો સબંધ છે તેવા સમાસને વ્યાિધકર
4. બેશક – શક વગર
બ�વ
ુ ્રી�હ સમાસ કહ� .
 બ�વુ ્રી�હ સમા– Ex. 1. ચક્રપા�– ચક્ર છે �ના પા(હાથ) મા ં તે
2. કિપધ્વજ – કિપ છે �ના ધ્વજમાં ત.
 �યાર� બે પદો વચ્ચે કમર્ધારય સમાસની �મ િવશેષ
3. વીણાપા�ણ – વીણા છે �ના હાથમા ં તે.
ક� િવશેષ્યનો સંબંધનો હશે પરં�ુ આ આં� ુ પદ કોઈ અન્
4. દામોદર – દામ છે �ના ઉદર પર તે.
વ્ય�ક્તઓ માટ� િવશેષણ બની �ય તો તેને બ�ુવ્રી�હ સ
કહ� છે .

 બ�વ
ુ ્રી�હ એ અન્યપદપ્રધ.

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU

 R K ACADEMY
201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK
MARU SIR
સમાસ
Ex.
 િવશેષણ - િવશેષ્ય આધા�ર બ�ુવ્રી�
1. ગૌ�ુખી – ��ું �ુખ ગાય ��ુ છે તે.
સમાસ 2. મીનાક્ષ– મીન �વી �ની �ખો છે તેવી.

(� ૂવર્પદ િવશેષણ હોય છે �મ ક� ) 3. પાણીપંથો – � પાણી �વો પંથ કાપે છે તે.

4. કમલનયના – �ના નયન કમળ �વા ં છે તેવી.
1. ભાર�પગી – �ના પગ ભાર� છે તેવી 5. �ુશળધાર – �ની ધાર �ુશળ(સાંબેલા) �વી
2. પીતાંબર – પી�ં ��ું વ� છે તે. છે તે.
3. મીઠાબો�ું – �ની બોલી મીઠ� છે તે.
 પ્રા�દ બ�ુવ્રી�હ સ
4. કમનસીબ – ખરાબ છે ��ું નસીબ તે.
5. મહાબા�ુ – �ના બા�ુ મોટા છે તે.  � સમાસ�ું � ૂવર્પદ પ્ર વગેર� ઉપસ – પ્રત્યય�

6. આગમ�ુ�દ્– �ની �ુ�દ્ધ આગળ ચાલે છે . બને� ું છે તે સમાસને પ્રા�દ બ�ુવ્રી�હ સમાસ કહ.
1. �ુક�શી – �ના ક�શ �ુંદર છે તે
 � ૂવર્પદ સંખ્યાવાચક િવશેષણ હોય તેવ 2. કમનસીબ – ��ું નસીબ ખરાબ છે તે
બ�ુવ્રી�હ સમા 3. િવ�ુખ – �ણે �ુખ ફ�રવી લી�ું છે તે

1. પચરંગી – પાંચ �ના રંગો છે તેવી. 4. િવમળ – િવગત થયો છે �માથ

ં ી મળ તે

2. િતરંગો – �ના ત્રણ રંગો છે . 5. �ુખ્યાત– � ખરાબ ર�તે �ણીતો છે તે

3. નવરંગી – �ના નવ રંગો છે તે. 6. �ુ�ુર્ણી– �ુષ્ટ છે �નો �ુણ તે

4. િવસનહોર� – �ના વીસ નહોર છે તેવી. 7. િવચેતન – િવગત થઈ છે ચેતના �નામાથ

ં ી તે

5. દશાનન – દશ �ના આનન (મ�) છે તે.  સહ બ�ુવ્રી�હ સમા

6. ચોખં�ું – �ના ચાર ખંડો છે તે�ું.  � સમાસ�ું ‘સ’ ક� ‘સહ’ હોય છે તેવા સમાસને સહ

 ઉ�રપદ િવશેષણ હોય તેવા બ�ુવ્રી બ�વ

ુ ્રી�હ સમાસ કહ� .
 િવગ્રહમાં સહ ક� સાથે શબ્દ .
સમાસ Ex.
1. હ�યામે� ું –��ું હ�� ું મે� ું છે તે. 1. સકમર્ક – કમર્ �ની સાથે છે તે�ંુ
2. ક�ડભાગ�ું –�ની ક�ડ ભાંગેલી છે તે. 2. સહ�ુ�ુંબ – �ુ�ુંબ �ની સાથે છે તે�ું
3. પેટ��ું – � પેટ�ું ��ું છે તે. 3. સધવા – ધવ (પિત) �ની સાથે છે તેવી

 ઉપમાન – ઉપમેય સબંધવાળા બ�ુવ્રી�

4.
5.
સ�ુણ – � �ુણ સ�હત છે તે
સ�વ – � �વ સ�હત છે તે
સમાસ 6. સકારણ – કારણ �ની સાથે છે તે
 આ સમાસમાં બંને પદો વચ્ચે ઉપમાન અને ઉપમેય 7. સાથર્– � અથર્ સ�હત છે તે
નો સબંધ સ્થાપવામાં આવે છ . 8. સહવાસી – � સાથે વસવાટ કર� છે તે
 િવગ્રહમા‘�વો’, ‘�વી’, ‘��ું’ વગેર� શબ્દોનો ઉપયોગ 9. સહોદર – સાથે છે ઉદર ��ું તે
થાય છે.

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU

 R K ACADEMY
201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK
MARU SIR
સમાસ
9. અભણ – � ભણ્યો નથી ત.
 નગ બ�વ
ુ ્રી�હ સમા
10. િવધવા – �નો ધવ (પિત) નથી તે.
 � ૂવર્પદ નકરવાચક હોય છે તેવા સમાસને નગ
11. િવ�ુર – �ની પત્ની નથી ત.
બ�વ
ુ ્રી�હ સમાસ કહ� .
12. ક�ડભાંગ�ું – �ની ક�ડ ભાંગેલી છે તે.
 આ સમાસમાં � ૂવર્પદ તર�ક� , ન, ના, અણ, વણ
13. િત્રરંગ(�દ્વ) – �ના ત્રણ રંગ છે .
વગેર� નકરવાચક પ્રત્યયો આવે.
 િવગ્રહમા‘નથી’ શબ્દો આવે છ . 14. બ�ુ�પી – � ઘણા �પો ધરાવે છે તે.
Ex. 15. પેટ��ું – � પેટ�ું ��ું છે તે.
1. અનાથ – નથી �ને નાથ તે
ુ ્જ
16. ચ�� ર ુ – �ની ચાર ��
ુ ઓ છે તે.
2. ન�ફકરો – નથી �ને �ફકર તે
17. નવશેરો – �નો નવ શેરો(સ� ૂહ) છે તે
3. અનંત – નથી �ને �ત તે
18. દશાવતાર – �ના દશ અવતાર છે તે.
4. નપીર� – �ને િપયરમાં કોઈ નથી તે
19. દશાનંદ – �ના દશ આનંદ(�ુખ) છે તે.
5. વણલોભી – નથી �નામાં લોભ તે
20. વીસનહોર� – �ના વીસ નહોર છે તેવી.
21. �દગંબર – �દશાઓને �બર�પી ઓઢનાર.
 કમર્વ્યિતહાર બ�ુવ્રી�હ સ
22. પીનાંકપા�ણ – પીનાંક �ના હાથમા ં છે તે.
 � સમાસના બંને પદો �ુન�ુ�ક્ત �પે આવતા હોય અને
23. ચંદ્ર�ુખ– ��ું �ુખ ચંદ્ર � �ું છે .
વારંવાર થતી �ક્રયા દશાર્વતા હોય તેવા સમાસ
કમર્વ્યિતહાર બ�ુવ્રી�હ સમાસ કહ. 24. ચદં ્રશેખ– ચદં ્ર �ની િશખામાં છે .
Ex. 25. હ�રણાક્ષ– �ના અક્ષ હરણ �વી છે .
1. મારમાર� – મારવાની પરંપરા 26. મ�ુરાક્ષ– �ના અક્ષ મ�ુર �વા છે .
2. લડાલડ� – લડવાની પરંપરા
27. � ૂશળધાર – �ની ધાર �ુશળ �વી છે તે.
3. દોડાદોડ – દોડવાની પરંપરા
28. પ્રતાપ– �નો તાપ િવશેષ છે તે.
4. �ૂદા�ૂદ – �ૂદવાની પરંપરા
29. િવ�ુખ – �ણે �ુખ ફ�રવી લી�ું છે તે.
30. પ્રબ– �મા ં િવશેષ બળ છે તે.
 બ�ુવ્રી�હ સમાસના યાદ રાખવા �વા
31. �ુખ્યાત– � ખરાબ ર�તે પ્રખ્યાત છે.
ઉદાહરણો 32. �ુક�શી – �ના ક�શ �ુંદર છે તે.
Ex.
• સહવાસી , સ�ુણ , નબ�ં , અણધડ (� ઘડાયેલો
1. બેરહમ – નથી �નામાં રહ�મ તે
નથી તે)
2. નેકનામ – નેક ��ું નામ છે તે
3. કાતર��ું – કાતર �વી �ની �ભ છે તે
લાતલાત , મારમાર� , દોડાદોડ
4. �દ્રા�– ઇન્દ્ર છે આ�દમાં �ના એવા દ�
બ�હવ્રી�હ સમા(�ક્રયા હોય ત્યાર� બ�ુવ)
5. નીલકંઠ – � કંઠ નીલ છે તે
6. લંબોદર – ��ું ઉદર લાં� ુ છે તે.
7. બા�ુબલી – � બળવાન છે તે.
8. િવણાપા�ણ – �ના હાથમાં િવણા છે તે.

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU

 R K ACADEMY
201-202, AKSHAR ARCADE, OPP MEMNAGAR FIRE STATION,AHMEDABAD BHAVIK
MARU SIR
સમાસ
Test
 ગાડામા– સંપ્રદા
 દોઢ ડા�ું – બ�વ
ુ ્રી�/ કમર્ધારય સમાસ
 હ�યા સગડ� – કમર્ધારય સમાસ
 સ્પષ્ટ વક્– ઉપપદ સમાસ
 ઘર દ�રાસર – મધ્યમપદલોપી સમાસ– ઘરમા ં બનાવે�ું દ�રાસર
 મમર્જ– ઉપપદ સમાસ
 પળેપળ – અવ્યયીભાિવ સમાસ– દર�ક પળ
 � ૃગજળ – મધ્યમપદલોપી સમાસ
 જગતપિત – તત્�ુ�ુષ સમાસ– જગતનો પિત
 ન્યાયસભા– મધ્યમપદલોપી સમાસ- ન્યાય આપતી સભ
 યથાથર્– અવ્યયીભાિવ સમાસ
 િવદ્યાથ– તત્�ુ�ુષ સમાસ
 િનમર્ળ– બ�વ
ુ ્રી�હ સમ
 મધ્યાહન– તત્�ુ�ુષ સમાસ
 રણવીર – તત્�ુ�ુષ સમાસ– રણમાં વીર
 � ૂરવીર – દ્વન્દ્વ સ– � ૂર અને વીર
 પાનખર – ઉપપદ સમાસ
 ગામલોકો – તત્�ુ�ુષ સમા
 અનંત – બ�વ
ુ ્રી�હ સમા
 િસમર�ખા – મધ્યમપદલોપી
 કાળ�ુ�ું – બ�વ
ુ ્રી�હ સમા
 આબોહવા – દ્વન્દ્વ
 રસભી�ું – તત્�ુ�ુષ સમા

TO JOIN R K ACADEMY WHATSAPP ON 70316-70316 TARGET WITH BHAVIK MARU