Makwana jaydev mo.

+91 7622029212

1 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

�ુ� ું ભૌિતક ન� ંુ ભૌિતક

- િવજ્ઞ – િવજ્ઞ

ભૌિતક -
ન્ુ� �ક્લય
િવજ્ઞ
�ફઝીક્

ખગોળ -
િવજ્ઞ

નેનો -
ટ�કનોલો�

I. ખગોળ િવજ્ઞા:
 આયર્ભટ:-
ુ નગરમાં ઈ.સ. 486 થી 530 વચ્ચે થઇ ગય.
→ �ુ �મ
→ 23 વષર્ની ઉમર �‘આયર્ભટ્ટ’ ગ્રંથ આપ.
→ નક્, રાશીઓ, � ૂયર્ગ્, ચંદ્રગ, ચંદ્ર સ્વયંપ્રકાિશ, વગેર� સંશોધનો
કયાર.
→ ગ�ણતશા�ી તર�ક� π ની �ક�મત (3.14) તથા � ૂન્ય(૦)ની શોધ કર�.
→ ભારતના ખગોળિવજ્ઞાનના િપત આયર્ભ.

2 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

→ િવ�ના ખગોળિવજ્ઞાનના િપત ગેલે�લયો ગેલેલી.

→ ગેલે�લયો ગેલેલીએ ‘લોલકનો િસદ્ધા’, ‘ �ૂરબીનની (ટ��લસ્કો)ની શોધ’,
‘થમ�મીટર’ ની શોધ કર� હતી.
→ સૌપ્રથમ ચંદ્રને િનહાળનાર વૈજ્ ગેલે�લયો ગેલેલી.

થમ�મીટર

 તાપમાન માપક યંત્ર.

 તેમાં મરક�રુ � (Hg) અથવા આલ્કોહોલ વપરાય છ.
 ડોકટરના થમ�મીટરનો એકમ – ફ�રન�હટ (F).
 ડોક્ટર�ું થમ�મીટર95 F થી 106 F ન�ધી શક� છે.
 સામાન્ય થમ�મીટરનો એકમ– સે�લ્શયસ(૦C).
 સામાન્ય થમ�મીટર૦૦ C થી 110૦ C ન�ધી શક� છે.
 તાપમાનનો � ૂળ� ૂત એકમ – ક�લ્વીન(K) છે.
 તાપમાનને સેલ્શીયસ માંથી ફ�રન�હટમાં ફ�રવવા માટ,
F= 𝟗𝟗 ૦
𝟓𝟓
C + 32
 તાપમાનને સે�લ્શયસમાંથી ક�લ્વીનમાં ફ�રવવા મા,
K = ૦C + 273
 સામાન્ય શર�ર�ું તાપમાન 98.6 F
37૦ C ન�ધ
310 K હોય છે.

3 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

II. �ુ� ંુ ભૌિતક િવજ્ઞા(Old Physics) :

→ આક�િમડ�ઝે ઉત્પ્લાવક, ઘનતા, તરલતાનો િસદ્ધા, લેકટોમીટર વગેર�� ંુ સંશોધન
ક�.� ુ
→ ‘લેકટોમીટર’ �ુધની િવિશષ્ઠ ઘનતા(શકર ્ર)� ંુ માપન કરવા માટ� વપરાય છે.

III. ન� ંુ ભૌિતક િવજ્ઞા(Modern Physics) :

→ મોડનર્ �ફઝીક્સના િપત આલ્બટર્ આઈનસ્ટ.
→ આઈનસ્ટાઈને સાપેક્ષતાવાદનો િસદ્ધાંત E = ∆mc2 � ૂત્ર આપ્.
�યાં, E = ઉ�ર, ∆ = ઉષ્મ, m = દળ, c = પ્રકાશનો વે(3×108 m/s).
→ ભારતનો આઈનસ્ટાઇન નાગા�ુ ર્.
→ નાગા�ુ ર્નના‘માધ્યિમક �ૂ’ નામના ગ્રંથમાંથી સાપેક્ષતાવાદનો િસદ્ધાંત મળ.
→ આ�િુ નક આઈનસ્ટાઇન સ્ટ�ફન હો�કન.
→ સ્ટ�ફન હો�કન્સન13 વષર્ની વયે‘મોટર ન્ �ુરોન ડ�સી’ નામની ચેતાતંત્રને લગત
બીમાર� થઇ હતી.
→ સ્ટ�ફન હોક�ન્સે બ્લેક , પલ્સા, ન્ુ� ટ્રોન સ, વ્હાઈટ ડ્ર, બ્રહ્માંડનો નકશો વગ
સંશોધન કયાર્ હતા.

IV. ન્ુ� �ક્લયર �ફઝીક:

→ અન�સ્ટ �ુથરફોડર્ નામના વૈજ્ઞાનીક� સૌપ્રથમ પ્રોટોનની.
→ આ ઉપરાંત નાઈટ્રોજ(N), આલ્ફા(α), બીટા (β) �કરણોની શોધ તથા સોનાની વરખનો
પ્રયોગ કય� હ.

V. નેનો ટ�કનોલો� :
→ ‘ર�ચાડર ્ . સ્મોલ’ અને ‘ર�ચાડર ્ . ફ�ઈમેને’ નેનો ટ�કનોલો�નો આિવષ્કાર કય.
→ 1 મીટર = 109 nm.
→ 1 nm = 10-9 મીટર.

4 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 ન્ �ુટનના ગિતના િનયમો:

1. પ્રથમ િનય: જડત્વનો િનય.
ુ ી પદાથર્ પર બાહ્યબળ લગાડવામાં ના આવે ત્યાં �ુધી �સ્થર પ
→ “�યાં �ધ
�સ્થર અને ગિતમાન પદાથર્ પોતાની ગિત ચ ા�ુ રાખે ”.
ુ ાફર પાછળની
→ દા.ત. : ઉભી રહ�લી ગાડ� અચાનક ચાલતા તેમાં બેઠ�લા �સ
બા�ુ નમી �ય છે.
2. �દ્વતીય િનય: વેગમાનનો િનયમ.
→ “કોઈ વસ્ �ુ પર લાગ�ું બળ તે વસ્�ુના દ્રવ્યમાન તથા બળની �દશ
ઉત્પ� થતા પ્રવેગન ા �ુણાકાર �ટ�ું હોય”.
→ F = ma �યાં, F – બળ, m – પદાથર્�ું દળ અનેa – પ્રવેગ .
ુ
ન�ધ  �ક્તપતનના �કસ્સામા‘F = mg’
ુ ુ ત્વપ્રવ(9.8 m/s2).
�યાં, g – ��
3. � ૃતીય િનયમ : આઘાત – પ્રત્યાઘાતનો િ.
→ “આઘાત અને પ્રત્યાઘાત હંમેશા સમાન �ૂલ્યના અને પરસ્પર િવ�ુદ્ધ �
હોય છે”.
→ દા.ત. : બં�ૂકથી ગોળ� છોડતા પાછળ ધ�ો લાગે લાગવો.
રોક�ટ� ંુ પ્રક્ષેપણ વ.

5 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 પદાથર્ના સામાન્ય �ુ:

 પદાથર્:
→ ‘� વસ્ �ુઓ જગ્યા રો, દ્રવ્યમાન ધરાવે અને જ્ઞાને�ન્દ્રયો દ્વારા અ�
તેને પદાથર્ કહ� છ .
→ દા.ત. : પાણી, વા�,ુ લાકડ� વગેર�.
→ પદાથર્ ત્રણ અવસ(સ્વ�) ધરાવે છે.
i. ઘન (�સ્થિતસ્થાપકતાનો �ુણધમર્ ધરાવે)
ii. પ્રવાહ(દબાણ, ઉત્પ્લા, � ૃષ્ઠતા, ક�શા કષર્, શ્યાનતાના �ુણધમર્ ધરાવે )
iii. વા� ુ (વા�મ
ુ ડ ુ ધમર્ ધરાવે છ )
ં ળ�ય દબાણનો �ણ
 �સ્થિતસ્થાપકત(Elasticity) :
‘જયાર� કોઈ વસ્ �ુ પર બળ લગાડવામાં આવે છે ત્યાર� તે વસ્�ુ પોતા�ું પ�રમ
(કદ) તથા આ�િૃ ત બદલે છે, પરં � ુ જયાર� બળ લઇ લેવામાં આવે ત્યાર � તે વસ્�
ફર� પોતાની � ૂળ અવસ્થામાં આવી �ય છ, �ને પદાથર્નો �સ્થિતસ્થાપકતા
ુ ધમર્ કહ� છ ’.
�ણ
પદાથર્ પર બળ લગાડવામાં આવે ત્યાર� તે પદાથર્ દ્વારા સામે લાગતા
‘િવ�ુપક બળ’ કહ� છે.
 દબાણ (Pressur) :
‘કોઈ પદાથર્ની સપાટ� પર એકમ ક્ષેત્રફળ દ�ઠ લાગતા બળને દબાણ ક’.
દબાણનો SI એકમ ‘ન્ �ુટ/m2’ અથવા ‘પાસ્ક’ છે.
ુ ંુ દબાણ માપ� ંુ સાધન – મેનોમીટર.
વા��
લોહ�� ંુ દબાણ માપ� ંુ સાધન – સ્ફ�ગ્મોમેનોમી.
હવા� ંુ દબાણ માપ� ંુ સાધન – બેરોમીટર.

6 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 ઉત્પ્લાવ(Buoyant Force) :
‘જયાર� કોઈ ઘન વસ્ �ુને પાણીમાં �ુબાડવામાં આવે ત્યાર� તેના વજનમાં ઘટાડ
થયો હોય તે� ંુ લાગે છે, �ને ઉત્પ્લાવન કહ� ’.
આ િસદ્ધાં‘આક�િમડ�ઝ’ નામના વૈજ્ઞાિનક� સૌપ્રથમ આપ્ય.

“આક�િમડ�ઝનો િસદ્ધા”

⇒ ‘જયાર� વસ્ �ુને પ્રવાહ�માં �ૂબાડતા તેના વજનમાં આભાસી ઘટાડો થાય, હ�
c=વસ્ �ુ દ્વારા િવસ્થાિપત પ્રવાહ�ના વજન બરાબર ’.
⇒ વસ્ �ુ�ું વજન– W અને ઉત્પ્લાવન બ– F લેતા,
i. જો, W > F તો, વસ્ �ુ પ્રવાહ�માં �ૂબી �ય.
ii. જો, W < F તો, વસ્ �ુ પ્રવાહ�ની સપાટ� પર તર�.
iii. જો, W = F તો, વસ્ �ુ પ્રવાહ�ની સપાટ�ની ીચે તર�
ન .

ન�ધ

 � ૃષ્ઠતાણ(Surface Tension) :
‘કોઈ પણ પ્રવાહ�ની ઉપરની સ્વતંત્ર સપાટ� ના અ�ુઓ હંમેશા તેની ની
સપાટ�ના અ� ુ તરફ આકષાર્યેલા રહ� છ , �ને � ૃષ્ઠતાણ કહ� છ.
 ક�શાકષર્ણ(Capillary Force) :
‘ક�શનળ�માં પ્રવાહ� ઉ/નીચે જવાની �ક્રયાને ક�શાકષર્ણ કહ�’.
ુ જ ઓછ� એક સમાન િત્ર�યાવાળ� પોલી નળ� .
ક�શનળ� : �બ
ક�શનળ�માં પ્રવાહ� ક�ટ�ું ઉ/નીચે જશે તેનો આધાર ક�શનળ�ની િત્ર�યા પર હ�લ
ર
છે.
ફાનસમાં ક�શાકષર્ણના કારણે જ તેલ ઉપર ચડ� છ.

7 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

વનસ્પિતમાં ડાળ�, પાંદડા, પ્રકાંડ �ુધી પાણ& ક્ષાર ક�શાકષર્ણની �ક્રયાને આ

છે.
 સ્નીગ્ધત/ શ્યાનતા(Viscosity) :

‘કોઈ પ્રવાહ� અથવા વા�ુના સ્તર વચ્ચે થતી ઘષર્ણની �ક્રયા � એકબી�ના
વેગને અવરોધે છે, �ને શ્યાનતા કહ� છ’.
ધારો ક� સપાટ� AB પર કોઈ દ્રવ્ય વહ� ર�ું . તે દ્રવ્યના િવિવધ સ્P, Q, R, S,
અને T છે.
અહ�, વેગની દ્રષ્ટ�એ સ્તરોન.
T>S>R>Q>P
અહ�, T સ્તરનો વેગ સૌથી વધાર � હોવાથી તે પોતાના સંપકર્માં રહ�લS સ્તરના
વેગમાં વધાર કર� છે. પરં � ુ S સ્તરએT સ્તરના વેગમાં ઘટાડો કર � છ .
આમ, કોઈ પ્રવાહ� ક� વા�ુના બે સ્તરો વચ્ચે સાપેક્ષગિત અવરો, �ને શ્યાનતા
કહ� છે.
ુ ી શ્યાનતા પ્રવાહ� કરતા ઓછ� હોય.
વા�ન
તાપમાન વધવાથી પ્રવાહ�ની શ્યાનતા ઘટ�.
ુ ી શ્યાનતા વધે છ.
તાપમાન વધવાથી વા�ન
આદશર્ દ્ર(પ્રવા) ની શ્યાનતા �ૂન્(૦) હોય છે. પરં � ુ વ્યવહારમાં આ�ું દ્ર
અસંભવ છે.

8 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 કાયર, શ�ક્ત& ઉ�ર્:

 કાયર્(Work) :
વસ્ �ુ પર લાગેલા બળ તથા બળની �દશામાં થતા િવસ્થાપનના �ુણનફળને કાયર્ ક
છે.
W = Fd �યાં, W – કાયર, F – બળ, d – સ્થાનાંત.
કાયર્નો એકમ: ન્ �ુટ * મીટર.

 શ�ક્ત:
કાયર્ કરવાના દરને શ�ક્ત કહ� .
1 વોટ (Watt) = 1 �ુલ / સેકન્ડ= 1 ન્ �ુટન મીટર/ સેકન્.
મશીનોની શ�ક્ત‘હોસર્ પાવ’ માં મપાય છે.
1 HP = 746 વોટ (Watt).

 ઉ�ર્(Energy) :
કાયર્ કરવાની ક્ષમતાને ઉ(Energy) કહ� છે.
ઉ�ર્નોSI એકમ “�ુલ” છે.
સાધન ઉ�ર્ �પાંતર
સૌરકોષ પ્રકાશ ઉ� ર્�ું િવ�ુત ઉ�ર

 િવિવધ સાધનો ડાયનેમો યાંિત્રક ઉ� ર્�ું િવ�ુત ઉ�ર

દ્વારા ઉ�ર્� િવ�ુત મોટર ુ ઉ�ર્�ું યાંિત્રક ઉ�ર

િવ�ત

�પાંતરણ માઈક્રોફ ધ્વની ઉ�ર્�ું િવ�ુત ઉ�ર્

લાઉડસ્પીક ુ ઉ�ર્�ું ધ્વની ઉ�ર્
િવ�ત
મીણબ�ી રા.સા. ઉ�ર્�ું પ્રક/ ઉષ્મા ઉ�ર્મ
કોલસો રા.સા. ઉ�ર્�ું ઉષ્મા ઉ�ર્
િવ�ુતકોષ રા.સા. ઉ�ર્�ું િવ�ુ

9 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

ુ (Electricity) :
 િવ�ત
ુ પ્રવાહનSI એકમ ‘એમ્પીય’ છે.
→ િવ�ત
ુ પ્રવાહ માપવા માટ‘એમીટર’ નો ઉપયોગ થાય છે.
→ િવ�ત
ુ દબાણ માપવા માટ� ‘વોલ્ટમીટ’ નો ઉપયોગ થાય છે.
→ િવ�ત
ુ
→ િવ�તભા ર બે પકારના હોય છે.
ુ
i. ધન િવ�તભા ુ
ર ii. ઋણ િવ�તભા ર
ુ
→ િવ�તભારનો SI એકમ ‘�ુ લબ
ં (C)’ છે.
ુ
→ સ�તીય િવ�તભા ર વચ્ચે અપાકષર્ણ અને િવ�તીય િવ�ુતભાર વચ્ચે આકષર્ણ
છે.
ુ
→ ધન િવ�તભા ુ
ર & ઋણિવ�તભા ર શબ્દનો પ્રથમ પ્રયોગ ક– બેન્ઝાિમન ફ્ર�.
→ ‘જયાર� કોઈ પણ બે પદાથ�ને ઘસવામાં આવે ક� એકબી�ના સંપકર્માં રાખતા બંને વચ્ચ
ુ ાવે
ઈલેકટ્રો(e-) ની આપ-લે થાય છે, � e- મેળવે તે ઋણ વીજભાર�ત અને � e- �મ
તે ધન વીજભાર�ત તર�ક� ઓળખવામાં છે.
ુ ાહક (Conductor) :
 �વ
ુ
િવ�તપ્રવાહ સ રળતાથી પસાર થઇ શક� તે.
ુ
ઉ.દા. ધા�ઓ, ગ્રેફાઈ(અધા�),ુ એિસડ, ક્ષ, માનવ શર�ર વગેર�.
સૌથી વ� ુ િવ�તપ્રવાહ�ું વહ
ુ – ચાંદ�.
 અવાહક (Non – Conductor) :
ુ
િવ�તપ્રવાહ પસાર થઇ શક� ન�હ તે .
ઉ.દા. લાક�ું, રબર, કાગળ, અબરખ, �દ
ુ ્ધ પાણી વગે.
 અધર્વાહક(Semi Conductor) :
ુ
િવ�તપ્રવાહ�ું ઓછ� માત્રામાં વહન કર� શક� તેવા પ.
ઉ.દા. િસ�લકોન, જમ�નીયમ, કાબર્, સેલેનીયમ વગેર�.

10 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

ુ ાહક પદાથ�નો અવરોધ (R) વધે છે, તેથી તેની વાહકતા

 તાપમાન વધવાથી �વ
ઘટ� છે.
 તાપમાન વધવાથી અધર્વાહક પદાથ�માં િવ�ુત વાહકતા વધે છ, અને તાપમાન
ઘટવાથી ઘટ� છે.
 ૦ K (પરમ � ૂન્) તાપમાને અધર્વાહક પદાથર‘અવાહક’ તર�ક� વત� છે.
 અધર્વાહક પદાથ�માં અ�ુ�દ્ધ ભેળવવાથી તેમની િવ�ુત વાહકતા વધાર� શકાય .
 અવરોધ (R) નો SI એકમ : ઓહમ (Ω) છે.
 તારની લંબાઈ વધાર� તેમ અવરોધ (R) વધાર� હોય છે.
 DC પ્રવા: Direct Current.
 AC પ્રવા: Alternative Current.
ન�ધ
ુ
 AC િવ�તપ્રવાહમા ં �ુવો સતત બદલાતા હ�
ર .

ુ (Electricity) િવષે અગત્યની �ણકાર�:

 િવ�ત
ુ
⇒ િવ�તભા રનો SI એકમ – �ુ લબ
ં (C) છે.
ુ
⇒ પ્રોટો‘ધન િવ�તભા ર’ ધરાવે છે.  +1.6 × 10-19 C
⇒ ઈલેકટ્રો‘ઋણ િવધ્ �ુતભા’ ધરાવે છે.  -1.6 × 10-19 C
ુ
⇒ િવ�તપ્રવા ુ
(I) ના વહન માટ� �ક્ત ઈલેકટ્રોન જવાબદાર .
િવ�ુતભાર (𝐐𝐐)
ુ
⇒ િવ�તપ્રવા (I) = સમય (𝐭𝐭)
ુ �સ્થિતમાનનોSI એકમ “વોલ્ટ(V)” છે.
⇒ િવ�ત
ુ શ�ક્ત(િવ�ત
⇒ િવ�ત ુ પાવર, P) નો SI એકમ “વોટ (W)” છે.
⇒ 1 KWh = 3.6 × 106 �ુલ = 1 �િુ નટ.
⇒ 1 KW = 1000 W

11 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

ુ
⇒ ઘરમાં આવતો િવ�તપ્રવા AC પ્રકારનો . �ની આ� ૃિ� 50 Hz અને વોલ્ટ�જ220 W
હોય છે.
ુ ્માં વપરાતો તાર‘�દ
⇒ ફ�ઝ ુ ્ધ ટ’ અથવા ‘લેડ+ટ�ન’ નો બનેલો હોય છે.
⇒ ટ્રાન્સફોમર્રનો ઉપયોગ નAC પ્રવાહને �ચAC પ્રવાહમાં અને �ચAC પ્રવાહન
નીચા AC પ્રવાહમાં બદલવા થાય .
⇒ ઘરમાં વપરાતા વાયરો ત્રણ રંગના હોય .
i. લાલ : +ve પ્રવ.
ii. કાળો : -ve પ્રવ.
iii. લીલો : અિથ�ગ માટ�.

 પ્રકા(Light) :
→ પ્રકાશએ એક પ્રકારની ઉ�.
ંુ ક�ય તરં ગો સ્વ�પે પ્રસરણ પામે.
→ તે વીજ �બ
→ �બન યાંિત્રક તરંગો .
→ � ૂન્યાવકાશમાં પ્રકાશની ઝ– 3 × 108 m/s.
→ પ્રકાશની તરંગલંબા4000 A૦ થી 8000 A૦ ની વચ્ચે હોય છ .
→ અલગ-અલગ માધ્યમોમાં પ્રકાશની ઝ:
માધ્ય પ્રકાશની ઝડm/s માં
� ૂન્યાવકા 3 × 108
પાણી 2.25 × 108
ટપ�ન્ટાઇન તે 2.૦4 × 108
કાચ 2 × 108
નાયલોન 1.96 × 108
રોક સોલ્ 1.96 × 108

12 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 પ્રકાશ�ું પરાવતર(Reflaction of Light) :

 િનયિમત પરાવતર્ન:
‘પ્રકાશ�ું સમાંતર �કરણ�ુંજ સમત/ લીસી સપાટ� પર આપાત થાય ત્યાર � તે�ું
પરાવતર્ન કોઈ ચો�સ �દશામાં થાય છ . �ને િનયિમત પરાવતર્ન કહ� છ ’.
દા.ત. : અર�સા વડ� થ� ંુ પરાવતર્.
 અિનયિમત પરાવતર્ન:
‘પ્રકાશ�ું સમાંતર �કરણ�ુંજ અિનયિમ/ ખરબચડ� સપાટ� પર આપાત થાય
ત્યાર � તે�ું પરાવતર્ન સમગ્ર �દશામાં થા. �ને અિનયિમત પરાવતર્ન કહ� છ ’.
ુ
દા.ત. : �સ્ત , ટ�બલ, �રુ શી દ્વારા થ�ું પરાવત.
 પરાવતર્નના િનયમો:
i. આપાતકોણ અને પરાવતર્નકોણ સમાન �ૂલ્યના હોય .
ii. આપાત�કરણ, પરાવિત�ત�કરણ અને આપાત�બ��ુએ દોર�લ લંબ એક જ સમતલમાં
હોય છે.
iii. આપાત�કરણ અને પરાવિત�ત�કરણએ સપાટ�ને દોર�લા લંબની પરસ્પર િવ�ુદ
�દશામાં હોય છે.
 સમતલ અર�સા વડ� થ� ંુ પ્રકાશ�ું પરાવતર:
→ સમતલ અર�સા વડ� પ્રકાશ�ું િનયિમત પરાવતર્ન થાય.
→ વસ્ �ુ�ું પ્રિત�બ�બ આભ, ચ� ં ુ અને વસ્ �ુના કદ �ટ�ું જ અર�સાની પાછળના
ભાગમાં રચાય છે.
→ પા�ીય વ્ �ુત્�િમત પ્રિત�બ�બ મળ.
 બ�હગ�ળ અર�સો (Convex Mirror) :
→ ગોળાકાર અર�સાની બહારની વક્રસપાટ� પરાવતર્ક હોય, એટલે ક� �દરની સપાટ�
રં ગેલી હોય છે.
→ બ�હગ�ળ અર�સા વડ� વસ્ �ુ�ું પ્રિત�બ�બ અર�સાની પાછળના ભાગમાં આભ, ચ� ં ુ
અને વસ્ �ુના કદ કરતા ના�ું મળે છ.

13 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

→ ઉપયોગ : વાહનોના સાઈડ ગ્લાસ તર�ક.

 �તગ�ળ અર�સો (Concave Mirror) :
→ આ અર�સાની �દરની સપાટ� પરાવતર્ક અને બહારની સપાટ� રંગીન હોય છ .
→ �તગ�ળ અર�સાના �ખુ ્ય�ુવ(P) અને �ખુ ્યક�ન્(F) વચ્ચે વસ્�ુ �ુકતા તે�ુ
પ્રિત�બ�બ અર�સાની પાછળના ભાગે આભા, ચ� ં ુ અને વસ્ �ુ કરતા મો�ું મળે છ .
→ બાક� કોઈ પણ જગ્યાએ વસ્�ુ �ુકતા તે�ું પ્રિત�બ�બ વાસ્તિવક અને ઉલ�ું મ.
→ �તગ�ળ અર�સાનો ઉપયોગ દાઢ� બનાવવા, વાહનોની હ�ડલાઈટમાં, � ૂયર્�ુકરમાં
થાય છે.
 બ�હગ�ળ લેન્સ(Convex Lens) :
→ બ�હગ�ળ લેન્સની બંને સપાટ� બહારની તરફ ગોળાકાર અને વચ્ચેથી ઉપસેલી હો
છે.
→ વસ્ �ુ�ું પ્રિત�બ�બ લેન્સની પાછળના ભાગે વાસ્તિવક અને ઉલ�ું મ.
→ વસ્ �ુ�ું સ્થાન �ુખ્યક�(F) તરફ ખસેડતા પ્રિત�બ� બ�ું પ�રમા(કદ) મો�ંુ થ� ંુ �ય
છે.
→ પરં �,ુ જો વસ્ �ુ �ુખ્યક�ન્દ્ર અને લેન્સના ક�ન્દ્રની વચ્ચે હોય તો પ્રિત�બ�બ
જ આભાસી અને ચ� ં ુ મળે છે.
 �તગ�ળ લેન્સ(Concave Lens) :
→ �તગ�ળ લેન્સની બંને સપાટ� �દરની તરફ ગોળાકાર અને વચ્ચેથી પાતળ� હો
છે.
→ વસ્ �ુને ગમે તે �તર� રાખવામાં આવે તે�ું પ્રિત�બ�બ વસ્�ુની તરફ જ આ, ચ� ં ુ
અને વસ્ �ુના કદ કરતા ના�ું મળે છ.
 લેન્સનો પાવર(P) :
→ લેન્સની ક�ન્દ્રલં(F) ના વ્યસ્તને લેન્સનો પાવર કહ�.
𝟏𝟏
→P = 𝐅𝐅
→ લેન્સના પાવરનો એકમ‘ડાયોપ્ટર(D)’ છે.

14 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

→ 1 D એટલે 1 m ક�ન્દ્રલંબાઈ ધરાવતા લેન્સનો .

→ બ�હગ�ળલેન્સનો પાવર ધન અને �તગ�ળ લેન્સનો પાવર ઋણ હોય .
 પ્રકાશ�ું વક્ર�(Refraction of Light) :
→ ‘પ્રકાશ�ું ત્રાં�ુ �કરણ એક પારદશર્ક માધ્યમમાંથી બી� પારદશર્ક માધ્યમમ
થાય ત્યાર � તેના વેગ અને �દશામાં ફ�રફાર થાય છ ’. આ ઘટનાને પ્રકાશ�ું વક્ર�
કહ� છે.
→ આપાત�કરણ, વક્ર��ૂત�કરણ અને આપાત�બ��ુએ દોર�લ લંબ જમેશા એક
સમતલમાં હોય છે.
→ આપાતકોણ અને વક્ર��ૂતકોણનો �ુણો�ર અચલ રહ� , �ને સ્નેલનો િનયમ કહ� છ.
→ સ્નેલના િનયમ�ું �ૂત: n1sinθ1 = n2sinθ2
→ પ્રકાશ�ું �કરણ પાતળા માધ્યમમાંથી ઘટ્ટ માધ્યમમાં પ્રવેશતા લંબ તર.
→ પ્રકાશ�ું �કરણ ઘટ્ટ માધ્યમમાંથી પાતળા માધ્યમમાં પ્રવેશતા લંબથી �.
→ અલગ-અલગ માધ્યમોનો િનરપેક્ષ વક્ર�ભવ:

માધ્ય વક્ર�ભવના માધ્ય વક્ર�ભવના

હવા 1.૦૦૦3 સામાન્ય કા 1.50
બરફ 1.31 ક્રાઉન ક 1.52
પાણી 1.33 માણેક 1.77
ક�રોસીન 1.44 �હરો 2.42

→ � ૃથ્વી પરથી જોતા તારાઓ ટમટમતા દ�ખા, પાણીમાં �ૂબેલી પે�ન્સલ �શ: ત્રાંસ
દ�ખાય, પાણી ભર�લા પાત્રમાં રહ�લી વસ્�ુ ઉપર હોવાનો આભાસ , � ૂય�દય /
ુ ાર્સ્ત સમયે �ૂયર્ હોવાનો આભાસ થાય વગેર� ઘટનવક્ર�ભવન આભાર� છે.
�ય
→ હ�રાનો ચળકાટ, �િુ મ�ગ અસર, ઉનાળામાં રણ ક� � ૃગજળ� ંુ બન� ંુ વગેર� ઘટનાઓ
� ૂણર્�ત�રક પરાવતર્આભાર� છે.

15 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 પ્રકાશ�ું િવભાજ(Dispersion Of Light) :

→ જયાર� �ેત પ્રકાશના �કરણને પ્રીઝમ માંથી પસાર કરવામાં આવે ત્યાર� તે�ું
રં ગોમાં િવભાજન થાય છે.
→ �ંબલી, નીલો, વાદળ�, લીલો, પીળો, નારં ગી અને લાલ (રાતો) નીચેથી ઉપરનો ક્ર
(� ની વા લી પી ના રા).
→ લાલ રં ગનો વેગ તથા તરં ગલંબાઈ સૌથી વધાર� પરં � ુ િવચલન ઓ� હોય છે.
→ �ંબલી રં ગનો વેગ તથા તરં ગલંબાઈ સૌથી ઓછ� અને તે� ંુ િવચલન સૌથી વધાર�
હોત છે.
→ �ેત પ્રકાશ સાત રંગનો બનેલો છે તે�ું સા�બત કરનાર વૈજ્ઞા– ન્ �ુટ.
→ પ્રાથિમક રંગ: લાલ, લીલો અને વાદળ�.
→ લાલ + વાદળ� = મ�ુન
વાદળ� + લીલો = મોરપ�છ �દ્વતીય રંગો .
લાલ + લીલો = પીળો
→ વાદળ� + પીળો = �ેત
લીલો + મ�ુન = �ેત �રુ ક રં ગો છે.
લાલ + મોરપ�છ = �ેત
→ T.V, કોમ્પ્�ુટરમાં રંગીન દ્રશ્યો ઉત્પ� કરવા માટ� પ્રાથિમક રંગોનો ઉપયો.
→ � ૂયર્�કરણ�ું બે વાર વક્ર�ભવન અને એક વાર પરાવતર્ન થવાથી પ્રાથિમક મેઘ
રચાય છે.
→ પ્રાથિમક મેઘધ�ુષ્યનો રંગ નીચેથી ઉપર ત‘� ની વા લી પી ના રા’ ક્રમમાં હો
છે.
→ � ૂયર્�કરણ�ું બે વાર વક્ર�ભવન અને બે વાર પરાવતર્ન થવાથી ગૌણ મેઘધ�
રચાય છે.
→ ગૌણ મેઘધ�ષુ ્યનો રંગ નીચેથી ઉપર તરફ પ્રાથિમક મેઘધ�ુષ્ય કરતા ઉલટો એ
ક� ‘રા ના પી લી વા ની �’ હોય છે.

16 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 તરં ગો (Waves) :
 યાંિત્રક તરંગ(Mechanical Waves) :
→ પ્રસરણ માટ� માધ્યમ જ�ર�.
→ દા.ત. : ધ્વનીના તરંગ.
 �બનયાંિત્રક તરંગ(Non-Mechanical Waves) :
→ પ્રસરણ માટ� માધ્યમની જ�ર ન .
→ દા.ત. : પ્રકાશના તરં, માઈક્રોવેવ તરં, x-Ray, પાર�ંબલી, γ- �કરણો
વગેર�.
 ધ્વની તરંગો(Sound Waves) :
→ સંગત યાંિત્રક તરંગો .
→ � ધ્વની તરંગોની આ�ૃિ�20 Hz થી 20000 Hz હોય તેવો ધ્વની માનવી
સાંભળ� શક� છે.
→ � ધ્વની તરંગોની આ�ૃિ�20 Hz કરતા ઓછ� હોય તેવો ધ્વની માનવી સાંભળ�
શકતો નથી. વ્હ�લ અને હાથી સાંભળ� શક� અને ઉત્પ� કર� શક� .
→ ધરતીકં પ વખતે 20 Hz થી ઓછ� આ� ૃિ� વાળા તરં ગો ઉત્પ� થાય છ.
→ � ધ્વની તરંગોની આ�ૃિ�20000 Hz કરતા વધાર� હોય તેવો ધ્વની માનવી
સાંભળ� શક� ન�હ. ચામા�ચ�ડ�,ંુ �ુ તરો, �બલાડ�, ડો�લ્ફન આવા તરંગો ઉત્પ� કર
છે.
→ ધ્વની તરંગોના વેગની દ્ર�ષ્ટએ-અલગ માધ્યમોનો ક,
ઘનમાં > પ્રવાહ�મા> હવામાં
→ તાપમાન વધવાથી ધ્વની તરંગોનો વેગ વધે છ.
→ 1 ૦C તાપમાન વધવાથી ઝડપમાં ૦.61 m/s નો વધારો થાય છે.
→ ભેજવાળ� હવામાં �ષુ ્ક હવા કરતા ધ્વની તરંગોનો વેગ વ�ુ હોય .
→ અવાજનો SI એકમ ‘ડ�સીબલ (db)’ છે.

17 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

→ અવાજનો એકમ ‘એલેકઝાંડર ગ્રેહામબ’ ના માનમાં “બેલ (B)” રાખવામાં આવ્ય.

db (ડ�સીબલ) એ બેલ (B) નો દસમો ભાગ છે.
→ િવિવધ ક્ષેત્રોમાં ધ્વનીની :
ક્ષ અવાજની માત્(db માં)
ગણગણાટ 15-20 db
લાઉડ સ્પીક 70-80 db
સાધારણ વાતચીત 40-60 db
મોટ�થી (�સુ ્સામા) વાતચીત 70-80 db
ટ્ર(વાહનો) 90-95 db
પ્ર 100-105 db
ઓરક્ર�સ 100-110 db
સાઈરન 190-200 db
રોક�ટ 160-170 db

18 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 અગત્યની મા�હતી:
અવકાશનો વાદળ� (� ૂરો) રં ગ પ્રકાશના પ્રક�ણર્નને આભા .
પાણીના ટ�પા� ંુ ગોળ કદ � ૃષ્ઠતાણને આભાર� છ.
પ્રકાશવષર્એ લંબાઈનો એકમ. 1 પ્રકાશ વષ= 9.46 × 1012 Km.
સબમર�નમાંથી બહાર જોવા માટ� પે�રસ્કોપનો ઉપયોગ થાય છ.
દ�રયાની �ડાઈ માપવા� ંુ સાધન -- ફ�ધમ.
સ્ટ�લએ રબર કરતા વધાર � �સ્થિતસ્થાપક .
પાણીની િવિશષ્ઠ ઘનતા4 ૦C તાપમાને જોવા મળે છે.
િવમાનની �ચાઈ માપ� ંુ સાધન – ઓલ્ટોમીટ.
િવમાનનો વેગ માપ� ંુ સાધન – ટ�કોમીટર.
સામાન્ય ર�તે ધ્વનીનો વે૩૩૦ m/s હોય છે.
Radar (રડાર) = ર��ડયો ડ�ટ�કશન એન્ડ ર ��ન્જ.
Sonar (સોનાર) = સાઉન્ડ નેવીગેશન એન્ડ ર��ન્.
�� ંુ વણર્ન કરવા માટ� �ુલ્ય ઉપરાંત �દશાની પણ જ�ર પડ� તેનસ�દશ રાશી કહ� છે.
દા.ત. : વેગ, લંબાઈ, �તર વગેર�.
�� ંુ વણર્ન કરવા માટ� માત્ર �ુલ્યની જ�ર પડ� તઅદ�શ રાશી કહ� છે.
દા.ત. : તાપમાન, ઉ�ર, ઉષ્મા વગેર .
પ્રકાશનો રંગ તેની તરંગલંબાઈ પર આધા�રત હોય .
ંુ ક�ય ક્ષેત્ર માપવા મ‘ફ્લક્સ મી’ નો ઉપયોગ થાય છે.
�બ
ુ �બ
નરમ લોખંડ માંથી િવ�ત ંુ ક બનાવવામાં આવે છે.
ુ ઘંટ�માં િવ�ત
િવ�ત ુ �બ
ંુ કનો ઉપયોગ થાય છે.
ંુ કને 750 ૦C તાપમાને ગરમ કરતા તે� ંુ �બ
લોખંડ �બ ંુ કત્વ નાશ પામે છ.
એકમ સમયમાં થતા �દોલનની સંખ્યાનેઆ� ૃિ� (f) કહ� છે, �નો એકમ Hz (હટર ્)
છે.
શ્યાનતાનો એકમ‘પોઈસ (Poish)’ છે.

19 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

� ૃથ્વી પર પલાયન વેગ11.2 Km/sec. છે.

પ્રકાશનો વેગ વ�ુ હોય તો તે�ું વક્ર�ભવનાંક ઓ� હો. પ્રકાશનો વેગ ઓછો હો
તો તે� ંુ વક્ર�ભવનાંક વધાર� હોય .
લ�દુ ્ર�ષ્ટની ખામીવાળા વ્ય�ક્‘�તગ�ળ લેન્’ નો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
ુ ુ દ્ર�ષ્ટની ખામીવાળ� વ્ય�ક‘બ�હગ�ળ લેન્’ નો ઉપયોગ કરવો જોઈએ.
��
હ�ટરની તાર ‘નાઈક્ર’ નો બનેલો હોય છે.
ુ મ્પનો �ફલામેન્‘ટં ગસ્ટ’ નો બનેલો હોય છે.
િવ�તલે
x-rays ની શોધ – િવલ્હ�મ રોન્ટ�.
ંુ ક�ન્દ્રમાં પ્રોટોન અને ન્�ુટ્રોન બંન.
પરમા�ના
� ૃથ્વીની સપાટ�થી નીચે જઈએ તેમ �ુ�ુત્વાકષર્ણ (g)ના �લુ ્યમાં વધારો થાય
છે.
ઉષ્માનોSI એકમ – �ુલ.
ઉષ્માનોCGS એકમ – ક�લર�.
૦ ૦C પાણી �મી �ય છે, તેથી પાણી� ંુ ગલન�બ��ુ – ૦ ૦C.
100 ૦C પાણી ઉકળ� �ય છે, તેથી પાણી� ંુ ઉત્કલન�બ��ુ– 100 ૦C.
1 ક�લર� = 4.186 �ુલ.
1 �ુલ = ૦.24 ક�લર�.
1 �બ્રટ�શ થમર્ લ �ુિ(B.Th.U) = 252 ક�લર�.
1 �કલો ક�લર� = 4.186 × 103 �ુલ = 1000 ક�લર�.
અવાજ� ંુ પાતળાપ� ંુ તેની આ� ૃિ� પર આધા�રત છે.
આ� ૃિ� વધાર� – અવાજ પાતળો.
આ� ૃિ� ઓછ� – અવાજ �ડો.

20 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 િવિવધ વૈજ્ઞાિનક એકમ:

ુ
 એ�મ્પય : િવ�તપ્રવાહનો એકમ .
1 એ�મ્પયર= 6.25 × 1018 e-/sec
 �ગસ્ટ્ર(A૦) : પ્રકાશની તરંગ લંબાઈનો એકમ .
1 A૦ = 10-10 m
 બાર : દબાણનો એકમ છે.
1 બાર = 106 dyne/cm2
 ડાઈન (dyne) : બળનો એકમ છે.
 બેરલ : દ્રવ્ય પદાથ�ના માપન માટ�નો એકમ.
1 બેરલ = 31.5 ગેલન
 �ુ લબ ુ
ં : િવ�તપ્રવાહનો એકમ .
 ડ�સીબલ : અવાજનો એકમ છે.
 અગર : ઉ�ર્નો એકમ છ .
1 અગર્= 10-7 �ુલ
 ફ�ધમ : સ�દુ ્રની �ડાઈ માપવાનો એકમ .
1 ફ�ધમ = 6 �ટ
 હોસર્ પાવર(Hp) : શ�ક્તનો એકમ છ.
1 Hp = 746 વોટ
 નોટ : જહાજોની ઝડપ માપવાનો એકમ છે.
1 નોટ = 1852 m/h
 નોટ�કલ માઈલ : દ�રયાઈ �તર માપવાનો એકમ છે.
1 નોટ�કલ માઈલ = 1853 m = 1.85 Km
ુ અવરોધ (R) નો એકમ છે.
 ઓહમ (Ω) : િવ�ત
 પાસ્કલ(P) : દબાણનો એકમ છે.
1 પાસ્કલ= 1 N/m2

21 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 ન્ �ુટન(N) : બળનો MKS એકમ છે.

 ક�લ્વીન(K) : તાપમાનનો SI એકમ છે.
 ક�ન્ડ�લા(Cd) : તેજની તીવ્રતા �ું માપ કરવા માટ�નો એકમ .
 �ક્વન્ : વજન માપવાનો એકમ છે.
1 �ક્વન્ટ= 100 kg
 લંબાઈનો એકમ : મીટર (m)
 સમયનો એકમ : સેકન્ડ(S)
 તાપમાનનો એકમ : સે�લ્શયસ(૦C), ફ�રનહ�ટ (F).
 પ્રેકત્વનો એ: હ�ન્.
ુ બાણનો એકમ : વોલ્ટ(V).
 િવ�તદ
ુ શ�ક્તનો એકમ: વોટ (W).
 િવ�ત
ુ ેક : એક સેકન્ડમાં પસાર થતો પાણીનો જથ્થો એટલ1 ક�સ
 ક�સ ુ ેક.

 પ્રોટો= �ુથરફોડર
 ઈલેક્ટ્ર= �. �. થોમસન
 ન્ુ� ટ્ર= ચેડિવક
 ન્ુ� ટ્ર�= પાઉલી
 ફોટોન = આઈનસ્ટાઇ

22 Physics
Makwana jaydev mo. +91 7622029212

 િવિવધ વૈજ્ઞાિનક િસદ્ધા:

િસદ્ધા વૈજ્ઞાિ
ઉત્ક્રાંિતવાદનો િસદ ચાલ્ચર્ ડાિવ
ુ ાંિશકતા
આ�વ મેન્ડ�લ
ુ અવરોધ
િવ�ત ઓહમ
ુ ુ ત્વાકષર્ણ
�� ન્ �ુટ
સાપેક્ષતાવાદનો િસદ્ આઈનસ્ટાઇ
લોલકનો િસદ્ધા ગેલે�લયો
ર��ડયો એક્ટ�વીટ�નો િસદ્ધ બેકવેરલ
ક્વોન્ટમ થીયર�નો િસદ્ મેક્સ પ્લે
ુ � ૃથ�રણનો િસદ્ધા
િવ�ત માઈકલ ફ�રાડ�
ગિતના િનયમો ન્ �ુટ
ઘનતાનો િનયમ આક�િમડ�ઝ
તરલતાનો િસદ્ધા આક�િમડ�ઝ
ંુ ાદનો િસદ્ધા
પરમા�વ ડાલ્ટન
રામન અસર સી. વી. રામન
ગ્રહોની ગિતના િનય ક�પ્લ
પ્રકાશનો િવ�ુત�ુંબક�ય િસદ્ ફ�રાડ�

23 Physics