Science Part 1 (Human Body)

Makwana jaydev mo.
+91 7622029212
1 Human Body
Makwana jaydev mo. +91 7622029212
કોષ
ુ ્ર કોષક�ન્દ્રદ કોષક�ન્દ કોષ  પેશી  �ગીકા  �ગ  શર�ર

DNA  જનીનો  રં ગ�ત
→ કોષની શોધ : ઈ.સ. 1665માં રોબટર ્ �ુક નામના વૈજ્ઞાનીક � �ુચ નામના વનસ્પિતનાઆડછેદમા
કર� હતી.
→ કોષની રચના : મધમાખીના � ૂડા �વી.
→ ઈ.સ. 1953માં વોટસન અને �ક્રક નામના વૈજ્ઞાિનDNA ની શોધ કર� હતી.
→ DNA – “ડ�ઓકસી ર�બો ન્ુ� ક્લીઇક એસ”
→ RNA – “ર�બો ન્ુ� ક્લીઇક એસ” (શોધ : આથર્ર ).
ુ ્)
→ માણસમાં 23 જોડ રં ગ� ૂત્રો આવેલા હોય . ( �ુ લ 46 રં ગ�ત
ુ ્રો આવેલા હોય ).

(હાથીમાં 56 રં ગ�ત
→ કોષ એ શર�રનો પાયાનો એકમ છે .
→ શર�રની બધી જ રચનાઓ અને કાય� કોષને આભાર� હોવાથી કોષને શર�રનો રચનાત્મક અને
�ક્રયાત્મક એકમ કહ�.
→ કોષના આધાર� સ�વોના પ્રકાર:
i. એક કોષીય પ્રાણી: અમીબા, પેરામીશીયમ, �ગુ ્લીન.
એક કોષીય વનસ્પિતઓ: �ગ (યીસ્), લીલ (કલેમીડોમોનાસ), વટ�સેલા.
ii. બ�ુકોષીય પ્રાણી: મ�ષુ ્, પ્રાણી વગે.
2 Human Body
 પ્રાણીકો:
→ પ્રાણીકોષમાં કોષની ફરતે કોષરસપટલ આવ ે�ું હોય .
→ કોષમાં તારાક�ન્, લાયસોઝોમ્સ અને ર�બોઝોમ્સ �વી �ગીકાઓ આવેલી હોય .
ુ ્ય ભાગો:
→ કોષના �ખ
I. કોષ ક�ન્દ:
→ શોધ : ઈ.સ. 1831માં રોબટર ્ બ્રાઉને કર� .
→ કોષની બધી જ �વ રાસાય�ણક �ક્રયાઓ�ું િનયમન કર� .
→ કોષક�ન્દ્રને કોષ�“કં ટ્રોલ” કહ� છે .
II. કોષરસ :
→ તે �િવક દ્રવ્ય.
→ તેમાં દર� ક કોષીય �ગીકા� ું િનમાર ્ણ થાય છ .
→ કોષને �ચકા સામે રક્ષણ આપે .
III. કોષરસપટલ :
→ તે કોષની બહાર� ું આવરણ છે .
→ પ્રોટ�ન અને ચરબી�ું બને�ું હોય .
→ કોષમાં પ્રવેશતા અને બહાર જતા દ્રવ્યો�ું િનયમન ક.
→ કોષને આધાર આપવા� ું કાયર્ કર� છ .
IV. લાયસોઝોમ્સ:
→ કોષીય �ગીકા છે .
→ શોધ : ડ�. �ુવે નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.
→ નકામા કોષો તેમજ � ૃત પામતા કોષો� ું શોષણ કર� છે . �થી નવા બનતા કોષો ને
જગ્યા મળ� રહ� છ.
→ તે પાચકઉત્સેચકો ધરાવે છે � ઉત્સેચકો પાચન�ક્રયામાં મદદ કર.
→ કોષને પાચકઉત્સેચકોની જ�ર પડતા તે આપોઆપ ફાટ� �ય છ. તેથી તેમને
“આત્મઘાતી કોથળ” કહ� છે .
3 Human Body
V. ર�બોઝોમ્સ:
→ શોધ : પેલેડ નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.
→ તે પ્રોટ� ન�ું સંશ્લેષણ કર�.
→ “પ્રોટ�નની ફ�ક્” તર�ક� ઓળખાય છે .
VI. તારાક�ન્દ:
→ શોધ : બોબેર� નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.
→ કોષ િવભાજનની �ક્રયામાં મદદ�પ થાય .
→ કોષિવભાજન સમયે ત્રાંકત ં�ુઓ�ું િનમાર્ણ કર� .
VII. ુ ્:
કણાભ�ત
→ શોધ : અલ્ટમેન નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� .
→ કોષમાં �સનની �ક્રયા કર� .
→ ચયાપચયનની �ક્રયાને કારણે શ�ક્ત ઉત્પ� થા. આ શ�ક્તATP સ્વ�પે
કણાભ� ૂત્રમાં સંગ્રહ પામ.
→ “કોષ� ું પાવરહાઉસ (શ�ક્તઘ)” કહ�વાય છે .
→ ATP – એડ�નો સાઈન ટ્રાય ફોસ્.
VIII. ગોલ્ગીકાય:
→ શોધ : ક�મીલો ગોલ્ગી નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� .
→ પ્રાણી કોષમાં લાયસોઝોમ્સ અને ર�બોઝોમ્સના િનમાર્ણમાં મદદ�પ થ.
→ વનસ્પિત કોષમાં કોષદ�વાલના િનમાર્ણમાં મદદ�પ થાય .
4 Human Body
 વનસ્પિતકોષ:
1. હ�રતકણ :
→ શોધ : એન્ડ્ર�સ ચેમ્પેર નામના વૈજ્ઞાનીક� ક.
→ તેમાં હ�રતદ્રવ્ય આવે�ું હોવાથી વનસ્પિતનો રંગ લીલો દ�ખા.
→ પ્રકાશ સંશ્લેષણની �ક્રયા દરિમયાન તે પોતાનો ખોરાક �તે બના. આ �ક્રય
વનસ્પિતના પણર્માં થાય .
→ પણર્ને વનસ્પિત�ુ“રસો�ું” કહ� છે .
2. રસધાની :
→ તે વનસ્પિત કોષની સૌથી મોટ� �ગીકા છ.
→ કોષને બાહ્ય �ચકા સામે રક્ષણ આપ.
3. કોષદ�વાલ :
→ વનસ્પિત કોષની ફરતે આવેલી હોય છ.
→ “સેલ્ �ુલો” નામના િનજ�વ પદાથર્ની બનેલી હોય છ .
→ કોષને આધાર આપવા� ું તેમજ કોષમાં પ્રવેશતા ક� બહાર જતા દ્રવ્યો�ું િ
કરવા� ું કાયર્ કર� છ .
→ સેલ્ �ુલોઝને પચાવવા માટ� પ્રાણીઓમ“સેલ્ �ુલે” નામનો ઉત્સેચક આવેલો હોય છ.
� મ�ષુ ્યમાં હોતો નથ. માટ� મ�ષુ ્ય ઘાસ ખાય શકતો નથ.
 �ુિનયાનો સૌથી મોટો કોષ – શાહ� ૃગ�ું ��ું.
 �ુિનયાનો સૌથી નાનો કોષ – માઈક્રોપ્લાઝ્મા ગેલીસે.
 મ�ષુ ્ય શર�રનો સૌથી મોટો કોષ– ચેતાકોષ.
 મ�ષુ ્ય શર�રનો સૌથી નાનો કોષ– �ુિધરકોષ.
5 Human Body
કં કાલતંત્(અ�સ્થતં)
 શર�રનો આકાર અને આધાર આપવા માટ� હાડિપ�જરની રચના થયેલી હોય છે . �ને અ�સ્થતંત્ર ક
છે .
 અ�સ્થતંત્રમાં બે હાડકાં વચ્ચેના જોડા“�સ્થિતસ્થાપક �ુચ” આવેલા
હોય છે .
 હાડકાં અને �ુ ચાર ્ થી બનતી રચનાને“ કં કાલતંત્“ કહ� છે .
 હાડકાના કાય� :
1. શર�રને આકાર અને આધાર આપે છે .
2. મગજ, �દય �વા ના�ુક અવયવો� ું રક્ષણ કર� .
3. રક્તકણ�ું િનમાર્ણ અસ્થીમજ્�માં થા.
4. મજ્� �ુહા ચરબીને એકિત્રત રાખે .
5. કાનના હાડકા ધ્વની તરંગોને �ત�રક કણર્ �ુધ
પહોચાડ� છે .
 કં કાલના પ્રકા:
I. �ત�રક કં કાલ : મ�ષુ ્યમાં
II. બાહ્યકંકા: શંખ, છ�પલા, પરવાળા વગે ર�માં.
ન�ધ : પક્ષીના પી, સસ્તન પ્રાણીઓના શર�ર પરના ,
માછલીના શર�ર પર રહ�લ ભ�ગડાએ બાહ્યકંકાલ જ કહ�વા
છે . � ઠં ડ�/ ગરમીથી બચાવે છે .
 હાડકા “ક��લ્શયમ ફોસ્ફ�(ક��લ્શય+ફોસ્ફર) ” ના બનેલા હોય છે .
 હાડકાની મધ્યમાં અસ્થીમજ્� નામ�ું અધર્પ્રવાહ� આવે�ું .
 વળ� શક� તેવા સાંધા – ચલ સાંધા.
 ના વળ� શક� તેવા સાંધા – અચલ સાંધા.
6 Human Body
 અક્ષીયકંક : માથાનો ભાગ, પાંસળ�, કરોડસ્તં, સ્કંધમેખલા અને િનતંબ મેખલાનો સમાવેશ થાય
છે . અક્ષીયકંકાલમાં �ુ87 હાડકા આવેલા હોય છે .
 મસ્તક અને ચહ�રાના હાડકાં મળ� મા �ું બને છ . �માં મગજ �વા ના�ુક અવયવ� ું રક્ષણ થાય .
 મસ્તક ના– 8 અને ચહ�રાના – 14 એમ મળ� માથામાં �ુ લ 22 હાડકાં આવેલા હોય છે .
 તાળવામાં 1 હાડ�ું હોય છે .
 દર� ક કાનમાં 3-3 હાડકાઓ આવેલા હોય છે .
 સૌથી ના� ું હાડ�ું કાન� ું પેગ�ું (સ્ટ�પ) છે .
ુ ્ય હાડ�ું
 છાતીના િપ�જરમાં (પાસલીપ�જર) માં 22 જોડ પાસળ� એટલે 24 હાડકાં અને 1 �ખ
(ઉરોસ્થ) મળ� �ુ લ 25 હાડકાં આવેલા હોય છે .
 કરોડસ્તંભમાં33 હાડકાં (મણકા) આવેલા હોય છે .
 કરોડસ્તંભના33 હાડકા પૈક� 7 ડોકના ભાગમાં, 12 વક્ષ સ્થળ, 5 પીઠમાં, 5 સેકરમમાં અને 4
�છ
ં ૂ મા આવેલા હોય છે .
 કરોડસ્તંભ કશે�ુકાની બનેલી હોય છ. તે �સ્થિતસ્થાપક .
 24 કશે�ુકા �ટ્ટી અન9 કશે�ુકા જોઇન્ટ હોય છ.
 તે કરોડરજ્�ુ�ું રક્ષણ કર�.
ુ ધ
 અ�બ ં ીય કં કાલ : સ્કંધમેખલ, િનતંબમેખલા, હાથ અને પગના હાડકાનો સમાવેશ
થાય છે .
 પ્રત્યેક હાથમ30 હાડકાં આવેલા હોય છે .
 બંને હાથના �ુ લ મળ� 60 હાડકાંઑ હોય છે .
 હાથના દર� ક પં�માં 19 હાડકાઓ હોય છે . (બંને પં�થી �ુ લ મળ� 38 હાડકાં).
 દર� ક હાથની �ગળ�ઓ ના 14 હાડકાં.
 સ્કંધથી કોણી �ુધીમાં1 હાડ�ુ .
ુ ીમાં 2 હાડકાં.
 કોણીથી કાંડા �ધ
 કાંડામાં 8 હાડકાં.
 હથેળ�માં 5 હાડકાં.
7 Human Body
 પ્રત્યેક પગમ30 હાડકાં હોય છે . (બંને પગ થી �ુ લ મળ� 60 હાડકાં.)
ુ ણ �ધ
 િનતંબથી �ટ ુ ીમાં 1 હાડ�ું .
ુ ણમાં 1 હાડ�ું .
 �ટ
ુ ણ થી � ૂટ� �ધ
 �ટ ુ ીમાં 2 હાડકાં (ટ�બીયા અને ફ��લ
ુ ા)
 શર�ર� ું સૌથી ચમકદાર હાડ�ું “ટ�બીયા” છે .
 � ૂટ�માં 7 હાડકાં.
 દર� ક પં�માં 19 હાડકાં.
 દર� ક પગની �ગળ�ઓમાં 14 હાડકાં.
 �માં સાથળ� ું હાડ�ું (ફ�મર) સૌથી લાં� ુ અને મજ� ૂત છે .
 સક્ન્ધમેખલા આગળથી છાતીના હાડકાં સાથે અને પાછળથી કરોડસ્તંભ સાથે સ્ના�ુથી જોડાય
હોય છે .
 તેમાં �ુ લ 4 હાડકાઓ આવેલા હોય છે .
 િનતંબમેખલામાં 2 હાડકાં આવેલા છે .
 આમ �ુ લ મળ� મ�ષુ ્યમાં213 હાડકાંઑ આવેલા હોય છે .
 નવ�ત બાળકના શર�રમાં 270-300 હાડકાં આવેલા હોય છે .
...સ્ના�ુતં...
 સ્ના�ુઓ ભેગા મળ�ને સ્ના�ુતંત્ર બનાવ.
 સ્ના�ુઓના �ુખ્ય બે પ્રકા.
1) ઈછાવત� સ્ના�.
2) સ્વયંવત� સ્ના.
 � સ્ના�ુ�ું હલ-ચલન આપની ઈચ્છા અ�ુસાર થાય તેને ઇચ્છાવત� સ્ ના�ુ કહ� . �વા ક� હાથ ,
પગના સ્ના�.
8 Human Body
 � સ્ના�ુ�ું હલ-ચલન આપની ઈચ્છા અ�ુસાર ના થાય તેને સ્વયંવત� સ્ ના�ુ કહ� . �વા ક�
ફ�ફસા, હ્રદય ના સ્.ન
 સ્ના�ુઓ લાંબા �ુકા ખેચાઈ શક� તેવા �સ્થિતસ્થાપક હોય.
�સનતંત્
 મ�ષુ ્યમાં �ુખ્ય �સન�ગ ફ�ફસા.
 �સનતંત્રમાં નાિસકાિ, નસીકાકોટર, કં ઠનળ�, સ્વરકંઠનળ, �ાસનળ�, �ાસવા�હની, ફ�ફસા
અને ઉરોદરપટલનો સમાવેશ થાય છે .
 �સન માટ� ની હવા નાિસકાિછદ્ર દ્વારા શર�રમાં પ્રવ.
 ત્યારબાદ નસીકાકોટરમાં પ્રવેશે . ત્યાં
ુ
� ૂળના રજકણો, � ૂ�મ �વા�ઑ
નાિસકાકોટરના શ્લેષ્મમાં પકડાય �ય .
 નાિસકાકોટરમાં શ્લેષ્મ ગ્રંથી આવેલી હો.

𝟏𝟏
�માંથી શ્લેષ્મનો �ાવ થાય . (રોજના
𝟐𝟐
લીટર �ટલો).
 તે પછ� હવા કં ઠનળ�માં પ્રવેશી આગ
�ાસદ્વાર મારફતે �ાસનળ�માં પ્રવેશ.
 �ાસદ્વાર કા�સ્થમય પટ્ટી �વા ઘા�ટઢાં
રક્ષયેલી હોય .
 �યાર� ખોરાક ગળવાની �ક્રયા થાય ત્યાર� ઘાટ�ઢાંકણ દ્વારા �ાસદ્વાર બંધ થા.
ુ ી ઑક્સીજન �ુક્ત હવા પહોચાડ� .

 �ાસનળ� બે ભાગમાં િવભા�જત થાય ફ�ફસા �ધ
 ફ�ફસા શં�ુ આકારના હોય છે . �માં જમ� ંુ ફ�ફ� ંુ સહ�જ લાં� ુ અને ડા� ું ફ�ફ� ંુ સહ�જ �ં �
ૂ ંુ હોય
છે .
 ફ�ફસામાં અનેક � ૂ�મ �ાસવા�હકાઑ આવેલી હોય છે . તે વા�કુ ોષ્ઠમાં હવા પહોચાડ� છ.
9 Human Body
 વા�કુ ોષ્ઠમાં વા�ુ િવિનમય �ક્રયા થાય.
 મ�ષુ ્ય1 મીનીટમાં લગભગ 16-20 વખત �ાસ લે છે .
 સામાન્ય �ાસ દરિમયાન આશર�1500 ml હવા ફ�ફસામાં ભર� શક� છે .
 એકકોષી પ્રાણીમાં �સ“કોષીયકલા” દ્વાર,
અળિસયામાં “ ચામડ�” દ્વાર,
�કટકોમાં “�સનન�લકા” દ્વાર,
માછલી, �જ�ગા, કરચલા, સેિપયા �વા જલીયપ્રાણીમા“ઝાલરો” દ્વાર,
દ� ડકો, ગરોળ�, પક્, મ�ષુ ્યમાં“ફ�ફસા” દ્વારા થાય .
પાચનતંત્
 પાચનતંત્રમાં �, અ�નળ�, જઠર, ના�-ું મો�ંુ આતર�ું, �ત્ર�ુ, મળાશય, મળદ્વાર અન
અન્ય સહાયક ગ્રંિથઓ �વીક� લાળગ, ય�ૃત, સ્વા�ુપ�, પક્વાશય અને સ્વા�ુિપ�ડન
સમાવેશ થાય છે .
 જ�ટલ પોષકદ્રવ્યોને ના(સરળ) પોષકદ્રવ્યોમાં ફ�રવવાની �ક્રયાને પાચન ક.
ુ �હ
 ખોરાકના પાચનની �ક્રયા �ુ(�ખ ુ ા) થી થાય છે .
 મો માં દાંત ઉપરાંત 3 જોડ લાળગ્રંથી આવેલી હોય .
 દાંત “ક��લ્શયમ ફોસ્ફ” ના બનેલા હોય છે .
 �ુિધયા દાંત – 20.
 દાંતની ઉપર� ું ચમકદાર સ્તર“ઈનેમલ” નામે ઓળખાય છે . � દાંતની રક્ષા કર� .
 ખોરાક મો માં પડતા તેમાં લાળગ્રંથીમાંથ
“ટાયલીન (એમાયલેઝ) અને “માલ્ટ�”
નામનો ઉત્ચેસક ભળે છ.
 એમાયલેઝ : સ્ટાચર માલ્ટોઝમાં
10 Human Body
 માલ્ટ�ઝ: માલ્ટોઝ ગ્�ુકોઝમાં(C6H12O6)
મા �પાંતર કર� છે .
 ત્યારબાદ ખોરાક અ�નળ� દ્વારા જઠરમ
(Stomach) પહોચે છે . જઠરમાં ખોરાક 3 કલાક
ુ ી વલોવાય છે .
�ધ
 જઠરમાં રહ�લા ખોરાકમાં જઠરરસ ભળે છે .
(જઠરરસમાં મંદ HCL, પેપ્સી, ક�સીન અને મ્ �ુસીન હોય છ .)
 પેપ્સીન ખોરાકમાં રહ�લા પ્રોટ�ન�ું અ�ૂણર્ પાચન
છે . અને પ્રોટ�નન પેપ્ટોન્સમાં �પાંતર કર� . આમ,
પ્રોટ� ન�ું પાચન જઠરમાંથી શ� થાય .
 ક�સીન એ �ુધમાં રહ�લા ક�સીનોજન પ્રોટ� ન�ું પાચન કર� .
 મંદ HCL એ જઠરમાં એસીડ�ક માધ્યમ ઉ �ું કર� છ . ઉપરાંત ખોરાકમાં રહ�લા ��ુ મ �વા�ન
ંુ ો
નાશ કર� છે .
 મ્ �ુસીનએ અસીડ�કતા ઘટાડ� છે અને જઠરની દ�વાલને મંદHCL સામે રક્ષણ આપે .
 આમ, જઠર એસીડ�ક માધ્યમમાં કામ કર� છ.
 અધર્પા�ચત ખોરાક જઠરમાથી નાન-આતરડામાં �ય છે .
 નાના �તરડાની શ�આતમાં પક્વાશય આવે�ું હોય છ.
 નાના-આતરડાની લંબાઈ 6.5 m હોય છે .
 �માં સ્વા�ુિપ�ડ માથી સ્વા�ુરસ ભળે .
(સ્વા�ુરસમાં ટ્ર��,અને લાયપેઝ ઉત્ચેસકો આવેલા હોય છ.)
 એમાયલેઝ સ્ટાચર્�ું પાચન કર� .
 ટ્ર��પ્સન પ્રોટ�ન�ું પાચન ક.
 લાયપેઝ ચરબી� ું પાચન કર� છે .
 આમ , નાના-આતરડામાં જ ખોરાક� ું સં� ૂણર્ પાચન થઇ �ય છ.
�માં, કાબ�હાઈડ્ર�ટસ�ું ગ્�ુકોઝ
11 Human Body
પ્રોટ� ન�ું એમીનો ઍિસડમ
ચરબી� ું ફ�ટ� એિસડમાં અને �ગ્લસરોલમાં સં�ૂણર્ પાચન થઈ �ય .
 નાના-આતરડાની સપાટ� પર અસંખ્ય રસા�ુરો આવેલા હોય છે �ની મદદથી પા�ચત
ખોરાક� ું શોષણ થઇ �ુિધરમા ભળે છે અને �ુિધર મારફતે શર�રના િવિવધ ભાગોમાં �ય છે .
 ત્યાંથી ખોરાક મોટા �તરડામાં દાખલ થાય છ, �યાં ખોરાકમાં રહ�લા પાણી� ું શોષણ થાય
છે .
 અપા�ચત ખોરાક મહદ�શે ઘન સ્વ�પે મળદ્વાર દ્વારા બહાર ફ�ક.
 સહાયક પાચન�ગો :
A. ય�ૃત (�લવર) :
→ મ�ષુ ્યના શર�રમાં જમણી બા�ુએ આવે�ું હોય છ.
→ વજન : 1-1.5 �કલો.
→ ફાઈબ્રીનોજન નામના પ્રોટ�ન�ું િનમાર્ણ ક.
→ “�હપેર�ન” નામના પ્રોટ� ન�ું િનમાર્ણ કર� . � શર�રમાં લોહ�ને �મવા દ� � ંુ
નથી.
B. સ્વા�ુિપ�ડ(પેન્ક્ર�) :
→ તે �ત:�ાવી અને બ�હ�ાવી એમ બંને પ્રકારની ગ્રંથ.
→ લેન્ગરહાન્સના કોષ�ૂંજો સ્વા�ુિપ�ડનો જ એક ભાગ.
→ લેન્ગરહાન્સના કોષ�ૂંજો ત્રણ પ્રકારના.
I. ∝ - કોષો : � ગ્�ુક�ગોનનો �ાવ કર� છ. � ગ્�ુકોઝને ગ્લાયકોઝેનમા
�પાંતર કર� છે .
II. 𝛃𝛃 – કોષો : તે ઇન્સ્�ુલીનનો �ાવ કર� . જો ઇન્સ્�ુલીનનો �ા
ઘટ� �ય તો ડાયાબીટ�સ નામની બીમાર� થાય છે . અને જો
ઇન્સ્�ુલીનનો �ાવ વધે ત“હાયપોગ્લાય સેમીય” નામની બીમાર�
થાય છે . �માં દ્રષ્ટ�ક્ષમતા અને જનનક્ષમતા ઘટ.
12 Human Body
III. 𝛄𝛄 – તે ટોમેટોસ્ટ�ટ�નનો �ાવ કર� છ. � મોટા �તરડામાં શોિષત
થયેલા ખોરાકને લોહ�માં ભેળવે છે .
C. િપ�ાશય (ગોલબ્લેડ) : તેમાં ય�ૃત માંથી નીકળે લો પી�રસ જમા થાય છે .
પી�રસ ખોરાકના એસીડ�ક માધ્યમને બૈઝીક બનાવે છ. �ના કારણે સ્વા�ુરસના
ઉત્ચેસકો કામ કર� શક� છ.
પ્રજનનત
��ુ ુ ષ� ું પ્રજનનત
ુ ્રિપ
 �ક
 ��ુ ુ ષના પ્રજનનતંત્ર�ં �ુખ્ય

ુ .
ુ ્રિપ�) આવેલા હોય છે .

 એક જોડ (બે �ક
 તે � ૃષણકોથળ�માં રક્ષાયે�ું હોય . (� ૃષણકોથળ�� ું તાપમાન શર�રના તાપમાન કરતા 3 ૦ �ટ� ંુ
ની� ંુ રહ� છે .)
 લંબગોળ આકાર ધરાવે છે .
ંુ ્રિપ�ડ �ુક્રકોષો ઉત્પન ક.

 �ક
ુ ્રકોષો બનવાની �ક્રયા �વનપય�ત ચાલતી રહ.

 �ક
ુ ્રવા�હન:
 �ક
 સરળ અને સ્ના�ુમય નળ� છ.
 ��ુ પ�ડમાથી નીકળે છે અને �ક

ુ ્રાશયને મળે .
ુ ્રકોષો�ું વહન થાય .

 તેના વડ� �ક
13 Human Body
ુ ્રાશ:
 �ક
 ��ુ ુ ષોમાં �ક
ુ ્રાશય એ �ૂત્રાશયના પાયાના ભાગ પાસે આવે�ું હો.
ુ ્રકોષો ભેગા થાય .

 �ક
 પ્રોસ્ટ�ટ ગ્:
 તે સહાયક પ્રજનન ગ્રંિ.
ુ ્રકોષો �ૂત્રજનન માગર્માં પ્રવેશે“બલ્બો �ુર�થ્રેલ ગ્, �ક

 �યાર� �ક ુ ્રાશય અને પ્રોસ્ટ�ટ
માંથી િવિવધ �ાવો તેમાં ઉમેરાય છે .
ુ ્રકોષોને �ડકોષ �ુધી પહોચાડવાની ગિતશીલતા �ૂર� પાડ� .

 આ �ાવ �ક
 િશ� :
 � ૃષણકોથળ� ના આગળના ભાગે આવે� ંુ નળાકાર �ગ છે .
 તેના ટોચના ભાગને “િશસ્ના” કહ� છે .
 ��ુ ુ ષોમાં � ૂત્રમાગર્ અને જનનમાગર્ એક જ હો. એટલે તેને � ૂત્રજનન માગર્ પણ કહ�.
ુ ્રકોષજનન�ું િનયમન કર� .

 પ્રજનન �ક્રયામાં �લ�ગ:�ાવો મહત્વનો ભાગ ભજવે છ. તેઓ �ક
�ી� ું પ્રજનનતં:
 �ીના પ્રજનનતંત્રમાં �ડ, �ડવાહ�ની, ગભાર ્શ, ગ્રી, યોિનમાગર ્ અને યોિનદ્વારનો સમાવ
થાય છે .
 �ડિપ�ડ :
ુ ામા આવેલા હોય છે .

 ઉદર�હ
 એક જોડ (બે �ડિપ�ડ) હોય છે .
 આકાર� બદામ �વા હોય છે .
ુ
 બંને �ડિપ�ડો પ�રપક્વ બનતા એકાંતર� મ�હને“એક �ડકોષ “ �ક્ત કર� છ .
14 Human Body
 �ડવા�હની :
 �ડિપ�ડ પાસેથી શ� થઈને ગભાર ્શયમાં �ુલ્લે .
 �ડવા�હની �ડકોષના વહન અને ફલન માટ� જ�ર� છે .
 ગભાર ્શય:
 સ્ના�ુની બનેલી કોથળ� �વી રચના છ.
 ગભાર ્શયમાં ગભર્નો િવકાસ થાય .
 ગભાર ્શય ગ્રીવા દ્વારા યોિનમાગર્માં �ુ.
 ગભાર ્શયના �ૂરના સાકડા છેડાને ગ્રીવા કહ� .
 યોિનમાગર ્:
 યોિનમાગર ્એ િશ�ુજન્મ માટ�નો માગર્.
 યોિનમાગર ્ યોિનદ્વાર દ્વારા બહાર �ુલ.
 �ીઓમાં � ૂત્રમાગર્ અને જનનમાગર્ સ્વતંત્ર આવેલા.
 સામાન્ય ર�તે �ીના �ડિપ�ડમાં12 થી 45 વષર્ની ઉમર �ુધી દર મ�હનામાં એક વાર
�ડકોષ પ�રપક્વ થાય છ.
ુ ્રકોષ અને �ડકોષ �ું ફલન ના થાય તો ગભાર્શયની દ�વાલ � ૂટ� છે અ

 જો �ક
રક્ત�ાવ(રજોદશર્) થાય છે .
 �ીઓમાં 12-13 વષર્ની ઉમર� માિસક �ાવ આવવાની શ�આત થાય છ .
 �ીના ગભાર ્શયમાં લગભગ280 �દવસે (9 મ�હને) ગભર્નો િવકાસ થઇ બાળકમાં પ�રણમે
છે .
 ગભર્માં રહ�લા બાળકને પોષણ �ૂ�ું પાડવા માટ�“જરા�”ુ અને રક્ષણ �ૂ�ું પાડવા માટ
“ઉલ્વકોથળ” ની રચના થયેલી હોય છે .
15 Human Body
ઉત્સ�નતંત
 �બનજ�ર� હાિનકારક દ્રવ્યો બહાર કાઢવાની �ક્રયાને ઉત્સ�ન .
 � ૂત્રિપ�(ક�ડની) :
 બે � ૂત્રિપ�ડ આવેલા હોય .
 વાલના દાણા �વો આકાર ધરાવે છે .
 ઘેરા કથ્થાય રંગના હોય છ.
 તેમાં અસંખ્ય ઉત્સગર્ એકમો આવેલા હોય. �ને “નેફ્ર” કહ� છે . �ના વડ� �ધીર ના ગાળણની
�ક્રય(ડાયા�લસીસ) થાય છે .
 � ૂત્ર ગાળણની �ક્“બાઉમેનની કોથળ�” વડ� થાય છે .
 � ૂત્રવા�હન:
 � ૂત્રિપ�ડ અને �ુત્રાશયને જોડતી નળ.
ુ ્ય કાયર્ �ૂત્રિમાંથી � ૂત્રને �ૂત્રાશયમાં લઈ જવા�ુ.

 �ખ
 � ૂત્રાશ:
 � ૂત્રવા�હની માથી આવ�ું �ૂત્ર �ૂત્રાશયમાં ભે�ું .
 � ૂત્રમાં પાણ(95%) ��ુ રયા (2.6%), ��ુ રક એિસડ અને એમોિનયા (૦.3%) �વા નકામા નાઇટ્રોજ
ુ
�ક્ત પદાથ� હોય છ .
 � ૂત્રાશય માથી �ૂત્ર માગર્ દ્વારા �ૂત્ર �ું ઉત્.
 � ૂત્ર ઉત્સ�ન રોકવાથી પથર� ની બીમાર� થાય. � “ક��લ્શયમ ઓક્ઝેલ” ની બને� ંુ કણ સ્વ�પ
છે .
 � ૂત્રનો આછો પીળો રંગ તેમાં રહ�લ“�રુ ોક્ર” ના કારણે હોય છે .
 સામાન્ય વ્ય�ક24 કલાકમાં 1-1.8 લીટર � ૂત્ર ઉત્સ�ન કર�.
 ફ�ફસા દ્વારા ઉચ્છવાસની �ક્રયCO2 અને ભેજ નો ત્યાગ થઈ છ.
16 Human Body
 લસણ, �ુંગળ�માં આવેલા બાષ્પશીલ ઘટકો�ું ઉત્સ�ન ફ�ફસા દ્વારા થા.
 ત્વચામાં પ્રસ્વેદગ્રંિથ અને �સ્નગ્ધગ્રંિથ આવ.
 પ્રસ્વેદગ્રંિથ દ્વારા (NaCl, ��ુ રયા, ગ્�ુકોઝ અને એમીનો એિસ) બહાર નીકળે છે .
 પરસેવામાં �ુગ�ધ હોતી નથી પરં � ુ તેમાં બેક્ટર�યા ભળવાથી �ુગ�ધ ઉત્પ� થાય .
 પ્રસ્વેદગ્રંિથ નો �ુખ્ય ઉદ્દેશ તાપમાન �ળવી રા.
 �સ્નગ્ધગ્રંિથનો �ાવ ત્વચાને �ચકાશ�ુક્ત ર.
 �ખ પણ ઉત્સ�ન �ગ છ, �માં �� ુ દ્વારા ઉત્સ�ન થાય.
 આ બધી જ �ક્રયાનો �ુમેળ સાંધવા આપણે દરરો4-5 �લટર પાણી પી� ંુ જોઇયે.
હ્ર
 હ્રદય ઉરો�સ્થ પોલાણમાં બે ફ�ફસાની વચ્ચે આવે�ું હો.
 2/3 ભાગ શર�રની મધ્યર�ખાની ડાબી બા�ુ અને1/3 ભાગ જમણી બા�ુ આવેલો હોય છે .
 હ્રદય પોલાણ�ુક્ત સ્ના�ુમય કોથળ.
 શં�ુ આકાર ધરાવે છે .
 �ખુ ્ત હ્રદય લગ5 �સ (12 Cm) લાં� ુ
અને 3.5 �સ (9 Cm) પહો�ં હોય છે .
 ��ુ ુ ષના હ્રદય�ું વજ280-340 Gm
�ીના હ્રદય�ું વજ230-280 Gm હોય છે .
 હ્રદય ચાર ખંડો ધરાવે .
 ઉપરના બે ખંડોને કણર્કો(ડા�-ું જમ� ંુ કણર્) કહ� છે .
નીચેના બે ખંડોને ક્ષેપક(ડા�-ું જમ� ંુ ક્ષે) કહ� છે .
 કણર્કોની દ�વાલ પાતળ� અને ક્ષેપકોની દ�વાલ �ડ� હોય .
 બહારના આવરણને પ�ર�દયાવરણ કહ� છે .
ુ
 Co2 �ક્ત �ુિધર મહાિશરા મારફતે જમણા કણર્કમાં પ્રવેશ.
17 Human Body
 જમણા કણર્ક અને જમણા ક્ષેપક વચ્ચે િત્રદલ વાલ્વ.
ુ
 િત્રદળ વાલ્વ થCo2 �ક્ત �ુિધર જમણા ક્ષેપકમાં પ્રવે.
 ત્યાથી �સ્�સ ધમની મારફતે ફ�ફસામાં �ય .
ુ
 ફ�ફસામાંથી �સ્�સ િશરા થક�O2 �ક્ત �ુિધર ડાબા કણર્કમાં આવે .
 ડાબા કણર્ક અને ડાબા ક્ષેપક વચ્ચે �દ્વદલ વાલ્વ.
 �દ્વદલ વાલ્વ થક� �ુિધર ડાબા ક્ષેપકમાં પ્ર.
ુ
 ડાબા ક્ષેપકમાથી મહાધમની મારફતO2 �ક્ત �ુિધર બધા જ �ગો �ુધી પહોચે છ .
 આમ, �ુિધર� ું ��ુ ધ્ધકરણ ફ�ફસામાં થાય છ.
ુ ્ધ �ુિધર દબાણ �ૂવર્ક વહન પામે . તેમાં વાલ્વ હોતા નથ. તેથી તેના પર
 ધમનીમાં �દ
ઈ� થતા મ�ષુ ્યને બચાવી શકાતો નથ. �પ્�સ ધમનીમાં અ�ુધ �ુધીર�ું વહન થાય છ.
ુ ્ધ �ુધીર�ું વહન થાય . તેમાં વાલ્વ હોય છ. આથી તેની પર ઈ� થતા

 શીરામાં અ�દ
મ�ષુ ્યને બચાવી શકાય છ. �પ્�સ શીરામાં �ુદ્ધ �ુધીર�ું વહન થાય.
 1 િમિનટ માં હ્રદ72 વાર ધબક� છે . જયાર� ગભર્માં રહ�લા બાળક�ું �દય150 પ્રિ
મીનીટના દરથી ધબક� ંુ હોય છે .
 �દયમાંથી દર મીનીટ� લગભગ 4-5 લીટર લોહ� પસાર થાય છે .
 માનવ શર�ર� ું ઉષ્ણતાપમાન37૦ C એટલે ક� 98.6 F �ટ� ંુ હોય છે .
 હ્રદયના ધબકારા માપવાના સાધનને સ્ટ�થોસ્કોપ કહ. સ્ટ�થોસ્કોપના શોધ– ર� ની લેિનક.
 લોહ�ના દબાણ (BP) માપવાના સાધનને “સ્ફ�ગ્મોમેનોમી” કહ� છે .
�ુિધર (BLOOD)
18 Human Body
 �ુિધર એ એક પ્રવાહ� સંયોજક પેશી .
 માનવ શર�રમાં �ુિધર આશર� તેમના વજનના 7% �ટ� ંુ હોય છે .
 �ખુ ્ત માનવના શર�રમાં5-6 લીટર (12 શેર) �ુિધર વહન પામ� ંુ હોય છે .
 �ીઓમાં �ુિધર ��ુ ુ ષોની સરખામણી એ ૦.5 લીટર ઓ� હોય છે .
 �ુિધરમાં 55% �ુિધર રસ અને 45% �ુિધર કણો આવેલા હોય છે .
 �ુિધર� ું Ph 7.4 હોય છે .
�ુિધર
�ુધીરરસ �ુિધરકણો
55% 45%
 �ુિધરરસ :
→ આછા પીળા રં ગ� ું િનજ�વ પ્રવાહ� .
→ �માં 90% પાણી અને 10% પ્રોટ, ઉત્સગર્ દ્, �:�ાવો અને પોષકદ્રવ્યો હોય.
 �ુિધર કણો : 1. રક્તકણો 2. �ેતકણો 3. ત્રાકક
1. રક્તકણો(RBC) :
→ ઉદ્દભવ સ્થ: અસ્થીમજ.
→ � ૃત્ �ુ: ય�ૃત અને બરોળ
→ આ�ષુ ્ય: 120 �દવસ.
→ પ્રમા: 50 લાખ પ્રિત ઘન િમલી લી.
→ દરરોજ ૩૦ લાખ રક્તકણો �ૃત્�ુ પામે . પરં � ુ તેનાથી ચાર ગણા દરરોજ
િનમાર ્ણ પામે છ .
→ ય�ૃત અને બરોળ ને રક્તકણો�ું“સ્મશાનઘ” કહ� છે .
→ રક્તકણોમાં �હમોગ્લોબીન નામ�ું લોહ�ુક્ત પ્રોટ�ન આવે�ું હોય છે
કારણે તેનો રં ગ લાલ હોય છે .
19 Human Body
→ લોહ�માં લગભગ 1 �કગ્. �હમોગ્લો�બન રહ��ું હોય છ.
→ �હમોગ્લોબીન ફ�ફસામાંથીO2 ગ્રહણ કર� દર�ક કોષ �ુધી પહોચાડ� . અને
દર� ક �ગના કોષમાંથી CO2 ગ્રહણ કર� ફ�ફસા �ુધી પહોચાડ� .
→ રક્તકણો�ું પ્રમાણ ઘટ� જ“એનીિમયા” (પાં�ુરોગ) થાય છે .
→ RBC � ું પ્રમાણ માપવા માટ“�હમોસાઈટો મીટર” સાધનનો ઉપયોગ થાય છે .
2. �ેતકણો (WBC) :
→ ઉદ્દભવ સ્થ: અસ્થીમજ્�માં.
→ � ૃત્ �ુ: �ુિધરમાં જ થાય છે .
→ આ�ષુ ્ય: 3-4 �દવસ.
→ પ્રમા: 4000-8000 પ્રિત ઘનિમલી લી.
→ રોગકારક ��ુ મ �વોનો નાશ કર� શર�ર� ું રક્ષણ કર� .
→ આથી, તેમને “શર�રના સૈિનકો” કહ�વાય છે .
→ �ેતકણોની � ૃ�દ્ધ થવાથ“લ્ �ુક�િમય” નામનો રોગ થાય છે .
3. ત્રાકકણ:
→ િનમાર ્ણ: અસ્થીમજ્�ના અિવભે�દત સ્તંભ કોષોમાં થાય.
→ � ૃત્ �ુ: બરોળમાં.
→ આ�ષુ ્ય: 8-10 �દવસ.
→ પ્રમા: 1.5-4 લાખ પ્રિત ઘનિમલી લી.
→ �ુિધર �મવાની �ક્રયામાં મદદ�પ .
 �ુિધર �મવાની �ક્રય:
→ વાગે લા ઘા પર જયાર� �ુિધર બહાર નીકળે ત્યાર� ત્રાકકણો હવાના સંપકર્માં આવતા તે ફ
છે . અને તેમાંથી “થ્રોમ્બોપ્લા” બહાર આવે છે .
→ થ્રોમ્બોપ્લાસ્ટ�ન એ �ુિધરરસમાં રહ�લા પ્રોથ્ર થ્રોમ્બીનમાં �પાંતરણ કર�.
→ આ થ્રોમ્બીન �ુિધરરસમાં રહ�લા ફાઈબ્રીનોજન�ું ફાઈબ્રીન ઘનતં�ુમાં �પાંતરણ.
20 Human Body
→ ઘાવ પર આ ફાઈ�બ્રન ઘનત ં�ુ �ળ� માફક ગોઠવાય �ય છે �ના કારણે તેમાંથી રક્તક
ક� �ેતકણો પસાર થઈ શકતા નથી. અને તે સ્થાને �ુિધર �ુકાયને ગઠ્ઠો બની �ય.
→ ગઠ્ઠાની આસપાસ થોડા સમય માટ� પીળા રંગ�ું સ્વચ્છ ચીક�ું પ્રવાહ� દ�ખાય આવે છ
સીરમ કહ� છે .
 BLOOD GROUP (બ્લડ �ુ) :
→ શોધ : ઈ.સ 1900માં કાલર્ લેન્ડર સ્ટ� નર� કર� .
→ લોહ�ની �ભ�તા� ું �ખ
ુ ્ય કારણ રક્તકણોમાં રહ�લ એન્ટ�જન અને �ુિધર રસમાં રહ
એન્ટ�બોડ� છ.
→ એન્ટ�જન બે પ્રકારના હોય. A અને B.
→ એન્ટ�બોડ� પણ બે પ્રકારના હોય. a અને b.
→ એન્ટ�જનA અને એન્ટ�બોડ�a તથા એન્ટ�જનB અને એન્ટ�બોડ�b એકસાથે આવી શકતા
નથી. જો આ� ંુ બને તો �ુિધરનો નાશ થઈ �ય છે .
→ O (સવર્દાત) �ુિધર �ુથમાં કોઈ એન્ટ�જન હોતા નથ. અને AB (સવર્ગ્ર) �ુિધર �ુથમાં
કોઈ એન્ટ�બોડ� હોતા નથ.
→ Rh- ફ�ક્ટર શોધ : ઈ.સ. 1940માં કાલર્ લેન્ડર સ્ટ� નર� અને િવનર� કર� .
→ Rh ફ�કટરની શોધ “ર�સસ” નામના વાંદરાના લોહ�માંથી શોધવામાં આવ્યો હત.
→ � વ્ય�ક્તના �ુધીરમાRh ફ�ક્ટર હોય તેનેPositive અને �ુિધરમાં ના હોય તો Nagetive
કહ�વાય છે .
→ જો િપતાના �ુિધર Positive અને માતા� ું �ુિધર Nagetive હોય તો �દ્વતીય સંતાન પ્રા
ુ
વખતે �શ્ક�લી સ� ર્ય .
Blood Group Table
21 Human Body
બ્લડ �ુ રક્તકણમાં રહ�લ �ુિધરરસમાં રહ�લ લોહ� કો� ું લઈ શક� લોહ� કોણે આપી
એન્ટ�જ એન્ટ�બોડ શક�
A+ A & Rh B A+, A-, O+, O- A+, AB+
A- A B A-, O- A+, A-, AB+, AB-
B+ B & Rh A B+, B-, O+, O- B+, AB+
B- B A B-, O- B+, B-, AB+, AB-
AB+ A, B & Rh ---- A+, A-, B+, B-, AB+, AB+

AB-, O+, O-
AB- A&B ---- A-, B-, O-, AB- AB+, AB-
O+ Rh A&B O+, O - A+, B+, AB+, O+
O- ---- A&B O- A+, A-, B+, B-, AB+,

AB-, O+, O-
મગજ
 મગજએ મધ્યસ્થી ચેતાતંત્રનો એક ભા.
 મસ્તકપેટ� અને ત્રણ મ�સ્તકાવરણથી �ુર�ક.
 �ખુ ્ત વ્ય�ક્તના મગજ�ું વ1350 gm હોય છે .
 મગજ ચેતાપેચી� ું બને� ંુ હોય છે .
 મ�સ્તકાવરણનો વચ્ચેનો ભા“મે�ુજળ” થી ભર� લો
હોય છે . � મગજને યાંિત્રક આચકાં સામે રક
આપે છે .
 મગજ ત્રણ ભાગોમાં િવભા�જત થયે�ું હોય .
1) અગ્રમગજ2) મધ્યમગજ 3) પ�મગજ.
 � ૃહદમ�સ્તષ્ક એ અગ્રમગજ મગજનો સૌથી મોટો અને જ�ટલ ભા.
 � ૃહદમ�સ્તષ્ક ચાર ખંડો�ું બને�ું હોય .
1) અગ્રકપાલીખં– િવચાર, વાણી, યાદશ�ક્ત�ું િનયમન કર� છ.
22 Human Body
2) મધ્યકપાલીખંડ– ગંધ, સપશર, તાપમાન, � ું િનયમન કર� છે .
3) પ�કપાલીખંડ – દ્ર�ષ્ટ �ું િનયમન કર�.
4) શંખકખંડ – શ્રવણ�ુ(અવાજ) િનયમન કર� છે .
 થેલોમસ એ અગ્રમગજના મધ્ય ભાગમાં આવે�ું.
 બધી જ સંવેદનાઓ થેલોમસ મારફતે થાય છે .
 હાયપોથેલોમસ દ્વારા અગ્રમગજ અને પ�મગજ જોડાયેલા હો.
 હાયપોથેલોમસ લોહ�� ું દબાણ, � ૂખ, શર�ર� ું તાપમાન, તરસ� ું િનયમન કર� છે .
 સે� ુ �ાસો�ાસની �ક્રયા�ું િનયમન કર� .
ુ �સ્તક શાર��રક �ક્રયાઑ �મક� નાચ, ચાલ�,ંુ શર�ર� ું સમતોલન વગે ર�� ું િનયમન કર� છે .
 અ�મ
 લંબમજ્� અનૈ�ચ્છક �ક્રયાઓ �વીક� , છ�ક, ગળ�,ંુ લાળરસનો �ાવ, ઊલટ� વગે ર�� ું
િનયમન કર� છે .
 પરાવિત�ત �ક્રય:
→ કોઈ પણ ઠં ડા ક� ગરમ પદાથર્ પર અચાનક પગ પડવાથી તરત જ પગ ઉપાડ� �ય છ.
આમ, પ્રિતચાર �ક્રયાને પરાવત� �ક્રયા.
→ સંવેદ� �ગ તરફથી સંવેદના કરોડરજ્�ુમાં પ્રવેશે . કરોડરજ્�ુમાં �ૃથ્�ુકરણ થયા બા
ચાલકચેતા દ્વારા સંવેદ� �ગોના સ્ ના� �ુધી સંદ�શો પહોચ

ુ ે . અને સંવેદ� �ગ તરત જ
હલનચલન દશાર ્વે છ .
→ સંવેદ� �ગ થી પ્રેરક � �ુધી રચાતી કાયર્કાર� કમાન“પરાવિત� કમાન” કહ� છે .
→ મગજ માંથી નીકળતી 12 મ�સ્તષ્ક ચેતાઓ તેમજ કરોડસ્તંભ31 ચેતાનો સમાવેશ
પ�રઘવત� ચેતાઓમાં થાય છે .
→ ત્રણ પ્રકારની ચેતાઓ આવેલી હો.
I. ુ ી સંદ�શા� ું વહન કર� છે .

સંવેદ� ચેતાઓ : સંવેદ� �ગો માંથી મગજ �ધ
II. ુ ી સંદ�શા� ું વહન કર� છે .

પ્રેરક ચેતા: મગજથી સંવેદ� �ગો �ધ
23 Human Body
III. િમશ્રચેતા: મગજથી સંવેદ� �ગો તરફ તેમજ સંવેદ� �ગો થી મગજ તરફ
સંદ�શા� ું વહન કર� છે .
સંવેદનશીલ �ગો
I. �ખ (EYE) :
→ �ખને શર�ર� ું રત્ન કહ� છ.
→ �ખના ડોળાનો વ્યાસ2.3 Cm છે .
→ પ્રકાશના �કરણો સૌપ્રથમ કનીનીકા દ્વારા �ખમાં પ્., ત્યારબાદ તેની પાછળ
આવેલા સ્ના�ુંમય પડદા(આઈર�સ) પર પડ� છે .
→ આયર�સ પ્રકાશના જથ્થાને િનયંિત્રત ક.
→ ક�ક�ને નાની-મોટ� કરવા� ું કાયર્ આયર�સ કર�
છે .
→ ક�ક�ની પાછળ આવેલા બ�હગ�ળ કાચ �વી
રચનાને નેત્રમણી કહ� .
→ નેત્રમણી દ્વારા પ્રકાશના �કરણો�ું વ
થઈ વસ્�ુ�ું પ્રિત�બ�બ નેત્(ર� ટ�ના) પર
પડ� છે .
→ નેત્રમણી �સ્થિતસ્થાપકતા ધરાવ.
�ૂરની વસ્�ુને જોતી વખતે લેન્સ પાતળ.
ન�કની વસ્�ુને જોતી વખતે લેન્સ �ડ.
→ નેત્રમણીને તેના સ્થાને જકડ� રાખતા સ્ના�“સીલીયર� સ્ના�” કહ� છે .
→ નેત્રપટલ �ખના સૌથી �દરના ભાગમાં આવ ે�ું હોય . તેના પર વસ્�ુ�ું
વાસ્તિવક અને ઉલ�ું પ્રિત�બ�બ રચાય. અને પ્રકાશીય ચેતા આ પ્રિત�બ� બ ચ�ું
ુ ી ઈમેજ પહોચાડ� છે .
અને મગજ �ધ
24 Human Body
→ �ખ� ું ન�ક� ું �બ��ુ – 25 સેમી. અને �ૂર� ું �બ��ુ – અનંત હોય છે .
 �ખની ખામી :
ુ
1. લ�દ્ર�ષ(માયોિપયા) :
→ યોગ્ય સમયે લેન્(નેત્રમ) �તગ�ળ થતો નથી.
→ પ્રિત�બ�બ નેત્ર(ર� ટ�ના) ની આગળ પડ� છે .
→ �ૂરની વસ્�ુ જોય શકાતી નથ.
→ િનવારવા : �તગ�ળ લેન્સનો ઉપયોગ કરવ.
ુ ુ દ્ર�ષ(હાયપર મેટ્રોપી) :
2. ��
→ યોગ્ય સમયે લેન્(નેત્રમ) બ�હગ�ળ થતો નથી.
→ પ્રિત�બ�બ નેત્રપટલની પાછળ રચા.
→ ન�કની વસ્�ુ જોય શકાતી નથ.
→ િનવારવા : બ�હગ�ળ લેન્સનો ઉપયોગ કરવ.
ન�ધ : જો આ બંને ખામી હોય તો તેને િનવારવા પ્રેસ બાયોિપય(�દ્વક�ન) લેન્સનો
ઉપયોગ થાય છે .
3. રતાંધળાપ� ંુ :
→ િવટામીન A ની ઉણપથી થાય છે .
→ “ર� ડોસ્પી” � ું િનમાર ્ણ ઘટ� �ય છ.
→ �ના કારણે ઓછા પ્રકાશમાં દ�ખા�ું ન.
4. રં ગ �ધત્વ:
ુ શ
→ આ અ�વ ં ીક બીમાર� છે .
→ આ બીમાર�માં લાલ અને લીલા રં ગનો ભેદ પારખી શકાતો નથી.
5. મોિતયો :
→ ��ુ મકણો, � ૂળના કારણે �ખનો લેન્સ �ૂંધળો થઈ �ય છે �ને કારણે દ�ખાવામાં
તકલીફ પડ� છે . �ને મોિતયો કહ� છે .
→ મોિતયાના િનવારણ માટ� બે પદ્ધિત .
25 Human Body
i. ફ�કોઈમલ્સીફ�ક�શ
ii. એક્સ્ટ્રાક�પ્�ુલર
→ એક્સ્ટ્રાક�પ્�ુલરસ�ર“ઇન્ટ્રાઓ�ુલર લે(IOL) વપરાય
છે .
II. કાન (EAR) :
→ ધ્વનીના તરંગો સાંભળવા ઉપયોગી છ.
→ કાનના ત્રણ ભા: બાહ્યક, મધ્યકણર
અને �ત:કણર.
→ બાહ્યકણર્ ધ્વનીના તરંગો ઝીલ
મધ્યકણર્માં મોકલે .
→ ત્યાં કણર્પટલ પર તે તરંગો અથડાય .
→ તેના કારણે તેની પાછળ આવેલા ત્રણ હાડક(હથોડ�, એરણ અને પેગ�ું) ��
ુ છે .
→ �થી �ત:કણર્ના પ્રવાહ�માં �ુ�ર� ઉત્પ� થા.કણર્ચેતના દ્વારા આ તરંગો મગજ �ુ
પહોચે છે .
III. નાક :
→ ગંધ પારખવા� ું અને �ાસો�ાસ� ું કામ કર� છે .
→ શ્લેષ્(ચીક� ંુ પ્રવા) આવે� ંુ હોય છે . � � ૂળ, રજકણો વગે ર�થી રક્ષણ આપે .
→ નાકમાં ધ્રાણકોષો આવેલા હોય . � ધ્રાણચેતના મારફતે મગજ �ુધી ગંધ પહોચાડ� .
IV. �ભ :
→ સ્વાદ પારખવા�ું કામ કર� છ.
→ �ભમાં અસંખ્ય સ્વાદકલીકાઓ આવેલી હોય . � સ્વાદચેતના મારફતે મગજ �ુધી સ્વા
પહોચાડ� છે .
→ �ભમાં અગ્રભા– ગળ્ય. મધ્યભાગ– ખારો બંને સાઈડ – ખાટો અને સૌથી પાછળનો
ભાગ – કડવો.
26 Human Body
V. ત્વચા(SKEEN) :
→ સંવેદનાના કોષો આવેલા હોય છે . �ની મારફતે સ્પશર્નો અ�ુભવ થાય .
→ ત્વચામાં પ્રસ્વેદગ્રંથી અને તેલગ્રંથી આવેલ.
→ પ્રસ્વેદગ્: પરસેવા મારફતે પાણી, �રુ �યા, ��ુ રક એસીડ, સલ્ફ�, ફોસ્ફ�, ક્લોરાઈડ �વા
િવિવધ તત્વોનો િનકાલ કર� છ.
→ ત્વચાનો રંગ“મેલેનીન” કણોને આભાર� હોય છે . (વધાર� પ્રમા– કાળો રં ગ અને ઓ�
પ્રમા– ગોરો રં ગ).
→ “આલ્બિન” નામની બીમાર�માં મેલેનીનના કણો ઉત્પ� થતા નથ.
→ માનવ શર�રની સૌથી પાતળ� ચામડ� �ખના પોપચાની છે .
27 Human Body
�ત:�ાવી ગ્રંથ
શર�રની મહત્વની �:�ાવી ગ્રંથીઓ પી ટ�ુટ, થાઈરોઇડ, સ્વા�ુિપ�, એડ્ર�, હાયપોથેલેમસ,
ુ ્રિપ, �ડિપ�ડ વગે ર� છે .

પેરાથાઈરોઇડ, �ક
�ત:�ાવ �યાં ઉત્પ� થાય છે ત્યાં તેમની અસર હોતી ન. તે �ુિધરમાં ભળ�ને શર�રના
ુ ી પહોચીને ત્યાં તેમની અસર દશાર્વે . �ત:�ાવ “પેપ્ટાઇડ” અને “સ્ટ�રોઇ” ના

િવિવધ �ગો �ધ
બનેલા હોય છે . ક�ટલાક �ત:�ાવ ‘બાયો�િનક એમાઇન્’ છે .
i. હાયપોથેલોમસ :
→ હાયપોથેલોમસ એ અગ્રમગજનો ભાગ .
→ તે પીટ�ટુ ર� ગ્રંથીની ઉપર આવેલો .
→ તે પીટ�ટુ ર� ગ્રંથીને ઉ�ે�જત કર� તેમાંથી િવિવધ :�ાવો (હામ�ન) �ક્ત કર� છ
ુ .
�વા ક� GH, LH, FSH, TSH, ACTH, GH(અવરોધક) વગે ર�.
→ GH – ગ્રોથ હામ
GH(અવરોધક) – ગ્રો(� ૃ�દ)ને અટકાવે છે .
LH – લ્ �ુંટ�નાઈઝ�ગ હામ�.
FSH – ફો�લકલ સ્ટ�મ્�ુલેટ�ગ હામ.
TSH – થાઈરોઇડ સ્ટ�મ્�ુલેટ�ગ હામ.
ACTH – એડ્ર�નો કોટ�ક હામ.
ii. પીટ�ટુ ર� ગ્રંથ:
→ તે માનવ શર�રની પ્ર�ુખ ગ્રંથી ગણા.
→ સ્થાન: હાયપોથેલોમસની નીચે.
→ ત્રણ ભાગ: અગ્રખ, મધ્યખં, પ�ખંડ.
→ અગ્રપી ટ�ુટર� ગ્રGH, LH, FSH, TSH તથા ACTH નો �ાવ કર� છે .
28 Human Body
→ મધ્ય પીટ�ુટર� ગ્રંMSH (મેલેનોસાઈટ સ્ટ�મ્�ુલેટ�ગ હામ�) નો �ાવ કર� છે .
→ પ� પીટ�ટુ ર� ગ્રંથADH (એન્ટ�ડા�ુર�ટ�ક હામ�ન) નો �ાવ કર� છે . � પાણીના
ુ :શોષણને ઉ�ે� છે . �થી શર�રમાં પાણીનો વ્યય થતો અટક� છ.

�ન
→ “વાસોપ્રેસ” �ત:�ાવ �ીઓમાં સ્તન ગ્રંથીને ઉ�ે� છે અને �ુધનો �ાવ કર�.
→ બાળપણમાં ઓછા GH ના �ાવના કારણે શર�ર િવરાટ સ્વ�પ ધારણ કર� છ.
→ ત�ુણાવસ્થા પછ� વ�ુGH ના �ાવના કારણે શર�રના િવિવધ �ગો �વા ક� હાથ, પગ,
જડ� ું વગે ર� િવરાટ સ્વ�પ ધારણ કર� છ.
iii. થાઈરોઇડ ગ્રંથ:
→ �સનન�લકા સાથે જોડાયેલી હોય છે .
→ સૌથી મોટ� �ત:�ાવી ગ્રંથી .
ુ
→ થાઈરોક્સીન હામ�ન્સનો �ાવ કર� , � આયોડ�ન �ક્ત હોય છ .
→ થાયરોક્સીન �:�ાવ કાબ��દત, પ્રોટ�ન અને ચરબીની ચયાપચયનની �ક્રયા�ું િન
કર� છે .
→ શર�રમાં આયો�ડનની ઉણપથી “ગોઈટર” નામનો રોગ થાય છે . �માં થાઈરોઇડ ગ્રંથી �લ
�ય છે .
→ પેરાથાઈરોઇડ ગ્રંથ: આ ગ્રંથીઓ �ુખ્ય થાઈરોઇડ ગ્રંથીમાં �ુપેલી હ . �
પેરાથોમ�નનો �ાવ કર� છે . � લોહ�માં ક��લ્શયમ અને ફોસ્ફ� ટ�ું પ્રમાણ �ળવી રાખ .
iv. સ્વા�ુિપ�ડ:
→ સ્થાન: જઠરની નીચે.
→ ઇન્સ્�ુલીનનો �ાવ કર� .
→ ઇન્સ્�ુલીનની ઉણપને કારણે ડાયાબીટ�સ �વી બીમાર� થાય .
(ડાયાબીટ�સ – �ુિધર અને � ૂત્રમાં વ�ુ પડ�ું શકર્રા�ું પ).
29 Human Body
v. એડ્ર�નલ ગ્ર:
→ શં�ુ આકારની બે ગ્રંથી હોય .
→ બે ભાગમાં વહ�ચાયેલી હોય છે . 1. બહારનો ભાગ – બાહ્ય2. �દરનો ભાગ – મજ્�.
→ બાહ્યક એડ્ર�નલ ગ્રંથીમાંથી:�ાવ નીકળે છે .
1. ગ્�ુકો કોટ�કોઈડ: કાબ��દત, પ્રોટ�ન અને ચરબીની ચયાપચયનની �ક્રયાને ઉ�ે.
2. મીનરલો કોટ� કોઈડ : H2O, Na+, Cl-, K+ �વા આયનો� ું િનયત્રણ કર� .
3. �તીય કોટ� કોઈડ : �તીય લક્ષણો માટ� જવાબદાર .
→ મજ્�ક એડ્ર�નલ બે પ્રકાર: �ાવનો �ાવ કર� છે .
1. એડ્ર�નલીન હામ�ન‘લડો-યા-ભાગો’ તર�ક� ઓળખાય છે .
2. આમ, એડ્ર�નલ ગ્રંથી કટોકટ� સમયની ગ્રંથી તર�ક� ઓળ.
vi. �ડપ�ડ :
→ માદામાં ‘ઇસ્ટ્ર’ અને ‘પ્રો�સ્ટ�’ �ત:�ાવનો �ાવ કર� છે .
→ ઇસ્ટ્રો– �તીય �ગોના િવકાસ તથા �તીય લક્ષણો માટ� જવાબદાર .
ુ
→ પ્રો�સ્ટ�ર– ઋ��ાવ દરિમયાન ગભાર ્શય પર િનયંત્રણ કર� . તથા �ડિપ�ડમાંથી
�ડકોષના િનમાર ્ણને ઉ�ે� છ .
30 Human Body
��ુ મ �વો
→ ��ુ મ�વો : નાર� �ખે ન દ� ખાતા હોય તેવા સ�વોને ��ુ મ�વો કહ� છે .
→ �� ું પ�રમાણ 𝟏𝟏−𝟔𝟔 મીટર હોય છે . આથી તેમને ‘માઈક્રો ઓ ગ�ની’ તર�ક� ઓળખાય છે .
→ સ�વો� ું વગ�કરણ :
1. પ્ર�(Protozua)
2. �ગ (Fungi)
3. લીલ (Algi)
4. �વા� ંુ (Bacteria)
5. િવષા� ુ (Virus)
 પ્ર�(પ્રોટો) :
→ પ્ર�વની કોષીયરચના �ુબ જ ઓછા પ્રમાણમાં િવકિસત હો.
→ તે મોટા ભાગે એકકોષીય હોય છે .
ુ ર� છે .
→ તે પરોપ�વી અને � ૃતોપ�વી �વન ��
ુ
→ અપવાદ : અમીબા અને પેરામીશીયમ �ક્ત �વી છ .
→ જયાર� પ્લાઝમોડ�ય, �જઆ�ડ�આ વગે ર� પરોપ�વી �વન ધરાવે છે .
→ અમીબાએ એક અિનયિમત આકાર� ું પ્ર�વ . ખોટાપગથી પ્રચલન કર� . અને ખોરાક
મેળવે છે . �ને “�ત:ગ્ર” કહ� છે .
→ પેરામીશીયમ એકકોષીય પ્ર�વ છે � પોતાના શર�ર ફરતે આવેલા �ુ�મત ં�ુઓથી પ્ર
કર� છે . �ને ‘પક્ષ’ કહ� છે .
→ ઉપયોગો :
1. પ્ર�વ કોષ િવભાજનની �ક્રયામાં મદદ કર.
2. પ્રયોગશાળામાંથી અ�ુક પ્રકારનો કચરો �ુર કરવા માટ� વપરા.
31 Human Body
→ ગે રફાયદા :
1. �તરડામાં રહ�� ંુ ‘એન્ટ�બીમ’ નામ� ું પ્ર�વ મરડો ઉત્પ� કર�.
2. �જઆ�ડ�આ નામ� ું પ્ર�વ મ�ુષ્યના �તરડામાં વસવાટ કર� છે � શર�રમાં પચે
ચરબીના શોષણને અવરોધે છે . આથી ઝાડા (�જઆ�ડ�આસીસ) થાય છે .
3. પ્લાઝમોડ�યમએ પરોપ�વી પ્ર�વ. તે પોતા� ું અડ� ંુ �વન ‘એનોફ�લીસ’ માદા
મચ્છરમાં અને અડ�ું �વન મ�ુષ્યના શર�રમાં િવતાવે . આ પ્ર�‘મેલે�રયા’ રોગ
માટ� જવાબ દર છે .
પ્લાઝમોડ�યમ વાયવેક્– સાદા મેલે�રયા
પ્લાઝમોડ�યમ ફાલ્સીપેર– ઝેર� મેલે�રયા
4. ‘ટ્ર�પેનેઝો’ પ્ર�વ પોતા�ું અડ�ું �વ‘ત્સ-ત્સ’ નામની માખીમાં અને અડ� ંુ �વન
મ�ષુ ્યના શર�રમાં િવતાવે છ. �ના દ્વારા અિતિનદ્રા નામનો રોગ થા.
→ પ્ર�વથી થતા રો
રોગ� ું નામ પ્ર� વ�ું ન લક્ષ

મેલે�રયા પ્લાઝમોડ�ય - માંદા એનોફ�લીસ મચ્છર કરડવાથ.
- સખત તાવ અને ઠં ડ� આવે છે .
પાયો�રયા એન્ટ અમીબા �જ�જવીલ - દાંતના પેઢામાંથી લોહ� નીકળે છે .
કાલા-�ર લીસ્મેટ�યા ડોનાવાન - સખત તાવ આવે છે .
િન�દ્રાર ટ્ર�પેનેઝોમ - ત્સ-ત્સે નામની માખી કરડવાથ.
- ુ જ તાવ આવે છે .
�બ
 �ગ (�ન્ગ) :
→ �ગના અભ્યાસને“માઈકોલો�” કહ� છે .
→ �ગ સામાન્ય ર�તે વાસી ખોરાક �વા ક� બ્, રોટલી, પા� વગે ર� પર જોવા મળે છે .
ુ ર� છે .
→ �ગ � ૃતોપ�વી ક� પરોપ�વી �વન ��
→ �ગ બે પ્રકાર ધરાવે . 1. યીસ્ટ2. મોલ્.
32 Human Body
→ યીસ્ટ: એકકોષીય છે . તે વાસી ફળોના રસમાં, દહ�ના આથવણમાં જોવા મલે છે .
→ મોલ્ડ(મ્ �ુક) : બ�ુકોષીય છે . તે વાસી પા� ક� રોટલી પર જોવા મળે છે .
→ �બલાડ�નો ટોપએ મોલ્ડ પ્રકારની �ગ.
1. યીસ્ટ નામની �ગ આલ્કોહોલના ઉત્પાદનમાં ઉપયોગી. આ ઉપરાંત પા�, ક�ક
બનાવવા બેકર�માં આ પ્રકારની �ગનો ઉપયોગ થાય .
2. મશ�મ (�બલાડ�નો ટોપ) ખાવામાં ઉપયોગી છે .
3. કાબર્િનક દ્રવ્યો�ું અકાબર્િનક દ્રવ્યોમાં �પાંતરણ કરવા માટ� ઉ.
4. સ્ટ�રોઇડસ(દદર ્નાશ) ના ઉત્પાદનમાં રાઈઝોપસ સ્ટોલોનીફર નામની �ગનો ઉપયો
થાય છે .
5. પેનીિસલીયમ નામની �ગમાંથી પેિનિસ�લન (એન્ટ�બાયો�ટક દવ) બને છે . �
બેક્ટ�રયાનો નાશ કર� છ. પેિનિસ�લન દવા દદર ્નાશક તર�ક� વપરાય છ.
6. પેિનિસ�લન નામની દવા સૌપ્રથ‘એલેક્ઝાન્ડર ફ્લેિ’ નામના વૈજ્ઞાનીક� બનાવી હ.
7. સાઇ�ટ્રક એિસડના ઉત્પાદનમાં એસ્પર�લસ નામની �ગ ઉપયોગમાં લેવા.
8. ફળોના રસ માંથી દા�, જવ માંથી બીયર, ઢોસા, ઢોકળા, ઈડલી વગે ર�� ું આથવણ
બનાવવા માટ� �ગ ઉપયોગી છે .
1. �ગથી ચામડ�ના રોગો થાય છે (ખસ, ખરજ� ંુ અને દાદર).
2. �ગ લાગવાથી કપડા, લાક�ું વગે ર� �બનઉપયોગી બની �ય છે . કારણક� �ગ એ ઉધયનો
ુ ્ય ખોરાક છ.
�ખ
→ �ગથી થતા રોગો :
રોગ� ું નામ �ગ� ું નામ

ખરજ� ંુ એકરસ સ્ક�બી
દાદર ટ્રાઇકોફાઈટન લે�કો
અસ્થમ એસ્પાજ�લીસ ફ �ુગીગ ેટ
33 Human Body
 લીલ (આલ્ગ) :
→ લીલના અભ્યાસને‘ફાઈકોલો�’ કહ� છે .
→ ભારતીય લીલિવદ્યાના િપત– ડૉ. આયંગર.
→ લીલ સ્વયંપોષી છ. કારણક� � ૂયર્પ્રકાશની હાજર�માં તે પોતાનો ખોરાક �તે બનાવે .
→ સેવાળ એ લીલની જ એક પ્ર�િત .
→ લીલ એકકોષીય અને બ�ુકોષીય સ્વ�પે હોય છ.
→ ક્લેમીડોમોનાસ-- એકકોષીય લીલ� ું ઉદાહરણ છે .
→ લીલ �ુદા �ુદા સ્વ�પે �ુદા �ુદા રંગની હોય છ.
�લેડ�યમ – લાલ રં ગ.
ક�લ્પ સરગાસમ ફુ� ક્– બદામી રં ગ.
સ્પાયરોગાયરા– લીલો રં ગ.
ઓસીલેટોર�યા, એનાબીના, નોસ્ટોક– નીલર�હત રં ગ.
1. સ્પાય�ુલી નામની લીલ માંથી પ્રો, લીલા રં ગની લીલ માંથી િવટામીન B, C અને K
ભર�રુ માત્રામાં હોવાથી તેનો ઉપયોગ ખોરાક તર�ક� થાય .
2. લીલમાં ક�રોટ�ન નામ� ું તત્વ આવે�ું હોય છ. � િવટામીન A નો અગત્યનો �ોત છ.
3. એનાબીના નામની લીલ જમીનમાં નાઈટ્રોજન�ું પ્રમાણ વધાર. તેથી જમીનની
ુ
ફળ�પતા વધારવા માટ� ઉપયોગી છે .
4. ક�ટલાક પ્રકારની લીલ ક, �ચનાઈ માટ�ના વાસણો, કાગળ, પેપર વગે ર�ની બનાવટમાં
ઉપયોગી છે .
5. �લેડ�યમ નામની લીલ માંથી ‘અગર-અગર’ નામનો પદાથર્ બને છ . � ફળોના રસને ઘટ્
કરવા માટ� વપરાય છે .
6. �લેડ�યમ લીલ ‘ફ્ર�’ તર�ક� પણ ઉપયોગી છે .
34 Human Body
1. લીલના લીધે સપાટ� લપસણી બને છે �ને કારણે અકસ્માત થવાની શ�તા વધી �ય
છે .
2. પાણીમાં થતી હોવાથી પાણી પીવાલાયક રહ�� ંુ નથી.
3. જળાશયોને છ�છરા બનાવી દ� છે .
 �વા� ંુ (બેક્ટ�ર�ય) :
→ શોધ : ઈ.સ. 1683માં ‘એન્ટોની વોન લ્�ુવેન હ’ નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.
→ ઈ.સ. 1829માં ‘એર� નબગર ’ નામના વૈજ્ઞાનીક� તેમને બેક્ટ��રયા નામ આપ્�ું .
→ પોતાના શર�રના આકાર પ્રમાણે �ુદા �ુદા પ્રકાર પડ. �મક�, દં ડા�,ુ ગોળા�,ુ સપાર ્�ુ
અને વક્રા.
→ �રક બેક્ટ ��રયા– O2 ની હાજર�માં જ માત્ર િવકાસ અને �ૃ�દ્ધ પામ.
→ અ�રક બેક્ટ ��રયા– O2 ની ગે રહાજર�માં પણ િવકાસ અને � ૃ�દ્ધ પામે .
1. � ૃણાહાર� પ્રાણીઓના શર�રમાં રહ�‘સેલ્ �ુલો’ ને પચાવવામાં મદદ�પ છે .
2. કાબર્િનક પદાથ� �ું અકાબર્િનક પદાથ�માં �પાંતરણ કર� .
3. શીમ્બી�ુળની વનસ્પિતમાં રાઈઝોબીયમ નામના બેક્ટ��રયા રહ�. � હવા માંથી N 2 � ું
શોષણ કર� વનસ્પિતને નાઈટ્રોજન �ૂરો પડ�. આમ, વનસ્પિતને નાઈટ્રોજન મળ� ર
છે અને બેકટ� �રયાને વસવાટ તેથી, તેને સહ�વન કહ� છે .
4. લેકટો બેિસલસ નામના બેક્ટ ��રયા �ૂધમાંથી દહ� બનાવવા માટ� ઉપયોગી છ.
5. બેક્ટ ��રયા લે�ક્ટક એસીડ અનCH3COOH બનાવવામાં ઉપયોગી છે .
6. ઈ-કોલાઇ બેક્ટ ��રયાનો ઉપયોગ કર� �ુદા �ુદા પ્રકારની રસી બનાવવા વપરાય .
(ઈ-કોલાઇ) બેકટ� �રયાનો િવકાસ ઝડપી થતો હોય છે ).
1. બેક્ટ ��રયાના કારણે પ્લ, ધ�રુ , ક્, ન્ �ુમોિનય, કોલેરા, મરડો, ટાઈફોઈડ �વા રોગો
થાય છે .
35 Human Body
2. �તીય રોગો �વા ક� િસ�ફલસ અને ગોનો�રયા થાય છે .
3. �ૂધ ઉપરાંત ખોરાકને પણ બગાડ� છે .
→ બેક્ટ ��રયાથી થતા રોગો:
રોગ� ું નામ બેક્ટ�ર�યા�ું ના �ાં �ગ પર લક્ષ

અસર પડ�
ઉધરસ �હમોફ્લીસ �સનતંત્ - વારં વાર ઉધરસ આવવી
પર�ુસીસ (ફ�ફસા)
કોલેરા િવબ્રીઓ કોલે �તરડા - ઉલ્ટ, ઝાડા થવા.
- ડ�હાઈડ્ર�
ટાઈફોઈડ સાલમેનેલા �તરડા - તાવ/મા� ંુ �ુ:ખ� ંુ
ટાયફ�
મરડો બેસીલર ---- - ઝાડા સાથે લોહ� પડ�.
ક્ષ(ટ�બી) માઈક્રોબેક્ટ�ર� ફ�ફસા - ઉધરસ આવવી.
ુ ર ક્લોસી
ટ�બ - ઉધરસ સાથે લોહ� પડ�.ંુ
પ્લેગ પ્રા� ર� ફ�ફસા - સખત તાવ.
(મરક�) - શર�ર પર કાળા ડાઘ
- ુ તરસ લાગવી
�બ
- ચામડ� �કુ ાય જવી.
ન્ �ુમોિનય �ડપ્લોફોકસ ફ�ફસા - ઠં ડ� લાગે .
ન્ �ુમોન - ફ�ફસામાં સોજો આવવો.
- �ાસો�ાસના દરમાં વધારો થવો.
ડ�પ્થેર�ય કોર�ની �ાસનળ� - તાવ આવવો.

બેક્ટ�ર�યમ - ુ
�ાસ લેવામાં �શ્ક�લ.
ડ�પ્થેર
ધ�રુ ક્લાસ્ટ્ર�ડ ચેતાતંત - સખત તાવ.
ટ� ટ�ની - દાંત, જડબા તથા શર�રના િવિવધ
ભાગો જકડાય જવા.
36 Human Body
કોઢ માઈક્રોબેકટ�ર�ય ચેતાતંત - શર�ર પર સફ�દ ડાઘ પડવા.

(લેપ્ર) લેપ્ર
ગોનો�રયા નાઈસેર�યા � ૂત્રમા - � ૂત્રમાગર્ પર સોજો આ.
ગોનીરાઈ
 િવષા� ુ (વાયરસ) :
→ શોધ : ‘ઈવાનોસ્ક’ નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.
→ તે બેક્ટ ��રયા કરતા પણ અિત �ુ�મ છ.
→ તેના કોષોની ફરતે ‘ક�પ્સી’ નામના પ્રોટ� ન�ું આવરણ હોય .
→ તે સ�વ અને િનજ�વને જોડતી કડ� તર�ક� ઓળખાય છે .
→ તે ગોળ, નળાકાર ક� �ડાકાર �વી રચના ધરાવે છે .
→ વાયરસ માત્ર �િવત કોષની �દર જ �ૃ�દ્ધ પામ.
→ FMDV – (�ડ એન્ડ માઉથ ડ�સીઝ વાયર) એ એક પ્રાણી વાયરસ . � પ્રાણીઓમાં ખરવ
મોવા રોગ માટ� જવાબદાર છે .
→ TMV – (ટોબેકો મોઝેઈક વાયરસ) એ તમા�ું ના છોડમાં હોય છે .
→ બેક્ટર�યો ફ�ઝ વાયરસ– � બેક્ટ�ર�યા�ું ભક્ષણ કરતા વાયરસ.
ુ જ અઘર� છે કારણ ક� વાયરસ સતત

→ વાયરસથી થતા રોગો માટ� ની રસી બનાવવી �બ
પોતા� ું સ્વ�પ બદલાતા રહ� છ.
1. રસીકરણ માટ� ઉપયોગી છે .
2. �વિવજ્ઞાનના અભ્યાસમાં ઉપયોગી.
1. વાયરસ શરદ�, હડકવા, અછબડા, પોલીયો, ઓર�, એઇડ્, શીતળા વગે ર� રોગો થાય છે .
2. એઇડ્સ એHIV વાયરસથી થાય છે .
AIDS – એક્વાયડર્ ઈમ્�ુનો ડ�ફ�સીઅન્સી સ
37 Human Body
ુ ન ઈમ્ �ુનો ડ�ફ�સીઅન્સી વાય.

HIV – �મ
એઇડ્સ માટ�‘એલીસા’ ટ� સ્ટ કરવામાં આવે છ .
3. ર�ટ્રોવાયરસ થી બાળકોને ઝાડા થાય .
4. H1N1 વાયરસથી સ્વાઈન ફ્�ુ થાય .
5. H5N1 વાયરસથી બડર ્ ફ્�ુ થાય .
6. �કા અને ઇબોલા વાયરસ અસાધ્ય રોગો ગણાય છ.
7. તા�તરમાં “ફ�ફા” નામનો વાયરસ મળ� આવ્યો છ.
િવ�માં પ્રથ– મલેિશયા અને િસ�ગા�રુ ખાતે ઓળખાયો
ભારતમાં – ક�રળના કોઝીકોડ ખાતે દ� ખાયો.
સારવાર – ર�બાવાયર�ન નામની દવા.
ફ�લાવો – �ડ
ં ૂ તથા ચામાચી�ડયા દ્વા.
→ વાયરસથી થતા રોગો :
રોગ�ુ ં નામ વાયરસ�ુ ં નામ લક્ષ

પોલીયો પોલીમેટ�ક્સ - અપંગતતા આવવી.
વાયરસ
ડ�ન્ગ્� ફ્લેવી વાયર - એસીડ ઈ�પ્તી મચ્છર કરડવા.
- �ખ/માથાનો �ુ:ખાવો
- શર�રમાં ત્રાકકણોની સંખ્યા .
હડકવા ર� બીસ વાયરસ - ુ ા કરડવાથી.
જ ંગલી પ�ન
- �ઘ ન આવે.
- �ભ બહાર નીકળે .
- પાણીથી ડર લાગવો.
શરદ� િમક્સો વાયર - તાવ/ઠં ડ� લગાવી.
(ઇન્ફ્�ુંએ) - �કુ � ઉધરસ આવવી.
અછબડા વેરો�લયા - ઠં ડ� લાગવી.
- ચામડ� પર ફોલ્લા પડવ.
38 Human Body
શીતળા વેરોલીયા - સખત તાવ.

- ચામડ� પર લાલ ચાંદા પાડવા.
સ્વાયન ફ ્ H 1N 1 - શરદ� થાય.
- ગ�ં �ુ:ખ�.ંુ
એઇડ્ HIV - �તીય રોગ છે .
- રોગ પ્રિતકારક ક્ષમતા ઘ.
- ટ�બી થવાનો ભય રહ�.
 શર�ર માટ� જ�ર� પોષક દ્રવ્:

1. પ્રોટ�:
�ોત – કઠોળ, માંસ, �ડા, સોયાબીન, �ૂધ અને તેમાંથી બનાવેલી ચીજવસ્�ુઓ વગેર.
ઉપયોગ – શર�રના બંધારણ માટ� .
ખામીથી – મરાસ્મસ અને ક્વોિશયોરફોર નામના રોગ થાય .
2. ચરબી :
�ોત – �ૂધ, ઘી, વનસ્પિત તે, �ડાનો પીળો ભાગ વગે ર�.
ુ
ઉપયોગ – શર�રને શ�ક્ત(ઉ�ર) � ૂર� પડ� છે , ચામડ�ને �ચકાશ �ક્ત(તૈલી) રાખે છે .
ખામીથી – ચામડ� �કુ � પડ� છે .
3. કાબ��દત :
�ોત – બધા જ અનાજ, શેરડ�, ખાંડ, ગોળ વગે ર�.
ઉપયોગ – શ�ક્ત(ઉ�ર) � ૂર� પાડ� છે .
ખામીથી – અશ�ક્ત આવે છ.
4. િવટામીન – A (ર� ટ�નાલ) :
�ોત – ગાજર, ટામેટા, ફળો, માછલી� ું તેલ વગે ર�.
ઉપયોગ – ચામડ�/�ખની �રુ ક્ષા કર� , રોગ પ્રતીકારકતા વધાર� .
ખામીથી – રતાંધળાપ�,ંુ રોગપ્રિતકારક શ�ક્ત ઘટ.
39 Human Body
5. િવટામીન – B (થાયમીન) :
�ોત – ચોખા, તમામ ધાન્, કઠોળ, તલ, �કુ ા મરચા વગે ર�.
ઉપયોગ – કાબ�દ�તના પાચનમાં ઉપયોગી, સ્ના�ુ અને મનની તં�ુરસ્તીમાં વધારો ક.
ખામીથી – બેરાબેર�, થાક, વજનમાં ઘટાડો, િવકાસ ઘટવો વગે ર�.
6. િવટામીન – B5 (પેન્ટોથેિનક એસી) :
�ોત – �ૂધ, માંસ, અનાજ, માછલી, �ડા, �લવર વગે ર�.
ઉપયોગ – ચામડ� અને લોહ�� ું સ્વાસ્થ્ય �ળવી રાખે .
ખામીથી – પેલાગ્રા નામનો રોગ થાય .
7. િવટામીન – B7 અથવા િવટામીન – H (બાયોટ�ન) :
�ોત – �ૂધ, શાકભા�, ઘ�, �ડા, મગફળ� વગે ર�.
ઉપયોગ – નવર્સસીસ્ટ(ચેતાતંત) � ું સ્વાસ્થ્ય �ળવી રાખે .
ખામીથી – લકવો, ચામડ�ના રોગો.
8. િવટામીન – C (એસ્કોબ�ક એસી) :
�ોત – ખાટા ફળો માંથી.
ઉપયોગ – રોગ પ્રિતકારક શ�ક્ત વધાર�.
ખામીથી – શકરા નામનો રોગ થાય છે .
9. િવટામીન – D (ક�લ્સીફ�રો) :
�ોત – �ૂધ, માખણ, �ડા, માછલી� ું તેલ વગે ર�.
ુ ાઈ આપે છે .
ઉપયોગ – હાડકાને મજ�ત
ુ
ખામીથી – �ક્તાન(બાળકોનો રોગ) થાય છે .
10. િવટામીન – E (ટોકોફ�રોલ) :
�ોત – લીલા પાંદડાવાળા શાકભા�, ફળો, અનાજ વગે ર�.
ઉપયોગ – ત્વચાને �ુંદર રાખે છ.
ખામીથી – ચામડ�ના રોગ, પ્રજનન ક્ષમતા ઘટ.
→ “બ્ �ુટ� િવટામી” ના નામે ઓળખાય છે .
40 Human Body
11. િવટામીન – K (ફ�નીક્વીનો) :
�ોત – પનીર, ટામેટા, �ડા, ય�ૃત વગે ર�.
ઉપયોગ – પ્રોથ્રોમ્બીન�ું િનમાર્ણ .
ખામીથી – �ુિધર �મવાની �ક્રયા મંદ પડ� .
12. આયોડ�ન :
ુ
�ોત – આયોડ�ન �ક્ત મી�ુ, અનાજ, લીલી મેથી વગે ર�.
ઉપયોગ – થાયરોઈડ ગ્રંથીમાં થાઈરોકસીનના િનમાર્ણ મ.
ખામીથી – ગોઈટર નામનો રોગ થાય છે .
13. લોખંડ :
�ોત – ય�ૃત, પાલક, અનાજ વગે ર�.
ઉપયોગ – �હમોગ્લોબીનના િનમાર્ણમ.
ખામીથી – પાં�ુરોગ થાય છે .
14. ક��લ્શયમ(Ca) :
�ોત – �ૂધ, �ડા, ક�ળા વગે ર�.
ુ ાઈ તેમજ પાચક ઉત્સેચકના �ોતમાં મદદ�પ છ.

ઉપયોગ - હાડકા અને દાંતને મજ�ત
ખામીથી – હાડકા અને દાંત નબળા પડ� છે .
15. ફોસ્ફરસ(P) :
�ોત – �ુષ, પનીર, �ડા, ડાળ, �કુ ો મેવો વગે ર�.
ઉપયોગ – હાડકાના બંધારણમાં, લોહ�માં એસીડ-બેઇઝ� ું સમતોલન �ળવી રાખે છે .
ખામીથી – હાડકા નબળા પડ� છે .
41 Human Body
 પદાથ�માં રહ�લા નશાકારક દ્રવ્:
પદાથર નાશાકારક દ્ર

ચા ટ� િનન
કોફ� ક�ફ�ન
અફ�ણ મોરફ�ન
તંબા�ુ િનકોટ�ન
 િવિવધ શોધો & શોધક :
ક્ શોધ શોધક
1. શીતળાની રસી એડવડર ્ �ન
2. બી.સી.�.ની રસી કાલમેટ & ગ્ �ુર�
3. પેિનિસ�લન દવા એલેક્ઝાંડર ફ્લેિમ�& ફ્લોર
4. હડકવાની રસી ુ પા�ર
�ઈ
5. શર�રમાં લોહ�� ું પર�ભ્ર હાવ�
6. સ્ટ�થોસ્ક ર� ની લેનીક
7. વનસ્પિત સંવેદનશીલ છે એ�ું કહ�ના જગદ�શચંદ્ર બ
8. િસન્થેટ�ક જનીન(�ુ િત્રમ જન) હરગોિવ�દ �રુ ાના
9. િવટામીન A મે�ોલમ & ડ�વીસ
10. િવટામીન B ઇઝમેન
11. િવટામીન D મેક કોલમ
12. મેલે�રયાના રોગ� ું કારણ શોધનાર રોનાલ્સ રો
13. ક-�કરણો રોન્ટ�જ
14. બેક્ટ ��રય એન્ટોની લ્�ુવેન હ
15. એન્ટ�સે�પ્ લોડર ્ લીસ્
16. એ�સ્પર� ફ��લક્સ હોફમે
17. ઓ�ક્સજ �.બી.પ્રીસ
42 Human Body
18. થમ�મીટર ગે લે�લયો

19. ક્લોરોફોમ �મ્સ િસમ્પ
20. ક�સ્કોગ્ જગદ�શચંદ્ર બ
21. કોલેરાની રસી & ક્ષયની ર રોબટર ્ કોક
22. ઉત્ક્રાંિતવાદનો િસદ ચાલ્ચર્ ડાિવ
23. ુ ાંશીકતા નો િસદ્ધા
આ�વ મેન્ડ�લ
 �વ િવજ્ઞાનની શાખા& વૈજ્ઞાિનક:
1. �વ િવજ્ઞાનના િપત– એર�સ્ટોટ.
2. પ્રાણીશા�ના િપત– એર�સ્ટોટ.
3. �વ િવજ્ઞાનનો સૌપ્રથમ પ્રયોગ કરનાર વૈ– લેમાકર ્(ફ્રા) & ટ્ર�િવર�ન(જમર્ન).
4. વનસ્પિત શા�ના િપતા– િથયોફ�સ્ટ.
5. જનીનિવદ્યાના િપત– ગ્રેગર �હોન મેન્ડ.
6. �ુ િત્રમ જનીનિવદ્યાના િ– ડૉ. હરગોિવ�દ �રુ ાના.
7. ��ુ મ �વ િવજ્ઞાનના િપત– એન્ટોની વોન લ્�ુવેન હ.
8. આ�િુ નક સ�વ� ૃ�ષ્ટના વગ�કરણના િપતા– ક�રોલસ લીનીયસ.
9. �લો� – પ્રાણીિવજ.
10. પેડ�આટ્ર�ક– બાળરોગ િવજ્ઞ.
11. ટોકસીકોલો� – ઝેર� ું િવજ્ઞ.
12. ફામાર ્કોલો�– ઔષધિવજ્ઞ.
13. સાયકોલો� – પ્રાણી અને મ�ુષ્યના વતર્નનો અભ્યાસ કર�ુ .
14. ફ�ઝીયોલો� – �ુદા �ુદા �વોની ઉત્પિ� અને તેમના �ગિવશે અભ્યાસ કરાવ�ું શ.
15. ફોનેટ�ક્સ– વાણીશા� (અવાજ ક�વી ર�તે ઉત્પ� થાય છ).
16. પેથોલો� – િવવધ બીમાર�ઓ અને િવ�ૃિત� ું િવજ્ઞ.
17. ઓસ્ટ�ઓલો�– હાડકાના અભ્યાસ�ું િવજ્.
43 Human Body
18. ઓન�થોલો� – પક્ષીઓ�ું િવજ.
19. ન્ �ુરોલો�– જ્ઞાનત ં�ુ ક� મગજના િવિવધ ભાગો�ું અભ્યાસ કરાવ�ું .
20. માઈક્રોબાયોલો– ��ુ મ�વો� ું અભ્યાસ કરાવ�ું િવજ્.
21. હાઇ�ન – સ્વચ્છતા અને આરોગ્યની બાબતો�ું અભ્યાસ કરાવ�ું િ.
22. સાયટોલો� – કોષિવદ્યા િવશે�ું િવજ.
23. �ર� ન્ટોલો�– � ૃધંત્વ અને તેના રોગો િવશે અભ્યાસ કર�ુ િવજ.
24. �હસ્ટોલો�– સ�વની િવિવધકોિષકાઓનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
25. ગાયનેકોલો� – �ી પ્રજનન અને �તીય રોગોનો અભ્યાસ કર�ુ િવ.
26. �નેટ�ક્સ– સ�વોના જનીનોમાં થતા ફ�રફારોનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
27. �ુર પેટાલો� – સર�� ૃપ સ�વો� ું અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
28. સર પેન્ટોલો�– સાપનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
29. સૌરોલો� – ગરોળ� �વા સ�વો� ું અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
30. �હમેટોલો� – લોહ�નો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
31. ક્ર�ઇનોલો– ખોપર�નો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
32. ડમ�ટોલો� – મ�ષુ ્યની ત્વચાનો અભ્યાસ કર�ુ િવ.
33. ટ્રાઈકોલો– વાળનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
34. �-ટ� કની – પાલ� ંુ પ્રાણીઓના પ્રજનન અને ઉછેર સંબંિધત િ.
35. માયકોલો� – �ગનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
36. ફાયકોલો� – લીલનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
37. એન્થોલો�– �લોનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
38. એગ્રોબાયોલો– વનસ્પિત િવજ્.
39. એગ્રોનોિમક– જમીનના પાક માટ� � ું િવજ્ઞ.
40. એગ્રોસ્ટોલ– ઘાસનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
41. એનાટોમી – શર�રના અસ્થી(હાડકા) િવશે� ું િવજ્ઞ.
42. બોટની – વનસ્પિતના અભ્યાસને લગ�ું િવજ.
44 Human Body
43. બાયોલો� – �વિવજ્ઞ.
44. બેકટ� ર�યોલો� – બેકટ� �રયાનો અભ્યાસ કર�ુ િવજ્.
45 Human Body

Science Part 1 (Human Body)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Science Part 1 (Human Body)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Makwana jaydev mo.

ુ ્ર કોષક�ન્દ્રદ કોષક�ન્દ કોષ  પેશી  �ગીકા  �ગ  શર�ર

→ કોષની રચના : મધમાખીના � ૂડા �વી.

→ DNA – “ડ�ઓકસી ર�બો ન્ુ� ક્લીઇક એસ”

→ RNA – “ર�બો ન્ુ� ક્લીઇક એસ” (શોધ : આથર્ર ).

ુ ્રો આવેલા હોય ).

→ કોષ એ શર�રનો પાયાનો એકમ છે .

�ક્રયાત્મક એકમ કહ�.

→ કોષના આધાર� સ�વોના પ્રકાર:

i. એક કોષીય પ્રાણી: અમીબા, પેરામીશીયમ, �ગુ ્લીન.

એક કોષીય વનસ્પિતઓ: �ગ (યીસ્), લીલ (કલેમીડોમોનાસ), વટ�સેલા.

ii. બ�ુકોષીય પ્રાણી: મ�ષુ ્, પ્રાણી વગે.

→ પ્રાણીકોષમાં કોષની ફરતે કોષરસપટલ આવ ે�ું હોય .

→ કોષમાં તારાક�ન્, લાયસોઝોમ્સ અને ર�બોઝોમ્સ �વી �ગીકાઓ આવેલી હોય .

→ શોધ : ઈ.સ. 1831માં રોબટર ્ બ્રાઉને કર� .

→ કોષની બધી જ �વ રાસાય�ણક �ક્રયાઓ�ું િનયમન કર� .

→ કોષક�ન્દ્રને કોષ�“કં ટ્રોલ” કહ� છે .

→ તેમાં દર� ક કોષીય �ગીકા� ું િનમાર ્ણ થાય છ .

→ કોષને �ચકા સામે રક્ષણ આપે .

→ તે કોષની બહાર� ું આવરણ છે .

→ પ્રોટ�ન અને ચરબી�ું બને�ું હોય .

→ કોષમાં પ્રવેશતા અને બહાર જતા દ્રવ્યો�ું િનયમન ક.

→ કોષને આધાર આપવા� ું કાયર્ કર� છ .

→ શોધ : ડ�. �ુવે નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.

જગ્યા મળ� રહ� છ.

→ તે પાચકઉત્સેચકો ધરાવે છે � ઉત્સેચકો પાચન�ક્રયામાં મદદ કર.

→ કોષને પાચકઉત્સેચકોની જ�ર પડતા તે આપોઆપ ફાટ� �ય છ. તેથી તેમને

“આત્મઘાતી કોથળ” કહ� છે .

→ શોધ : પેલેડ નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.

→ તે પ્રોટ� ન�ું સંશ્લેષણ કર�.

→ “પ્રોટ�નની ફ�ક્” તર�ક� ઓળખાય છે .

→ શોધ : બોબેર� નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� હ.

→ કોષ િવભાજનની �ક્રયામાં મદદ�પ થાય .

→ કોષિવભાજન સમયે ત્રાંકત ં�ુઓ�ું િનમાર્ણ કર� .

→ શોધ : અલ્ટમેન નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� .

→ કોષમાં �સનની �ક્રયા કર� .

→ ચયાપચયનની �ક્રયાને કારણે શ�ક્ત ઉત્પ� થા. આ શ�ક્તATP સ્વ�પે

કણાભ� ૂત્રમાં સંગ્રહ પામ.

→ “કોષ� ું પાવરહાઉસ (શ�ક્તઘ)” કહ�વાય છે .

→ ATP – એડ�નો સાઈન ટ્રાય ફોસ્.

→ શોધ : ક�મીલો ગોલ્ગી નામના વૈજ્ઞાનીક� કર� .

→ પ્રાણી કોષમાં લાયસોઝોમ્સ અને ર�બોઝોમ્સના િનમાર્ણમાં મદદ�પ થ.

→ વનસ્પિત કોષમાં કોષદ�વાલના િનમાર્ણમાં મદદ�પ થાય .

→ શોધ : એન્ડ્ર�સ ચેમ્પેર નામના વૈજ્ઞાનીક� ક.

→ તેમાં હ�રતદ્રવ્ય આવે�ું હોવાથી વનસ્પિતનો રંગ લીલો દ�ખા.

→ પ્રકાશ સંશ્લેષણની �ક્રયા દરિમયાન તે પોતાનો ખોરાક �તે બના. આ �ક્રય

વનસ્પિતના પણર્માં થાય .

→ પણર્ને વનસ્પિત�ુ“રસો�ું” કહ� છે .

→ તે વનસ્પિત કોષની સૌથી મોટ� �ગીકા છ.

→ કોષને બાહ્ય �ચકા સામે રક્ષણ આપ.

→ વનસ્પિત કોષની ફરતે આવેલી હોય છ.

→ “સેલ્ �ુલો” નામના િનજ�વ પદાથર્ની બનેલી હોય છ .

→ કોષને આધાર આપવા� ું તેમજ કોષમાં પ્રવેશતા ક� બહાર જતા દ્રવ્યો�ું િ

કરવા� ું કાયર્ કર� છ .

 �ુિનયાનો સૌથી મોટો કોષ – શાહ� ૃગ�ું ��ું.

 �ુિનયાનો સૌથી નાનો કોષ – માઈક્રોપ્લાઝ્મા ગેલીસે.

 મ�ષુ ્ય શર�રનો સૌથી મોટો કોષ– ચેતાકોષ.

 મ�ષુ ્ય શર�રનો સૌથી નાનો કોષ– �ુિધરકોષ.

 અ�સ્થતંત્રમાં બે હાડકાં વચ્ચેના જોડા“�સ્થિતસ્થાપક �ુચ” આવેલા

 હાડકાં અને �ુ ચાર ્ થી બનતી રચનાને“ કં કાલતંત્“ કહ� છે .

1. શર�રને આકાર અને આધાર આપે છે .

2. મગજ, �દય �વા ના�ુક અવયવો� ું રક્ષણ કર� .

3. રક્તકણ�ું િનમાર્ણ અસ્થીમજ્�માં થા.