Sveučilište u Zadru

Odjel za arheologiju

Institucije rimskog svijeta

Rimska Republika
Seminar

Mentorica: doc. dr. sc. Silvia Bekavac Student: Hrvoje Šincek

Zadar, 9.4.2019.
 Sadržaj
1. Uvod ..................................................................................................................... 3

2. Magistrature ......................................................................................................... 4

3. Zakonik od 12 tablica ........................................................................................... 6

4. Senat tokom Republike ........................................................................................ 7

5. Vojska................................................................................................................... 8

6. Kraj Republike ................................................................................................... 12

7. Zaključak ............................................................................................................ 16

8. Literatura ............................................................................................................ 17

2
 1. Uvod

Dolazak na vlast Lucija Tarkvinija (Lucius Tarquinius) prozvanog „Superbus“

odnosno „Oholi“ označava početak kraja rimskog kraljevstva. L. Tarkvinije je nazvan „Oholi“
zato što nije imao nikakvo pravo na vlast, nije bio potvrđen od strane senata niti ga je izabrao
narod. L. Tarkvinije je svoju vladavinu započeo i održavao nasiljem i nije se pridržavao
političkih procesa, a neki od primjera su da oca svoje žene nije pokopao tvrdeći da nije niti
Romulus bio pokopan, dao ubiti dio senatora za koje je smatrao da mu nisu odani, građane je u
teškim slučajevima kažnjavao bez savjetnika ili procjenitelja pa je mogao osuditi građane na
smrt, prognanstvo ili novčanu kaznu, a to je znao raditi i samo zato jer mu se neki nisu sviđali
ili je od njih htio novac, htio je smanjiti broj senatora, nije se konzultirao sa senatom o državnim
pitanjima kao što su financije, rat, savezništvo sa drugim narodima i još nekim prekršajima.1

L. Tarkvinije je oženio svoju kćer za Okavija Mamila iz Tuskuluma (Octavius Mamilius

of Tusculum) koji je bio nešto kao glavni vođa Latina i time je pridobio njihovo povjerenje.
Jednom kada je L. Tarkvinije išao kod Latina da se dogovore oko uzajamnih interesa, no kasnio
i skoro je izgubio to povjerenje jer je Turnus Herdonius iz Aricije (Aricia) počeo govoriti protiv
L. Tarkvinija, no kada je on stigao u sumrak rekao je da je morao biti izabran kao arbitražni
sudac između oca i sina te je morao obnašati tu dužnost, no Turn Herdonije (Turnus Herdonius)
mu nije baš povjerovao.2

Tokom slijedećeg dana je L. Tarkvinije uspio uvjeriti ostale vođe Latina da je Turn
Herdonije planirao njegovu smrt, i da oni trebaju ubiti Turna Herdonija prije nego što on uspije
u svome naumu, L. Tarkviniju je uspjelo i Turn Herdonije biva bačen fontanu kod Ferentine i
utopio se zato što je bio opasan teškim kamenjem i L. Tarkvinije postiže sa njima sporazum o
savezništvu i tome da je Rim glavna država u tom sporazumu.3

Glavni događaj pobune protiv kraljevstva je kada je sin L. Tarkvinija, Sext Tarkvinije
(Sextus Tarquinius), silovao Lukreciju (Lukretia), ženu L. Tarkvinija Kolatina (Lucius
Tarquinius Collatinus) dok je on bio na putu. Nakon toga je Lukrecija poslala pismo svome ocu
i mužu da pod hitno dođu u Rim sa pratnjom.4

1
LIV. 1, 49.
2
LIV. 1, 50.
3
LIV. 1, 51.– 52.
4
M. T. BOATWRIGHT et al; 2004, 48; LIV. 1, 58.

3
 Spurije Lukret (Spurius Lucretius) je došao sa Publijem Valerijem (Publius Valerius), a
Kolatin sa Lucijem Junijem Brutom (Lucius Junius Brutus) i našli su Lukreciju kako plače u
svojoj sobi te nakon što im je rekla tko je krivac za ovaj čin se ubija, a L. Junije Brut izvlači
nož iz Lukrecije se zaklinje da će protjerati L. Tarkvinija „Oholog“ zajedno sa njegovom ženom
i cijelom familijom sa strane Tarkvinija „Oholog“.5

Tarkvinije „Oholi“ biva prognan na način da su L. Junije Brut, Kolatin i Publije Varelije
iskoristili kraljevu odsutnost i preuzeli grad i osnovali Republiku 244 godine nakon osnutka
Rima, što znači da je početak Rimske Republike, ako se uzima ovaj događaj kao prekretnica,
po izračunu Livijevog datiranja je 509. g. pr. Krista.6

2. Magistrature

Magistrature su bile aktivne još od doba kraljevstva, a magister je naziv za zapovjednika

i civilnog rukovoditelja. Magistratus je pojam visokog položaja u upravi i za osobu koja je taj
položaj držala i obnašala dužnost. Dijele se na više i niže magistrature, a magistratska vlast
(potestas) je davala nosiocu pravo (ius) na održavanje zborova s narodom (ius contionem
habendi), pravo izdavanja naredaba (ius edicendi) i neke druge dok je imperium imao još i
pravo da kupi vojsku, zapovijeda i neke druge pravne kompetencije.7

Konzulat (consulatus) je bila najviša magistratura za vrijeme Republike, a oni su

obnašali sve dužnosti koje je prije nosio kralj i birali su se po dvoje, jednom godišnje, svake
godine iz centurijatskih komicija, vjerojatno u svrhu da bi se spriječila apsolutna vlast koju je
prije imao kralj i da se spriječi mogućnost tiranije kakvom je vladao L. Tarkvinije „Oholi“.
Konzuli su u starijoj republici, imali upravnu, sudsku i vojnu vlast, te su također bili i cenzori,
ali nisu bili svemogući kao kralj, morali su dobiti odobrenje od senata. Ovlasti koje konzuli nisu
dobili, a kralj ih je imao su one religijskog tipa, svećeničke ovlasti su pripale magistraturi koja
se naziva rex sacrorum, svećenik koji je bio na dužnosti doživotno, a kontrolu svih religijskih
dužnosti drži pontifex maximus. Prvi konzuli su bili izabrani iz centurijskih komicija, a to su
bili L. Junije Brut i L. Tarkvinije Kolatin.8

Nakon konzulata po hijerarhiji dolaze pretori, a ova magistratura je osnovana 367. g. pr.
Kr. i oduzeta je sudska vlast konzulima i dodijeljena pretoru koji je do 227. g. pr. Kr. bio biran

5
LIV. 1, 58-59.
6
LIV. 1, 60; M. T. BOATWRIGHT et al; 2004, 48-49.
7
P. LISIČAR, 1971, 291.
8
LIV. 1, 60., P. LISIŠAR, 1971, 291; The Cambridge Ancient History 7.2, 2008, 172.

4
jedan, a od te godine po dvoje. Jedan pretor bi bio zadužen za sporove između rimskih građana
(praetor urbanus), a drugi bi bio zadužen za sporove između rimskih građana i peregrina
(praetor peregrinus). Krajem Republike je birano po šesnaest pretora zato što su bili postavljani
za upravitelje provincija.9

Magistratska služba cenzora je stvorena 443. g. pr. Kr. te su time oduzeti poslovi koje
su prije održavali konzuli, a odnosi se na procjenjivanje prihoda građana, oporezivanjem i
svrstavanjem građana u razrede i centurije, nadgledali su državne financije, nadzirali su javne
radove, bili su nadležni za sastavljanje popisa senatora i utvrđivali su tko uopće može biti
senator. Cenzori su se birali po dvoje, služili su po 5 godina, a birala ih je narodna skupština iz
redova bivših konzula.10

Kvestori su na početku Republike bili postavljani sa strane konzula kao njihovi

pomoćnici. od 447. g. pr. Kr. se biraju po dvoje u narodnoj skupštini (comitia tributa), od 267.
g. pr. Kr. po četiri, a krajem Republike po dvadeset ili četrdeset.11

Narodni tribuni su bili birani u plebejskim skupštinama sa jednogodišnjim mandatom.

Prvo su bili birani po dvoje, pa po deset i na kraju Republike opet po dvoje. Narodni tribuni su
imali niz prava kao što su pravo posjedovanja i onemogućavanja sudskih i senatskih odluka (ius
intercedendi, veto), pravo pomaganja svojem štićeniku te ga čak i osloboditi iz zatvora (ius
auxili), pravo sazivanja narodnih skupština (ius agendi cum populo) i krajem Republike su imali
pravo vođenja senatskih sjednica (ius agendi cum patribus) te su bili sacrosancti što bi značilo
da ako ih je netko povrijedio politički ili financijski, oni su imali pravo da ga osude na smrkt.
Njihovi pomoćnici su bili plebejski edili koji su se također birali u plebejskim skupštinama
istodobno kao i tribuni, po dvoje kao i tribuni i također su bili sacrosancti. Edili su također bili
zaduženi za opskrbu Rima hranom (cura annonae) i za organiziranje igara (cura ludorum).12

Diktator tokom Republike je bio biran u stanjima velikih opasnosti za Republiku, kao
što su to npr. ratovi ili neke druge okolnosti koje su se trebale riješiti brzo i efikasno bez previše
birokracije. Diktator bi bio izabran nakon prikladnih religijskih propisa tokom noći sa strane
konzula i njegov položaj za diktatora bi morao biti prepoznat po kurijatskim zakonom. Imao je

9
P. LISIČAR, 1971, 292.
10
P. LISIČAR, 1971, 292.
11
P. LISIČAR, 1971, 292-293.
12
P. LISIČAR, 1971, 291, 296.

5
maksimalne ovlasti tokom svoje diktature koja je trajala najviše 6 mjeseci i on je birao svojeg
pomoćnika zvanog „magistar konjice“ (magister equitem).13

3. Zakonik od 12 tablica

451. g. pr. Kr. je bila osnova komisija decemvira (decemviri) da naprave zakon o
reguliranju Republike, navodno zbog klasnih borbi između patricija i plebejaca. Bile su dvije
komisije koje su zamijenile konzulat kao glavnu magistraturu i do 450. g. pr. Kr. su trebale
napraviti taj zakonik. Prva komisija se je sastojala od patricija, a druga od 5 patricija i 5
plebejaca.14

Slika 1: Zakonik od 12 tablica na engleskom jeziku (Preuzeto 3.4.2019. s

http://projects.leadr.msu.edu/uniontodisunion/exhibits/show/the-classical-world-and-the-fo/-tribunes-)

13
The Cambridge Ancient History 7.2, 2008, 190-192.
14
The Cambridge Ancient History 7.2, 2008, 114-115; P. LISIČAR, 1971, 297-298.

6
 4. Senat tokom Republike

Senatori su tokom Republike bili glavni akteri u politici. Vijeće senata je na početku
Republike imalo 300, zatim 600, a krajem Republike 900 članova, njihovi članovi su bili aktivni
i bivši magistrati i drugi ugledni članovi društva koje su birali konzuli, a od sredine 3. st. pr.
Kr. cenzori. Na svojim sjednicama koje su sazivali konzuli, pretori, krajem Republike i narodni
tribuni su raspravljali o državnim i društvenim poslovima i interesima Republike. Nakon
rasprave o nekoj temi, donosila se odluka koja je trebala biti izglasana da glasi kao važeća.15

Slika 2: Izlaganje neke teme u senatu (Preuzeto 3.4.2019. s

https://en.wikipedia.org/wiki/Senate_of_the_Roman_Republic#/media/File:Maccari-Cicero.jpg)

15
P. LISIČAR. 1971, 294.

7
 5. Vojska

Rimljani su se u početku borili kao i Grci, u falangama. Rimljani su vrlo vjerojatno

preuzeli takav način ratovanja od Grka koji su imali svoje kolonije na jugu apeninskog
poluotoka tzv. Magna Graecia. Falange za razliku od kasnije manipularne legije su bile dosta
nepokretne jer su vojnici bili zbijeni jedno uz drugo za najbolju obrani, ali i napad.16

Slika 3: Servijev sustav. Pregled imovine i mogućnost opreme vojnika koji si je sam morao kupiti opremu (A,
GOLDSWORTHY, 2003, 25).

Rimska vojna struktura se mijenja tek nakon Samnitskih ratova u 4. st. pr. Kr. i
početkom 3. st. pr. Kr. kada su Rimljani vidjeli fleksibilne strukture Samnićana, za razliku od
njihovih slabo okretljivih falangi i Rimska vojska postaje manipularna, a Rimljani pobjeđuju
Samnićane. Prvi u redovima su bili hastati (hastati), najmlađi vojnici, odnosno sa najmanje
iskustva u borbi, nakon njih su išli principi (principes) koji su bili iskusniji ratnici, a iza principa
su bili triariji (triarii) koji su bili najstariji ratnici. Svaka linija od tih 3 reda su brojila po 10
manipula. Rimska legija je u to doba brojila oko 4200 pješaka i 300 konjanika. Rimski vojnik
nije bio primoran služiti više od 16 godina.17

16
A. GOLDSWORTHY, 2003, 21-23.
17
A. GOLDSWORTHY, 2003, 26-27.

8
Slika 4: Manipularna organizacija (A. GOLDSWORTHY, 2003, 26.).

9
 Slika 5: Prikaz Rimskog osvajanja Italskog poluotoka na karti (Preuzeto 3.4.2019. s
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Roman_conquest_of_Italy.PNG )

10
 Slika 6: Teritorij Rimske Republike nakon 2. Punskog rata (Preuzeto 3.4.2019. s https://www.ancient.eu/map/)

Slika 7: Teritorij Rimske Republike nakon Makedonskih raotva, 3. Punskog rata, 3. Ilirskog ( Preuzeto 3.4.2019. s
https://www.khanacademy.org/humanities/world-history/ancient-medieval/roman-empire/a/roman-republic)

11
 Gaj Marije (Caius Marius) je reformirao vojsku krajem 2. st. pr. Kr. na način da je
opremio vojsku iz državne blagajne bez obzira na cenz i počeo uzimati proletere u vojsku, te ih
također isto tako i opremio, što se prije nije radilo zato što proleteri si nisu niti mogli priuštiti
vojnu opremu. Posljedica ovoga je da se stvara kohorta kao taktička jedinica i u njegovo vrijeme
legija ima oko 6000 vojnika, a dijelila se na 10 kohorti, svaka od 3 manipula i svaka manipula
od 2 centurije te se tako stvara profesionalna vojska. Reforma koja je dovršena tek za vrijeme
Principata, gdje je svaki vojnik morao služiti najmanje 25 godina.18

6. Kraj Republike

Prvi trijumvirat je bio dogovor odnosno politička koalicija između Cezara, Pompeja i
Krasa osnovana 60. g. pr. Krista, a osnovali su je zbog sličnih političkih interesa, te su Pompej
i Kras sa svojim pristašama pomogli Cezaru osigurati konzulat 59. g. pr. Krista.19

Cezar nakon konzulata postaje namjesnik Rimskih provincija u galiji i osvaja preostali
dio galije. Međutim dok je on ratovao Pompej je do 52. g. pr. Kr. dobio diktatorske ovlasti i
raskinuo sva prijateljstva sa Cezarom. Cezar je morao raspustiti vojsku i vratiti se u Rim, po
zahtjevu senata, no on to ne čini nego prelazi Rubikon i maršira na Rim, te tako započinje
građanski rat 49. g. pr. Krista.20

Cezar pobjeđuje u tome ratu no ne završava sretno jer su se senatori urotili protiv njega
iz raznih razloga. Cezar biva ubijen 15. ožujka 44. g. pr. Kr. tokom senatske sjednice u
Pompejevom kuriji gdje je bio izoliran i nije imao nikakve tjelohranitelje zato što ih je raspustio
nakon što mu je senat potvrdio odanost.21

18
P. LISIČAR, 1971, 348-349; A. GOLDSWORTHY, 2003, 44.
19
P. LISIČAR, 1971, 365-366.
20
P. LISIČAR, 1971, 366.
21
S. SHEPPARD, 2008, 7.

12
 Slika 8: Rimska Republika 40. g. pr. Krista (Preuzeto 3.4.2019. s
https://sites.psu.edu/grouplcams101/caesar/approach-to-military/)

Slika 9: Prikaz Cezarove smrti (S. SHEPPARD, 2008, 9)

13
 Drugi trijumvirat je naziv za vojnu diktaturu koju su uspostavili Marko Antonije,
Oktavijan i Lepi kada su 43. g. pr. Kr. osnovali koaliciju u Bolonji (Bologna, antička Bononia)
i sa vojskom ušli u Rim. Tada počinje lov na Cezarove ubojice i njihove pristaše čija su imena
bila objavljena i bili su osuđeni na smrt. 22

Bitkom kod Filipija 42. g. pr. Kr. su poraženi Kasije i Brut. Kasnije je Oktavijan ratovao
u Iliriku, a Marko Antonije sa Partima na istoku. Nešto prije neuspjeha sa Partima, zimu sa 41.
g. pr. Kr. na 40. g. pr. Kr. boravi u Egiptu gdje susreće Kleopatru i zaljubljuje se u nju. Nakon
par godina, 37. g. pr. Kr. se ženi njome, a Kleopatra ga nagovara da ustupi neke rimske posjede
u Fenikiji, Cipru, Kreti, Siriji i Kilikiji što je bilo u suprotnosti s interesima s rimskim
privrednicima koji su poslovali na istoku, a Lepid je 36. g. pr. Kr. bio ubijen jer nije bio lojalan
Oktavijanu, a Oktavijan je izabran za konzula.23

Bitka kod Akcija koja se dogodila 31. g. pr. Kr. između Oktavijana, Marka Antonija i
Kleopatre koji su imali 19 legija i 800 egipatskih lađa dok Oktavijan je imao manje legija i
manju flotu, je bila iznenađujuće dosadna, zapravo se može reći da do bitke nije niti došlo nego
su Kleopatra i Marko Antonije naredili floti da napadnu Oktavijanovu flotu i uspjeli su, no
Kleopatra i Marko Antonije su nastavili ploviti, Kleopatra direktno u Aleksandriju, a Marko
Antonije je prvo išao preko Libije do Aleksandrije, a njihove vojske se predaju Oktavijanu.
Oktavijan 30. g. pr. Kr. napada Aleksandriju i pobjeđuje te pripaja Egipat Rimskoj Republici.
Marko Antonije se tokom toga ubija, možda zbog lažne vijesti da je Kleopatra to isto učinila,
no nije nego je bila zarobljena. Kleopatra se ubija tek 9 dana nakon Marka Antonija, vjerojatno
zato da ne bude prikazivana kao ratni plijen i osramoćena tokom Oktavijanovog trijumfa.
Oktavijan se 29. g. pr. Kr. vraća u Rim te proglašava 3 trijumfa ex Illyrico, ex Actiaca i de
Cleopatra što označuje završetak građanskih ratova i biva proglašen Augustus od strane
senatora, a 27. g. pr. Kr. se proglašava za cara.24

22
P. LISIČAR, 1971, 374-375.
23
P. LISIČAR, 1971, 376-378.
24
M. T. BOATWRIGHT et al., 2004, 288; P. LISIČAR, 1971, 378-379.

14
Slika 10: Teritorij Rimske Republike 28. g. pr. Krista (Preuzeto 3.4.2019. s https://www.ancient.eu/map/)

15
 7. Zaključak

Rimljani su od kraljevstva naučio kako se ne vlada i spletom različitih okolnosti

osnovali Republiku, zakone, magistrature, vojsku i uredili državu koja je bila potpuna
suprotnost kraljevstvu, tako da se takva tiranija ne dogodi ponovo. Republika je sa svojom
vojskom rasla, svaki rat koji bi bio pobijeđen je rezultirao pripajanjem teritorija Republici, od
ratova je bilo i puno prihoda. Vojska koja je isprva bila u grčkom stilu, falangama se kroz ratove
mijenjala, prvo u manipularnu vojsku pa ju je još jednom dao promijeniti Gaj Marije sa svojim
političkim djelovanjem i opremanjem vojnika iz državne blagajne. Kraj Republike su označili
trijumvirati, odnosno Cezar sa svojim ambicijama i taktičkim genijem. Cezar iako je ubijen,
Oktavijan nastavlja sa njegovim naumom i to ostvaruje osvajanjem Aleksandrije i proglašenjem
za cara 27. g. pr. Krista.

16
 8. Literatura

BOATWRIGHT, M. T. et al. – Mary T. Boatwright – Daniel J. Gargola – Richard J. A.

Talbert, The Romans From Village to Empire, Oxford University Press, 2004.

GOLDSWORTHY, A. – Adrian Goldsworthy, The complete Roman army, Thames &

Hudson, 2003.

LISIČAR, P. – Petar Lisičar, Grci i Rimljani, Školska knjiga, 1971.

LIVIUS T. – Titus Livius, History of Rome, E. P. Dutton and Co., 1912.

SHEPPARD, S. NOON, S.– Si Sheppard - Steve Noon, Philippi 42 BC the death of the
Roman Republic, Osprey Publishing Limited, 2008.

The Cambridge Ancient History 7.2, Cambridge University Press, 2008.

17