बहुसंस्कृतीवाद

मानसशास्त्रीय ननबंध

जयेश गणेश नशंदे

हजेरी क्रमांक ७९

उपयोनजत मानसशास्त्र

नवभाग
 मंबई नवद्यापीठ

कृष्णवणीय परदे शी

असले ल्या भारतीय

रहवाशयांवर होणारा

वणणभेद
 वंशवाद (Racism)

१९९८ मध्ये 'रे सिझम अँड प्रीजुडीि' वरील एपीएि पोजीशन पेपर ऑस्ट्रेसलयन
मानिशास्त्रज्ञ (िॅनिन एट अल., १९९८) मध्ये प्रकासशत झाले . त्या वेळी, पूवाा ग्रह
आसि वंशवाद बद्दलच्या िावाजसनक वादसववादाने ऑस्ट्रेसलयात राजकीय आचरि
समळसवले होते, प्रामुख्याने पॉलीन हॅ न्सनच्या उदय आसि त्यांनी स्थापन केलेल्या एक

राष्ट्रवादी पक्षाद्वारे उदयाला आले. मध्यवती काळात एका राष्ट्राच्या सनधनानंतरही,

ऑस्ट्रेसलयाच्या राजकीय आसि िामासजक पररदृश्ां मध्ये वंश आसि पूवाग्रहां शी

िंबंसधत मुद्दे मोठ्या प्रमािात घिरत आहे त. स्वदे शी मूळ शीर्ाक, चोरलेल्या

जनकां ना माफीची गरज आसि उत्तर प्रदे श शािनाच्या हस्तक्षेपाची धडकी भरिारी

राष्ट्रीय वादसववाद, स्वदे शी ऑस्ट्रेसलयाच्या िध्याच्या गैरिोय आसि िीमारे र्ाकडे लक्ष
दे ऊन आिले आसि आम्हाला राष्ट्र म्हिून अत्याचार करिायाा अन्यायासवरुद्ध

बोलण्याि भाग पाडले . उपसनवेश दरम्यान ऑस्ट्रेसलयाचे स्वदे शी लोक. अभ्यािात

िातत्याने सदिून येते की स्वदे शी ऑस्ट्रेसलयासवरूद्ध मोठ्या िमुदायात वंशवाद उच्च

आहे . उदाहरिाथा , डु न आसि त्याच्या िहकाऱयां नी (२००९) अहवाल सदला आहे की

६३ टक्के स्वदे शी ऑस्ट्रेसलयाला नाम-कॉसलंग, उपहाि आसि गैरवतान रोजच्यारोज

करतात. एएफएल सिडनी स्वॉन खेळाडू अॅडम गोड् ि आसि नॅशनल ऑगेसनयाचे

पत्रकार जेरेमी फनाांसडि यां च्यासवरोधात जातीय दु र्व्ावहारां च्या अलीकडील घटना
ऑस्ट्रेसलयातील स्थासनक ऑस्ट्रेसलयातील आसि अल्पिंख्याक गटां च्या िदस्ां िाठी
ऑस्ट्रेसलयातील दररोजच्या वंशवाद्ां च्या अनुभवाचा आधार दे तात.

११ िप्टेंबर २००१ रोजी झालेल्या हल्ल्ां मध्ये ऑस्ट्रेसलयातील सवरोधी-मुस्लिम

भावना दे खील मोठ्या प्रमािात वाढल्या आहे त, न्यू िाउथ वेल्सच्या सवरोधी

भेदभावाच्या बोडाा मुळे मुिलमान ऑस्ट्रेसलयन लोक असधकासधक पूवाग्रह (एडीबी

एनएिडब्ल्यू , २००३) चे लक्ष्य बनले आहे त. आश्रय िाधकां ना असनवायापिे ताब्यात

घेण्याबद्दल अत्यं त सवभाजनात्मक आसि राजकीयदृष्ट्या केलेल्या वादसववाद आसि

सिडनी आसि मेलबनामधील आं तरराष्ट्रीय सवद्ार्थ्ाां सवरुद्ध झालेल्या सहं िाचारामुळे
पूवीच्या काळात वंश आसि पूवाग्रहां शी िंबंसधत िमस्ा दे खील आल्या आहे त.

जीवशास्त्रीय व सामानजक दृष्टीकोन

वंशवादाचा जीवशास्त्रीय व िामासजक अशा दोन दृसष्ट्कोनां तून सवचार होतो.

ज्ां ना आपि ‘वंश’ अिे िंबोधतो, ते यातूनच सनमाा ि झालेले सवसवध िमुदाय आहे त.
प्रत्येक िमुदायातील र्व्क्ींमध्ये काही वैसशष्ट्ये आढळतात. ती प्रामुख्याने रं ग

(कातडीचा, डोळ्ां चा, केिां चा वगैरे), केिां चा प्रकार, मानवसनसमातीची काही

मोजमापे , डोळे , नाक, कान, ओठ या शारीररक ठे विीत अितात. मानवी िमाजात

ितत विािंकर होत रासहल्याने अगदी शु द्ध वं शाचे अिे जमनिमुदाय जवळजवळ
नाहीतच.

वंशवाद हा िामासजक जीवनातील परस्परिंबंधावर प्रभावी सनयंत्रि करू

शकतो; पि िमाजातील िवाच परस्परिं बंध वं शवादावर अवलंबून अितातच अिे

नाही. मानवी िमुदायां चे िंबंध दोन प्रकारां नी घडतात; िमाजातील सवसवध

जासतजमातींमध्ये अनेक भेदभाव अितात. धमा , भार्ा, िंस्कृती इत्यादींमुळे सभन्न

जासतजमातींमध्ये वैवध्य आढळते व काही अंतरही पडते. त्यां च्यातील परस्परिंबंध
सवसशष्ट् चौकटीतच घडतात. येथे वां सशक सकंवा शारीररक भेदभावां मुळे िामासजक

अंतर पडते, अिे नाही. जैसवक सकंवा शारीररक भेदभावां मुळे वेगवेगळ्ा िमुदायां च्या
परस्परिंबां धात अडथळे येतात व िामासजक आं तरिंबंधां मध्ये फूट पडते, तेव्हा
वंशवादाचा प्रभाव असधक सदितो.
 जेव्हा दोन सकंवा असधक िमुदाय, एकमेकां शी िंबंध ठे वताना काही सवसशष्ट्

जैसवक व शारीररक भेदभावनां चे सनकर् लावतात, तेव्हाही वंशवाद सनमाा ि होतो.

िवािाधारिपिे िमाजात सनमाा ि होिारे िंघर्ा , तिाव व भेदभाव हे असधकतर

िां स्कृसतक भेदभावां मुळेच सनमाा ि होतात. तेव्हा जातीयता, जमातवाद, विाभेद या
िवा प्रकारां पेक्षा वां सशक िंघर्ा वेगळे अितात. वंशवाद ही िमाजाचीच प्रामुख्याने
एका सवसशष्ट् सवचारिरिीच्या लोकां ची सनसमाती आहे , हे सविरून चालिार नाही.
त्याबद्दलचे सिद्धां त व असभर्व्ाप्ती िमाजातील िवा र्व्क्ींत रुजलेली सदिते.
र्व्क्ींच्या असभर्व्क्ीतून व वागिुकीतून ते स्पष्ट् होते.

तद्वतच वं शवादाची मुळे िमाजजीवनात खोलवर रुजल्याचे सनदशानाि येते. हे

वंशवादी सवचार एका सपढीकडून दु िऱया सपढीकडे िंक्रसमत होतात व

िामासजकीकरिाचा तो एक असवभाज् भाग बनतो. उदा., श्वेतविीय र्व्क्ीला

आपली बुद्सघमत्ता कृष्णविीय सनग्रोपेक्षा असधक कुशाग्र आहे , अिे वाटिे .आपातत:

या सवचापप्रिालीचा पररिाम िवा क्षेत्रां तील परस्परिंबंधावर होतो. र्व्ाविासयक

क्षेत्रात, सशक्षििंस्थां मध्ये सकंवा दै नंसदन र्व्वहारात या दोन िमुदायातील अंतर
त्यामुळे राखले जाते व वंशवाद िंस्थीकृत होत जातो.

िमाजातील बहुिंख्य लोक (एका वं शाचे ) विाभेदाला महत्त्व दे ऊ लागले , तर

त्यां च्या मनात दु िऱया िमुदाया बद्दल घृिा उत्पन्न होते. जो वां सशक िमाज

अल्पिं ख्यां क सकंवा आसथाक दृष्ट्या दु बाल अितो, त्याला िां स्कृसतक, राजकीय वा

अन्य इतर अनेक पातळ्ां वर कसनष्ठ दजाा प्राप्त होतो. उच्चविीय िमुदायां ना असधक
ित्तासधकार, िवलती व स्वातंत्र्य प्राप्त होते. पररिामतः िमाजजीवनावर त्याचे गंभीर
पररिाम होतात आसि त्यां तूनच िामासजक िंघर्ा सनमाा ि होतो.
 इनतहास

वंशवादी सवचारिरिीच्या िूलस्त्रोतासवर्यी सनस्लचचत मासहती उपलब्ध नाही.

मानवाच्या इसतहािकाळापािून ही िंकल् पना प्रिृ त झाली अिावी, अिे तज्ञां चे मत

आहे . ग्रीक व रोमन िाम्राज्ां मध्ये दोन हजार वर्ाां पूवी गुलामसगरीची प्रथा होती. ती
विाभेदाच्या व आसथाक िुबत्तेच्या वचा स्वावर, प्रामुख्याने वां सशक भेदभावां वरच,

आधाररत होती. पु ढे ज्ू लोक स्वतःला इतरां पेक्षा श्रेष्ठ मानीत आसि आपिच दे वाचे

सप्रय-दे वाने सनवडले ले -आहोत, अिे िमजत. पररिामतः धासमाक पाखंडीपिाबद्दल

त्यां चा रोमन लोकां कडून छळ झाला. मध्ययुगात सचनी लोक हे पस्लचचमी

चवेतवसिायां ची ‘केिाळ व रानटी’ म्हिून िंभावना करीत अित. ितरार्व्ा

शतकापािून एकोिीिार्व्ा शतकापयांत यूरोपमधील लष्करी दृष्ट्या बलाढ्य

अिले ल् या राष्ट्रां नी विाहती सनमाा ि केल् या. अशा ित्तां नी प्रसतष्ठा, प्रदे शसवस्तार,
र्व्ापारवृ द्धी आसि वां सशक आकां क्षा यां िाठी कमकुवत राज्शािन अिले ल् या

भूप्रदे शावर वचास्व समळसवले . तेथील लोकां वर आपली ित्ता लादू न त्यां नी स्थासनक
जनतेला कसनष्ठ दजाा सदला विाहतीतील प्रजेवर गोरा मािूि हा या कसनष्ठ,

कृष्णविीय व मागािले ल् यां चा उद्धार करण्याि व त्यां ना िुिंस्कृत बनसवण्याि आला

आहे , अिे प्रसतपादन यूरोसपयन विाहतवादाच्या हस्तकां नी केले . त्यां चा दावा अिा

होता की, काही वंश दास्ाकररता जन्माला आले ले अितात व काही स्वभावतःच

प्रभुत्ववादी व शस्लक्िंपन्न अितात. वंशश्रेष्ठत्व आसि मूळ िंस्कृतीपे क्षा आपली

िंस्कृती व जीवनपद्धती श्रेष्ठ आहे , या विाहतवाल् यां च्या तथाकसथत दार्व्ामुळे
वंशवादाचा अमेररका, आसिका, आसशया आदी खंडात प्रचार-प्रिार झाला.

विाहतवाल् यां नी मूळ लोकां वर या वंश श्रेष्ठत्वाच्या नावाखाली आपली भार्ा, धमा ,
चालीरीती व जीवनपद्धती लादण्याच्या प्रयत्न केला. अनेक चवे तवसिा यां नी

अमेररकेतील मूळ रसहवाशां ना गुलाम बनसवले . अमेररकेतील रे ड इं सडयन लोकां ना

सिसटशां नी जवळजवळ नामशेर् करून आसिकेतून सनग्रो मजूर आिून गुलामां च्या

िाहाय्याने तेथील िंपूिा शेती-र्व्विाय सवकसित केला. त्यातून एकोिीिार्व्ा

शतकात गु लामसगरीसवरोधी चळवळ उभी रासहली. अमेररकेतील यादवी युद्धाचे

(१८६१–६५) प्रमु ख कारि गुलामसगरीच होते. त्या शतकाच्या अखेरीि काळ्ा

सनग्रोंची गुलामसगरीतून मुक्ता झाली; परं तु काळ्ां चे पृथक्वािन आसि त्याबद्दलचा
दु जाभाव िंपुष्ठात आला नाही. अमेररकेच्या िंयुक् िंस्थानां नी या िंदभाा त सनग्रोंना
िमान िंधी दे िारे कायदे केले . सविार्व्ा शतकात आसशया-आसिका खंडातील

अनेक दे शां ना स्वातंत्र्य समळाले ; तथासप दु िऱया महायुद्धकाळातील (१९३९–४५)

वंशश्रेष्ठत्वाच्या तत्त्वावरील अँडॉल् फ सहटलरने केले ले ज्ू हत्याकां ड आसि दसक्षि

आसिका प्रजाित्ताकातील तेथील सिसटश राज्कत्याां चे १९४८ नंतरचे विासवद्वे र्वादी

(ॲपरथाइड) धोरि, ही सविार्व्ा शतकातील वंशवादाची अत्यं त बोलकी व घृिास्पद

उदाहरिे होत. जमान हे नॉसडा क वंशीय श्रेष्ठ लोक अिून ज्ू व अन्य जमाती ह्या कसनष्ठ
आहे त, या तत्त्वावर सहटलरने नाझी राजवटीचा एकूि िवा राजकीय कायाक्रम

राबसवला आसि िाठ लाख ज्ूंना कंठस्नान घातले . या त्याच्या तंत्रामूळे जमानां चे

एकीकरि झाले आसि काही प्रदे शही त्याला पादाक्रांत करता आला. दसक्षि

आसिकेतील गोरे तर लोकां नी ने ल्िन मं डेला यां च्या ने तृत्त्वाखाली आसिकन नॅ शनल
काँ ग्रेि पक्षाची स्थापना करून विासवद्वे र्ाच्या धोरिाि ितत सवरोध केला आहे . त्याची

फलश्रुती १९९० च्या दसक्षि आसिकी प्रजाित्ताकाच्या बदलत्या धोरिात झाली आहे .

गुलामसगरीच्या स्वरूपात िुरू झाले ला हा वंशवाद दु जाभाव पृथक्वािन यां च्या रूपात
आजही अमेररकेिारख्या प्रगत दे शां तील िमाजात अधूनमधून डोके वर काढीत

अितो. वंशवाद ही एक प्रवृत्ती आहे . ती एक सवचारप्रिाली आहे . सतची पाळे मुळे

खिून काढिे , राजकीय सकंवा शािकीय स्तरां वरून कायदे कानू न करूनही
कोित्याही दे शाला अद्ासप शक्य झाले ले नाही.
 जैसवक आनुवंसशक क्रमाने प्राप्त होिाऱया शारीररक वैसशष्ट्यां वर आधाररत

अिा मानववंश आसि िामासजक पारं पाररक िंकेतां नुिार अगर िंगोपनाच्या
माध्यमातून आत्मिात केली जािारी िंस्कृती यां च्यात अन्योन्य िंबंध आहे . हा

तकासविंगत सिद्धां त या िवा वंशवादाच्या मुळाशी आहे . या सिद्धां तानुिार सभन्न

मानववंशाची एखादी जमात राजकीय व आसथाक दृष्ट्या दु बाल अिल् याि, ती जमात
िां स्कृसतक दृष्ट्ीनेही सनकृष्ट् व नीच िमजली जाऊ लागली. गौरविीय सवचारवंतां नी
या सिद्धां ताचा जगभर पुरस्कार केला. काही सवचारवंताच्या मते सहं दूंची

जासतर्व्वस्थािु द्धा अशाच प्रकारच्या वां सशक सवभाजनातून सनमाा ि झाली अिावी.
‘विा’ या शब्दाचा अथा रं ग अिा अिल् याने कदासचत हा सिद्धां त मां डला गेला अिावा;
परं तु भारतीय जातींमध्ये रं ग-रूपानुिार अिा फरक केले ला िहिा आढळत नाही.

भारताइतक्याच जुन्या िंस्कृतीमधील वंशवाद किा होता, हे तपाििे येथे

िंयुस्लक्क ठरते. चीन व जपानमध्ये रं ग, चेहरे पट्टी, उं ची,शरीरिामर्थ्ा इत्यादींना

असधक दजाा सदला जात अिे . जपानमध्ये जी िरं जामशाही पद्धत होती, तीत
‘बुराकुसमन’ नावाचा एक कसनष्ठ िामासजक दजाा प्राप्त झाले ला िमुदाय होता; मात्र

हा भेदभाव वां सशक सनकर्ां वर आधारले ला नव्हता. जपानमधील कोररयन

िमुदायाला कसनष्ठ स्थान अिे , पि त्याच्या मुळाशी आसथाक व राजकीय पाचवा भूमी
होती; वां सशक पूवाग्रहदू सर्त वंशवादी कल् पना नव्हती.

वंशवादाचा प्रिार-प्रचार प्रामुख्याने सवकसित पाचचात्त्य राष्ट्रां तून दृग्गोचर होतो.

तरीदे खील आसिकेतील काही आसदम जमातींमध्ये वंशवाद सवद्मान काळातही

आढळतो. उदा., रूआं डा आसि बुरू
ं डी या आसिकेतील छोया दे शां मध्ये १९६१
पयांत िमाजाचे सवभाजन तीन वेगवेगळ्ा िमुदायां त केले होते. या सवसवध गटां मध्ये
रं ग, रूप व उं ची या बाबतींत बराच फरक होता. उं च व बलबंड शरीरयष्ट्ी अिले ल् या
तुल्िी जमातीचे वचास्व इतर दोन गटां वर त्यावेळी लादले गेले. त्या िमाजाचे
स्तरीकरि व राजकारि वंशवादाला महत्त्व दे िारे होते, हे स्पष्ट् सदिते.

वां सशक भेदभाव व वंशवादाचे पररिाम दू रगामी झाले आहे त. ज्ा

अल् पिं ख्यां क दु बाल गटाला यामुळे त्राि िोिावा लागला, त्यां च्यात सनयसतवादी
सवचारिरिी दृढावली. त्यां चा सवसशष्ट् काळ मानसिक पातळीवर छळ झाला.
िततच्या शोर्िामुळे व दडपशाहीमुळे तो आपला आत्मसवचवाि व स्वासभमान

गमावून बिला होता. त्याची अशी भावना झाली होती की, कसनष्ठ स्थान हे च आपले

योग्य स्थान आहे ; तीमुळे आळि, उदािीनता व पलायनवाद अशा घातक प्रवृ त्ती
त्याच्या र्व्क्ीमत्त्वाचा एक भाग बनल् या. जेव्हा दडपशाही करिाऱया गटां सवरुद्ध

आवाज उठसवता येत नाही, तेव्हा दु बाल घटकां त आं तररक िं घर्ा व द्वे र्भाव सनमाा ि
होतो. त्यां च्यातील एकी कमी होते. वंशवादी प्रवृत्तीचा ित्ताधारी वगाा वरही सवसशष्ट्

पररिाम होतो. ित्ताधारी वगा मग्रूर बनून िमाज व ित्ताधीश यां त कटु ता सनमाा ि होते.

तद्वतच गरीब-श्रीमंत यां तील दरीही रुंदावते आसि मुक् व स्वतंत्र वृ त्ती दडपल् या
जातात. अखेर िु र्व्वस्था व शां तता यां िाठी दडपशाहीचा अवलं ब करावा लागतो.

मानवी िंस्कृतीची ही वंशवादी उपपत्ती सनदोर् नाही. सवशेर्तः जगातील

प्राचीन, मध्ययगीन व आधुसनक िंस्कृतींचे मोठमोठे प्रसिद्ध िमाज एकमेकां च्या

िंस्कृतीचे लीले ने आदानप्रदान करीत अिताना सदितात. अरबां नी िाम्राज्

स्थापनेनंतर बगदाद शहरात ग्रीकां ची िां स्कृसतक प्रेरिा आत्मिात करून तीत

मौसलक भर घातली. मागील दोनशे वर्ाां चा इसतहाि पाहता, आधुसनक वै ज्ञासनक

िंस्कृतीचा प्रिार िवा जगात झाले ला आढळतो. मूलतः ही िंस्कृती पाचचात्त्य आहे ;
परं तु सहं दी, सचनी, जपानी सवद्ापीठां नी पाचचात्त्यां च्या सवद्ा व कला िमथापिे
आत्मिात करून वाढीि लावल् या आहे त; परं तु यूरोसपयन, सचनी, सहं दी व जपानी
यां ची वां सशक एकता सिद्ध करण्याि काही प्रमाि नाही. यां पैकी प्रत्येकात सभन्न
वंशां ची समश्रिे झाली आहे त. दु िरे अिे की, काही सवद्मान रानटी िमाज वगळता

आजच्या मानव िमाजात अिा कोिताही मानव गट वा दे श िापडत नाही की,

ज्ाच्यात दु िऱया िंस्कृतींचे जोमदार अनुकरि करण्याचे िामर्थ्ा कमी

आहे .सवद्ामान पाचचात्त्य िं स्कृतीिु द्धा अनेक िहस्त्र वर्ाां च्या सभन्न मानववंशां नी
आधारले ल् या सभन्न िंस्कृतीचे पररित झाले ले स्वरूप आहे . यहुदी, ग्रीक व रोमन या
तीन िंस्कृतींचा वारिा या िंस्कृतीला प्राप्त झाला आहे . त्यामुळे ही िं स्कृती जगातील
िवा मानव कुलां च्या िंस्कृतीतील उपयु क् गुिां चा िंग्रह करू लागली आहे . सनग्रो व

रे ड इं सडयन यां पािून नृत्यकले चे अनेक प्रकार पाचचात्त्यां नी स्वीकारले आहे त. सचनी
लोकां च्या मृत्पात्रां नी केले ली िजावटही अलीकडे आवडू लागली आहे .

वंशवादाची नवचारसरणी

वंशवादाची सवचारिरिी प्राचीन काळापािून कमीअसधक प्रमािात पाहावयाि

िापडते; परं तु औद्ोसगक क्रां तीनंतर, सवशेर्तः चाल्सा रॉबटा डासवान (१८०९-८२) याने

मां डलेल्या उत्क्ां तीवादानंतर, या िंकल्पनेि जैसवक सिद्धां ताची जोड समळू न

वंशश्रेष्ठत्वाला महत्त्व प्राप्त झाले . पुढे उत्क्ां तीवादाच्या या जैसवक सिद्धां ताला
िामासजक व िांस्कृसतक िंदभा जोडल्यामुळे गोरे व गोरे तरां मधील भेद हे

उत्क्ां तीमधून उत्पन्न झाले आहे त, हा सवश्वाि दृढतर झाला आसि त्याला झोझेफ

आत्यूाअर द काँ त गॉबीनो (१८१६-८२) या िेंच मुत्सद्ाने द इनइक्वॉसलटी ऑफ ह्यूमन

रे सिि हा ग्रं थ सलहून पुष्ट्ी सदली. एवढे च नव्हे तर गॉवीनोन नॉसडा क वंशाच्या श्रेष्ठत्वाचा
सिद्धां त मां डला. त्यानंतर हौस्ट्न स्ट्ीवटा चेंबरलेन या गॉबीनो प्रिालीच्या अनुयायाने

द फाउं डेशन्स ऑफ द नाइन्टीन्थ िेंचरी (१८९९) हे पु स्तक प्रसिद्ध केले . ते पाश्चात्त्य

दे शां तील ित्ताधाऱयां त अत्यंत लोकसप्रय झाले . जमान िम्राट सवल्यम कैिरने त्याि

दरबारातील मानवशास्त्रज्ञाचे प्रसतसष्ठत पद सदले . चेबरलेनने यूटन िरदारां चे श्रेष्ठत्व

प्रसतपादन केले . वंशवादाचा सिद् घां त व उपपत्ती यां चा पुरस्कार करिारे प्रमुख लेखक

म्हिजे लुडसवख वुल्टमान, एच् . एफ्. के गुंथुर (जमानी), लॉथ्रॉप स्ट्ॉडडा आसि मॅडिन
ग्रँट (अमेररका), चाल्सा सकंग्झली व रडयडा सकपसलंग (इं ग्लंड) इ. होत. वंशवादाच्या

या िैद्धां सतक प्रिालीबद्दल सहटलरने या िवा सवचारवं तां चे आभार मानले अिून
चेंबरलेनबद्दल सवशेर् आदर र्व्क् केला आहे . या लेखकां मुळे त्याच्या नाझीवादाच्या
तत्त्वज्ञानाि शास्त्रीय पाश्वाभूमी प्राप्त होऊन प्रचार-प्रिाराि बळकटी आली.

अनेक भारतीय जेव्हा परदे शात राहायला जातात तेव्हा त्यां ची परदे शी

लोकां बद्दलची मानसिकता धनात्मक अिते परं तु इतर दे शातील परदे शी जे व्हा
भारतीयां च्या भारत दे शात येतात तेव्हा त्यां ची परदे शी लोकां बद्दलची मानसिकता

उलट (ऋिात्मक) अिते - ते त्यां च्याकडे तुच्छतेने पाहतात. ते सविरून जातात की

त्यां ची इच्छा वेगळ्ा दे शात, सवशेर्त: युरोप सकंवा अमेररकेत राहायची आहे .

आनिकन वंशाचे भारतीय रनहवासी

मध्य पूवेकडील अने क श्रीमंत दे श आसि दसक्षि आसिका व मले सशया िारख्या
दे शातील भारतीयां ची लोकिंख्या वगळता इतर दे शां तील भारतीय लोकां ची िंख्या

फार नाहीये , परं तु इतर आसिकन दे शां मध्ये जा आसि आपिाि भारतीय लोक सतथे

दे खील राहण्याचा प्रयत्न करत अिल् याचे सदिून येतील. परं तु दु ःखद ित्य हे आहे

की, भारतात जी गौरविीय परदे शी निते ती प्रत्येक र्व्क्ी वेगळ्ा पद्धतीने वागवली
जाते - सनसश्चतपिे कसनष्ठ मागाा ने – सवशेर्कर कृष्णविीय परदे शी, जे बहुतेक वेळा

अनेक घटनां मध्ये विाभेदाचे बळी पडतात. परं तु हा नकारात्मक िमज जो त्या
लोकां सवरूद्ध सवनाकारि भारतीयां कडून वापरला जातोय तो नक्की तयार किा
झाला ?
 २०१० मध्ये दे शभरात ५.४ दशलक्ष परदे शी वंशाचे लोक होते. सवदे शी

लोकां िाठी, भारतीय खूप छान वतािूक दे तात. परं तु फक् पां ढऱया परदे शी
लोकां नाच. जेव्हा काही भारतीयां ना परदे शी, सवशेर्तः आसिकन र्व्स्लक् सदितात,

तेव्हा ते त्यां ना तुच्छतेने पहातात, त्यां ना उद्दे शून हितात आसि त्यां ची मस्करी करतात,
जिे की त्यां नी कधीही कृष्णविीय र्व्क्ी पासहले च नाहीत.

बऱयाच भारतीयां ना मासहत निते की, आसिकन त्यां च्यामध्ये दीघाकाळ जगले

आहे त - त्यां चे वं शज, सिद्दी म्हिून ओळखले जातात, भारताच्या पस्लचचम

सकनाऱयालगत व दसक्षिेकडील भागात राहतात. त्यां च्या पूवाजां ना मध्ययुगीन

काळातील मुस्लिम आक्रमि कत्याां िह आले ले घुिखोर आसि गुलाम अिल् याचे

मानले जाते. त्यापैकी काही शस्लक्शाली िै न्य पदावर चढले आसि पस्लचचम भारतातील
प्रां तीय शािक दे खील बनले . त्यां नी भारतीय िमाजामध्ये एकसत्रत होईपयां तही

सिद्दींनी त्यां च्या वाद् आसि कलात्मक वारिाचे घटक राखले आहे त. युरोसपयन

कॉलोसनझिािह असिकां चे एक लहान लहर दे खील भारतात आले आसि आजच्या

काळात आसिकन वंशाचे ६०,००० लोक भारतात राहतात, अिे सवद्वानां चे अं दाज
आहे . नायजेररया लाखो भारतीयां चे घर अिल् याचे म्हटले जाते. भारतातील

आसिकन सवद्ार्थ्ाां च्या िंघटनेनुिार, दे शातील िुमारे २५,००० आसिकन सवद्ाथी

आहे त, त्यापैकी ग्रेटर नोएडामध्ये अनेक सवद्ाथी राहतात, नवी सदल् लीपािून त्यां नी
िुमारे 30 सकमी अंतरावर शहराची सनसमाती केली आहे .

वणणभेदाच्या घटना

विाभेदाच्या िंदभाा तून काही भारतीयां कडून आसिकन सकंवा इतर

कृष्णविीयां सवर्यी झाले ल् या विा भेदाबाबत आपि काही घटनां वर भाष्य करूया.
 महात्मा गां धी सवद्ापीठ या नावाने ओळखल् या जािाऱया नोएडा येथील

शैक्षसिक िंस्थे त तीन वर्ाा चा कोिा पूिा करिारा नायजीररयाचा सवद्ाथी, श्री. ओजीचा
जेव्हा भारतात राहत होते तेव्हा त्यां च्या िोबतची भारतीयां ची वागिूक ितत सनम्न-

स्तरीय जातीय भेदभाव आसि दहशतवादाने ओळखली गेली अिे ते म्हितात.

एकदा, मोटारिायकलवरील एका गटाने जातीवादी भार्ा वापरून त्यां च्यावर
सशवीगाळ करत, बं दूक दाखवून त्यां चा मोबाईल सहिकावण्याचा प्रयत्न केला. तिेच
तेथील स्थासनक सकशोरी मनीर् खारी यां च्या मृत्यूवर ग्रेटर नोएडाच्या परी चौक क्षेत्रात

चार नायजेररयन सवद्ार्थ्ाां वरील अलीकडील हल् ल् याच्या पाचवाभूमीवर जमले ल् या

जमावाने सनर्ेध दशावला यावर श्री ओजी आसि इतर आसिकन नागररकां चे अनु भव
पुढे आले आहे त.

गॅडीफी डे लेंसटनो जॉन, जे असभयां सत्रकीमध्ये मास्ट्िा सवर्य सशकत

आहे त, ते म्हितात, "येथे लोक आपिाि पाहून टाळतील सकंवा भर रस्त्यात

सचडवतील. ते आपल् याला बसहष्कृत िमजतात अिे वाटते." काहरीच्या मृत्यूनंतरच्या

अफवां मध्ये पररसचत जातीवादी रूढी होत्या, त्यात त्या तरुिाच्या नायजेररयन
शेजाऱयां नी त्याला खाल् ले अिल् याचा दावा केला होता.

िुदानवािी कार चालकाकडून झाले ल् या एका ३५ वर्ाा च्या भारतीय र्व्क्ीच्या

अपघाताच्या कारिावरून गे ल्या वर्ी दसक्षिी शहरात बंगलोरमधील एका जमावाने
एक २१ वर्ीय मसहला सवद्ासथानीिह चार तंजासनयन जिां वर हल् ला केला. "पां ढऱया

परदे शी पयाटकां च्या बाबतीत भारतीय आसतर्थ् िवाा त सवपरीत आहे . तथासप,
कृष्णविीय लोकां ना िमान स्वागत समळत नाही” अिे ग्रेटर नोएडा येथे राहिारे एक
सवद्ाथी जेकब म्हिाले आहे त. "एका समत्राने मला सदल् लीतील काही भागातून जात

अिताना माझे चेहरे झाकण्यािाठी िां सगतले . नंतर त्याने माफी मासगतली आसि मला
िां सगतले की, त्या िमाजातील लोक हा सवचार करतात की, भारतातील प्रत्येक काळी
स्त्री वेचया अिते. “अिे समि इस्माइल यां नी िां सगतले . भारतातील आसिकन

लोकां वरील अलीकडील हल् ल् यां च्या पाचवाभूमीवर, अशा प्रकारच्या कृत्यां मुळे
जातीय िमस्ां ना तोंड दे ण्याच्या प्रयत्नां ची जािीव होते. तिेच गुन्हेगारां ना कधीही

पुस्तकात आिले जात नाही हे त्यां च्या पुनरावृत्तीचे मुख्य कारि आहे . भारतातील
आसिकन लोकां िाठी सहं िा नवीन नाही. असलकडच्या काळात सवदे शी नागररकां च्या,
खािकरुन आसिकन लोकां सवरूद्ध भारताच्या नागररकां नी जातीयवाद आसि
विावाद घडवून आिला आहे . िवाा त मोठ्या सनवािी िमुदायां िह दे श म्हिून, या
सवर्याबाबत भारताने सचंसतत होण्याची आवचयकता आहे .

ित्य हे आहे की भारतात तो प्रत्ये क शे जारी जो पां ढरा नाही, अशा र्व्क्ीि

अमानुर्पिे व गं भीरपिे वतािूक सदली जाते. येथील लोक अिे मानतात की, मादक
पदाथाां ची तस्करी व र्व्ापार, तिेच वेचयार्व्विाय करण्यािाठीच भारतात आसिकन

लोक राहतात. भारतीयां चा पूवाग्रह अिा आहे की, जो पां ढरा परदे शी अिेल तो

नेहमीच बरोबर अितो आसि काळा परदे शी हा चुकीचा अितो. जेव्हा नायजेररयन
र्व्क्ी िावाजसनक सठकािी बाहे र पडते तेव्हा लोक आसि दु कानदार त्यां च्या स्वत:
च्या प्रादे सशक भार्ेमध्ये (जे अथाा त, नायजेररयन र्व्क्ीि िमजू शकत नाहीत अचया

भार्ेत) बोलतात, हितात आसि त्यां ची स्लखल् ली उडवून आनंद घेतात. आसिकन
स्थलां तररत परदे शींना नेहमीच ते ज्ा दे शात राहण्याि जातात तेव्हा त्यां ना त्या
दे शातील लोकां चा छळ आसि राग िहन करावा लागतो.

अशा प्रकारे या सनबंधातून भारतीय रसहवािी अिले ले स्थलां तररत कृष्णविीय

आसिकन यां वर होिारा भारतीय लोकां चा विाभेद मानिशास्त्रीय दृष्ट्या सवस्तृत
ररत्या स्पष्ट् केला आहे .
 संदभण सूची

१. िॅनिन, ए., ऑगॉस्लस्ट्न्स, एम., सग्रडली, एच., क्यरीओि, एम., रे िर, जे .,

आसि टनार, िी. (१९९८). वंशवाद आसि पूवाग्रह: एक ऑस्ट्रेसलयन

िायकोलॉसजकल िोिायटी पोसजशन पेपर. ऑस्ट्रेसलयन िायकोलॉसजस्ट्, ३३

(३), १६१-१८२.

२. एहरसलच, पॉल आर .; फेलमॅन, एि. एि. द रे ि बॉम्ब: स्लस्कन कलर, प्रीजुडीि

अँड इं टेसलजेंि, लं डन, १९७७

३. सहशा , एि. काला . द रे डल ऑफ रे सिझम, न्यू यॉका, १९७२

४. सथंकर, हग, रे ि, कॉस्ललिक्ट अँड द इं टरनॅशनल ऑडा र: एम्पायर टू युनायटे ड

नेशन्स, लं डन, १९७७.

५. िासदया अबुबाकर, अ स्ट्ोरी ऑफ रे सिझम इन इं सडया, एल.पी. युसनव्हसिाटी,

२०१४.

६. सकरि स्ट्े िी, ज्ोसतना सिंह, भारतीय िमाज: आसिकेच्या सवद्ार्थ्ाां ना

भारताच्या रस्त्यावर झंु ज दे त अिले ल् या जातीयवादां ची भीती वाटते, नवी
सदल् ली, २०१७.

७. आकृती झा, डोंट सफल वे लकम इन इं सडया,फेि रे सिझम: आसिकन स्ट्ु डंट,
द एसशअन एज, २०१८.

८. पूजा जैन – ग्रेगोरे , होऊ इं सडया कॅन स्ट्े म द राईसजंग स्कोजा ऑफ रे सिझम

अगेन्स्ट आसिकन्स, २०१६.

९. पॅम्पोश रे ना, आउट ऑफ इं सडया, २०१७.