जाती या बेड्या तोडूया! माणसू पणाशी नाते जोडूया!
लॉकडाऊनमधे बेरोजगार झाले यांमधे सवार्िधक प्रमाण दिलत, आिदवासी व इतर मागासवगीर्यांचे आहे.
कुणी िकतीही हटलं की हे 21 वं शतक आहे, जग बदललंय, पण
वा तवात मात्र भारतीय समाज आजही जाित यव थेने बरु सटलेला
आहे. भारतीय सिं वधान जरी वातं य, समता, बधं तु चे ा आग्रह धरत
असलं तरी समाजातील मनवु ादी िवचार अजनू ही पणू पर् णे सपं लेले नाही.
याउलट जातीयवाद िदवसिदवस वाढतच आहे.
कुठे आहे जात?
आप या अनेक दैनंिदन यवहारांमधे जाती यव था अगदी ढळढळीतपणे समोर येत असते.
लग्न करताना पिह यांदा पािहली जाते ती ‘जात’च. बहुसख्ं य लोकं आपाप या जातीतच आिण यात या
यात पोटजातीतच लग्न करतात. लग्ना या जािहरातींम येही जातीचा उ लेख के ला जातो.
प्र येक दिलत हा सफाई कामगार नसतो मात्र प्र येक सफाई कामगार हा दिलतच असतो.
अनेक जण नावापेक्षा आडनाव जाण यासाठीच जा त इ छुक असतात. कारण यांना समोर या यिक्तची
जात मािहत क न घ्यायची असते. आडनाव ऐकुन अनेकां या चेहरे य् ावरचे हावभाव बदल याचे तु ही पािहले
असेल. या जातीयवादी समाजात यक्तीपेक्षा नावाला अिधक िकंमत आहे.
आरक्षणातनू कॉलेज म ये आले या िवद्या याना िकंवा नोकरी लागले यांना ‘सरकारी जावई’ असे टोमणे
सरार्स मारले जातात. कामां या िठकाणीही अनेकदा जातीव न भेदभाव िकंवा अपमान के ला जातो.
ग्रामीण भागात आजही दिलतां या व या गावाबाहेर आहेत. शहरातही जातीवार झोपडपट्ट्या आहेत
यां या नावातच जातीचा उ लेख आहे.
जातीय द्वेषातनू अनेकदा िहसं ाही के ली जाते. गजु रात मधील उना येथे तथाकिथत गोरक्षकांनी चार दिलत
यवु कांना के लेली बेदम मारहाण असो िकंवा अख्ख्या महारा ट्राला हादरवनू सोडणारे कुप्रिसद्ध खैरलांजी
ह याकांड असो िकंवा भीमगीताची िरंगटोन वाजली हणनू िनखील शेजवळ या दिलत त णाचा खनू िकंवा
तथाकिथत सवणा या िविहरीला हात लागला हणनू के लेली मारहाण िकंवा म या ह भोजनावेळी शाळे त दिलत
मल ु ां या वेग या पगं ती िकंवा आडनाव ऐकून नाकारले गेलल े े भाड्याचे घर… यांसारख्या असख्ं य घटना
आप या समाजातील जातीयवादाची िजवतं साक्ष देत आहेत.
दिलताचं े ‘आिथर्क दिलतपण’
आप या समाजातील बहुसख्ं य दिलत हे आिथर्त ्याही 'दिलत'च आहेत. फक्त 17% दिलतांकडेच
वतःची जमीन आहे. इतर समहु ांम ये हे प्रमाण 39% आहे. 75% अनसु िू चत जातीय कुटुंब हे शेतमजरू ी व इतर
अगं मेहनतीची कामं क न जगतात. 2011 या जनगणनेनसु ार 95% दिलत कुटुंबांची मिह याची कमाई
10,000 पेक्षा कमी आहे. के वळ 6.5% दिलत िवद्याथीर्च उ च िशक्षणापयत पोहोचतात. ‘उ च’ जातीयांत
याचे प्रमाण 17% आहे. सरकारी क्षेत्राचे खाजगीकरण व कंत्राटीकरण होत अस यामळ ु े दिलतांना सधं ीची व
दजार्ची समानता अिधकच नाकारली जात आहे. पिरणामी सामािजक-आिथर्क िवषमता प्रचडं वाढत आहे.
प्रशासन, याय यव था, मीिडया - लोकशाही या या ‘ तंभ’ मान या जाणार्या सं थांम ये आजही िविश
जातींचेच वचर् व आहे - जवळपास एकािधकारशाहीच हणा!
पाडू चला रे िभतं ही मधे आड येणारी…
समाजात ब्रा ण, मराठा, कुणबी, महार, मातगं यांसारख्या ओळखी घेऊन जग यापेक्षा आपण एक ‘माणसू ’
हणनू जगू इि छतो का? समाजात खरा माणसू घड यासाठी जातीअतं होणे फार गरजेचे आहे. मात्र या कामाची
सु वात कुणी करावी? तर राजषीर् शाहू महाराज हणतात, “याची सु वात उ च हणिवणार्या जातीकडूनच झाली
पािहजे. प्राचीन कालापासनू वशं परंपरागत उपभोिगलेले वचर् व यानं ी सोडून दे यास तयार झाले पािहजे”.
डॉ. बाबासाहेब आबं ेडकर हणाले होते, ‘आतं र जातीय/धिमर्य िववाह झा यािशवाय जातीअतं होणार नाही’.
यामळु े आज त ण-त णींनी जात न पाहता लग्न कर याची गरज आहे. आिण समाजाने अशा लग्नांना प्रो साहन
व पािठंबा दे याचीही गरज आहे.
आजबू ाजल ू ा घडणारा जातीभेद, जातीय टोमणे-िशवीगाळ यांिवरोधात भिु मका घे याची गरज आहे.
सरकारने देशाचा कारभार सिं वधानातील मागर्दशर्क त वांनसु ारच चालवावा आिण प्र येक नागिरकाला
िशक्षण-रोजगाराची समान सधं ी उपल ध क न द्यावी अशी मागणी कर याची गरज आहे.
जाित यव थेिवरोधातील िविवध जनजागृती उपक्रम व चळवळींम ये सहभागी हो याची गरज आहे.
समाजातनू जात गे यािशवाय आपणही जातीतनू मक्त ु होऊ शकणार नाही. यामळ ु े जाित यव थेिवरोधात
यापक चळवळ उभी क न सामिु हकिर या सघं षर् करावा लागेल.
जातीिवरहीत समाजाचे व न पाहूया! होय, हे शक्य आहे!
जर आपण सवानी ठरवलं तर, आपण असा समाज नक्कीच िनमार्ण क शकतो
यात माणसू या या गणु ांनी ओळखला जाईल, जातीने नाही. आपण असा समाज
नक्कीच िनमार्ण क शकतो यात जात प्रेमापढु े िभतं बननू उभी राहणार नाही,
कुणाचाही अपमान होणार नाही, सवर् एकमेकांसोबत गु यागोिवदं ाने राहातील,
सोबत सण साजरे करतील, एकमेकांसोबत नाती बनवतील... माणसू कीची...
शाहू-फुले-आबं ेडकरां या व नातील आिण भारतीय सिं वधानाला अिभप्रेत असले या समता-एकता-
बंधतु ेवर आधािरत भारत आपण नक्कीच घडवू शकतो. याच उ श े ाने आ ही ‘तोडू जाती या बेड्या’ या
अिभयानाची सु वात के ली आहे. आपणही यात मोठ्या सख्ं येने सहभागी हावे, असे प्रेमपवु र्क आवाहन!
लोकायत कािफ़ला
सपं कर् प ा: लोकायत, 129 बी/2, िसिं डके ट बँकेसमोर, लॉ कॉलेज रोड, नळ टॉपजवळ, एरंडवणे, पणु े – 4
(बैठकीत सहभागी हो यासाठी खालील नंबरवर संपकर् करा.)
ऋिषके श – 9423507864 अलका – 9067003838 www.lokayat.org.in @Lokayat
Lokayat.India Abhivyakti.Pune KafilaOfficial LokayatPune
हे पत्रक अलका जोशी यांनी लोकायतसाठी शुक्रवार, िद. 15 जुलै 2021 रोजी पुणे येथे प्रकािशत के ले.