DIŞ POLİTİKADA KARAR ALMA SÜRECİ

VE KRİZ YÖNETİMİ: TÜRK DIŞ POLİTİKASI ÖRNEĞİ

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Uluslararası İlişkiler Tezli Yüksek Lisans Programı
Nihan Mete

ÖZET

Dış politika analizi, dış politika kararlarının kimler tarafından hangi şartlarda ve hangi
durumlarda alındığını incelemektedir. Dış politika analizi üzerine çalışanlar, karar alma
sürecinde etkili olan karar alıcıların psikolojik, sosyolojik faktörleri, kişisel özellikleri gibi pek
çok faktörleri incelemektedirler. Karar alma sürecinde birçok sistem yaklaşımı bulunmaktadır.
Kriz yönetimi dış politika karar alma sürecinde oldukça etkilidir. Bu araştırmada dış politikada
karar alma birimi olarak kriz yönetimi ele alınmıştır ve Türk dış politikası örneği ile
açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Türk Dış Politikası, Karar Alma, Kriz Yönetimi

1-Dış Politikada Karar Alma Süreci
Bir devletin dış politikasında karar alma süreci, karar alıcıların içinde bulunduğu durum, kişisel
özellikleri, karar alınacak konu hakkındaki bilgisi, çeşitli seçenekler arasından tercih
yapabilmesi ile yakından ilişkilidir. Dış politika hakkında kararların alınması dört farklı faktörle
ve çevreyle incelenebilir. Bunlar; uluslararası faktörler, ulusal faktörler, psikolojik çevre ve
sosyolojik çevredir.1 Charles Hermann’a göre dış politika kararları, karar birimleri ve yapıları
içinde yer alan bireylerce alınır. Karar yapıları arasında ki farklılıklar karar sürecine etki eder.
Karar sürecinin değişikliği sonuçların değişmesine sebep olmaktadır.2 Karar alma sürecine
ilişkin bazı özellikler bulunmaktadır. Bu özelliklerden bazıları şöyledir:
-Bilgi ve Algılama: Hakkında karar alınacak bir konunun bulunması ve konu hakkındaki
bilgilerin karar alıcıya ulaşabilmesi gerekmektedir. Bilginin karar alıcıya ulaşması dış politika
karar alma sürecinde oldukça önemlidir. Bilginin ulaşması; büyükelçiler, konsolosluk
görevlileri, basın, yayın gibi haberleşme sistemleri aracılığıyla sağlanmaktadır.3
-Durumun Tanımlanması: Doğru veya yanlış bilgiler sonucu algılanan konu hakkında durumun
belirlenmesidir. Karar alıcılar, kendilerinin konuya ne derecede dahil olacağını ve ülkelerinin
çıkarlarını maksimize etmek için hangi oranda dahil olacağını belirlerler. 4
-Çeşitli Seçenekler Arasında Tercih Yapılması: Karar almada, durumun tanımlanması
sürecinde ortaya çıkacak seçenekler arasından tercih yapılması durumudur. Bir ülkenin dış
politikasında tercih seçenekleri ne kadar fazla ise karşı taraf karar alıcılarının bu ülkeye aktif
politika oluşturmaları o derece zor olacaktır.
-Kararın Alınması ve Uygulanması: Kararların uygulanması da kendi içinde birtakım kararlar
alınmasını gerektirmektedir. Kararı uygulamak için gerekli strateji, kullanılacak araçlar,
kaynakların karara uygun biçimde dağıtılması bu açıdan önemlidir.5
Karar alma sürecinde kullanılan bazı yöntem ve yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu yaklaşımlardan
biri Karar Birimi Yaklaşımı (Decision Units)’dır. Karar alma yetkisi üç farklı otorite tarafından
(baskın liderler, grup ve koalisyonlar) gerçekleştirilmektedir.
Baskın Lider: Kararı tek başına verecek güce sahip bireydir. Bireyin kişisel özellikleri ve
inançları karar alma sürecini etkilemektedir. Tek Grup: Birçok bireyin bir araya gelerek tek bir
grup altında, birbirlerine danışarak ortaklaşa tek bir kararı almasıdır. Çoklu Otonom Gruplar:
Farklı bireylerin, grupların, örgütlerin bir araya gelerek dış politika konusuna ilişkin karar
almasıdır. Parlamenter sistemdeki koalisyon hükümetleri buna örnektir.6

1
Ertan Efegil, Türk Dış Politikası Karar Verme Sürecini Etkileyen Faktörler, (der.) Ertan Efegil, Rıdvan Kalaycı, Dış
Politika Teorileri Bağlamında Türk Dış Politikasının Analizi Cilt I, Ankara, Nobel Yayın, Nisan 2012, s.86
2
Faruk Sönmezoğlu, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi, İstanbul, Der Yayınları, Eylül 2012, s.302
3
Ibid. s.307
4
Ibid. s.312
5
Ibid. s.314
6
Esra Çuhadar, Binnur Özkeçeci Taner, Decisionmaking Process Matters: Lessons Learned From: Two Turkish
Foreign Policies Cases, Turkish Studies,2004, Cilt:5, No:2, s.46
Dış Politika
Problemi
Baskın lider

Karar Anı Yetkili karar birimi Grup Süreç Sonucu Dış Politika Eylemi

Koalisyon

GİRDİLER KARAR BİRİMİ ÇIKTILAR

Figür.1 Karar Birimi Yaklaşımında Süreç ve Analiz Aşamaları7

Figür 1’de görüldüğü gibi, Karar alma süreci dış politika sorununun algılanmasıyla
başlamakta ve elde edilen girdiler sürece dahil edilmektedir. Bu durum sürecin ilk aşamasını
oluşturmaktadır. Sürecin ikinci aşamasında ise kararı alacak olan karar birimi devreye girer ve
üçüncü aşamada kararı alarak çıktıları meydana getirir.8
2- Türk Dış Politikasında Karar Alma
Türk dış politikası her zaman dönemin şartlarından ve çevresinden oldukça etkilenmiştir. Her
ülkenin dış politikasında olduğu gibi Türk dış politikasında da ulusal çıkarlara göre karar alma
ön planda olmuştur. Dış politika oluşumunda etkili olan önemli faktör ülkenin güvenliği ve
toprak bütünlüğüdür. Güvenliğin korunmasında askeri gücün önemli bir rolü bulunmaktadır.9
Türk dış politikasında Türk Silahlı Kuvvetlerinin rolü dış politika karar alıcıları üzerinde
oldukça etkin olmuştur. Bir diğer faktör iktidara gelen hükümetlerin izlediği politikalar ve farklı
ideolojiler karar alma sürecinde etkili olmuştur. Demokratik ülkelerde olduğu gibi Türk dış
politikasında da dış politikanın belirlenmesi ve uygulanması kanun ile belirlenmiştir. 1982
Anayasasına göre, dış politikanın belirlenmesi ve yürütülmesi hükümete, hazırlanması, takibi
ve uygulanması Dışişleri Bakanlığı’na verilmiştir. 10
Türk dış politikasında karar alıcıları etkileyen faktörleri ulusal, uluslararası, sosyolojik ve
psikolojik olarak sınıflandıracak olursak:11
Dış faktörler: Uluslararası sistemin yapısı, devletlerin politikaları, bölgesel gelişmeler gibi
faktörler. 1945 sonrası Soğuk Savaş döneminin iki kutuplu yapısı ve yapı sonucu oluşan etkiler
örnek olarak verilebilir.
İç faktörler: Ekonomik yapı, karar alma mekanizmaları, devlet kurumlarının yapısı, siyasi
yaşam (tek partili/çok partili), kamuoyu, medya, askeri güvenlik gibi faktörler. Örneğin, 1990
yılından sonra ordunun rolü Türk dış politikasında artmıştır.12
Psikolojik faktörler: Karar alıcının bilgisi, algılaması, inancı, ideolojisi, eğitimi, kapasitesi gibi
psikolojik etkileridir.

7
Ibid. s.47
8
Ibid.
9
Haydar Çakmak, Türk Dış Politikasında Karar Alma ve Uygulama Yöntemleri, (der.) Haydar Çakmak, Türk Dış
Politikası 1919-2012, Ankara, Platin Yayın, 2012, s.41
10
Ibid.
11
Ertan Efegil, op. cit, s.91
12
Ibid.
 Sosyolojik faktörler: Osmanlının mirası, kimlik, siyasal kültür, Kemalist ideoloji gibi.
3- Karar Alma Birimi Olarak Kriz Analizi ve Yönetimi
Uluslararası ilişkilerde kriz kavramı, ulusal güvenliği ve değerleri tehdit eden ve karar alıcıların
bunu dikkate alarak en yüksek seviyede tutmaları gerektiğini belirtmek için kullanılır. (Robert
L. Pfallzgraff, 1997)13 Kriz, aniden ortaya çıkan ülkelerin bütün şartlarını olumsuz olarak
etkileyebilen silahlı çatışmaya kadar gidebilecek bir süreçtir. Kriz yönetimi ise kriz durumu
tespitinden sonra gerekli kararların alınması sürecidir. Kriz yönetiminde amaç savaşa ve
çatışmaya yol açmadan krizin çözülebilmesidir.14 Charles Hermann’a göre uluslararası krizler,
ülkelerin dış politikalarında üç probleme yol açabilir: Birincisi, kriz, karar alıcılar için
beklenmedik bir durumdur. İkincisi, bir ülkenin ulusal güvenliği tehdidi söz konusu olduğundan
çıkarlarını tehdit edebilir. Üçüncüsü ise beklenmeden gelişen bir durum söz konusu olduğu için
dış politikada karar almayı zorlaştırır.15 Kriz dönemi dış politikalarının normal dış politika karar
alma sürecinden farkı, daha hızlı karar alınabilmesi için süreç devlet yapısında en yüksek
yetkiye sahip yöneticiler tarafından yönetilir.16
Kriz yönetimi genelde üç evreden oluşur:

Kriz Öncesi Evre Kriz Evresi Kriz Sonrası Evre

- Başlangıç
- Uzak Kriz - Yakın Kriz
- Tırmanma
- Yakın Kriz - Uzak Kriz
- Gerileme

Öngörü/Planlama/Eylem Planların Gözden

Uygulama/Tedbir
Geçirilmesi/Önlem
- Algılama - İnsiyatifi elde bulundurma
- Kriz sonrası tedbirlerin sürekli
- İnsiyatifi ele geçirme - Planlanan tedbirin elden geçirilmesi
- Kriz tespiti uygulanması
- İnsiyatifi elde bulundurma
-Durum değerlendirmesi - Bilgilendirme ve yönlendirme
- Bilgilendirme ve yönlendirme

bhbhkjnjn
Figür.2 Krizi Yönetmek17

13
Sait Yılmaz, Teorik Çerçevede Kriz Kavramı ve Kriz Yönetimi, (der.) Haydar Çakmak, Türk Dış Politikasında 41
Kriz, Ankara, Kripto Yayınları, 2013, s.11
14
Ibid. s.12
15
Ramazan Gözen, Türkiye ve I. Körfez Savaşı: Kriz Ortamında Dış Politika, (der.) Faruk Sönmezoğlu, Türk Dış
Politikasının Analizi, İstanbul, Der Yayınları, 2004, s. 273
16
Ibid. s.274
17
Yılmaz, op.cit. s.13
 Figür 2’ye göre kriz öncesi evre, krizin çeşidinin algılamak için bir öngörü evresidir. Algılanan
kriz çeşidine yönelik durum değerlendirmesi yapılır kriz evresine geçmemek için çeşitli
önlemler alınır. Alınan önlemler yetersiz kalırsa ve önlenemezse ikinci aşama olan kriz evresine
geçilmiş olur. Bu evrede diplomatik ilişkileri kesme veya ekonomik ambargo uygulama gibi
savaşı önleyici tedbirler alınabilir. Amaç savaşa gitmeden krizi anlaşma yolu ile çözmektir.
Eğer kriz yönetimi olumlu yönde giderse kriz sonrası evrede ilişkilerde normalleşme süreci
başlar.18
Kriz yönetiminde başarılı olabilmenin esasını bazı faktörler oluşturur: (1) Krizi önceden
tahmin edebilmek. (2) Önleyici tedbirleri hızlı bir şekilde alabilmek. (3) Krizi savaşa
dönüşmeden önleyebilmek. (4) Krizi ulusal çıkarlar doğrultusunda kontrollü tırmandırma ile
istenileni elde etmek. Önceden tahmin edilebilecek durumlar; krizin tanımlanması, istihbarat
ve bilgi paylaşımı, medya ve kamuoyunun bilgilendirilmesi, sivil acil durum konularıdır. 19
Kriz yönetiminde önleyici tedbirler ise; resmi protestolar, tehdit edilen ülke veya bölgeye
ziyaretler, uluslararası örgütlerin sürece dahil edilmesi gibi diplomatik tedbirler; ekonomik
anlamda ziyaretlerin ertelenmesi, kota ve sınırlamalar, ambargo uygulamak gibi ekonomik
tedbirler; üçüncü ülkelerle işbirliği, askeri tatbikatlar, seferberlik ilanı, sınır çatışmaları gibi
askeri tedbirlerdir.20
4- Türk Milli Kriz Yönetim Sistemi
Türk kriz yönetim sistemi hukuki yapısını MGK öncülüğünde 1997 yılında oluşturulan
Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi (BKYM) ve yönetmeliğinden almaktaydı. 21 1997 yılındaki
kriz yönetimi, her evrede karar alma ve kontrol etme evrelerinden oluşmaktadır. Risk algılama
da AB, NATO gibi yapılanmalarla işbirliği içinde olduğu için 11 Eylül 2001 sonrası algılanan
ve ulusal güvenlik endişesi yaratan terörizm, kitle imha silahları ve bu nedenden kaynaklanan
krizler Türkiye için de bir risk oluşturmuştur. BKYM, sadece 1 Mart 2003 olayında
işletilebilmiştir. 1997 yönetmeliğine ekler22 getirilerek 2002 yılında yeni bir yönetmelik
oluşturulmuştur. Bu yönetmelik ile uluslararası tehdit ve şiddet temelli kriz durumunda MGK
görevlendirilmiş, doğal afet ve diğer krizler durumunda ise Türkiye Acil Durum Yönetimi
(TAY) Genel Müdürlüğü görevlendirilmiştir. TAY’ın yapısı Sivil Savunma ve Afet İşleri Genel
Müdürlüğü ile birleştirilerek 2009 yılında ‘Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı’
oluşturulmuş, kriz yönetimi ve afet yönetimi birbirinden ayrılmıştır. Afet ve Acil Durum
Yönetim Merkezleri Yönetmeliği,23 2011 yılında yürürlüğe girerken 1997 tarihli Başbakanlık
Kriz Yönetim Merkezi Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. Günümüzde Türkiye’de afet ve
acil krizlere yönelik bir yönetim sistemi bulunmaktayken, dış tehdit ve şiddet temelli krizlere
yönelik bir yönetim sistemi ve risk yönetimi bulunmamaktadır.

18
Ibid. s.14
19
Ibid.
20
Ibid. s.19
21
30/9/1996 tarihli 96/8716 sayılı karar ile yürürlüğe giren Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi Yönetmeliği,
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.968716.pdf (e.t: 25.05.19)
22
EK-A Kriz hallerinde yönetim ve birimlerin aralarındaki ilişkileri gösteren yapı. EK-B Kriz Koordinasyon
Kurulu'nda görev alacak Bakanlık, Kurum ve Kuruluşlar. EK-C Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu'nda görev alacak
Bakanlık, Kurum ve Kuruluşlar. EK-D Sekretarya'da görev alacak Bakanlık, Kurum ve Kuruluşlar yeniden
belirlenmiştir.
23
31/1/2011 tarihli 2011/1377 sayılı karar ile yürürlüğe giren Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Yönetmeliği,
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.968716.pdf (e.t: 25.05.19)
5- Türk Dış Politikasında Kriz Yönetimi Örneği: I. Körfez Krizi
I. Körfez Krizi Türk dış politikası karar alma mekanizmasının nasıl işlediğini görebilmek için
en iyi örneklerden biridir. 1990 Körfez Krizi’nde Turgut Özal cumhurbaşkanıydı. Turgut Özal
Türk dış politikasında daima aktif bir politika izlemenin gerekli olduğunu vurgulamaktadır.
1982 Anayasası ile arttırılan cumhurbaşkanı yetkileri ve kendi siyasi partisi ANAP’tan seçtiği
başbakan ile dış politikada etkili karar alıcılara zaten sahip olmuştur.
Irak’ın 2 Ağustos 1990 yılında Kuveyt’i işgal etmesi ile başlayan kriz, ülkelerin yaptırımlarına
ve BM Güvenlik Konseyi kararına rağmen Kuveyt’ten çekilmemesi üzerine savaşa
dönüşmüştür. Irak’ın Kuveyt işgali altında yatan pek çok neden vardır: 8 yıl süren İran-Irak
Savaşı, savaş sonrası Irak’ın yaşadığı ekonomik kriz, Soğuk Savaş’ın bitmesiyle oluşan yeni
dünya düzeni gibi nedenlerdir. Irak’ın BM Güvenlik Konseyi 660 sayılı kararla BM sözleşmesi
7.bölüm çerçevesinde Irak’a işgali uluslararası barışa ve güvenliğe tehdit olarak algılamıştır,
661 sayılı kararla ise ekonomik ambargo uygulama kararı almıştır.24 Bunun üzerine başta ABD
daha sonra Fransa ve İngiltere’nin katılımıyla, Irak’a ambargo uygulama ve harekat planı
kararlaştırılmıştır. 25 Türkiye ise iyi ikili ilişkiler geliştirdiği ve yeni ortaklıklar çerçevesinde
hareket ettiği müttefiki ABD’nin yanında ‘bir koyup, üç almak’ stratejisi ile yer almıştır.26
Turgut Özal’ın ABD’ye destek olmasının temelde iki nedeni vardır: İzlemiş olduğu Batı yanlı
politika ve bunun göstergesi, bir diğer neden ise PKK meselesinde Irak’a karşı izlediği tutum.27
Özal, Bakanlar Kurulunu toplayarak Yumurtalık-Kerkük Boru Hattı’nı kapatmıştır. Bu kararın
gerekçeleri olarak ise BMGK’nın 661 sayılı kararı, Türkiye’nin BM kurucu üyesi olması ve
ekonomik ambargo uygulamanın barışçıl yöntemlerin en etkili olduğu düşüncesiydi.28 Petrol
boru hattını kapatması üzerine ABD’nin Türkiye’den bazı istekleri olmuştur: Türkiye’de
üslerin kullanılması, Türkiye’nin Irak’ta askeri birliklerini konuşlandırması ve Suudi
Arabistan’da konuşlanan müttefiklere askeri birlik desteği gönderilmesi.29 Türkiye, Irak
sınırına askeri birlik göndermiş fakat Körfezde’ki müttefiklerine askeri birlik göndermemiştir,
sadece üslerin kullanılması için izin vermiştir.30 Karar Alma Mekanizmasına baktığımızda en
etkili karar alıcı cumhurbaşkanı Özal olmuştur. Bu durum çoğu kişiler tarafından karar alıcı
diğer mekanizmaların yok sayıldığı gerekçesiyle eleştirilmiştir. Tamamen Özal’ın kararları ile
işleyen kriz kimileri tarafından ‘Tek Kişilik Oyun’a benzetilmiştir. Özal’ın Körfez politikası:
Soğuk Savaş sonrası Türkiye’nin uluslararası arenada yer almasını sağlama, Batı ile iyi ilişkiler
geliştirmek için iyi bir fırsat, Ortadoğu’da önemli bir konumda olmak şeklindedir.31 Türkiye,
Körfez Savaşı ile birlikte daha önce izlemiş olduğu pasif ve tarafsızlık politikası yerine aktif bir
dış politika izlemiştir. Bu durumda Özal izlediği politikanın ve aktif dış politika izleyebilmek

24
Körfez Krizi ve Birleşmiş Milletler, acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1886/2551.pdf (e.t: 01.06.19)

25
Tekin Önal, Abdullah Özdağ, Körfez Savaşı ve Türk Dış Politikasına Etkileri, Turkish Studies, 2016, s.59
26
Ömer Göksel İşyar, Türk Dış Politikası Sorunlar ve Süreçler, s.177
27
Ali Balcı, Türkiye Dış Politikası İlkeler, Aktörler, Uygulamalar, Etkileşim Yayınları, İstanbul, 2013, s. 195
28
Ertan Efegil, Hukuksal Açıdan Türk Dış Politikası Karar Verme Süreci: Teori ve Körfez Krizine Uygulanması, (der).
Nejat Doğan, Mahir Nakip, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal Partileri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006, s.85
29
Balcı, op.cit s.196
30
Philip Robins, Takım Elbiseliler ve Üniformalılar, (çev.) Şirin Yener, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2009, s.17
31
Gözen, op.cit s.277-287
için gerekli olan stratejik konumun etkisi vardır. Zira kriz başka bir ülkede veya bölgede çıkmış
olsaydı alan dışılık nedeni ile aktif bir politika izleyemeyebilirdi.32
Kriz Yönetimi

Irak’ın Kuveyt’i işgali ve çekilmeme kararı

BM’nin 7. Bölüm çerçevesinde aldığı 660 sayılı ve 661 sayılı karar

Bu kriz Türkiye için ne ifade ediyor?

Batı ile ilişkileri geliştirmek için iyi bir fırsat.
PKK olaylarının önüne geçilmesi gerekiyor.

Cumhurbaşkanı Özal’ın aktif dış politika katılımı ve ABD’nin yanında yer alma kararı

Sorun Algılaması: Terör sorunu

Tedbirler: Güvenlik tedbirleri. OHAL Kanunun çıkarılması, geçici köy koruculuğu uygulaması,
Jandarma Komutanlığı’nın kurulması, Özel Harekat Timlerinin oluşturulması33
Kriz Sonrası Evre
Kriz ve savaş sırasında olumlu sonuçlar alınmış olsa dahi savaş sonrası evre Türkiye için uzun
yıllar boyunca etkisinin hissedileceği ekonomik krizlere yol açmıştır. Bazı verilere göre 100
milyar dolar kadar ekonomik zarara uğramıştır.34 Türkiye, Irak’a uyguladığı ambargo ile ticaret
kapısı kapanmış ve petrol boru hattının kapatılması ile önemli ölçüde petrolden
yararlanamamıştır. Irak’taki savaş dolayısı ile Türkiye-Irak sınırına binlerce göçmen birikmiş,
Iraklı mülteci krizi oluşmuştur. Bu sorunu gidermek amacıyla BMGK’nın 668 sayılı kararı ile
başlatılan Huzur Operasyonu ile Irak’ta savaştan kaçanlara güvenli bölgeler oluşturulmuştur.35
Körfez Savaşı sonrası Saddam yönetiminin zayıflaması ile birlikte Kuzey Irak’ta güç boşluğu
oluşarak PKK eylemleri daha çok artmıştır. Kuzey Irak problemi ulusal güvenlik problemi
haline dönüşmüştür.36

32
Ibid. s.288-289
33
Burak Ülman, Türkiye’nin Yeni Güvenlik Algılamaları ve ‘Bölücülük’, (der.) Gencer Özcan, Şule Kut, Türkiye’nin
Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Gündeminde Doksanı Yıllar En Uzun On Yıl, İstanbul, 1998, Boyut Kitapevi, s.110
34
Balcı, op.cit. s. 197
35
Kürşad Turan, Körfez (Irak) Krizi (1990-1991), (der.) Haydar Çakmak, Türk Dış Politikasında 41 Kriz, Ankara,
Kripto Yayınları, 2013, s.194
36
Gözen, op.cit. s.367
 Körfez Savaşı sonrası Batı’da saygınlığını kazanacağı düşüncesi tamamen hayal kırıklığı ile
sonuçlanmıştır. Türkiye’nin Kuzey Irak’ta PKK terör örgütüne karşı yaptığı operasyonlar
demokratik olmadığı gerekçesiyle sürekli eleştirilmiştir.37

SONUÇ
Dış politika analizi için karar alma süreci ve karar alıcıların bazı faktörleri oldukça etkilidir.
Özellikle bir kriz ve savaş durumunda karar alıcıların kararları oldukça dikkatli ve hızlı bir
şekilde alması gerekmektedir. Türk dış politikasında Körfez Krizi örneğine baktığımızda en
etkili karar alıcı dönemin Cumhurbaşkanı Turgut Özal olduğu görülmektedir. Her ne kadar
1982 Anayasası cumhurbaşkanına geniş yetkiler vermiş olsa dahi karar alma sürecinde etkili
olan kişiler Başbakan, Dışişleri Bakanı ve Cumhurbaşkanıdır. Özal, tek başına karar aldığı için
oldukça eleştirilmiştir fakat dönemin Başbakanı zaten Özal’ın partisindendi ve Dışişleri
Bakan’ı da Özal’ın sahip olduğu algılamaya benzer bir değerlendirmeye sahipti. Dolayısıyla
eleştirildiği gibi tek karar alıcı Özal değildi. Körfez’de patlak veren krize Özal tamamen aktif
bir dış politika izleyebilmek ve Batı yönlü dış politika izlediği için bunu uluslararası arenada
göstermek için dahil olmuştur. Türkiye, krize uluslararası hukuka uygun olarak BM kararları
çerçevesinde dahil olmuştur. Kriz başlarda iyi yönetilmiş olsa da krizin sonuçları Türkiye
açısından bir yıkım olmuştur. Türkiye bu krizde Irak konusunda her zaman izlemiş olduğu
‘tarafsız politikasını’ veya Batı değil Irak’a destek politikasını izlemiş olsaydı PKK terörünün
oluşmasına zemin oluşmayabilir miydi? Türkiye’nin Irak’ı destekleme politikası Özal’ın
izlediği Batı yanlısı politikalarla zaten mümkün olamazdı. Eğer ‘tarafsızlık politikasını’
uygulamış olsaydı bile Körfez Krizinin sonuçlarından yine de mutlaka etkilenirdi. Ekonomik
yıkım bu kadar büyük olmayabilirdi fakat Batı’nın başarılı kriz yönetimi sonucu zayıflatılan
Saddam yönetimi ile yine bir güç boşluğu oluşacak ve PKK yine bu boşluğu doldurmaya
çalışacaktı.
Körfez Krizi örneğinde karar alıcının her şeyden önce psikolojik faktörler ve beklentileri
çerçevesinde hareket edildiği görülmektedir. Karar alıcının algılamaları ve beklentileri ile
sonuç tamamen tersi yönde olmuştur. Beklentilerin ve algılamaların olumsuz sonuç doğurması
karar alıcının hatalı bir dış politika izlemesinden kaynaklanabileceği gibi herhangi bir politika
izlemesi sonucu yine aynı sonucu verebileceğinden de kaynaklanabilir.

37
Ibid.
KAYNAKÇA

Balcı Ali, Türkiye Dış Politikası İlkeler, Aktörler, Uygulamalar, Etkileşim Yayınları,
İstanbul, 2013, s. 195

Çakmak Haydar, Türk Dış Politikasında Karar Alma ve Uygulama Yöntemleri, (der.) Haydar
Çakmak, Türk Dış Politikası 1919-2012, Ankara, Platin Yayın, 2012, s.41

Çuhadar Esra, Taner Binnur Özkeçeci, Decisionmaking Process Matters: Lessons Learned
From: Two Turkish Foreign Policies Cases, Turkish Studies, 2004, Cilt:5, No:2, s.46

Gözen Ramazan, Türkiye ve I. Körfez Savaşı: Kriz Ortamında Dış Politika, (der.) Faruk
Sönmezoğlu, Türk Dış Politikasının Analizi, İstanbul, Der Yayınları, 2004, s. 273

Efegil Ertan, Türk Dış Politikası Karar Verme Sürecini Etkileyen Faktörler, (der.) Ertan Efegil,
Rıdvan Kalaycı, Dış Politika Teorileri Bağlamında Türk Dış Politikasının Analizi Cilt I,
Ankara, Nobel Yayın, Nisan 2012, s.86

Efegil Ertan, Hukuksal Açıdan Türk Dış Politikası Karar Verme Süreci: Teori ve Körfez Krizine
Uygulanması, (der). Nejat Doğan, Mahir Nakip, Uluslararası İlişkiler ve Türk Siyasal
Partileri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006, s.85

İşyar Ömer Göksel, Türk Dış Politikası Sorunlar ve Süreçler, Dora Yayınları, Bursa, 2017
s.177

Sönmezoğlu Faruk, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi, İstanbul, Der Yayınları,
Eylül 2012, s.302
Turan Kürşad, Körfez (Irak) Krizi (1990-1991), (der.) Haydar Çakmak, Türk Dış Politikasında
41 Kriz, Ankara, Kripto Yayınları, 2013, s.194
Ülman Burak, Türkiye’nin Yeni Güvenlik Algılamaları ve ‘Bölücülük’, (der.) Gencer Özcan,
Şule Kut, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Gündeminde Doksanı Yıllar En
Uzun On Yıl, İstanbul, 1998, Boyut Kitapevi, s.110

Yılmaz Sait, Teorik Çerçevede Kriz Kavramı ve Kriz Yönetimi, (der.) Haydar Çakmak, Türk
Dış Politikasında 41 Kriz, Ankara, Kripto Yayınları, 2013, s.11
Önal Tekin, Özdağ Abdullah, Körfez Savaşı ve Türk Dış Politikasına Etkileri, Turkish Studies,
2016, s.59

İnternet Siteleri
Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Yönetmeliği,
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.968716.pdf (e.t: 25.05.19)

Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi Yönetmeliği,

http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.968716.pdf (e.t: 25.05.19)

acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1886/2551.pdf (e.t: 01.06.19)