PAGSUSURI SA

NILALAMAN NG AKDA
 Canal de la Reina

I. PANIMULA
Ang Canal dela Reina na kung saan isinilang ang manunulat na si Liwayway A.
Arceo na ipinanganak noong ika 30 ng Enero 1924 mula sa kilalang pamilya ng mga
manunulat ay kaayon ng daang Juan Luna at karugtong ng maikling lansangang
Fajardo. Nasaksihan ni Arceo ang maraming taong nakalipas, ang estero ng Canal
de la Reina ay mabughaw-bughaw, malinaw, malinis, at walang amoy ang tubig.
Ganoon din ang paglalarawan sa sa nobela kung saan bago sumapit ang panahon ng
Martial Law noong 1972. Ito’y isang nobelang likhang sining na tumatalakay sa
mga isyung panlipunan na nagaganap pa rin hanggang sa kasalukuyan at isang lipon
ng mga bahaging naglalarawan sa tunay na kalagayan ng mga mahihirap at
mayayaman sa sariling bayan na ang mahihirap ay lalong nasasadlak sa kahirapan
at ang mayayaman ay lalong umaangat sa buhay. Pangunahing tinatalakay dito
ang kalagayang pulitikal na kung saan pinangingibabaw ang lakas ng kapangyarihan
ng mga tauhan maging ang sosyolohikal na pakikipag-ugnayan ng mga tao sa isa’t
isa. Maging ang mahusay na pagpili sa tagpuan na inilarawan mismo ng may-akda.
Simbolo ito ng kahirapan sa panahon ng aktibismo sa mga mag-aaral sa kolehiyo
at unibersidad. Binigyan buhay rin nito ang mabilis na pagbangon ng tao sa
Gitnang Luzon at Kamaynilaan dahil sa malaking pagbaha noong hunyo 27-31,
1972 na inilarawan din sa nobela. Ipinababatid sa nobelang ito na ang lahat ng
suliranin ng tao ay napawi at nabigyan ng panibagong simula nang dahil sa baha na
luminis hindi lamang sa lugar, kundi pati na rin sa pagkatao ng mga kinasasakupan
ng Canal de la Reina. Malaking bahagi rin nito ang kasaysayang pumukaw sa
interes ng may-akda upang sulatin ang nobelang ito na sa pag-inog ng panahon ay
patuloy siyang nangangarap na magkaroon ng pagbabago sa kanyang kinagisnang
lugar.

II. PAGSUSURING PAMPANITIKAN

A.PAKSA
Ang Canal de la Reina ni Liwayway A. Arceo ay tumatalakay sa
mga tunay na nangyayari sa lipunan. Pumapaksa rin ang nobelang ito sa
tunay na kalagayan ng mamamayan sa ilalim ng bulok na sistema ng
pamahalaan, at katayuan nga ng bawat isa o antas ng pamumuhay sa
 lipunan. Ito’y tungkol din sa kung paano nairaraos ng mga pangkaraniwang
tao ang kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa lungsod at sa
pananakop ng mga banyaga sa ating bansa na nag-iwan ng mga kaugaliaan
at gawi sa atin. Tungkol rin ito sa responsibilidad at pananagutan ng bawat
isa sa mga ipinagkaloob at ipinaubaya sa atin.

B. PAMAGAT
CANAL DE LA REINA ni Liwayway A. Arceo

C. TAUHAN
 Caridad- isang napakabuti at napakamaunawaing ina at may-bahay
- may malakas at matibay na loob
- hindi nagpapatinag sa mga hamon ng buhay
- may-ari ng lupa sa Canal de la Reina
- pangunahing tauhan
 Salvador - ang padre de pamilya at asawa ni ni Caridad
- tahimik at madalang magsalita pero kapag nagsalita ay
malalim at makahulugan
- nasa likod parati ni caridad anuman ang mangyari
 Leni - panganay na anak nina Caridad
- isang doktora
- matalino at nakakuha ng unang pwesto sa board exam
- mabait na ate at anak
 Junior - bunsong anak nina Caridad
- kumukuha ng kursong architecture
- nais kumuha ng kursong law
- mahilig makipag-uasap lalo na kung tungkol sa lipunan at
pamahalaan
- masunurin sa magulang
 Nyora Tentay- nanay ni victor
- nangangangkin ng lupa sa Canal de la Reina
- manlalamang sa kapwa
- matapobre
- may magandang pamumuhay dahil sa pagpapatubo ng labis sa
mga isinasangla sa kanya
- may maruming hanapbuhay
 Victor- anak ni Nyora Tentay
- walang sariling desisyon
- hiwalay sa asawang si Gracia
- ama ni Geronimo/Gerry
 Gracia- hiwalay sa asawang si Victor
- mabuting ina ni Gerry
- tumulong kay Caridad sa kaso tungkol sa lupa sa Canal de la Reina
- hindi kasundo ang biyenang si Nyora Tentay
 Gerry- anak nina Gracia at Victor
- nasa propesyong medisina rin
- mabuting anak
- may pag-ibig kay Leni
 Osyong - katiwala ng magulang ni Caridad sa lupa
- ginipit ni Nyora Tentay upang makuha ang lupa nina Caridad
 Tisya - byuda ni Osyong
 Dado - humingi ng tulong kay Nyora Tentay para sa pagkamatay ng
kanyang asawang si Paz
 Ingga - katulong ni Nyora Tentay
- nakaranas ng kalupitan kay Nyora Tentay
- tumulong sa kaso ni caridad sa lupa
 Aling Asyang- nagdala ng magsasangla kay Nyora Tentay
 Atty. Agulto- abugado nina Caridad
 Inyang- malapit at mapagkakatiwalaang katulong nina Caridad
 Mga barkada ni Jun
- Ben
- Dodi
- Dante
- Beth

D.TAGPUAN
 CANAL DE LA REINA – isang maburak, mabaho, at pinamumutikang
iskwater
- pinag-aagawang lupa nina Nyora Tentay at
Caridad
-matatagpuan sa tondo maynila
 TAHANAN NINA CARIDAD- maayos at binubuo ng dalawang palapag.
  HUKUMAN- dito’y kung saan nilitis ang kaso tungkol sa lupa ni
Caridad.

E. SULIRANIN
Nang magbalik si Caridad sa lugar ng Canal de la Reyna at sinubukan
nitong kunin ang lupa ng kanyang magulang na inaangkin ni Nyora Tentay na
sinasabing nabili na n’ya ang lupa.

F. SIMBOLISMO
 T- shirt na tila ibos ng sumang itinapal sa katawan, at lumitaw ang
pusod.
 Tila sinaksak ng matalim at matulis na bagay ang kanyang dibdib.
(MASASAKIT NA SALITANG BINITIWAN)
 Sumulak ang dugo sa kanyang mga pisngi. (NAHIYA)
 Bantay salakay. (LAGING NAKAMASID)
 At tilang multong gumuhit sa kanyang gunita ang larawan ni Nyora
Tentay. (BIGLANG NAGPAALA-ALA)
 Mga bahay at barung-baraong na tila ngiping sungki-sungki.
(LAPIT-LAPIT AT DIKIT-DIKIT NA BAHAY)
 Mainit ang araw pero putikan. (WALANG PAGBABAGO LUMIPAS
MAN ANG PANAHON)
 Maitutulad yan sa lastiko na sa biglang pagkabanat ay umigkas nang
bitiwan, hindi na makapanumbalik sa dating kaanyuan. (HINDI
MADALING PROSESO)
 Sandali ng pakikipagtunggali sa kamatayan. (NAG-AAGAW-
BUHAY)
 Bayong. (SIMBOLO NG KAYAMANAN)
 Tulad sa isang musmos na napalo. (KAAWA-AWA)
 Hindi naiilarawan ang mga kataga ang pamimighati. (KAHIT HINDI
SABIHIN AY NARARAMDAMAN)
 Isang hindi mapag-aalinlanganang tagumpay ng kanyang
pagkukunwari.(PAGBABALATKAYO)
 Lahat ng sinasabi ng ina , pikit- matang sinusunod. (SUNUD-
SUNURAN/WALANG SARILING DESISYON)
  Ang larawang ng isang babae sa kanyang isipan ay mananatiling
walang mukha. (AYAW ALALAHANIN)
 Ang aso ay isang sagisag. (TAGABANTAY)
 Tinik sa dibdib.(SAMA NG LOOB/PROBLEMA)
 Pinatigas ng panahon ang kanyang loob. (PINATATAG O
PINATIBAY)
 Mas malakas ang hangin at bagyo sa husgado. (MAS MALAKING
USAPIN)
 Isang katotohanang nakapait lunukin. (AYAW TANGGAPIN ANG
KATOTOHANAN)
 Tulad siya sa isang nakikipaglaban na naisandal sa pader. (WALANG
LABAN)
G. PAHIWATIG
 Malamig ang simoy ng hangin.
 Malalim na nakalapat na mga mata at namamarak ang mga
namumutlang mga pisngi.
 Mga taong nabubuhay ng katulad sa hayop… tabing tabi sa kaluluwa.
 Sa kapirasong paligid niyon ay nagaganap ang dula ng buhay pati ang
pasaglit-saglit na paglasap ng luwalhati ng pag-ibig.
 Pamumutlang abu-abo.
 Tila iniihaw sa pagkahiga, ngunit malamig na malamig na palad.
 Ang luhang kangina pa nakabakod sa mga mata ni Dado ay minsang
pang gumawa ng landas sa kanyang pisngi.

H. MAGAGANDANG PAHAYAG
 “Ito ba? Ito ba ang lugar na sinilangan ko? Hindi lamang namamatay na
ito… ito’y patay na! -Caridad

 "Walang kwenta ' yang mga handa-handa, e. Ipinamana lang 'yan sa 'tin ng
mga umaalipin sa'tin para tayo gumastos. Sa gano'n din naman, mabibili ang
kanilang produkto. Tayo naman, suckers kagat tayo nang kagat. Kaya mahina
ang asenso natin, e... bilang tao, bilang lahi at bilang bansa!" -Junior

 "Tingnan mo, ate," at kinalabit pa siya nito, " anong tinuturo sa'tin tungkol
sa'ting bayan? Ang Pilipinas, kung inilalarawan, ay dalawang bundok, may isang
 bahay -kubo. May palayan. Ibig sabihin, sakahan tayo. Hindi maaaring maging
bansang industriyalista. Pa'no. . . ikinukundisyon tayo noon pa man na ang
Pilipinas ay tagabili lang ang hindi maaaring magbili. Suckers . . . Suckers . . ."
- Junior

 "Katwiran ko kasi, basta nagmamahalan, . . hindi na kailangan ang kasal. Kasal

nga at hindi naman nagbibigkis ng pag-ibig, ano na 'yon?" -Maring

 "Alam n'yo ba na pati itong inyong lote ay wala na sa talagang sukat? Un-
kuwarto na 'ata ng ilog ang nakuha, e! Ewan ko kung may nakapagsabi na sa
inyo, pero masama ho ang pinapatay ang estero. Marunong hong maghiganti
'yan, baka 'kala n'yo!"
-Isa sa kinatawan ng agrimensor ng gobyerno.

 "Darating ang araw," pahayag niyon, lakip din ang hindi ganap na pag sang-
ayon," 'yong espesyalistang titingin sa kanang butas ng ilong ay hindi na
titingin at gagamot sa kaliwa. Gayun din sa mata: iba ang espesyalista sa
kanang mata, iba sa kaliwang mata!" -Propesor

 Pag may utang sa kanya nang walang maibigay na prenda o kolateral, 'yong
barung-barong ang kukunin pag hindi nakabayad. Pauupahan naman sa iba. At
nainiwala ba kayo. . .agawan pa? Ganyan kalubba ang pangangailangan ng tao sa
puwang. . ." - Social Worker

 "Hindi lahat ng gusto mo'y nakukuha mo". . . "at hindi lahat ng nakukuha mo
ay gusto mo". - Gimas at geronimo

 Patay na ang demokrasya sa bayang ito. . .nasa kabaong na! Ang bayang ito ay
magiging dakilang muli? Pero saan napupunta ang bayang ito? Sa mga aso. . .sa
mga tuta. . . -narinig na tinig ni Elmo

 " Kung sa bagay, ang alam ko'y nagsasalita ang pera." -Caridad

 "Mahal ko si Victor. . . noon pero ngayon ay wala na. . .noon ko pa natiyak na

patay na aking puso." -Gracia

 "Ngunit dumating din! Ngayon naman siguro, kung naging puno man ng
 kawayan ang ina ng iyong ama, yumuko na rin s'ya." -Gracia

 "Huwag na lamang! Ayokong masaktan. . .ayokong magkahiwalay lamang kami

ng magiging kahati ko sa buhay . . . -Jerry

 "Ang itatayo natin dito, Dad," patuloy ni Junior, "ay isang simbolo sana ng
pagtindig ng isang bagong pamayanan . . . na malaya!" – Junior

I. TEORYANG PAMPANITIKAN
 Moralistiko
Ito’y sumususuri at tumatalakay sa pagpapahalagang ginamit
pinahahalagahan ang moralidad, disiplina at kaayusang
nakapaloob sa akda.
 Imahismo
Umusbong noong 1900 Nagpapatalas sa pandama ng mga mambabasa
larawang-diwa o imahe sa ikagaganda ng akda mga salitang kapag binanggit sa
akda ay nag-iiwan ng malinaw at tiyak na larawan sa isipan ng mambabasa
 Feminismo
tinitingnan ang imahen, paglalarawan, posisyon at gawain ng mga babae sa loob
ng akda at maaring ilantad din ang mga de kahong mga imahen ng mga babae
sa akda layon nitong labanan ang anumang diskriminasyon, exploysyon , at
operasyon sa kababaihan.
 Realismo
Ang katotohanan ang binibigyang-diin at may layuning ilahad ang tunay na
buhay pinapaksa ang kalagayan na nangyayari sa lipunan tulad ng korapsyon,
katiwalian, kahirapan at diskriminasyon Madalas din itong naka pokus sa
lipunan at gobyerno.
 Marxismo o Markismo
Ito’y nagpapakita ng pagtutunggalian o paglalaban ng dalawang magkasalungat
na puwersa malakas at mahina mayaman at mahirap Kapangyarihan at naaapi.

 Eksistensyalismo
 Binibigyan-diin ang bahagi ng akda na nagpapakita ng mga paniniwala, kilos at
gawi ng tauhan Ang tao ay may malayang pagpapasya para sa kaniyang sarili
upang mapalutang ang pagiging indibidwal nito at sa gayon ay hindi maikahon
sa lipunan
 Naturalismo
Ito ay nagpapakita ng mga pangyayaring nakatutulong ang mga piling salita at
mga pahayag upang pangibabawin ito. Ipinakikita rin ang kalagayan sa mga
tauhan. Ito'y isa sa mga teoryang namamayagpag sa Kasalukuyan.

 Arketipo/Arkitaypal
- Ito’y gumagamit ng modelo o huwaran upang masuri ang elemento ng
akda nangangailangan ng masusing pag-aaral sa kabuuan ng akda
sapagkat ang binibigyang-diin dito ay mga simbolismong ginamit upang
maipabatid ang pinakamensahe ng akda.

ARAL
- Matapos naming basahin ang nobelang Canal de la Reina ay nakita namin
na ang kahirapan ang dahilan kung bakit may mga taong nang-aalipin at
nanghahamak sa kanilang kapwa-tao at ang kahirapan din ang isa
dahilan kung bakit may ilang taong nagpapaalipin kapalit ng kaunting
kaginhawahan sa buhay. Natutunan din namin na kahit anong pagtatakip
sa mga kasalanang iyong nagawa ay lalabas pa rin ang katotohanan. May
mga pagkakataon din na kakailanganin nating gumawa ng desisyon ngunit
sa mga pagkakataong iyon ay dapat na isaalang-alang natin ang ating
kapwa-tao. Sinabi rin ng may akda na kahit ang mundo’y pinapaikot ng
salapi’y nararapat lamang na hindi tayo magpatangay dito bagkus ay
matuto tayong rumespeto at huwag maging mapagsamantala sa
kalagayan ng ating kapwa.

III- BUOD
Matapos ang ilang taon mula nang lisanin ni Caridad de los Angeles ang
kanilang lugar dulot ng sunog bago sumiklab ang Ikalawang Digmaang
Pandaigdig,ay muli niyang binalikan o tinunton ang lugar ng kanyang kamusmusan,
ang Canal de la Reina. Nang makababa si Caridad sa kotse ay waring kidlat na
gumuhit sa kanyang paningin ang napakalaking pagbabagao- ang lugar na tila
paraiso ng kanyang kapaslitan ay naging isang bangungungot na nabuhay sa
kanyang kasalukuyan. Naging larawan na ito ng kahirapan dahil sa mga iskwater,
mabahong amoy at parang tinakluban ng maitim na tela ang buong lugar.

Kasama ang kanyang asawa na si Salvador at ang dalawa niyang anak na sina
Leni at Junior ay pinuntahan nila ang Canal de la Reina upang bisitahin ang
kanilang lupa na ipinamana at ipinagkatiwala ng kanyang mga ninuno kay Osyong.
Nalaman ni Caridad na ang lupang ipinamana sa kanya ay ipinagbili na ni Osyong
kay Nyora Tentay nang mabaon ito sa utang. Dito nagsimula ang suliraning
kinaharap ng mga tauhan sa kuwento upang magkaroon ang bawat isa ng
pagkakaugnayan. Ipinakita lamang na mahalaga para sa isang tao ang lugar na
kanyang kinamulatan upang balikan ang pugad na nagpalaki at nag-aruga sa
kanyang kamusmusan.At agad na nagsampa ng kaso si Caridad upang mabawi ang
kanyang lupa kasama ng kanyang mapagmahal na asawa at mga anak ngunit hindi
ito inurungan ni Nyora Tentay. Nangangahulugan na hindi naging balakid ang
kanilang pagigiging babae upang lumaban at pasiklabin ang namamayaning
damdamin para sa bawat isa.

Kinuha nila si Atty. Agulto upang matulungan at tuluyang maipanalo ang

kaso kahit na may kahirapang kalabanin si Nyora Tentay dahil pinapakilos nito
ang kanyang pera upang maimpluwensyahan ang mga opisyal. Nakatulong sa
paglutas sa kaso si Gracia,ang manugang ni Nyora Tentay na kanyang
pinagmalupitan noong naninirahan pa ito sa kanya. Hindi malilimutan ni Gracia ang
lahat-lahat na kanyang naranasan kay Nyora Tentay kapwa nagtanim siya ng galit
para rito at sa kanyang hiniwalayang asawa na si Victor.Nalaman ni Gracia ang
tungkol sa kaso nang masabi ito ni Dado,ang asawa ni Paz na matalik na kaibigan
ni Gracia. Bago nawalan ng hininga si Paz ay naging pasyente pa ito ni Leni.
Mabilis na nagkapalagayan ng loob ang dalawa ni Caridad at Gracia, maging ang
kanilang mga anak na sina Leni at Gery na kapwa mga doktor.

Nang dumating sa buhay nina Nyora Tentay si Caridad ay nagkaroon na rin

ng boses at pag-asa si Ingga sa kalupitang tinatamo nito kay Nyora Tentay.

Minsang dumating ang isang napakalakas na bagyo na tumangay,bumayo at

luminis ng buong Canal de la Reina at iba pang bahagi ng Kamaynilaan at mula rito
nagkaroon ng napakalaking pagbabago sa buhay ng mga tauhan. At naging tulong
ang tubig upang linisin ang lahat-lahat na ginawa at nilikha ng mga taong
naglalasik ng kasamaan sa lugar na ’yon.Nang tangayin ang mga tao ng malakas na
baha kasama si Nyora Tentay, inagaw ni Ingga ang mga alahas sa katawan at
bayong na naglalaman ng lahat ng kayamaann upang makapaghiganti.At kapwa sila
nakaligtas sa nangyaring pagbaha.

Napunta si Ingga sa Sampaguita Health Center matapos ang tila isang

masamang panaginip na nangyari- ang pagbaha. Dito sinundo siya ni Junior dahil
nagboluntaryong sumama ito sa rescue operation at upang maihatid si Ingga sa
bahay ng de los Angeles.Napunta naman si Nyora Tentay sa paaralang-bayan ng
Lakandula. Dito nagkaroon siya ng sira sa pag-iisip dahil sa pagkawala ng kanyang
bayong. Sa kabila ng kalupitan at kasamaan ni Nyora Tentay ay binigay pa rin ng
pamilya de los Angeles ang bayong na naglalaman ng mga kayamanan.Naibalik na
ni Junior ang bayong kay Nyora Tentay ngunit hindi pa rin ito nagbabalik sa
katinuan. Kahit na si Victor na kaniyang anak ay hindi niya makilala.At ito ang
naging magandang dahilan ni Victor upang makalapit siya sa kanyang anak upang
humingi ng tawad sa pagiging sunud-sunuran nito sa kanyang ina. Si Gery ay isang
mangagamot. Hindi man espesyalista si Gery sa pag-iisip ay inirekomenda niya
ang kanyang Lola Tentay sa isang kakilalang doktor sa mental hospital. Sa loob ng
klinika ni Gery ay doon muling nagkatagpo si Victor at Gracia. Nanliit at lubos na
nagsisisi si Victor sa mga nangyari dahil sa pagiging babae ni Gracia ay
naitaguyod niya si Gery sa isang maayos , marangal at marangyang pamumuhay.

Biglang nabuhusan ng malamig na tubig si Victor sa pagnananis na maging

responsable at independeng lalaki. Hindi maitatanggi na mahal pa rin niya si
Gracia kung kaya’t naglakas-loob na siyang bumukod ng bahay kina Nyora Tentay
nang bumalik na sa katinuan ang matanda.Ayaw na niyang magpalukob sa
kapangyarihang taglay ni Nyora Tentay.

Napatunayan na nga na si Caridad ang tunay na may-ari ng lupang minsang

inangkin ni Nyora Tentay, sa tulong ng pagtestigo ni Tisya,asawa ng yumaong si
Osyong na naging katuwang sa pagbabantay noon ng lupa nina Caridad.Tinanggap
ni Nyora Tentay ang kanyang pagkatalo at ito na rin ang naging simula ng mabuti
at magandang simulain para sa lahat.Naging paraiso muli ang Canal de la Reina. At
dumagdag sa kagalakan ng pamilya de los Angeles ay ang pagkamit ni Leni sa
unang pwesto ng Medical Board Exam bilang babae at pinakabatang doktor.

Nagkasundo ang pamilya de los Angeles at ang pamilya Marcial mula nang
maikasal ang anak ni Caridad at Salvador na si Leni, at ang anak ni Victor at
Gracia na si Gery.
 Pinayagan na si Junior na kumuha ng kursong abogasya matapos ang
kasalukuyang kursong arkitektura. At si Ingga naman ay bumalik na sa kanyang
probinsya. Si Nyora Tentay ay tinanggap na ang pagkatalo. At si Victor at Gracia
naman ay nagkasundo na rin at muling binuhay ang wagas na pagmamahalan.

ISUNULIT NINA:

ALQUISOLA,RICA

MANAOG, MEYNARD

MURILLA, GELLI ANN

PUERTA, LALAINE

MANDRIQUE, SHARMAINE

BSED FILIPINO

ISINULIT KAY:

JONAH M. LATORRE

GURO