Professional Documents
Culture Documents
Isang iglap na pagitan ng buhay at kamatayan. Isang iglap mula sa pag-igkas ng mabilis na
kableng gabisig at sa paghampas nito sa bungo ni Korbo. Isang iglap ng abot-langit na sigaw ng pagtutol
ng kanyang utak na sa loob ng isang iglap ding yaon ay pira-pirasong nakalat sa lapag ng ikiran ng balot-
bakal n kable.
Ang utak ang kalaban ng aking mga pangarap, ang buong aklat ng aking buhay. At doo’y lagi kong
iniingatang huwag muling mabuklat ang mga dahon ng aking mga kalungkutan.
Ang utak, ang mga matang nakamalas ng iyong kagandahan, ang mga taingang nakarinig ng mga
pagtatapat ng iyong pag-ibig, ang mga ilong na nakasamyo ng iyong bango, ang mga labing nakadama ng
init ng iyong mga labi. Ang utak ang mga bisig na ng tuturo sa iyo sa sutlang hiligan sa tapat ng aking puso
at nagbuhol sa ating dalawang katawan upang tayo’y maging kaisa ng lupa at langit , ng mga bituin at ng
santinakpan.
Isang iglap, at ang nasambulat na dugo at pira-pirasong malagkit, malambot at abuhing ay mga
bagay na wala nang kahulugan. Kalat na wawalisin at itatapon sa tapunan ng mga dumi.
Sa isang iglap, mula nang nakita ni Korbo ang pag-igkas ng kableng may dalang kamatayan para
sa kanya at hanggang sa yao’y kanyang madama, ay isang kidlat ng pagtututol ng kanyang buong
pagkatao ang gumuhit sa kanyang utak. Isang iglap at parang kislap ng gumuhit at nahalo sa kanyang utak
ang ligaya, ang lungkot, si Karelia, ang inangkin niyang anak, si Dando, upang magwakas ang lahat sa
isang maapiy at nakakabulag na liwanag.
Huwag! Hintay, Maginoong Kable. Ito’y hindi nararapat! Ito’y walang katarungan!
Hindi malalao’t parururok na ang araw. Napapaso ang init.
Walang namamalas kundi ang malayong abot ng karagatan sa bawa’t panig, ang wari’y maninipis na anino
ng di-maabot-tanaw na ilang pulo, ang bughaw na langit, ang pilak na alapaap.
Mabanayad na nililikom ng babor-kable Apo, ang mga sirang kable sa kailaliman ng dagat upang
ayusin yaon at muling itatag, at nang muling magkaugnay ang mga lungsod Maynila, ng Sebu, ng Iloilo, ng
Zamboanga, upang muling ihinang ng pag-uunawaan ang mga pulo.
Dalawampu sila sa dilim ng malalim na balon-tangkeng ikiran ng kable. Dalawampu sila, at isa-isa,
hali-halili, pagdating ng bawa’t takda ay lumalapit sila na gaya ng isang panata sa walang patid na dating
ng gabisig at balot-bakal na kable. At ang bangis nito, ay tigas at bigat, ang matutol sa pag-igkas at
paghampas na may dalang kapangyarihang lumuray at magwasak sa bawa’t tamaan ay sinusupil nila ng
kanilang dalawang bisig at iniikid hanggang sa yao’y maamong mailapag at mabanayad na maiayos sa
ikiran ng kanilang tinatapakan.
At ang kanilang isa-isang paglapit sa kable at walang patid na payukod na pagligid sa tangkeng
yaon ng kadiliman ay waring isang pagsamba sa isang mahiwagang Bathala.
Dalawampu sila,at ang galit na laman ng kanilang mga bisig, katawan at hita ay masakit ay halos
pumutok sa walng hintong pagtutol sa hapo. Ang kanilang mga baga ay halos napupunit sa walang
humpay na paghingi ng hangin at hanging waring walang kasapatan.
Samantala, ang kanilang mga kamay na mahigpit n ikinakapit sa kable ay maga sa dugo ng
maraming sugat n ulit-ulit na hinihiwa ng mga talaba sa balat ng kable. At ang mga sugat na yaon ay
sumisigaw sa hapdi at kati ng sarisaring lasong nagmumula sa ilalim ng dagat.
Pagkatapos ng turno ni Korbo ay sabik na minalas niya ang parisukat na piraso ng langit na
nakikita mula sa siwang sa kubyerta na pinagmumulan ng walng patid na dating ng kable. Ang kaluluwa
niyang kaluluwa ng isang pintor ay uhaw n umiinom sa piraso ng langit na yaon na siyang tanging
kagandahan sa dilim ng libingan ng ikiran.
Dalwang lingo nang hndi lumalapit ang bapor-kable Apo sa lupa at dalwang lingo nang si Korbo at
ng kanyang mga kasama ay namamahay sa ilalim ng kubyerta.
Dalawang lingo sa dilim at sa pagtutol ng katawan at kaluluwa sa pagkaalipin sa kable. Dalawang
linggong kasinghaba ng dalawang dantaon.
Pumitpitlag ang aking puso sa kaba nab aka hindi ko na kilala ang iyong kagandahan, ang dama
ng iyong labi sa aking mga labi.
Paano’y kung mawawala ang lahat ng kagandahang ito at mamatay ang kaluluwa at hindi na
muling guguhit pa ana aking mga kamay. At ang buhay ay magiging isang tunay na
Sa wakas ay dumaong din ang bapor-kable Apo.
At aang kalawakan ng langit ay hinigop ng uhaw na kaluluwa ni Korbo na matagl ding nagtiis sa
kapirasong dulot ng siwang sa kubyerta.
At sa isang tindahan ay maluwat niyang minamalas n nagingiti ang isang kuwintas na may palawitn
isang maliit at mahiwagang Bathala na di niya kilala.
“Magkano po?” ang tanong sa lumapit na tao ng tindahan.
Sinabi sa kanya ang halaga.
“Kung may sapat lamang akong ibabayad,” ang sabi ni Korbo.
“Iyan po ay hubog sa lantay nag into. Hindi mahal.”
Tuluyang natuwa si Korbo.
“Kasasabikan po iyan ni Karelia,” ang kanyang sabi. At nang mamalas ang hindi pagkaunawa sa
mata ng kausap: “Ang akin pong asawa ay mahilig sa pagtitipon ng maliliit na ikit ng iba’t ibang Bathala. At
hindi po ba makikiliti ang madilat ay mahiwagang mga mata ng maliit na Bathalang iyan na wari bagang
ibig saklawin sa isang tinig ang lahat nang namamalas sa buong santinakpan?”
Ang nagtitinda naman ang napangiti. Nakatatawa ang namimiling ito. Ano ang ibig sabihin?
Nasa ginto lamang ang halaga ng kuwintas na yaon. Pangit na pangit ang palawit.
“alang-alang sa kakatuwang ugali ng inyong asawa, sa kalahati lamang ng talagang halaga‘y
ibibigay ko na sa inyo.”
♦♣♦
♦♣♦
Isang iglap sa pagitan ng buhay at kamatayan. At ang dahon ng alaala ay matulin at baha-
bahaging nabuklat sa kanyang utak.
Nang mawala si Karelia ay waring nawalan ng kahulugan sa kanya ang buhay. Waring namanhid
ang kanyang pandamdam. Nawala ng kagandahan sa kanyang daigdig.
Ang mga bulaklak ay hindi na mga tainmtim na panalangin. Ang mga kislap ng bituin na ulit-ulit na
pagtatapat ng pagibig.
Ang damit sa huli niyang kuwadro ay naluma sa taguan na di nakadama ng isa mang kulay sa
guhit ng pinsel.
♦♣♦
Matulin ang agos na malinaw sa tubig na kumikislap sa mga batuhan sa tiyan ng mababaw na ilog.
Isang babae ang naglalaba sa tabi nito. Nakilala ni Korbo si Karelia.
Sa pampang sa lilim ng mga kawayan ay saglit-saglit na inaabot ng tanaw ni Karelia ang isang
papag ng batang may kulong at tinutulungan ng isang pasusuhin.
Nilipat ni Korbo ang papag at maluwat at pinagmalas ang nakawiwiling natutulog na sanggol. nang
balingan niyang muli ng tanaw si Karelia ay nakita niyang nakatigil ito sa paglalaba at matamang nakatitig
sa kanya na waring ayaw pang maniwala na siya ay naroroon.
Nakangiting lumapit siya kay Karelia. Umupo siya sa isang bato, inalis ang kanyang balanggot at
pinahid ng panyo ang pawis ng kanyang noo.
“Napakalayo naman sa bayan ang inyo ng nayon,” ang sabi ni Korbo. “Napagod ako sa
kakahanap.”
Pinagmasdan niya ang kanyang mga sapatos na namumuti sa alikabok. Maybutas na ang swelas
ng isa niyon. Itinapak niya upang di makita ni Karelia.
“Paano mong natutuhan ito?” tanong ni Karelia. Nakita ni Korbong hindi nalingid kay Karelia ang
inililihim niyang ssira ng kanyang sapatos.
“Itinuro sa akin ng iyong kapatid ,” ang kanyang sabi.
Ibig niya ang mga mata ni Karelia. Malalim at mahiwaga ang mga itim niyon.
“Nang mabalitaan kong ikinasal si Dando ay pinuntahan kita,” ang sabi ni Korbo. “Ang sabi ng
iyong kapatid ay sinaktan ka at pinalayas ng iyong ama.”
“Sumulat ako sa iyo makailang araw na tayo ay magkagalit,” ang sabi ni Karelia. “Tumungo ako sa
inyong tinitirahan. Lumipat ka na at hindi mo raw sinabi kung saan.”
“Pumasok akong manggagawa sa bapor na nag-aayos ng kable sa Bisaya at Mindanaw. Sa
kapaguran ng aking mga laman at katawan ay naari kong limutin ang aking mga alaala.”
“Sa aking sulat ay sinabi ko na may mga sandal, kung tayo ay magkakasama, na wari bang
nakasisilip ako ng kaunting banaag ng kahulugan ng buhay,” ang sabi ni Karelia na tila ibig tawanan ang
kanyang alaala. “Sinabi ko sa mga sandaling yaon ay napupuno ako ng damdaming ang buhay ay may
halaga lamang sapagka’t ikaw ay naroroon.”
Patulooy ang pagkusot ni Karelia sa damit na nilalabhan. Matingkad ngayon ang kulay ng kanyang
mga pisngi. Sa nalaylay na liig ng kanyang baro ay nakalabas ang kanyang balikat na pinamumula ng sikat
ng araw.
♦♣♦
Halos hindi na maabot ni Korbo sa alaala ang bahagi ng kanyang buhay na hindi kinaroroonan ni
Karelia. Sa palagay niya ay nangyari yaon bago pa nilalang ang daigdig.
Sa wari niya ay simula pa lamang noon ng daidig nang may isang dalagang lumapit sa kanyang
pagpipinta at nagugulumihan ng nagmasid sa iginuguhit ng kanyang pinsel.
Nasa isang ilang siya noon. At ang dalaga ay hininuha niyang kasama sa isang piknik.
Pagkatapos ng matagal at pilit na pag-unawa sa kanyang kwadro ay bumaling sa kanya ang
dalagang nagingiti.
“Ang kawayanan po bang yaon ang inyong pinipinta?”
“A, nahulaan din ninyo sa wakas,” ang sabi niyang tumatawa.
“Patawarin ninyo po ako,” ang sabu, “Ngunit bahagya nang makilala ang inyong mga kawayan at
ang namamayani sa inyong kuwadro ay ang mahihiwagang kulay na pilit ko mang wariin ay hindi ko makita
sa mga puno ng kawayan yaon.”
Lalong natuwa ang kanyang kalooban.
“A, kung kayo lamang ang maaaring lumagay sa kinalalagyan ko ngayon at Makita at maipinta ang
pilak ng kislap at lalim ng itim ng inyong mga mata, ang rosas ng inyong mga pisngi at ang pula ng inyong
mga labi, ay di maniniwala n asana kayong ang kulay pala ay may sariling wika na nauunawaan ng puso.”
Tumawa ang dalaga.
“Ang nauunawaan ko lamang ay ang ibang-iba at kakatuwang paraan ninyo sa pagsasabing
maganda ang isang dalaga.”
Nagsabat ang tunog ng kanilang halkhak.
♦♣♦
Umiyak ang sanggol sa tulugan nito sa lilim ng mga kawayan sa pampang.
Iniwan ni Karelia ang kanyang nilalabhan at pinuntahan ang sanggol.
Binuhat at idinuyan sa kanyang mga bisig. Ngunit hindi tumigil iyon sa pag-iyak.
Sumunod si Korbo at hiningi ang sanggol kay Karelia.
“Bayaan mo ako,” ang kanyang sabing nakangiti at inabot ang sanggol.
Ibinigay ni Karelia at tumigil naman yaon nang mahimlay sa lalong malalaking bisig ni Korbo. At
tuluyan nang natulog na muli.
“Alis na muli ang aming bapor sa linggong darating,” ang marahan niyang sabi upang di magising
ang dala niyang sanggol na di iniiwan ng kanyang tingin. “May inupahan akong bahay sa Maynila. Kung
maghahanda ka ngayon ay aabot tayo roon bago dumilim. Bukas ay maari tayong pakasal.”
♦♣♦
Isang iglap lamang ang pagitan ng buhay at kamatayan. Sa loob ng isang iglap ay maaari kayang
danasing muli ang buong buhay ng isang kinapal?
At sa bawat tilamsik ng sumambulat na utak ay maaari kayang piliin at pag-ugnay-ugnayin ang
mga nagsasabi ng lungkot at ang mga nagsasabi ng ligaya upang sa nabuong larawan ay mabasa ang
kahulugan ng buhay?
Sa kalat na mga utak ay napasama ang isang kuwintas nag into na may palawit na maliit at
mahiwagang Bathala. Madidilat ang malalaking mata nito na wari bagang ibig sakupin sa isang titig lamang
ang lahat ng makikita sa buong santinakpan.