Ngunit ang susunod ang maituturing na
Paggunita sa Tanaga
ni Virgilio S. Almario
Bukod sa mga bugtong at salawikain,
maraming sinaunang maikling anyo ng
tula sa Filipinas. Isa dito ang tanaga, na
ayon sa vocabulario nina Noceda at
Sanlucar (1754) ay isang uri ng tulang
may napakataas na pagpapahalaga sa
lipunang Tagalog:Poesia muy alta en
tagalo, compuesta de siete silabas, y
cuatro versos, llena de metaforas .
Binubuo ang tanaga ng apat na taludtod
at bawat taludtod ay may sukat na
pipituhin. Sa loob ng naturang anyo,
kailangang ganap na maipahayag ng
makata ang nais sabihin sa
pamamagitan ng matalinghagang
pangungusap.
Umaabot sa 15 ang tanagang natipon at
ginamit na halimbawa nina Noceda at
Sanlucar sa kanilang bokabularyo. Isa
dito ang nagpapahayag ng
pagpapahalaga sa birtud ng kababaang-
loob sa pamamagitan ng pagkokompara
sa mga punong paho at doso:
Mataas man ang paho
Malangba ang pagtobo
Ang doso rin ang lalo,t,
Hangini di maobo.
Isa pa ang tigib sa pagbibiro at siste
dahil sa tila-musmos na paghamon ng
marupok na lumot sa tibay ng tulos na
kung tutuusi’y pagsasandigan niya ng
sariling kapalaran:
Catitibay ca tolos
sacaling datnang agos
aco,i, momonting lomot
sa iyo,i, popolopot.
isang hiyas:
Nang ualang biring guinto,
Doon nagpapalalo
Nang magcaguinto guinto
Doon nanga songmoco.
May dalawang talim ang naturang tula.
Sa isang banda, isang bugtong ito
hinggil sa palay. Gayunman, isang aral
din ito sa hungkag at sa totoong
karunungan. Ang taong kulang sa
dunong ay karaniwang tulad ng
namumutikas pa lamang na palay:
palalo at nakatingala lagi sa langit. Sa
kabilang dako, ang taong tigib sa
karanasan ay tulad ng uhay na hitik sa
butil: marunong yumuko at
magpakababa.
Isang suwerte natin ngayon na natipon
at nailimbag nina Noceda at Sanlucar
ang mga naturang sinaunang tanaga.
Sa loob ng mahigit sansiglo, waring
nawala ito sa gunita ng taumbayan.
Salamat at nitong makaraan ang
Ikalawang Digmaang Pandaigdig,
muling binuklat ni Ildefonso Santos ang
aklat nina Noceda at Sanlucar at
natuklasan ang tanaga.
Lumikha mismo siya ng ilang tanaga at
inilathala nang may kalakip na
paliwanag hinggil sa ginamit na
katutubong anyo. Isa dito ang kaniyang
paghalaw sa bugtong ng palay at
nilagyan niya ng gayong pamagat:
Palay siyang matino,
Nang humangi’y yumuko,
Nguni,y, muling tumayo:
Nagkabunga ng ginto!
Nabasa ni Federico Licsi Espino Jr. ang
tanaga ni Ildefonso Santos at isinulat
niya ang naturang tuklas sa isang
artikulong Ingles sa magasin niyang
pinaglilingkuran. Bukod dito, sinundan
niya ang pagsisikap ni Santos; sumulat
din siya ng tanaga, at isa ang
sumusunod na “Muling Pagkabuhay”:
Dahan-dahan, ang langit
Ay nagbababang-luksa;
Unti-unti, ang binhi’y
Nabubuhay sa lupa.
Nagsisulat din ng tanaga sina Rogelio
G. Mangahas, Rio Alma, Lamberto E.
Antonio, Pedro Ricarte, at iba pa nitong
dekada 60. Pagdating ng dekada 70,
ganap nang muling nabuhay ang tanaga
sa hanay ng mga makata.
Ang Textanaga ang kaganapan ng
naturang resureksiyon. Bukod sa
inobatibong paggamit ng texting,
pinalawak ngayon ng naturang kontest
ang kamalayan sa tanaga hindi lamang
sa mas malaking bilang ng
kasalukuyang makata kundi maging sa
henerasyon ng mga Filipinong limitado
ang kaalaman sa sarili’t katutubong
panitikan ng Filipinas.
Sa loob ng sambuwan at kaugnay ng
pagdiriwang sa Pambansang Buwan ng
mga Sining nitong Pebrero 2003, libo-
libong lahok ang tinanggap ng mga
tagapangasiwa ng Textanaga .
Nanggaling ang mga lahok sa iba’t
ibang dako ng Metro Manila bukod sa
dumating mula sa Bulacan, Nueva Ecija,
Pangasinan, Laguna, Batangas,
Quezon, at Palawan. May nagwagi pang
taga-Bicol. Ang higit na nakatutuwa,
nilahukan ito ng mga guro, estudyante,
klerk, negosyante, abogado, CPA,
sundalo, pari, at mga tao mula sa sari-
saring propesyon at gawain ngunit
nabibigkis ng mithiing tumula.
Hindi naging sagwil ang pangyayaring
hinggil lamang sa pag-ibig ang maaaring
paksain ng bawat lahok. Itinatanghal sa
mga nagwagi linggo-linggo ang mataas
na uri ng pananalinghaga, gaya ng
hinihingi sa tanaga. May hayag na
mithiing pakatutubo, tulad sa:
Ay! Masaganang payaw
Ang katawan mo, Mahal;
At bul-ol akong bantay
Sa mapintog mong palay.
Dili kaya’y malikhaing pagsangkap sa
sinaunang paniwala, pamahiin, at
gawain ng bayan, gaya sa:
Nag-almusal mag-isa,
Kaning lamig, tinapa;
Nahulog ang kutsara…
Ikaw na sana, Sinta.
Malakas din ang simbuyong gamitin ang
wika’t karanasan ng lungsod, gaya sa:
No virus ang computer
Puro sunshine ang weather,
Parang life sa death after
Pag tayo ay together.
Na kahit ipahayag sa karanasang
lalawiganin ay hindi nawawalan ng
masayang dating, gaya sa:
Puto lang ako Sinta-
May init ng bibingka,
Tamis ng maja blanca,
Sapin-saping ligaya.
Bagaman may halimbawang
mahihiwatigan ng tahimik ngunit
mahiwagang paglurok sa bagay-bagay,
sa paraang tinatawag na Silanganin,
gaya sa:
Dinatnan kong tahimik
Ang lawa at namingwit;
Nasilip ka sa langit,
Hinagkan ko ang tubig.

Walang kapantay ang biyayang dulot

ng Textanaga sa popularisasyon ng
tanaga at sa karugtong na pagkamalay
ng sambayanan sa kulturang Filipino.
Isang hakbang ito sa muling
pagkabuhay din ng diona, dalit, at ibang
maikling katutubong anyo ng pagtula o
sa muling pamumulaklak ng balagtasan,
dallot, o komposo sa entabladong
Filipino. Kailangan ang ganitong danas
bago tayo ganap na dapurakin ng cable
TV, DVD, at mga bagong Hinete ng
Globalisasyon.

Ferndale Homes
28 Pebrero 2003