Kabanata 1
hindi naging matagumpay.
Sa Ibabaw ng Kubyerta
Naglalayag ang Bapor Tabo sa may
Ilog Pasig, isang umaga ng
Disyembre at patungong Laguna.
Nasa ibabaw ng kubyerta ang mga
makakapangyarihan na tao tulad
nina Don Custodio, Donya
Victorina, Kapitan Heneral, Padre
Salvi, Padre Irene, Ben Zayb, Donya
Victorina, at Simoun.
Napapasama si Simoun sa mga
mayayaman dahil kilala nila ito
bilang isang maimpluwensiyang
alahero. Kilala siya sa buong
Maynila dahil naiimpluwensiyahan
ito ng Kapitan Heneral.
Upang mapawi ang pagkainip sa
mahaba at mabagal na biyahe,
napag-usapan nila ang
pagpapalalim ng Ilog Pasig.
Iminungkahi ni Don Custodio na
mag-alaga ng itik. Sinambit naman
ni Simoun na kailagang gumawa
nang tuwid na kanal na mag-
uugnay sa lawa ng lawa ng Laguna
at sa Maynila.
Sandaling nagkainitan sina Don
Custodio at ang ilang prayle dahil sa
magkaiba nilang suhestiyon at
mithiing ipatupad. Ayaw naman ni
Donya Victorina na makapag-alaga
ng pato sa kanilang lugar dahil
darami raw ang balut na
pinandidirihan niya.
Kabanata 2
Sa Ilamim ng Kubyerta
Nagtungo si Simoun sa ilalim ng
kubyerta. Masikip at siksikan
doon dahil may mga pasahero at
naroon din ang mga bagahe at
kargamenrto.
Naroon si Basilio na isang mag-aaral
ng medisina at si Isagani na isang
makata mula sa Ateneo. Kausap nila si
Kapitan Basilio. Napag-usapan nila ang
balak ng mga mag-aaral tungkol sa
pagtuturo ng wikang Kastila na
Napag-usapan din ng dalawa ang
nobya ni Isagani na si Paulita
Gomez, pamangkin ni Donya
Victorina de Espadaña.
Maya-maya pa ay lumapit si
Simoun kina Basilio at Isagani.
Ipinakilala ni Basilio si Simoun
kay Isagani. Nagwika si Simoun
na hindi siya nadadalaw sa
lalawigan nina Basilio at Isagani
dahil mahirap ang lugar at
walang bibili ng alahas.
Nagpatuloy ang usapan ng tatlo
hanggang sa inalok ni Simoun ng
serbesa ang dalawa. Tumanggi
sila at sinabi ni Simoun na ayon
daw kay Padre Camorra, kaya
mahirap at tamad ang mga tao sa
kanilang lugar ay panay tubig
ang iniinom at di alak.
Kabanata 3
Ang Mga Alamat
Nauwi ang usapan sa ibabaw ng
kubyerta sa mga alamat.
Nagsimulang ikuwento ng
Kapitan ang alamat ng Malapad-
na-Bato. Ayon sa alamat,
itinuturing daw na banal ng mga
katutubo ang lugar at tahanan
ng mga espiritu.Ngunit nang
manirahan daw dito ng mga
kriminal ay nawala ang
pangamba sa mga kaluluwang
naroon. Sa mga tulisan na
natakot ang mga tao.
Si Padre Florentino naman ang
nagsalaysay ng alamat ni Donya
Geronima. Nagkaroon dawn g
kasintahan ang Donya ngunit
naging arsobispo ito sa
Maynila.Sinundan daw ng babae
ang katipan at kinulit sa alok na
kasal. Upang makapagtago,
nanahan ang dalawa sa isang
yungib malapit sa Ilog Pasig.
Nakuwento din ang alamat ni
San Nicolas na nagligtas sa Intsik
na muntik nang patayin ng isang
buwaya. Naging bato daw ang
buwaya nang dasalan ng Intsik
ang santo.Nabling naman ang
usapan sa lugar kung saan
namatay si Ibarra. Ipinaturo ni
Ben Zayb kung saan iyon banda
sa Ilog Pasig. Natahimik at
namutla naman si Simoun.
Kabanata 4
Kabesang Tales
Anak ni Tandang Selo si
Kabesang Tales. May tatlong
anak naman ang Kabesa na sina
Lucia, Tano, at Juli. Pumanaw si
Lucia dahil sa malaria.
Naging marangya ang buhay nila
dahil sa sipag ni Tales.
Magbubukid siya at umasenso sa
kaniyang tubuhan.
Ninais niyang pag-aralin si Juli
ng kolehiyo upang makapantay
ang kasintahang si Basilio.
Gayunman, tinaasan sila ng
buwis sa tubuhan hanggang sa
inangkin ng mga prayle. Dinala
ito sa korte ngunit natalo siya.
Nakulong naman si Tales nang
magdala ito ng patalim at may
nakitang pera sa kaniya.
Pinatutubos naman siya sa
halagang 500. Upang may
pantubos sa ama, isinanla niya
ang laket na bigay ng kasintahan
na noong ay pagmamay-ari ni
Maria Clara.
Ngunit di ito sapat kaya
namasukan siyang katulong kay
Hermana Penchang noong
bisperas ng Pasko. Dahil sa
masalimuot na nangyari sa
kanilang pamilya ay hindi na
nakapag-aral pa si Juli na
pangarap ng kaniyang ama para
sa dalaga.
Kabanata 5
Ang Noche Buena ng
Isang Kutsero
Gabi na nang makarating si
Basilio sa kanilang bayan.
Nasabay pa siya sa prusisyong
pang-Noche Buena. Naabala pa
sila dahil binubugbog ang isang
kutserong si Sinong na
nalimutan ang kaniyang sedula.
Matapos ay napag-usapan nila
ang rebulto ni Metusalem, ang
pinakamatandang taong
namalagi sa daigdig. Idinaan
naman ang rebulto ng tatlong
Haring Mago na nakapagpaalala
kay Sinng kay Haring Melchor.
Itinanong naman ng kutsero kay
Basilio kung nakaligtas na ang
kanang paa ng bayaning si
Bernardo Carpio na naipit umano
sa bundok sa San Mateo.
Pinaniniwalaan kasing hari ng
mga Pilipino si Carpio na
makapagpapalaya sa kanila.
Nahuli muli si Sinong dahil
namatay ang ilaw ng kaniyang
kalesa. Dinala na siya sa presinto
at si Basilio ay naglakad na
lamang.
Sa paglalakad niya ay napansin
niyang wala man lang parol at
tahimik ang bayan kahit Pasko
na. Dumalaw si Basilio sa bahay
ni Kapitan Tiago at naisalaysay
ang pangyayari kay Kabesang
Tales at Juli.
Kabanata 6
Si Basilio
Umalis si Basilio sa bahay ni Kapitan
Tiago, madaling araw pa lamang.
Nagtungo siya sa libingan ng mga
Ibarra sapagkat anibersaryo ng
pagyao ng kaniyang ina.
Nag-alay siya ng isang panalangin para
sa ina. Matapos iyon ay lumisan na rin
si Basilio at bumalik na sa Maynila.
Muntik nang magpatiwakal si Basilio
noon dahil sa mga suliraning
hinaharap. Nakita lamang siya nina
Tiya Isabel at Kapitan Tiago at
kinupkop at pinag-aral ito sa Letran.
Hirap noong unang taon sa eskwela si
Basilio at tanging “adsum” o “narito”
ang kaniyang nababanggit.Nakukutya
rin siya dahil sa kaniyang lumang
kasuotan. Gayunman, walang nakapigil
kay Basilio na mag-aral.
Nagkaroon ng guro si Basilio na
tinangka siyang lituhin sa isang aralin.
Ngunit nasagot ni Basilio nang ilang
beses ang tangka ng guro.
Dahil dito ay nagkaroon sila ng alitan
at nagkaroon pa ng laban sa sable at
baston. Naging sobresaliente din siya o
may may pinakamataas na marka.
Hinikayat naman siya ni Tiago na mag-
aral sa Ateneo Municipal kung saan
siya kumuha ng medisina.
Kabanata 7
Si Simoun
Sa kabanatang ito masisilayan
ang talas ng kaisipan ng
dalawang tauhan na sina Simoun
at Basilio.
Pagkatapos ng labing-tatlong
taon ay muling nakita ni Basilio
ang misteryosong lalaki na
tumulong sa paglilibing sa
kanyang inang si Sisa. Ito ay ang
nagbabalat-kayong mag-aalahas
na si Simoun.
Si Basilio ang unang nakatuklas
ng lihim ni Simoun. Bukod sa
kanyang huwad na katauhan ay
batid din ng binata ang
binabalak ni Simoun na
himagsikan laban sa mga
mapang-aping kasapi ng
pamahalaan.
Inalok siya ni Simoun na makiisa
sa kanyang layunin, ngunit ito ay
kanyang tinanggihan. Ang
pangarap ni Simoun ay
makatapos ng medisina at
matubos sa pagiging alila ang
kanyang kasintahan na si Huli.
Ang mga layunin na ito ay
pinagtawanan at kinutya ni
Simoun. Sinabihan niya ang
binata na walang kabuluhan ang
buhay na hindi inuukol sa
dakilang layon. Ayon sa kanya ay
dapat na maging malaya muna
sila sa mga mang-aalipin para
makamit nila ang mapayapang
buhay.
Hindi naging sapat ang mga
pangaral ni Simoun upang
tuluyan niyang makumbinsi ang
binatang si Basilio.
Kabanata 8
Maligayang Pasko
Si Juli ay larawan ng isang babae
na pilit nagpapakatatag na
balang araw ang kanyang mga
panalangin ay masasagot ng
isang himala.
Kagaya ng nakagawian ni Huli
siya ay gumising ng maaga at
buong pusong umaasa na sana
ay hindi na sisikat ang araw.
Tinignan niya ang ilalim ng
larawan ng Birhen sa
pagbabasakaling nagkaroon na
ng himala.
Huminga nang malalim ang
dalagang si Huli at namulat na
lamang bigla na mali pala ang
mga sapantaha niya tungkol sa
milagro. Pinagtawanan na
lamang niya ang kanyang sarili
habang siya ay abalang nag-
gagayak.
Nagmadali siyang nagbihis upang
pumunta sa bahay ng bago
niyang panginoon, si Hermana
Pencahang. Bago siya umalis
kinausap at binilin niya ang
kanyang lelong. Nang mapansin
iniya ang nangingilid na luha ng
matanda ay dali-dali siyang
umalis.
Sa bahay ni Tandang Selo ay
dumating ang kanyang mga
kamag-anak upang mamasko.
Sinalubong niya ang mga ito,
ngunit nagulat siya dahil
anumang gawin niyang magsalita
o sumigaw ay walang boses na
lumalabas sa kanyang bibig.
Kabanata 9 Nagsidatingan na ang mga
Ang Mga Pilato
Sa kabanata na ito ipinakita ni
Rizal ang pamamayani ng
kasakiman at pagiging tuso ng
mga prayle.
Ang nakakalunos na sinapit ni
Kabesang Tales ay nakarating sa
bayan. Ang ilan ay naawa sa
matanda, samantala ang mga
guwardiya sibil at mga prayle ay
nagkibit lamang ng balikat.
Si Padre Clemente na siyang
tagapangasiwa ng hasyenda ay
mabilis na naghugas kamay sa
narinig na balita. Sinisi pa niya si
Kabesang Tales dahil sa
pagsuway ng huli sa utos ng
korporasyon. Idiniin pa niya ang
matanda na nagtatago ng mga
armas.
Pinagsabihan ni Hermana
Penchang ang alipin na si Huli na
magdasal sa wikang Kastila. Ito
daw ang dahilan kung bakit
napipi at naghihirap ang
kanyang ama. Hindi daw sila
marunong manalangin sa langit.
Buong galak na nagdiwang ang
mga pari dahil sa pananalo nila
sa usapin tungkol sa hasyenda.
Sinamantala nila ang
pagkakataon upang ipamigay ang
mga lupain ni Kabesang Tales.
Maging ang matanda ay bibigyan
ng kautusan ng tinyente na
lisanin ang kanyang sariling
tahanan.
Kabanata 10
Kayamanan at Karalitaan
Si Simoun ay tumuloy sa bahay
ni Kabesang Tales. Siya ay may
dalang pagkain at ang kanyang
ibang kailangan, at dalawang
kaban ng mga alahas.
mamimili ng alahas ni Simoun
na sina Kapitan Basilio at ang
kanyang anak na si Sinang at
kanyang asawa, at si Hermana
Penchang na kung saan may
balak bumili ng isang singsing na
may brilyante para sa birhen ng
Antipolo.
Lahat sila ay galak na galak sa
dala dalang alahas ni Simoun,
sapagkat si Kabesang Tales
naman ay napaisip sa
kayamanang dala dala ni
Simoun.
Inilabas ni Simoun ang kanyang
mga bagong hiyas. Dito naman
pumili si Sinang at iba pa. Tinuro
ni Sinang ang isang kuwintas at
pinabibili ito sa ama niyang si
Kabesang Tales.
Ang kuwintas na pinili ni Sinang
ay ang kuwintas ng kanyang
naging kasintahan na pumasok
sa pagmomongha. Ito ay may
halagang limang daang piso.
Kabanata 11
Los Banos
Noong ika-31 ng Disyembre. Ang
Kapitan Heneral kasama si Padre
Sibilya at Padre Irene ay
naglalaro ng tresilyo sa bahay-
aliwan sa Los Banos.
Nagpatalo ang dalawang kura
dahil ang nais lamang nila na
mangyari sa panahon na iyon ay
kausapin si Kapitan tungkol sa
paaralan ng Kastilang balak ng
kabataan. Ngunit maraming
iniisip an Kapitan, kagaya ng
papeles ng pamamahala,
pagbibigay biyaya,
pagpapatapon, at iba pa.
Ang paaralan ay hindi ganoon
ka-importante sa Kapitan.
Nagalit naman si Padre Camorra
dahil sa sinadyang pagkatalo ni
Padre Irene, at hinayaang manalo
si Kapitan.
Pinalitan naman ni Simoun si
Padre Camorra. Biniro naman ni
Padre Irene ang binata na ipusta
ang kanyang mga brilyante.
Pumayag naman ito sapagkat
wala namang maipupusta ang
kura. Subalit sinabi ni Simoun
na kapag siya ang nanalo,
bibigyan nila siya ng pangako.
Sa kakaibiang kondisyon ng
binata ay lumapit si Don
Custodio, Padre Fernandez, at
Mataas na Kawani. Tinanong nila
ang binata kung para saan ang
kanyang mga hiling. Sinagot
naman ng binata ay para ito sa
kalinisan at kapayapaan ng
bayan.
Kabanata 12
Placido Penitente
Si Placido Penitente ay nag-aaral
sa Unibersidad ng Santo Tomas
at nasa ikaapat na taon na siya
ng kolehiyo. Ngunit, malungkot
ang binata at nais na niyang
tumigil sa pag-aaral.
Pinakiusapan siya ng kanyang
ina na kahit tapusin nalang ang
natitira niyang taon sa
eskwelahan. Ang ideyang tumigil
sa pag-aaral ay naisipan ni
Penitente dahil sa mga
kasamahan niya sa Tanawan.
Siya ang pinakamatalinong
studyante at bantog sa paaralan
ni Padre Valerio noon.
Isang araw nagulat si Penitente
nang tinapik siya ni Juanito
Paelez, isang anak ng mayamang
mestizong Kastila.
Kinamusta siya ni Paelez sa
bakasyon nito kasama si Padre
Camorra at saka kinuwento
naman ito ng binata.
Tinanong din ni Paelez si
Penitente tungkol sa kanilang
leksyon dahil noong araw lamang
na iyon ang unang pagpasok ni
Paelez. Niyaya naman ni Paelez si
Penitente na maglakwatsa,
ngunit tumutol naman ito.
Kabanata 13
Ang Klase sa Pisika
Ang silid sa pisika ay maluwag at
parihaba ang sukat. Malalaki rin
ang mga bintana na mayroong
rehas na bakal. Sa magkabilang
panig ng kuwarto ay mayroong
upuang kahoy na aabot sa
tatlong baitang ang taas. Doon
umuupo ang mga mag-aaral na
nakaayos batay sa titik ng
kanilang apelyido.
Kahit malaki ang silid, makikita
namang wala itong anumang
palamuti. May mga kagamitan at
instrumento para sa pag-aaral sa
pisika ngunit nakasalansan
naman sa isang aparador na
nakakandado.
Si Padre Millon ang maestro sa
Pisika na tanyag sa paaralan ng
San Juan de Letran. Isa-isa
niyang tinatawag ang mga mag-
aaral upang tanungin ng aralin.
Ang magkaibigang Pelaez at
Placido ay nagsesenyasan na
magturuan. Inapakan ni Pelaez
ang paa ng kaibigan bilang
hudyat ngunit napasigaw si
Placido.
Siya tuloy ang napagbalingan ng
inis ng guro at tinanong. Utal-
utal siyang sumagot at nagalit
ang pari at binigyan siya ng
mababang marka habang
nakatanggap pa ng lait at mura
mula sa pari. Nainis si Placido at
biglang umalis sa klase na
ikinagulat ng lahat.
Kabanata 14
Sa Bahay ng mga
Mag-aaral
Pag-aari ni Makaraig ang bahay
na tinutuluyan ng mga mag-
aaral. Marangya ang pamumuhay
niya at nag-aaral ng abogasya.
Siya rin ang pinuno ng mga mag-
aaral na may kilusan para sa
nais nilang Akademya sa wikang
Kastila.
Inanyayahan niya sina Sandoval,
Pecson, Pelaez, at Isagani sa
isang pagpupulong. Positibo ang
pananaw nina Isagani at
Sandoval na papayagan ang
kanilang panukala. Habang si
Pecson naman ay duda kaya
nagkaroon sila ng pagtatalo.
Ibinunyag ni Makaraig na
ipinagtatanggol daw sila ni Padre
Irene sa kanilang plano.
Kailangan na lamang daw nilang
mapapayag si Don Custodio, isa
sa mga bahagi ng lipon ng
paaralan, sa pamamagitan nina
Ginoong Pasta na isang
manananggol at si Pepay na isa
namang taga-aliw. Malalapit daw
kasi ang mga ito sa pari.
Napagkasunduan ng mga mag-
aaral na kay Ginoong Pasta sila
hihingi ng tulong dahil marangal
itong tao at tiyak na magiging
maayos ang paraan at proseso ng
pagkumbinsi sa prayle.
Kabanata 15
Si Ginoong Pasta
Bilang pagtupad sa kanilang
misyon, tinungo ni Isagani ang
tanggapan ni Ginoong Pasta.
Kilala si Ginoong Pasta sa talas
ng kaniyang isip at angking
katalinuhan. Sa kaniya lumalapit
ang mga pari upang manghingi
ng payo kung nasa isang gipit na
sitwasyon.
Nakipag-usap si Isagani sa Ginoo
tungkol sa kanilang balak. Nais
niyang kausapin ni Ginoong
Pasta si Don Custodio at
mapasang-ayon ito.
Naisalaysay ni Isagani kay
Ginoong Pasta ang misyon ng
kanilang kilusan. Nakinig naman
ang Ginoo ngunit akala mo ay
walang alam at walang pakialam
sa kilusan ng mga mag-aaral.
Nakiramdam naman si Isagani
kung naging mabisa ba ang mga
salita niya sa Ginoo.
Pagkatapos ng ilang sandali,
sinabi ng Ginoo ang kaniyang
pasya. Ayaw niya raw makialam
sa plano ng mga mag-aaral dahil
maselan daw ang usapin at mas
makabubuti raw na ang
pamahalaan na lamang ang
kumilos hinggil dito. Malungkot
naman si Isagani sa naging pasya
ng Ginoo.
Kabanat a 16
Ang Kasawian ng
Isang Intsik
Isang negosyanteng Intsik si Quiroga.
Sa kabila ng hinaharap na pagkalugi ng
kaniyang negosyo ay nagawa pa
nitong magpatawag ng isang
hapunan. Pakay niya na
magkaroon ng konsulado ang
Tsina sa bansa. Inimbitahan niya
ang mga military, kawani ng
gobyerno, mga prayle, at kapuwa
negosyante.
Naroon din si Simoun. Hindi
lamang pagsama sa hapunan ang
pakay ng alahero kung hindi
maging ang paniningil sa utang
ni Quiroga. Gayunman, dahil nga
sa pagkalugi ng kaniyang
negosyo, hindi siya makababayad
kay Simoun ng limang libong
piso.
Inalok naman siya ni Simoun na
maaari niyang bawasan ng
dalawang libong piso ang
pagkakaurang ng Intsik kung
papaya itong maitago ang mga
armas sa kaniyang bodega.
Ipinaliwanag ni Simoun na wala
raw dapat ikatakot ang
negosyante sapagkat unti-unti
rin umanong ililipat ang mga ito
sa ibang lagakan. Walang nagawa
ang Instik kung hindi pumayag
sa alok ni Simoun.
Nag-uusap naman sina Don
Custodio tungkol sa ipadadala sa
bansang India upang matutong
gumawa ng sapatos para sa
sandatahan.
Kabanata 17
Ang Perya sa Quiapo
Umalis na sa bahay ni Quiroga
ang labindalawang bisita niya.
Ngayon naman ay pupunta sila
sa isang peryahan sa Quiapo at
sa bahay ni Mr. Leeds.
Aliw na aliw ang pari na si Padre
Camora sa mga babaeng nakikita
niya sa peryahan. Kilala kasi
bilang makamundo ang prayleng
iyon. Lalong nadagdagan ang
kaniyang tuwa nang
makasalubong si Paulita Gomez.
Kasama nito ang kaniyang
tiyahin na si Donya Victorina.
Iyon lang, kasama din nila si
Isagani na katipan ni Paulita.
Nakarating sila sa isang tindahan
ng mga rebultong kahoy. Doon ay
nagsabihan ng mga kahawig ng
estatwa ang mga kasama ni Mr.
Leeds. Sabi ng isa na ang estatwa
ay kahawig ni Ben Zayb habang
ang isa naman daw ay kahawig
ni Camora dahil maraming likha
ang mga kahawig ng pari.
Mayroon silang nakitang larawan
na kahawig ni Simoun. Wala sa
paligid ang alahero kaya napag-
usapan nila ito. Nagwika naman
si Ben Zayb na baka natatakot
lamang si Simoun na mabunyag
ang lihim ng kaibigan si Mr.
Leeds.
Kabanta 18
Ang Mga Kadayaan
Sa kabanatang ito makikita ang
malaking pagkakahawig ng
dalawang karakter na sina
Simoun at Mr. Leeds.
Bago mag-umpisa ang
pagtatanghal ni Mr. Leeds ay
siniyasat muna ni Ben Zayb ang
buong bulwagan. Maging ang
mga gamit ng Amerikano ay hindi
rin niya pinalampas.
Pilit siyang naghahanap ng
salamin, isang bagay na
karaniwang ginagamit sa
pandaraya sa mga tanghalan.
Wala siyang natagpuan kaya
inumpisahan na ang palabas.
Naglabas ng maitim at luma na
kaha si Mr.Leeds. Sinabi niya na
natagpuan niya ito sa isang
lumang libingan. Pagkatapos
niyang sumigaw ng mga salitang
banyaga ay kusang nabuksan
ang kaha.
Dito ay tumambad ang isang
ulong anyong bangkay na
mayroong mahaba at makapal na
buhok. Mula sa kadiliman ay
mayroong nagsalita na parang
tumatangis at humihingi ng
tulong.
Ang kuwento ng misteryosong
boses ay tungkol sa mga
mapang-aping prayle at saserdote
noong panahon ni Amasis (isang
pinuno sa Ehipto). Dahil sa mga
narinig ay kinilabutan at
hinimatay si Padre Salvi.
Kabanata 19
Ang Mitsa
Si Placido ay larawan ng isang
karaniwang kabataan. Siya ay
mapusok, nagkamali ngunit sa
bandang huli ay nahanap din
ang tamang daan tungo sa
magandang kinabukasan.
Labis ang hinagpis ni Kabesang
Tales dahil sa desisyon ni Placido
hinggil sa kanyang pag-aaral.
Kinausap niya ang kanyang anak
na ipagpatuloy ang kanyang pag-
aaral hanggang sa makatapos ng
abogasya.
Dahil dito ay lalong nagpuyos
ang kalooban ng binata at iniwan
ang kanyang ina. Sa kanyang
paglalakad sa bayan ay nakita
niya si Simoun. Lumapit siya dito
at isinalaysay ang nangyari sa
kanya.
Sinadya ni Simoun na isama si
Placido sa pagawaan ng pulbura.
Nasaksihan ng binata ang hirap
ng kalagayan ng mga mangagawa
ni Simoun. Sunod nilang
pinuntahan ang bahay ng mag-
aalahas.
Dito niya nakita ang isang bata
na kasing edad niya ngunit
malayong matanda ang itsura
kumpara sa kanya. Ipinaliwanag
ni Simoun na ito ay sanhi ng
mabibigat na gawain na naiatang
sa kanya. Dahil sa mga
nasaksihan ay namulat ang isip
at kalooban ni Placido.
Kabanata 20
Si Don Custodio
Si Don Custodio Salazar ay isang
Katolikong mapaglinlang. Hindi
siya naniniwala sa
pangungumpisal, sa milagro ng
mga santo at ang pagiging banal
ng papa.
Bata pa si Don Custodio nang
dumating siya sa Maynila. Dahil
sa kanyang mataas na
katungkulan ay nakapangasawa
siya ng isang mayamang taga-
lunsod. Ginamit niya ang pera ng
kanyang asawa sa
pangangalakal. Siya ay naging
tanyag at napabilang sa mga
kinikilalang tao sa lipunanan.
Mahigit na dalawang linggo na sa
poder ni Don Custodio ang
usapin tungkol sa paggamit ng
wikang Kastila sa loob ng
akademya. Siya ang naatasan na
gumawa ng pag-aaral at
magbigay ng pasya kung ang
paggamit ba ng mga estudyante
ay naayon o hindi.
Ang pag-iisip ni Don Custudio ay
mahirap mawari. Minsan ay
kakampi at pinagtatabggol niya
ang mga Indiyo. Samantalang
kung minsan ay hiinahamak niya
ang pagkatao ng mga ito.
Sa kanyang pagbibigay ng
pasyatungkol sa usapin, isa lang
ang gusto niyang mangyari, ang
mapasaya ang mga prayle lalo na
si Padre Irene.
Kabanata 21
Mga Anyo ng
Taga-Maynila
Ang pagtatanghal sa Dulaang
Variadades ay nagdulot ng
salungat na opinyon. Ang grupo
nina Padre Salvi ay tutol sa
pagtatanghal ng dulaan, habang
ang mga kawani, hukbong dagat
at taong lipunan ay nasasabik na
sa nalalapit na pagtatanghal ng
nasabing palabas
Maaga pa ang gabi ay ubos na
ang mga bilyete. Nagsimula na
ring dumating ang mga panuhin
at mga manonood, isa na rito si
Camaroncocido.Siya ay buhat sa
isang kilalang angkan ng Kastila
ngunit nabubuhay na tila
hampas-lupa dahil sa kanyang
pananamit.
Dumating din si Tiyo Kiko, ang
kayumangging matanda na
hinahangaan sa kanyang maayos
na bihis mula ulo hanggang paa.
Sila ni Camaroncocido ay
parehong nabubuhay sa
pagbabalita at pagdirikit ng mga
kartel ng mga dulaan.
Ang katotohanan ay labag sa
kalooban ng mga prayle ang
pagtatanghal dahil sa isyu ng
moralidad at kalaswaan na paksa
ng dula. Ngunit sa huli ay
pumayag din sila dahil sa
panghihinayang sa perang
malilikom mula sa bentahan ng
bilyete.
Kabanta 22
Ang Palabas
Marami sa mga nanood ng
palabas ay hindi nasiyahan dahil
sa hindi mawaring kahulugan ng
wikang Pranses.
Maatagal na naantala ang
pagsisimula ng dula dahil sa
matagal na pagdating ng Heneral.
Napuno ang lahat ng palko na
nakalaan sa mga panauhin
maliban sa isa na nakalaan sa
mag-aalahas na si Simoun.
Nabigla ang mga kabataang sa
pagdating ng isa sa mga tutol sa
pagtatanghal, si Don Custodio.
Ang matapang naman nitong
depensa ay inutusan siya ng mga
kinauukulan upang magsilbing
ispiya.
Masaya ang lahat nang mag-
umpisa na ang palabas. Ngunit
habang ito ay tumatagal ay unti-
unting nalilito ang mga nanood.
Marami sa mga panauhin ay
hindi nakakaintindi ng wikang
Pranses.
Lalo pang nagkalituhan nang
tangkain ng ilan na isalin ang
dula sa wikang Kastila. Marami
kasi sa mga taga-salin ay pawang
mga nagmamagaling lamang
ngunit ang katotohanan ay hindi
rin nila lubos na iintindihan ang
salitang Pranses.
Ikinagulat ng lahat ang pagtayo
at paglabas ng grupo mga mag-
aaral sa kalagitnaan ng dula.
Kabanata 23
Isang Bangkay
Naging palasispan kay Basilio
ang dahan-dahan na pagkalat ng
lason sa buong katawan ni
Kapitan Tiyago.
Tahimik na nag-aaral si Basilio
nang biglang dumating ang mag-
aalahas sa tahanan ni Tiyago.
Kinumusta muna ni Simoun ang
kalagayan ng maysakit
pagkatapos ay sinabi niya agad
ang kanyang pakay sa binata
Sa kabila ng matigas na
pagtanggi ng binata ay muli niya
itong pinakiusapan. Humingi siya
ng pabor na kung puwede ay
pamunuan ni Basilio ang isang
pulutong upang maghasik ng
kaguluhan sa kalathang Maynila.
Ito ang naisip na paraan ni
Simoun upang maitakas niya sa
kumbento si Maria Clara.
Nagulat si Basilio sa tinuran ni
Simoun kaya sinabi niya sa mag-
aalahas na si Maria Clara ay
pumanaw na.
Nagulat at nayanig ang mundo ni
Simoun sa narinig na balita.
Ayaw niyang maniwala sa sinabi
ni Basilio ngunit ipinakita ng
binata ang sulat ni Padre Salvi
na labis na tinangisan ng amang
si Tiyago.
Hindi maiwasan ni Basilio ang
maawa sa noo’y nanlumumo na
si Simoun.
Kabanata 24
Mga Pangarap
Lingid sa kaalaman ni Donya
Victorina ang kanyang
nawawalang asawa na si Don
Tiburcio ay nasa pangangalaga
ng tiyuhin ni Isagani.
Kumalat sa bayan ang usapin ng
biglaang pagkakasakit ng
alaherong si Simoun. Naging
mailap siya sa tao at hindi halos
tumatanggap ng sinumang
panauhin sa loob ng kanyang
tahanan.
Sa kabilang dako naman ay
matiyagang hinihintay ni Isagani
ang kaniyang kasintahan na si
Paulita. Habang naghihintay ay
sumagi sa kanyang isipan ang
mga pangarap niya para Inang
Bayan.
Dahil sa matagal na paghihintay
ay naisipan na niyang umuwi
nang biglang dumating ang isang
karwahe lulan sina Juanito,
Paulita at si Donya Victorina.
Magiliw siyang tinanong ng
matanda kung mayroon na ba
siyang balita kay Don Tiburcio.
Sinagot naman ito ni Isagani na
kunwari ay walang alam.
Ipinagtapat ni Paulita sa
kasintahan na ang nililigawan ni
Juanito ay ang kanyang Ale.
Dahil dito ay naging lubos ang
kagalakan ng binata kaya sinabi
rin niya sa dalaga ang totoong
kalagayan ni Don Tiburcio.
Kabanata 25
Tawanan At Iyakan
Ang simpleng piging ng mga mag-
aaral ang magiging mitsa upang
sila ay usigin ng pamahalaan.
Hindi pa man lumalabas ang
pasya ni Don Custodio tungkol
sa usapin ng pagtututro ng
wikang Kastila ay batid na ng
grupo nina Sandoval ang
kahihinatnan nito.
Ayaw ng mga prayle at ng
pamahalaan na matuto ng
wikang Kastila ang mga Indiyo.
Wala daw karapatan ang mga ito
na gamitin ang kanilang wika.
Dahil dito ay tiyak na ang
magiging kapasyahan ni Don
Custudio. Papanig siya sa
kagustuhan ng mga
kinauukulan.
Kagaya ng kanilang
napagkasunduan ang labing-apat
ay nagtipon sa isang pansiterya
upang ipagdiwang ang
kahihinatnan ng pasya. Tanging
si Basilio at si Juanito ang hindi
nakarating sa nasabing
pagtitipon.
Masayang nagbibiruan ang mga
mag-aaral at maingay na
tinutuligsa ang mga prayle.
Iniugnay pa ang mga ito sa bawat
pagkain na kanilang pinili.
Bago sila natapos ay napansin ni
Isagani ang isang binata na
nagmamasid at tila sibubaybayan
ang kanilang ginagawa. Nang
makita siya ay mabilis ito na
umalis lulan ng sasakyan ni
Simoun.
Kabanata 26
Mga Paskil
Ang araw ng pag-uusig ang
babago sa mapayapa at tahimik
na buhay ni Basilio.
Maagang gumising si Basilio para
pasyalan sa pagamutan ang
kanyang mga pasyente. Bukod
dito ay pupuntahan din niya ang
kaibigang si Makaraig upang
kunin ang hiniram na pera para
makuha na niya ang kanyang
grado.
Habang patungo sa pamantasan
ang binata ay napansin niya ang
grupo ng mga mag-aaral na
pinapalabas sa loob ng paaralan.
Maingay nilang pinag-uusapan
ang mga mag-aaral na sangkot sa
paglulunsad ng himagsikan.
Gumapang ang takot sa buong
katawan ni Basilio dahil sa
kanyang mga narinig. Kumalma
lamang ang kanyang kalooban
nang malamang walang
kinalaman sina Simoun at
Kabesang Tales sa usapin ng
himagsikan.
Sa paghahanap niya kay
Makaraig ay nakasalubong niya
ang mga guwardiya sibil.
Pinigilan siya sa pagpasok at
pinaghintay sa labas ng bahay ng
kanyang kaibigan.
Paglipas ng ilang sandali ay
dumating ang kabo at pati siya
ay inimbistigahan.
Laking gulat na lamang ni Basilio
dahil pati siya ay isinakay sa
karwahe at hinatid papunta sa
tanggapan ng Gobyerno Sibil.
Kabanata 27
Ang Prayle at
Ang Estudyante
Nasa tanggapan ng katedratikong
si Padre Fernandez ang kaniyang
mag-aaral na si Isagani. Inusig
ng pari si Isagani sa
pagtatalumpati nito sa harap ng
mga mag-aaral at kung kasama
ba ito sa hapunan.
Tinatapat siya ng binata na
hinangaan naman ng pari dahil
karaniwan daw sa mga ganoon
ay tumatanggi. Sumagot si
Isagani na kung ano raw ang
mga mag-aaral ay dahil iyon sa
mga pari.
Nagpalitan ng papuri ang dalawa
sa kabila ng palitan ng
argumento. Gayunman, naisa-isa
ni Isagani ang mga sakit ng mga
pari sa pagiging guro. Sinabi
naman ng pari na malabis na ang
sinasabi ni Isagani.
Nagpatuloy si Isagani at sinabing
ang kalayaan at karunungan ay
kasama sa pagkatao ng mga
nilalang. Nagwika din si Isagani
tungkol sa gawain ng mga pari
na pandaraya at panlalamang sa
mga Pilipino upang maging
maginhawa lamang.
Hindi nakapagsalita ang pari at
ngayon lamang niya naranasang
magipit sa pakikipagtalo sa isang
estudyanteng Filipino.
Kabanta 28
Pagkatakot
Nagwika ang mamamahayag na
si Ben Zayb na wasto ang
kaniyang sinasabi na masama sa
Pilipinas ang pagkatuto ng mga
kabataan.
Nagdulot ng takot sa lahat ang
mga paskil, kabilang ang mga
pari, heneral, at mga Intsik.
Hindi na rin dumalo sa
pagtitinda ni Quiroga ang mga
pari.
Nais namang konsultahin ng
takot ding si Quiroga si Simoun
tungkol sa mga sandatang
nakatago sa ilalim ng bahay.
Ngunit nagpaabot lang ng
mensahe si Simoun na wag
galawin ang mga ito.
Nagpunta siya kay Don Custodio
ngunit ayaw din nito ng bisita
dahil sa takot kaya kay Ben Zayb
siya nagtungo. Nakita niya ang
dalawang rebolber sa ibabaw ng
mga dokumento ng manunulat
kaya umalis na ito agad.
Nagpunta naman si Padre Irene
sa bahay ni Tiago upang ibalita
ang kahindik-hindik na
pangyayari. Nabalisa si Tiago
dahil sa takot at di kinaya ang
kuwento. Nawalan na ito ng
buhay. Kumaripas naman ng
takbo ang pari.
May napabalita namang may
nagpaagaw ng salapi sa isang
binyagan na pinagkaguluhan ng
mga tao roon. Inakalang mga
pilibustero ang gumawa noon.
Hinabol ng mga sibil ang mga ito.
May nahuli ring dalawang
lalaking nagbabaon ng mga
armas na hinabol din ng mga
sibil habang isang beterano
naman ang napatay.
Kabanata 29
Ang Huling Pati –ukol
Kay Kapitan Tiyago
Abala ang marami sa gaganaping
marangyang libing ni Kapitan Tiago.
Napunta ang naiwan niyang
kayamanan sa Sta. Clara, sa Papa, at sa
mga pari. Ang dalawampung pisong
natira ay ibinahagi bilang
pangmatrikula ng mga mag-aaral.
Hindi malaman noong una kung ano
ang damit na isusuot ni Tiago sa
kaniyang libing. May nagmungkahi na
isang damit-Pransiskano, at mayroong
nagsabing isang prak na paborito ng
Kapitan. Ngunit nagpasya si Padre
Irene na isang lumang damit na lang
ang isusuot.
May mga usapang ding nagpapakita
ang kaluluwa ni Tiago bitbit ang
kaniyang panabong na manok habang
puno ang bibig ng nganga. Sinabi tuloy
ng iba na hahamunin ni Tiago ng
sabong si San Pedro sa langit.
Marangya ang libing na maraming
padasal at paawit. Marami ding
kamanyan at agua bendita na inialay
sa kabaong.
Ang katunggali naman ni Tiago na si
Donya Patrocinio ay inggit na inggit sa
libing ni Tiago at nais na ring mamatay
upang mailibing rin nang marangya.
Kabanata 30
Si Juli
Malaking usapan sa San Diego
ang pagpanaw ni Kapitan Tiago
at pagkakahuli kay Basilio. Labis
namang nalulungkot si Juli dahil
sa nangyari sa kasintahan.
Sa pagnanais na makalaya si
Basilio ay naisip niyang lumapit
kay Padre Camorra. Ngunit nag-
aalangan ito dahil sa maaaring
gawin sa kaniya. Gayunman,
ilang gabi nang binabagabag si
Juli sa kaniyang panaginip.
Nabalitaan pa nitong nakalaya na
ang mga kasama ni Basilio dahil
sa tulong ng mga kaanak. Naisip
niyang wala nang tutulong kay
Basilio dahil wala na rin si Tiago.
Ayaw man niya ay nagtungo si
Juli kay Padre Camorra bilang
nag-iisa niyang pag-asa para sa
nobyo. Nagtungo si Juli sa
kombento.
At tulad ng naiisip ni Juli,
hinalay siya ng pari. Dahil hindi
kinaya ang kahihiyang ginawa,
tumalon si Juli sa bintana ng
kombento.
Hindi kinaya ng lolo ni Juli na si
Tandang Selo ang nangyari sa
apo. Wala siyang makuhang
hustisya para sa apo kaya
sumama na lamang ito sa mga
tulisan ng bayan.
Kabanata 31
Ang Mataas Na
Kawani
Sa tulong ng mamamahayag na si Ben
Zayb, hindi lumabas sa mga pahayagan
ang pagkamatay ni Juli. Tanging
lumabas sa mga sirkulasyon ay ang
kabutihan ng Heneral na gawa-gawa
lamang nila.
Nakalaya na sa piitan sina Isagani at
Makaraig. Si Basilio na lamang ang
nasa loob ng bilangguan.
May dumating na mataas na kawani at
nais nitong palabasin si Basilio sa
kulungan. Sinabi niyang mabuti si
Basilio at sa katunayan ay malapit
nang matapos sa kurso sa medisina.
Gayunman, lalo lamang napahamak si
Basilio sa sinabi ng kawani. Panay kasi
ang pagtuligsa ng Heneral sa mga
sinasabi nito.
Sinabihan ng kawani ang heneral na
dapat itong matakot at mahiya sa
bayan. Sabi naman ng heneral, sa
Espanya siya may utang na loob dahil
sila ang nagbigay ng kapangyarihan at
hindi ang mga Pilipino.
Bigong lumisan ang kawani na
kinabukasan ay nagbitiw umano sa
puwesto at babalik na lamang
Espanya.
Kabanata 32
Ang Bunga Ng Mga
Paskil
Nagbago ang mukha ng
edukasyon sa San Diego dahil sa
nangyaring pagpapaskil. Wala na
halos mga magulang ang
nagpapaaral ng mga anak.
Habang bihira naman ang
nakakapasa sa mga pagsusulit.
Kabilang sa mga hindi nakapasa
sina Makaraig, Juanito Pelaez,
Pecson, at Tadeo. Natuwa pa si
Tadeo na di nakapasa at sinunog
pa ang mga libro nito.
Nagmamadali namang nagpunta
ng Europa si Makaraig habang si
Juanito naman ay kasama ng
ama nito sa negosyo.
Pinalad namang makapasa sina
Isagani at Sandoval habang wala
pang pagsusulit si Basilio dahil
nasa piitan pa ito.
Nabalitaan na rin ni Basilio ang
nangyari kay Juli at ang
nawawalang si Tandang Selo
dahil sa kutserong si Sinong na
tanging dumadalaw kay Basilio.
Napabalita ring ikakasal na sina
Juanito at Paulita. Dahil doon ay
magkakaroon umano ng isang
piging na inaabangan na ng mga
tao roon. Ito ang unang malaking
pagtitipon matapos lumaganap
ang takot sa kanilang bayan.
Kabanata 33
Ang Huling Matuwid
Isang hapon ay nagkulong si
Simoun sa kaniyang kuwarto at
ayaw magpaabala. Tanging si
Basilio lamang daw ang
papapasukin kapag dumating ito.
Ilang sandali pa ay dumating na
rin ang binata.
Laking gulat ni Simoun sa
hitusra ni Basilio. Payat na payat
ito, magulo ang pananamit, at
tila isang patay na nabigyan
lamang muli ng buhay.
Agad na ipinarating ni Basilio
ang kagustuhan nitong umanib
kay Simoun at sumama sa mga
plano nito na dati ay tinanggihan
niya. Naisip daw kasi niya na
hindi pa niya naigaganti ang
kaniyang magulang at kapatid na
yumao.
Natuwa naman si Simoun at
nagpunta sila sa laboratoryo at
doon ay ipinakita ang isang
pampasabog. Sabi ni Simoun ay
gagamitin daw ito sa Kapistahan.
Tila isang ilawan o lampara ang
anyo ng pampasabog na
gagamitin nila. Nagbilin si
Simoun na magkita sila ni Basilip
sa tapat ng parokya ng San
Sebastian para sa huling
pagpaplano.
Kabanata 34
Ang Kasal ni Paulita
Nasa lansangan si Basilio at
tumungo sa kaibigang si Isagani
upang makituloy. Ngunit wala
ang kaibigan sa bahay nito at
maghapon daw na di umuwi.
Iniisip ni Basilio ang magaganap
na pagsabog. Ikawalo na ng gabi
at kakaunting sandali na lamang
ay sasabog na ang lampara.
Nakita niyang bumaba sina
Paulito at Juanito sa sasakyan
bilang bagong kasal. Nahabag
siya para sa kaibigang si Isagani.
Inisip niyang ayain ito sa
himagsikan ngunit naisip niyang
di ito papayag dahil wala pa
namang pasakit na naranasan sa
buhay. Naisip din ni Basilio ang
ina at kapatid. Kaya hindi na rin
siya makapaghintay sa
mangyayaring pagsabog.
Dumating na rin si Simoun sa
bahay ni Kapitan Tiago kung
saan gaganapin ang piging. Dala
nito ang lamparang mayroong
pampasabog.
Nanumbalik sa alaala ni Basilio
ang mga panahong nasa tahanan
siya ni Tiago. Nakita niya kung
gaano karangya ang bahay at
kagamitan sa tahanan ni Kapitan
Tiago.
Kabanata 35
Ang Piging
Nag-umpisa nang dumating ang
mga bisita sa piging. Naroon na
ang bagong kasal kasama si
Donya Victorina. Nasa loob na rin
ng bulwagan si Padre Salvi pero
ang heneral ay hindi pa
dumarating.
Nakita na rin ni Basilio si
Simoun dala ang ilawan na
pampasabog. Nang mga oras na
iyon, nag-iba ang pananaw ni
Basilio at nais nang maligtas ang
mga tao sa loob sa nakatakdang
pasabog mula sa lampara. Ngunit
hindi siya pinapasok dahil sa
madungis niyang anyo.
Sa di kalayuan ay nakita niya
ang kaibigang si Isagani. Dali-
daling umalis ang binata mula sa
usapan dahil naisip si Paulita.
Habang nasa itaas naman,
nakita nila ang isang papel na
may nakasulat na “MANE
THACEL PAHRES JUAN
CRISOSTOMO IBARRA.”
Sabi ng ilan ay biro lamang iyon
ngunit nangangamba na ang ilan
na gaganti si Ibarra. Sinabi ni
Don Custodio na baka lasunin
sila ni Ibarra kaya binitiwan nila
ang mga kasangkapan sa
pagkain.
Nawalan naman ng ilaw ang
lampara. Itataas sana ang mitsa
ng ilawa nang pumasok naman si
Isagani at kinuha ang ilawan at
itinapon sa ilog mula sa asotea.
Kabanata 36
Mga Kabighatian ni
Ben Zayb
Agad na umuwi si Ben Zayb mula
sa bahay ni Kapitan Tiago at
hindi makatulog. Dito ay
nakaisip na naman niyang
gumawa ng balita na bayani raw
ang kapitan, ang mga prayleng
sina Salvi at Irene, at si Don
Custodio.
Gayunman, ibinalik ng patnugot
ng kanilang diyaryo ang sulat ni
Ben dahil ipinagbawal daw ng
heneral ang pag-alala sa
anumang nangyari noong gabing
iyon.
Nabalitaan naman ni Ben ang
pagsulob sa Ilog Pasig. Ninais na
naman niyang gumawa ng balita
ukol doon.
Ngunit natagpuan niya ang
sugatang si Padre Camorra na
pinagnakawan daw ng mga
naghimagsik. Gustong dagdagan
ni Ben ang bilang ng mga
lumusob.
`May nahuli sa mga tulisang
naghimagsik. Umamin itong
kasama sila sa pangkat ng isang
alyas Matanglawin. Hudyat dawn
g paglusob nila ang pagputok na
nangyari.
Di naniniwala ang mga nag-aklas
na si Simoun ang pinuno nila.
Ngunit nawawala na si Simoun at
wala na rin ang mga armas doon.
Kabanata 37
Ang Hiwagaan
Kahit na gumawa ng hakbang
ang pamahalaan ay lumaganap
pa rin ang balita sa mga
mamamayan. Isa sa mga sanhi
ng pagkalat ng balita ay si
Chikoy na nagdala ng alahas kay
Paulita.
Kaniya-kaniya nang hula ang
mga tao sa kung sino ang
maysala. May nagsasabi na si
Don Timoteo o si Isagani na
kaagaw ni Juanito kay Paulita.
Binalaan si Isagani ng may-ari ng
tinutuluyan ngunit di ito nakinig.
Nagpatuloy ang mga usapan
tungkol sa pagsabog. Lumakas
ang hinala ng mga naroon nang
maisip nila si Simoun.
Kapansin-pansin daw kasi ang
pag-alis niya bago ang hapunan.
Sila rin umano ni Don Timoteo
ang nag-ayos ng piging at
pinaalis ang lahat.
May mga nagsabi naman na baka
mga prayle ang nagpasabog.
Mayroon ding naniniwala na si
Quiroga o si Makaraig.
Ngunit buo na sa isip nila na si
Simoun dahil kasalukuyan na
ring nawawala ito at
pinaghahanap na ng mga
sundalo.
Kabanta 38
Kasawiang Palad
Pinagdadakip ng pamahalaan ang
pinaghihinalaang tulisan upang mawala
ang kanilang mga kinatatakutan.
Ang mag dinadakip ay pinahihirapan ng
mga sibil na Pilipino. Iginagapos ang mga
ito at pinalalakad ng tanghali. Ginagawa
nila nang walang anumang
pananggalang sa init sa tanghali ng
Mayo.
Nagwika si Mautang na isang Pilipinong
guwardiya sibil na may karapatan silang
pahirapan ang mga nakapiit dahil pare-
parehas naman silang mga Pilipino.
Maya-maya pa ay may mga tulisang
sumugod at pinaulanan sila ng bala.
Nasawi si Mautang at ang ilan pang mga
sibil.
May nakita naman si Carolino na isang
lalaki sa may talampas na itinataas ang
kaniyang baril ngunit di niya ito makita
nang maayos dahil tirik ang araw.
Nakita ni Carolino ang isa sa mga nabaril
nila. Nakita niyang iyon ang kaniyang
Lolo Selo. Tumuturo ito sa talampas na
ilang sandali lang ay nawalan na ng
buhay. Hindi makapaniwala si Carolino
na mapapatay niya ang kaniyang lolo.
Kabanata 39
Ang Katapusan
Nagmamadaling umalis si Don
Tiburcio dahil akala ay siya ang
pinadadakip na Kastila. Ngunit
ang tinutukoy ay si Simoun na
nasa puder ni Don Florentino.
Natagpuan niya si Simoun na
sugatan at sinabi naman ng
alahero na nakuha niya ang
sugat sa isang aksidente.
Naghihinala naman ang pari sa
katotohanan. Nalaman niyang
isang tulisan si Simoun nang
mabasa ang telegrama. Tanging
si Don Tiburcio lamang ang nais
ni Simoun na mag-alaga sa
kaniya.
Tumigil sa pagtugtog ng kaniyang
harmonya ang pari. Naisip kasi
nito ang pakutyang pag-ngiti ni
Simoun.
Nanumbalik ang lahat ng ginawa
ni Simoun—ang pagpapalaya ni
Simoun kay Isagani sa piitan at
ang paggawa nito ng paraan
upang makasal sina Paulita at
Juanito.
Agad na pinuntahan ng pari si
Simoun sa silid nito. Nakita
niyang tila nanghihina na ang
alahero, tila may malubhang
sakit. Nalaman ng pari na
nagpatiwakal ito at uminom ng
lason. Dinasalan ng pari ang
binata hanggang nalagutan ng
hininga.