სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი

სასწავლო კურსის/მოდულის სილაბუსის ფორმა

ფაკულტეტი სამართლის ფაკულტეტი

საგანმანათლებლო პროგრამა სამართალი
უმაღლესი განათლების
ბაკალავრიატი
საფეხური

სასწავლო კურსის სახელწოდება პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი

სასწავლო კურსის სტატუსი არჩევითი სასწავლო კურსი
სასწავლო კურსის კოდი LAWB020
სწავლების ენა ქართული
წინაპირობა არ გააჩნია

სახელი, გვარი გიორგი გორაძე

სამეცნიერო ხარისხი სამართლის დოქტორი
თანამდებობა ასოცირებული პროფესორი
სასწავლო კურსის
განმახორციელებელი საკონტაქტო ტელ. 577222616
E-mail g.goradze@sabauni.edu.ge
ფაკულტეტის დეკანის მიერ დამტკიცებული გრაფიკის შესაბამისად (იხ.
კონსულტაციის დღე:
უნივერსიტეტის საიტზე http://www.sabauni.edu.ge).

კრედიტი (ECTS) 6
სულ საათები
150
(1 კრედიტი = 25 სთ)
სტუდენტის სასწავლო საკონტაქტო საათები 48
დატვირთვა ლექცია 26 სთ.
სემინარი/პრაქტიკული 16 სთ.
შუალედური და დასკვნითი გამოცდა 6 სთ
დამოუკიდებელი საათები 102

 შესძინოს ფართო თეორიული ცოდნა პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვრებათა ისტორიის საგანის,

მეთოდის, სისტემის, ისტორიულად ჩამოყალიბებული, სხვადასხვა პერიოდში არსებული
სასწავლო კურსის ზოგადსამართლებრივი პრინციპების, ფასეულობებისა და ღირებულებების, ასევე სახელმწიფოსა და
მიზანი სამართლის თაობაზე არსებული სხვადასხვა შეხედულებებისა და თეორიების შესახებ;
 გამოუმუშავოს სახელმწიფოსა და სამართლის თაობაზე არსებული სხვადასხვა შეხედულებებისა და თეორიების
ანალიზის და შეფასების უნარი.

სწავლის შედეგები
 სასწავლო კურსის გავლის შემდეგ სტუდენტი შეიძენს ფართო თეორიულ ცოდნას სამართლებრივი აზრის
ცოდნა და
ისტორიაში დაწყებული ძველი ეგვიპრისა და ბაბილონის სამართლებრივი აზრის შესახებ, დამთავრებული მე-19
გაცნობიერება
საუკუნის ცნობილ მოაზროვნეთა სამართლებრივი და პოლიტიკური შეხედულებების შესახებ.

სასწავლო კურსის გავლის შემდეგ სტუდენტი შეძლებს:

ცოდნის პრაქტიკაში
გამოყენების უნარი
 მიღებული ცოდნის გამოყენებას სამართლის ცალკეული დარგობრივი დისციპლინების შესწავლისას.
სასწავლო კურსის გავლის შემდეგ სტუდენტი შეძლებს:

დასკვნის უნარი
 სხვადასხვა პერიოდისა და პოლიტიკურ-სამართლებრივი კულტურის მოაზროვნეთა მიერ ფორმულირებული
სამართლის უზოგადესი ცნებებისა, პრინციპებისა და თეორიების იდენტიფიცირებას.
 სახელმწიფოსა და სამართლის შესახებ არსებული სხვადასხვა შეხედულებებისა და თეორიების შესახებ
არგუმენტირებულ მსჯელობას და შესაბამისი დასკვნების ჩამოყალიბებას.
სასწავლო კურსის გავლის შემდეგ სტუდენტი შეძლებს:

კომუნიკაციის უნარი  სახელმწიფოსა და სამართლის თაობაზე არსებული სხვადასხვა შეხედულებებისა და თეორიების შესახებ
საკითხებზე დებატებში ჩართვას, განსხვავებული აზრის გაგებას და ზეპირი და წერილობითი ფორმით
ცოდნის დამაჯერებლად და დასაბუთებულად გადმოცემას.
სასწავლო კურსის გავლის შემდეგ სტუდენტი შეძლებს:
სწავლის უნარი
 სამართლის ძირითადი თეორიების შესახებ ცოდნის მუდმივად განახლებას.
ღირებულებები 

ლექცია სემინარი
სწავლება-სწავლის
სამუშაო ჯგუფში მუშაობა ელექტრონული რესურსით სწავლება
მეთოდი
პრაქტიკული მუშაობა ელექტრონული სწავლება
სხვა (...)

სტუდენტის სწავლის შედეგის მიღწევის დონის შეფასება

სტუდენტის სწავლის შედეგის მიღწევის დონის შეფასება წარმოებს 100-ქულიანი სისტემით. სტუდენტის სწავლის შედეგის მიღწევის
დონის შეფასება მოიცავს შუალედურ შეფასებას (მაქსიმუმ 70 ქულა) და დასკვნით შეფასებას (მაქსიმუმ 30 ქულა), რომელთა ჯამი
წარმოადგენს საბოლოო შეფასებას (100 ქულა).

სტუდენტის სწავლის შედეგის მიღწევის დონის შუალედური შეფასების კომპონენტებია ზეპირი გამოკითხვა, წერითი გამოკითხვა,
შუალედური წერითი გამოცდა, ინდივიდუალური საშინაო დავალება/პრეზენტაცია/პროექტი. სტუდენტის სწავლის შედეგის მიღწევის
დონის შუალედური შეფასების თითოეულ კომპონენტს გააჩნია თავისი წილი შუალედური შეფასების 70 ქულის ფარგლებში. სტუდენტის
შუალედური შეფასების მინიმალური კომპეტენციის ზღვარის ხვედრითი წილი განისაზღვრება შესაბამისი სილაბუსით (70 ქულის).

სტუდენტის სწავლის შედეგის მიღწევის დონის დასკვნითი შეფასების კომპონენტია დასკვნითი წერითი გამოცდა. დასკვნითი წერითი გა-
მოცდა სავალდებულოა. დასკვნით წერით გამოცდაზე გასვლის უფლება ეძლევა სტუდენტს, რომელსაც შუალედური შეფასებით
დააგროვილი აქვს შუალედური შეფასების მინიმალური კომპეტენციის ზღვარი. სტუდენტს, რომელსაც შუალედური შეფასებით
დაგროვილი არ ექნება შუალედური შეფასების მინიმალური კომპეტენციის ზღვარი, დასკვნით წერით გამოცდაზე არ დაიშვება. დასკვნითი
შეფასების მინიმალური კომპეტენციის ზღვარის ხვედრითი წილი შეადგენს X ქულას. დასკვნითი შეფასება ჩაბარებულად ჩაითვლება იმ
შემთხვევაში, თუ სტუდენტი დასკვნით წერით გამოცდაზე დააგროვებს მინიმუმ X ქულას.

სასწავლო კურსი ჩაბარებულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაში, თუ შუალედური შეფასებისა და დასკვნითი შეფასების მაქსიმალური ქულის (30
ქულა) გათვალისწინებით სტუდენტი დააგროვებს მინიმუმ 51 ქულას. სტუდენტს კრედიტი ენიჭება კანონმდებლობით გათვალისწინებული
ერთ-ერთი დადებითი შეფასების მიღების შემთხვევაში.
დადებითი შეფასება
A - ფრიადი შეფასების 91-100 ქულა
B - ძალიან კარგი მაქსიმალური შეფასების 81-90 ქულა
C - კარგი მაქსიმალური შეფასების 71-80 ქულა
D - დამაკმაყოფილებელი მაქსიმალური შეფასების 61-70 ქულა
E - საკმარისი მაქსიმალური შეფასების 51-60 ქულა
უარყოფითი შეფასება
FX - ვერ ჩააბარა მაქსიმალური შეფასების 41-50 ქულა (სტუდენტს ჩასაბარებლად მეტი მუშაობა სჭირდება და ეძლევა
დამოუკიდებელი მუშაობით დამატებით გამოცდაზე ერთხელ გასვლის უფლება. ამასთან, დამატებითი
გამოცდა შეიძლება დანიშნოს დასკვნითი გამოცდის შედეგების გამოცხადებიდან არანაკლებ 5 კალენდარულ

2
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University
 დღეში).
მაქსიმალური შეფასების 40 ქულა და ნაკლები (სტუდენტის მიერ ჩატარებული სამუშაო არ არის საკმარისი და
FX - ჩაიჭრა
მას საგანი ახლიდან აქვს შესასწავლი)
შეფასების ფორმები და კომპონენტები
შეფასების ფორმები და კომპონენტები რაოდენობა თითოეულის მაქსიმალური შეფა-
N მაქსიმალური ქულა
სება

1 შუალედური შეფასება, მათ შორის: 70 ქულა

1.1 ზეპირი გამოკითხვა 5 3 15

1.2. წერითი გამოკითხვა 5 3 15
1.3. შუალედური წერითი გამოცდა 1 30 30
ინდივიდუალური საშინაო
1.4. 10
დავალება/პრეზენტაცია/პროექტი
2 დასკვნითი შეფასება 30 ქულა
2.1. დასკვნითი წერითი გამოცდა 1 30 30
სულ 100 ქულა
შუალედური შეფასების კომპონენტები, მეთოდები და კრიტერიუმები
კომპონენტები მეთოდები და კრიტერიუმები
სტუდენტის წერითი გამოკითხვა ფასდება 3 ქულით. შუალედური შეფასების ფარგლებში, სემესტრის განმავლობაში,
სტუდენტი წერითი ფორმით გამოიკითხება ხუთჯერ. შესაბამისად, წერითი გამოკითხვებში სტუდენტმა შეიძლება
დააგროვოს მაქსიმუმ 15 ქულა (3X5), რაც საბოლოო შეფასების 15 პროცენტის ტოლია.

წერითი გამოკითხვის შესაფასებლად გამოიყენება შემდეგი საშუალებები (შეფასების მეთოდები): ტესტი, თეორიული
საკითხი, ღია კითხვა. წერითი გამოკითხვისას შეიძლება გამოყენებული იქნეს შეფასების მეთოდების სხვადასხვა
კომბინაცია. წერითი გამოკითხვისას თეორიული საკითხი ფასდება 2 ქულით, თითოეული ღია კითხვა 1 ქულით,
ხოლო სწორად ამოხსნილი თითოეული ტესტი - 0.2 ქულით. თითოეულ ტესტს გააჩნია 4 სავარაუდო პასუხი,
რომელთაგან მხოლოდ ერთია სწორი.
წერითი
გამოკითხვა თეორიული საკითხის შეფასების კრიტერიუმებია: თეორიული მასალის ცოდნა, საკითხის ლოგიკური და
თანმიმდევრული გადმოცემა, სამართლებრივი მსჯელობა.
ქულა თეორიული საკითხის შეფასების კრიტერიუმები
პასუხი სრულია. სტუდენტი კარგად ფლობს თეორიულ მასალას, საკითხი ლოგიკურად და
2
თანმიმდევრულად არის გადმოცემული. სამართლებრივი მსჯელობა კარგია.
პასუხი შეკვეცილია. სტუდენტი ფლობს თეორიულ მასალას, თუმცა აღინიშნება ნაკლოვანებები. საკითხი
1
ნაწილობრივ არის გადმოცემული. სამართლებრივი მსჯელობა ფრაგმენტულია.
0 პასუხი საკითხის შესაბამისი არ არის ან საერთოდ არაა მოცემული.
ღია კითხვის შეფასების კრიტერიუმებია: კითხვის აღქმა და პასუხის არგუმენტირებული დასაბუთება.
ქულა ღია კითხვის შეფასების კრიტერიუმები
1 სტუდენტს კარგად აქვს აღქმული შეკითხვის არსი. პასუხი არგუმენტირებულად დასაბუთებულია.
0.5 სტუდენტს აღქმული აქვს შეკითხვის არსი. პასუხი დასაბუთებულია.
0 პასუხი შეკითხვის არსის შესაბამისი არ არის ან საერთოდ არაა მოცემული.
ზეპირი სტუდენტის ზეპირი გამოკითხვა ფასდება 3 ქულით. შუალედური შეფასების ფარგლებში, სემესტრის განმავლობაში,
გამოკითხვა სტუდენტი ზეპირი ფორმით გამოიკითხება ხუთჯერ. შესაბამისად, ზეპირ გამოკითხვებში სტუდენტმა შეიძლება
დააგროვოს მაქსიმუმ 15 ქულა (3X5), რაც საბოლოო შეფასების 15 პროცენტის ტოლია.

ზეპირი გამოკითხვა ტარდება მოხსენებების, დისკუსიისა და კითხვა-პასუხის ფორმატში.ზეპირი გამოკითხვის

შესაფასებლად გამოიყენება შემდეგი საშუალებები (შეფასების მეთოდები): პრეზენტაცია, პრაქტიკული/თეორიული
დავალების შესრულება, სამუშაო ჯგუფში მუშაობა, დისკუსიაში მონაწილეობა.

ზეპირი გამოკითხვისას შეფასების კრიტერიუმებია: პასუხის ფორმულირება და გადმოცემა, იურიდიული

ტერმინოლოგიის დაცვა, სამართლებრივი მსჯელობა.
ქულა ზეპირი გამოკითხვის შეფასების კრიტერიუმები
სტუდენტი კარგადაა მომზადებული, პასუხი მკაფიოდ და ადეკვატურადაა ფორმულირებული, მისი
3
სამართლებრივი მსჯელობა მაღალ დონეზეა. იგი იცავს იურიდიულ ტერმინოლოგიას
2 სტუდენტი მომზადებულია, პასუხი მკაფიოდ და ადექვატურადაა ფორმულირებული, თუმცა შეკვეცილია.
მისი სამართლებრივი მსჯელობა კარგია. იგი იცავს იურიდიულ ტერმინოლოგიას

3
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University
 სტუდენტი არ არის კარგად მომზადებული., პასუხი არასრულადაა ფორმულირებული, მისი სამართლებრივი
1
მსჯელობა ფრაგმენტულია, ხოლო იურიდიული ტერმინოლოგია ნაკლოვანია
სტუდენტი ფაქტიურად მოუმზადებელია, პასუხი ბუნდოვანი და არაადეკვატურია. მისი სამართლებრივი
0
მსჯელობა არსებითად მცდარია, იგი არ იყენებს იურიდიული ტერმინოლოგიას
კურსის განმავლობაში სტუდენტი ამზადებს ინდივიდუალურ წერით საშინაო დავალებას და მე-16 სასწავლო კვირას
ახდენს აუდიტორიის წინაშე მის საჯარო პრეზენტაციას. პრეზენტაცია სავალდებულოა ჩატარდეს Power Points
გამოყენებით. საშინაო დავალება და მისი საჯარო პრეზენტაცია ფასდება 10 ქულით, რაც საბოლოო შეფასების 10
პროცენტის ტოლია.

საშინაო დავალების მოცულობა უნდა იყოს 10-15 გვერდის ფარგლებში (სილფაინი 12, ერთი ინტერვალით). სტუდენტი
ვალდებულია წერითი საშინაო დავალება წარუდგინოს ლექტორს პრეზენტაციამდე მინიმუმ ერთი კვირით ადრე.
აღნიშნული ვადის დარღვევის შემთხვევაში სტუდენტი პრეზენტაციაზე არ დაიშვება.

საშინაო დავალების შესაფასებლად გამოიყენება შემდეგი საშუალებები (შეფასების მეთოდები): საშინაო დავალების
შესრულების ხარისხი, საშინაო დავალების პრეზენტაცია, დისკუსიაში მონაწილეობა. საშინაო დავალების
შესაფასებლად საშინაო დავალების შესრულების ხარისხი ფასდება 5 ქულით, საშინაო დავალების პრეზენტაცია - 3
ქულით, ხოლო დისკუსიაში მონაწილეობა - 2 ქულით.

საშინაო დავალების შესრულების ხარისხის შეფასების კრიტერიუმებია: დასახული მიზნებისა და შედეგების

საშინაო
ნაშრომში ასახვა. ნაშრომის სტრუქტურა, განხილული საკითხები და ნაშრომის თემატიკის ურთიერთშესაბამისობა,
დავალება
გამოყენებული ინფორმაცია, მონაცემები და ლიტერატურა, კრიტიკული ანალიზი, ნაშრომის დასკვნების ლოგიკურობა
და არგუმენტირებულობა.
ქულა საშინაო დავალების შესრულების შეფასების კრიტერიუმები
ნაშრომი სრულფასოვნად ასახავს დასახულ მიზნებსა და შედეგებს, ნაშრომის სტრუქტურა, განხილული
საკითხები და ნაშრომის თემატიკა ურთიერთშესაბამისობაშია; ნაშრომზე მუშაობისას გამოყენებულია
5 უახლესი ინფორმაცია, მონაცემები და ლიტერატურა; სტუდენტმა გამოავლინა ინფორმაციის/მონაცემების
მოძიების და კრიტიკული ანალიზის უნარი; შეძლო ნაშრომის დასკვნების ლოგიკურად და არგუმენტირებუ-
ლად ჩამოყალიბება
ნაშრომი ასახავს დასახულ მიზნებსა და შედეგებს, ნაშრომის სტრუქტურა, განხილული საკითხები და
ნაშრომის თემატიკა ურთიერთშესაბამისობაშია, თუმცა სრულფასოვანი არ არის და განხილული საკითხები
4
სრულად არ ასახავენ მიცემულ დავალებას; ნაშრომზე მუშაობისას გამოყენებულია საკმარისი ინფორმაცია,
მონაცემები და ლიტერატურა
ნაშრომი სრულად არ ასახავს დასახულ მიზნებსა და შედეგებს, ნაშრომის სტრუქტურა, განხილული
საკითხები და ნაშრომის თემატიკა დასახვეწია, განხილული საკითხები არ არ ქმნის სრულ წარმოდგენას
3
საპრეზენტაციო მოხსენების თემაზე; ნაშრომზე მუშაობისას გამოყენებულია მწირი ინფორმაცია, მონაცემები
და ლიტერატურა
ნაშრომში განხილული საკითხები ძირითადად შეესაბამება მოხსემენის თემატიკას, მაგრამ არ იკვეთება
ნაშრომის სტრუქტურის, განხილული საკითხების და ნაშრომის თემატიკის ლოგიკური კავშირი. განხილული
2
საკითხები არ არ ქმნის სრულ წარმოდგენას საპრეზენტაციო მოხსენების თემაზე; ნაშრომზე მუშაობისას
გამოყენებულია მწირი ინფორმაცია, მონაცემები და ლიტერატურა.
1 ნაშრომში განხილული საკითხები არ შეესაბამება საშინაო დავალების თემატიკას
0 საშინაო დავალება მომზადებული არ არის
საშინაო დავალების პრეზენტაციის შეფასების კრიტერიუმებია: საპრზენტაციო მასალების გაფორმების
ვიზუალური მხარე, ნაშრომის წარდგენა და კომპეტენციების წარმოჩენა.
ქულა საშინაო დავალების პრეზენტაციის შეფასების კრიტერიუმები
წარდგენილი საპრზენტაციო მასალების გაფორმების ვიზუალური მხარე იმსახურებს მოწონებას, სტუდენტს
3
შეუძლია ნაშრომის წარდგენა, კომპეტენციების წარმოჩენა.
წარდგენილი საპრზენტაციო მასალების გაფორმების ვიზუალური მხარე სათანადო დონეზეა შესრულებული,
2
სტუდენტს შეუძლია ნაშრომის წარდგენა, კომპეტენციების წარმოჩენა.
წარდგენილი საპრზენტაციო მოხსენების გაფორმების ვიზუალური მხარე დამაკმაყოფილებელია, სტუდენტს
1
შეუძლია ნაშრომის წარდგენა, მაგრამ უჭირს კომპეტენციების წარმოჩენა
წარდგენილი საპრეზენტაციო მოხსენების გაფორმების ვიზუალური მხარე არა დამაკმაყოფილებელია.
0 სტუდენტს არ შეუძლია მოხსენების პრეზენტაცია და კომპეტენციების წარმოჩენა ან პრეზენტაცია
მომზადებული არ არის
დისკუსიაში მონაწილეობის შეფასების კრიტერიუმებია: საპრეზენტაციო თემასთან დაკავშირებულ დისკუსიაში
მონაწილეობა, არგუმენტების მოყვანა და თავისი მოსაზრებების დაცვა.
ქულა დისკუსიაში მონაწილეობის შეფასების კრიტერიუმები
სტუდენტს შეუძლია საპრეზენტაციო თემასთან დაკავშირებულ დისკუსიაში მონაწილეობა, არგუმენტების
2
მოყვანა და თავისი მოსაზრებების დაცვა

4
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University
 სტუდენტს შეუძლია საპრეზენტაციო თემასთან დაკავშირებულ დისკუსიაში მონაწილეობა, მაგრამ უჭირს
1
არგუმენტების მოყვანა და თავისი მოსაზრებების დაცვა
სტუდენტს არ შეუძლია არგუმენტირუბული მოსაზრების ჩამოყალიბება, მსჯელობა და არგუმენტების
0
მოყვანა
შუალედური შეფასების ფარგლებში სტუდენტი აბარებს შუალედურ წერით გამოცდას. შუალედური წერითი
გამოცდა ტარდება მე-8-მე-9 სასწავლო კვირას. შუალედურ წერით გამოცდაში სტუდენტმა შეიძლება დააგროვოს
მაქსიმუმ 30 ქულა, რაც საბოლოო შეფასების 30 პროცენტის ტოლია.

შუალედური წერითი გამოცდას შესაფასებლად გამოიყენება შემდეგი საშუალებები (შეფასების მეთოდები):

ტესტი, თეორიული საკითხი, ღია კითხვა. შუალედური წერითი გამოცდა მოიცავს 1 თეორიულ საკითხს, 5 ღია
კითხვას და 20 ტესტს. შუალედური წერითი გამოცდისას თეორიული საკითხი ფასდება 10 ქულით, თითოეული ღია
კითხვა - 2 ქულით, ხოლო სწორად ამოხსნილი თითოეული ტესტი - 0.5 ქულით. თითოეულ ტესტს გააჩნია 4
სავარაუდო პასუხი, რომელთაგან მხოლოდ ერთია სწორი.

თეორიული საკითხის შეფასების კრიტერიუმებია: თეორიული მასალის ცოდნა, საკითხის ლოგიკური,

თანმიმდევრული და ადეკვატური გადმოცემა, იურიდიული ტერმინოლოგიის დაცვა, სამართლებრივი მსჯელობა,
სამართლებრივი ანალიზი.
ქულა თეორიული საკითხის შეფასების კრიტერიუმები
პასუხი სრულია. სტუდენტი ზედმიწევნით კარგად ფლობს განვლილ მასალას, საკითხი ლოგიკურად,
9-10 თანმიმდევრულად და ადეკვატურად არის გადმოცემული. იურიდიული ტერმინოლოგია დაცულია.
სამართლებრივი მსჯელობა და სამართლებრივი ანალიზი მაღალ დონეზეა.
პასუხი სრულია. სტუდენტი კარგად ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ მასალას, საკითხი
7-8 ლოგიკურად, თანმიმდევრულად და ადეკვატურად არის გადმოცემული. იურიდიული ტერმინოლოგია
დაცულია. სამართლებრივი მსჯელობა და სამართლებრივი ანალიზი ძალიან კარგია.
პასუხი სრულია. სტუდენტი დამაკმაყოფილებელად ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ
5-6 მასალას. საკითხი ლოგიკურად და ადეკვატურად არის გადმოცემული, თუმცა არათანმიმდევრულია.
შუალედური
იურიდიული ტერმინოლოგია დაცულია. სამართლებრივი მსჯელობა და ანალიზი დამაკმაყოფილებელია.
წერითი
გამოცდა პასუხი შეკვეცილია. სტუდენტი საკმარისად ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ მასალას,
3-4 თუმცა აღინიშნება ნაკლოვანებები. საკითხის გადმოცემულია ნაწილობრივ. იურიდიული ტერმინოლოგია
ნაკლოვანია. სამართლებრივი მსჯელობა და ანალიზი ფრაგმენტულია.
პასუხი ნაკლოვანია. სტუდენტი ვერ ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ მასალას,
1-2 გადმოცემულია საკითხის შესაბამისი მასალის მხოლოდ ცალკეული ფრაგმენტები. იურიდიული
ტერმინოლოგია არ არის გამოყენებული. სამართლებრივი მსჯელობა და ანალიზი არადამაკმაყოფილებელია.
0 პასუხი საკითხის შესაბამისი არ არის ან საერთოდ არაა მოცემული.
ღია კითხვის კრიტერიუმებია: კითხვის აღქმა და პასუხის დასაბუთება, თეორიული მასალის ცოდნა,
სამართლებრივი მსჯელობა.
ქულა ღია კითხვის შეფასების კრიტერიუმები
სტუდენტს კარგად აქვს აღქმული შეკითხვის არსი. პასუხი არგუმენტირებულად დასაბუთებულია,
2
სტუდენტი ზედმიწევნით კარგად ფლობს თეორიული მასალას, სამართლებრივი მსჯელობა ძალიან კარგია.
სტუდენტს აღქმული აქვს შეკითხვის არსი. პასუხი დასაბუთებულია, სტუდენტი ფლობს თეორიული
1
მასალას, სამართლებრივი მსჯელობა დამაკმაყოფილებელია.
0 პასუხი შეკითხვის არსის შესაბამისი არ არის ან საერთოდ არაა მოცემული.
დასკვნითი შეფასების კომპონენტები, მეთოდები და კრიტერიუმები
კომპონენტები მეთოდები და კრიტერიუმები
დასკვნითი დასკვნითი შეფასების ფარგლებში სტუდენტი აბარებს დასკვნით წერით გამოცდას. დასკვნითი წერითი გამოცდა
წერითი ტარდება მე-17-მე-19 სასწავლო კვირას. დასკვნით წერით გამოცდაში სტუდენტმა შეიძლება დააგროვოს მაქსიმუმ 30
გამოცდა ქულა, რაც საბოლოო შეფასების 30 პროცენტის ტოლია.

დასკვნითი წერითი გამოცდის შესაფასებლად გამოიყენება შემდეგი საშუალებები (შეფასების მეთოდები):

თეორიული საკითხი, ღია კითხვა. დასკვნითი წერითი გამოცდა მოიცავს 2 თეორიულ საკითხს და 5 ღია კითხვას.
დასკვნითი წერითი გამოცდისას თეორიული საკითხი ფასდება 10 ქულით, ხოლო ღია კითხვა ფასდება 2 ქულით.

ღია კითხვის კრიტერიუმებია: კითხვის აღქმა და პასუხის დასაბუთება, თეორიული მასალის ცოდნა,
სამართლებრივი მსჯელობა.
ქულა ღია კითხვის შეფასების კრიტერიუმები
სტუდენტს კარგად აქვს აღქმული შეკითხვის არსი. პასუხი არგუმენტირებულად დასაბუთებულია,
2
სტუდენტი ზედმიწევნით კარგად ფლობს თეორიული მასალას, სამართლებრივი მსჯელობა ძალიან კარგია.
1 სტუდენტს აღქმული აქვს შეკითხვის არსი. პასუხი დასაბუთებულია, სტუდენტი ფლობს თეორიული
მასალას, სამართლებრივი მსჯელობა დამაკმაყოფილებელია.

5
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University
 0 პასუხი შეკითხვის არსის შესაბამისი არ არის ან საერთოდ არაა მოცემული.
თეორიული საკითხის შეფასების კრიტერიუმებია: თეორიული მასალის ცოდნა, საკითხის ლოგიკური,
თანმიმდევრული და ადეკვატური გადმოცემა, იურიდიული ტერმინოლოგიის დაცვა, სამართლებრივი მსჯელობა,
სამართლებრივი ანალიზი.
ქულა თეორიული საკითხის შეფასების კრიტერიუმები
პასუხი სრულია. სტუდენტი ზედმიწევნით კარგად ფლობს განვლილ მასალას, საკითხი ლოგიკურად,
9-10 თანმიმდევრულად და ადეკვატურად არის გადმოცემული. იურიდიული ტერმინოლოგია დაცულია.
სამართლებრივი მსჯელობა და სამართლებრივი ანალიზი მაღალ დონეზეა.
პასუხი სრულია. სტუდენტი კარგად ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ მასალას, საკითხი
7-8 ლოგიკურად, თანმიმდევრულად და ადეკვატურად არის გადმოცემული. იურიდიული ტერმინოლოგია
დაცულია. სამართლებრივი მსჯელობა და სამართლებრივი ანალიზი ძალიან კარგია.
პასუხი სრულია. სტუდენტი დამაკმაყოფილებელად ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ
5-6 მასალას. საკითხი ლოგიკურად და ადეკვატურად არის გადმოცემული, თუმცა არათანმიმდევრულია.
იურიდიული ტერმინოლოგია დაცულია. სამართლებრივი მსჯელობა და ანალიზი დამაკმაყოფილებელია.
პასუხი შეკვეცილია. სტუდენტი საკმარისად ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ მასალას,
3-4 თუმცა აღინიშნება ნაკლოვანებები. საკითხის გადმოცემულია ნაწილობრივ. იურიდიული ტერმინოლოგია
ნაკლოვანია. სამართლებრივი მსჯელობა და ანალიზი ფრაგმენტულია.
პასუხი ნაკლოვანია. სტუდენტი ვერ ფლობს პროგრამით გათვალისწინებულ განვლილ მასალას,
1-2 გადმოცემულია საკითხის შესაბამისი მასალის მხოლოდ ცალკეული ფრაგმენტები. იურიდიული
ტერმინოლოგია არ არის გამოყენებული. სამართლებრივი მსჯელობა და ანალიზი არადამაკმაყოფილებელია.
0 პასუხი საკითხის შესაბამისი არ არის ან საერთოდ არაა მოცემული.

სასწავლო კურსის შინაარსი

კვირა სწავლების მეთოდი შინაარსი/შეფასების კომპონენტი/მაქსიმალური შეფასება
თემა 1. პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვრებათა ისტორიის საგანი, მეთოდი, სისტემა.
ძველი ეგვიპტისა და ბაბილონის პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი
პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვრებათა ისტორია, როგორც იურიდიული მეცნიერების
დამოუკიდებელი დარგი. პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვრებათა ისტორიის საგანი, პოლიტიკურ
და სამართლებრივ მოძღვრებათა ისტორიის კვლევის მეთოდები. პოლიტიკურ და სამართლებრივ
მოძღვრებათა ისტორიის სისტემა. საქართველოს პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვრებათა
ისტორიის საგნის შესახებ.
1 ლექცია ( სთ.) ძველი ეგვიპტის პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი. ძველი ბაბილონის პოლიტიკური და
სამართლებრივი მოძღვრებანი.
ძირითადი ლიტერატურა:
 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 9-24.
 გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 5-23.
სემინარი/პრაქტიკულ საუბარი სასწავლო კურსის მოცულობაზე და პროცესის წარმართვის მეთოდებზე, შეფასების სისტემაზე
ი ( სთ.) და სავალდებულო ლიტერატურაზე.
თემა 2. ძველი ინდოეთისა და ჩინეთის პოლიტიკურ-სამართლებრივი მოძღვრებანი
ძველი ინდოეთის პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი. ძველი ჩინეთის პოლიტიკურ-
სამართლებრივი იდეოლოგია.
ძირითადი ლიტერატურა:
ლექცია ( სთ.)
2  გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 24-76.
 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 24-33.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - ზეპირი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
3 ლექცია ( სთ.) თემა 3. ძველი საბერძნეთის პოლიტიკურ-სამართლებრივი მოძღვრებანი
პითაგორას პოლიტიკური შეხედულებანი. ჰერაკლიტეს პოლიტიკური შეხედულებანი. დემოკრუტეს
პოლიტიკურ-სამართლებრივი მოძღვრება. სოფისტების პოლიტიკურ-სამართლებრივი მოძღვრებანი.
სოკრატეს პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი. პოლიბიოსის პოლიტიკური
შეხედულებანი.
ძირითადი ლიტერატურა:

6
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University
  ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 34-43, 50-51.
 გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 77-105, 126-130.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - წერითი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
თემა 4. პლატონის და არისტოტელეს პოლიტიკურ-სამართლებრივი მოძღვრებანი
პლატონის პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი. არისტოტელეს პოლიტიკური და
სამართლებრივი შეხედულებანი.
ძირითადი ლიტერატურა:
ლექცია ( სთ.)  ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
4
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 43-50.
 გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 106-125.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - ზეპირი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
თემა 5. ძველი რომის პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი, ზოგადი დახასიათება
ციცერონის პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი. რომაელ სტოელთა პოლიტიკური და
სამართლებრივი შეხედულებანი. რომაელი იურისტების პოლიტიკური და სამართლებრივი
მოძღვრებანი.
ძირითადი ლიტერატურა:
ლექცია ( სთ.)
5  ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 52-60.
 გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 131-160.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - წერითი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
თემა 6. ქრისტიანობა და შუა საუკუნეების ქრისტიანი მოღვაწეების მოძღვრებები
ნეტარი ავგუსტინეს პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი. თომა აქვინელის პოლიტიკური
და სამართლებრივი მოძღვრებანი. რეფორმაციის მომხრეთა სამართლებრივ-პოლიტიკური
შეხედულებანი.
ლექცია ( სთ.) ძირითადი ლიტერატურა:
6  ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 64-67.
 გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 161-177, 209-217.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - ზეპირი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
თემა 7. გვიანი შუა საუკუნეების პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი
მაკიაველის პოლიტიკური დოქტრინა. ჟან ბოდენის პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი.
ჰუგო გროციუსის და ბენედიქტე სპინოზას შეხედულებანი სახელმწიფოსა და სამართალზე.
ძირითადი ლიტერატურა:
ლექცია (სთ.)  ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
7
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 82-86, 91-94, 109-113.
 გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 200-208, 218-223, 238-249.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - წერითი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
8-9 სთ შეფასების კომპონენტი - შუალედური წერითი გამოცდა. მაქსიმალური შეფასება - 30 ქულა
10 თემა 8. განმანათლებლების პოლიტიკურ-სამართლებრივი შეხედულებები
ლექცია ( სთ.) ჯონ ლოკის პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი. ვოლტერის პოლიტიკური
შეხედულებანი. მონტესკიეს პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი. რუსოს პოლიტიკურ-
სამართლებრივი შეხედულებანი. დიდროს პოლიტიკური და სამართლებრივი შეხედულებანი.
ძირითადი ლიტერატურა:
 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 119-121, 129-136, 141-
144.

7
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University
 სემინარი/პრაქტიკულ შუალედური წერითი გამოცდის შედგების განხილვა
ი (1 სთ.)
თემა 9. აშშ-ის დაფუძნება და პოლიტიკურ-სამართლებრივი იდეები აშშ-ში XVIII - XIX
საუკუნეებში
აშშ-ის შექმნა და იმდროინდელი პოლიტიკურ-სამართლებრივი შეხედულებების ზოგადი დახასიათება.
ფრანკლინის პოლიტიკური შეხედულებანი. ჯეფერსონის პოლიტიკური შეხედულებანი. ჰამილტონის
ლექცია ( სთ.) პოლიტიკური შეხედულებანი. ადამსის პოლიტიკური იდეები. მედისონის პოლიტიკურ-
სამართლებრივი მოძღვრებანი. მარშალის სამართლებრივი შეხედულებანი.
11
ძირითადი ლიტერატურა:
 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 191-207.
სემინარი/პრაქტიკულ შეფასების კომპონენტი - ზეპირი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
თემა 10. პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი გერმანიაში XVIII საუკუნის
დასასრულსა და XIX საუკუნის დასაწყისში
სამართლის ისტორიული სკოლა [ჰუგო, სავინი, პუხტა]. გერმანული იდეალიზმის წარმომადგენელთა
შეხედულებანი სახელმწიფოსა და სამართალზე [კანტი, ჰეგელი].
ლექცია ( სთ.)
12 ძირითადი ლიტერატურა:
 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 177-190.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - წერითი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
თემა 11. სოციალისტ-უტოპისტებისა და მარქსიზმის სამართლებრივ-პოლიტიკური მოძღვრებანი
თომას მორისა და ტომაზო კამპანელას შეხედულებები მოძღვრებები სახელმწიფოსა და სამართალზე. მე-
18 საუკუნის ფრანგული უტოპიური სოციალიზმის წარმომადგენელთა [მელიე, მორელი, ბონო დე
მაბლი] პოლიტიკური მოძღრებანი. მე-19 საუკუნის სოციალისტების [სენ-სიმონი, ფურიე, ოუენი]
შეხედულებები სახელმწიფოსა და სამართალზე. სახელმწიფოსა და სამართლის მარქსისტული გაგება.
ლექცია ( სთ.) ძირითადი ლიტერატურა:
 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,
13
ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 94-98, 235-243, 268-
282.
 გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008, გვ. 223-237.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - ზეპირი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)
თემა 12. XIX საუკუნის ძირითადი მოძღვრებანი სახელმწიფოსა და სამართალზე
სახელმწიფოსა და სამართლის გაგება ევროპულ ლიბერალურ მოძღვრებებში. რ. იერინგის
სამართლებრივი და პოლიტიკური შეხედულებები. სახელმწიფოს სოციოლოგიური თეორია [ლ.
გუმლოვიჩი]. ნეოკანტიანელების შეხედლებები სახელმწიფოსა და სამართალზე [შტამლერი]. ჯ.
ლექცია ( სთ.)
14 ოსტინის შეხედლებები სახელმწიფოსა და სამართალზე. სპენსერის პოლიტიკური მოძღვრებები.
ელინეკის შეხედულებები სახელმწიფოზე.

ძირითადი ლიტერატურა:

 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,

ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015, გვ. 213-224, 283-304.
სემინარი/პრაქტიკულ
შეფასების კომპონენტი - წერითი გამოკითხვა. მაქსიმალური შეფასება - 3 ქულა
ი (1 სთ.)

8
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University
 თემა 13. საქართველოს პოლიტიკური და სამართლებრივი აზრის განვითარების ისტორია
ქართული პოლიტიკური და სამართლებრივი მოძღვრებანი ადრეფეოდალურ და ფეოდალიზმის საწყის
ხანაში [იაკობ ცურტაველი. აიეტი და ფარტაძე. „ევსტათი მცხეთელის მარტვილობის” ავტორი. იოანე
საბანისძე. „მოქცევაი ქართლისაის” ავტორი. ბასილ ზარზმელი. გიორგი მერჩულე.]. პოლიტიკური და
სამართლებრივი მოძღვრებანი გაერთიანებულ საქართველოში [ექვთიმედა გიორგი მთაწმინდელები.
ლეონტი მროველი. დავით აღმაშენებელი. ყუთლუ-არსლანის დასი. ”ისტორიანი და აზმანი
შარვანდედთანის” ავტორი. თამარის მეორე ისტორიკოსი. შოთა რუსთაველი. ”ხელმწიფის კარის
გარიგების” ავტორი.] ერთიანი სახელმწიფოს დაშლის პერიოდის პოლიტიკური და სამართლებრივი
მოძღვრებები საქართველოში. [არჩილი. სულხან-საბა ორბელიანი. ვახუშტი ბაგრატიონი. დავით
გურამიშვილი. ალექსანდრე ამილახვარი. იოანე ბაგრატიონი.] ეროვნული მოძრაობის სათავეების ხანის
ლექცია ( სთ.)
პოლიტიკური შეხედულებები. [ვახტანგ ირაკლის ძე ბაგრატიონის, დავით ბაგრატიონის, სოლომონ
15 დოდაშვილის და 1832 წლის შეთქმულების სხვა მონაწილენი.] „თერგდალეულთა“ პოლიტიკური
შეხედულებები. ილია ჭავჭავაძე. „საერთო ნიადაგის თეორია“ და მისი გამგრძელებლები (გიორგი
წერეთელი, მიხაკო წერეთელი, ვარლამ ჩერქეზიშვილი, არჩილ ჯორჯაძე.]
ძირითადი ლიტერატურა:

 პოლიტოლოგია. თსუ სახელმძღვანელო პროფ. ო. გოგიაშვილის რედაქციით. თბ. 2004. გვ. 31-110.
სემინარი/პრაქტიკულ
შემაჯამებელი დისკუსია
ი (1 სთ.)
16 სემინარი (3 სთ.) შეფასების კომპონენტი - საშინაო დავალება. მაქსიმალური შეფასება - 10 ქულა.
17-19 3 სთ შეფასების კომპონენტი - დასკვნითი წერითი გამოცდა. მაქსიმალური შეფასება - 30 ქულა

 ვ. მეტრეველი, გ. დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვარებათა ისტორია,

ლექციების კურსი, მეორე გამოცემა, „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2015.
ძირითადი ლიტერატურა  გ. ნადარეიშვილი, მსოფლიო პოლიტიკურ და სამართლებრივ მძღვრებათა ისტორია, „ბონა კაუზა“,
თბილისი, 2008.
 პოლიტოლოგია. თსუ სახელმძღვანელო პროფ. ო. გოგიაშვილის რედაქციით, თბილისი, 2004.

 რ. უექსი, სამართლის ფილოსოფია, ძალიან მოკლე შესავალი, თსუ, 2012.

 ფედერალისტური წერილები, http://federalistpapers.ge/federali3.php
დამხმარე ლიტერატურა  ი. სურგულაძე, ნარკვევები საქართველოს პოლიტიკურ მოძღვრებათა ისტორიიდან, თბ., 2001.
 ი. სურგულაძე, საქართველოს პოლიტიკურ მოძღვრებათა ისტორიიდან, თბილისის უნივერსიტეტის
გამომცემლობა, თბ., 1985.

9
სულხან-საბა ორბელიანის სასწავლო უნივერსიტეტი Sulkhan-Saba Orbeliani Teaching University