สาขาคณิตศาสตร์ประถมศึกษา สสวท.

3. การคูณ การหารเศษส่วน

จุดประสงค์ของการอบรม เพื่อให้ผู้เข้ารับการอบรม
1. ได้รับความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับ
• การคูณและการหารเศษส่วน
• การบวก ลบ คูณ หารเศษส่วนระคน
• โจทย์ปญั หาเศษส่วน
2. ได้แนวทางการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนเรื่องการคูณและการหารเศษส่วน

สาระสําคัญ/ความคิดรวบยอด
1. การคูณเศษส่วนกับเศษส่วนใช้วิธีนําตัวเศษคูณกับตัวเศษ และตัวส่วนคูณกับตัวส่วน และถ้า
ตัวเศษและตัวส่วนมีตัวประกอบร่วม อาจนําตัวประกอบร่วมมาหารทั้งตัวเศษและตัวส่วนก่อน
แล้วจึงหาผลคูณ
2. การคูณเศษส่วนกับจํานวนนับ ให้เปลี่ยนจํานวนนับเป็นเศษส่วนที่มีตวั ส่วนเป็น 1 แล้วใช้หลัก
การคูณในข้อ 1 หรือหาผลคูณได้โดย ตัวเศษของผลคูณหาได้จากคูณตัวเศษกับจํานวนนับนั้น
และตัวส่วนของผลคูณเท่ากับตัวส่วนของเศษส่วนนั้น
3. การคูณเศษส่วนกับจํานวนคละ ให้เปลี่ยนจํานวนคละเป็นเศษเกินแล้วนําไปคูณกับเศษส่วน
ตามวิธีการในข้อ 1
4. การหารเศษส่วนด้วยเศษส่วน หาได้จากนําเศษส่วนของตัวตั้งคูณกับส่วนกลับของตัวหาร
5. การหารจํานวนคละ ให้เปลี่ยนจํานวนคละให้เป็นเศษเกินแล้วใช้หลักการหารเศษส่วน
ด้วยเศษส่วน

20 การอบรมครูด้วยระบบทางไกล หลักสูตรมาตรฐานการอบรมครู ปีที่ 2 (ฉบับปรับปรุง)

กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ ระดับประถมศึกษา
3. การคูณ การหารเศษส่วน คณิตศาสตร์ประถมศึกษา

การคูณเศษส่วน
การคูณเศษส่วน
(1) การคูณเศษส่วนด้วยจํานวนนับ

3 3
10 10

3 3 เขียนในรูปการคูณได้เป็น 2 × 103
10 + 10
3 3 = 3+ 3 6
10 + 10 10 = 10
ดังนั้น 2 × 103 = 106

การคูณเศษส่วนด้วยจํานวนนับ ทําได้โดยนําจํานวนนับมาคูณกับตัวเศษ โดยตัวส่วนยังคงเท่าเดิม

พิจารณารูปและปัญหาต่อไปนี้

Ë Ë Ë Ë Ë
2 กลุ่มใน 3 กลุ่มของ 15
Ë Ë Ë Ë Ë
Ë Ë Ë Ë Ë
มีดาว 15 ดวง แบ่งเป็นกลุม่ กลุ่มละ 5 ดวง ได้ 3 กลุ่ม 23 ของดาว 15 ดวง หมายความว่า
แบ่งเป็น 3 กลุ่ม เท่า ๆ กัน และต้องการเพียง 2 กลุ่ม จะได้ดาวทั้งหมด 10 ดวง
นั่นคือ 23 ของ 15 เท่ากับ 10
จากปัญหาข้างต้น 23 ของ 15 คือ 10
2 ของ 15 เขียนได้อีกแบบหนึ่งเป็น 2 × 15
3 3
ดังนั้น 23 ของ 15 = 23 × 15 = 10

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 21
 สาขาคณิตศาสตร์ประถมศึกษา สสวท.

(2) การคูณจํานวนนับด้วยเศษส่วน
การคูณจํานวนนับด้วยเศษส่วน หาผลคูณได้โดยใช้วิธเี ดียวกับการคูณเศษส่วนด้วยจํานวนนับ คือ
นําจํานวนนับมาคูณกับตัวเศษ โดยตัวส่วนคงเดิม
ตัวอย่าง ในแต่ละวันนายประจวบใช้เวลา 43 ชั่วโมง ทํางานอดิเรก และเขาทํางานอดิเรกสัปดาห์ละ 5 วัน
เขาทํางานอดิเรกสัปดาห์ละกี่ชั่วโมง
วิธีทํา จากโจทย์ดังกล่าวเขียนประโยค สัญลักษณ์ได้ 5 × 43 =
ในการหาผลคูณทําได้ดังนี้ 5 × 43 = 5×3 4
= 154
= 3 43
ดังนั้นเขาใช้เวลาทํางานอดิเรกสัปดาห์ละ 3 43 ชั่วโมง
(3) เศษส่วนของเศษส่วนและการคูณเศษส่วนกับเศษส่วน
พิจารณารูปต่อไปนี้ โดยใช้สื่อแผ่นใสวางซ้อนทับกัน

2 ของ 3
3 5

3
5
จากแผนภาพข้างต้นแสดง 23 ของ 35 = 156
2 ของ 3 เขียนแทนด้วย 2 × 3
3 5 3 5
ดังนั้น 23 × 35 = 156
นั่นคือ 23 × 35 = 23 ×× 53 = 156
พิจารณารูปต่อไปนี้
จากแผนภาพแสดง 46 ของ 95 = 54 20

เขียนในรูปการคูณได้ 46 × 95
4 ของ 5
6 9 ดังนั้น 46 × 95 = 54 20

นั่นคือ 46 × 95 = 46 ×× 95 = 54
20
5
9
การคูณเศษส่วนกับเศษส่วน ใช้วิธีนําตัวเศษคูณกับตัวเศษ และตัวส่วนคูณกับตัวส่วน

22 การอบรมครูด้วยระบบทางไกล หลักสูตรมาตรฐานการอบรมครู ปีที่ 2 (ฉบับปรับปรุง)

กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ ระดับประถมศึกษา
3. การคูณ การหารเศษส่วน คณิตศาสตร์ประถมศึกษา

ตัวอย่าง จงหาผลคูณของ 49 × 18 25
4 18
วิธีทํา 9 × 25 = 225 72

= 258 (นํา 9 หารทั้งตัวเศษและตัวส่วน)

หรืออาจทําให้ง่ายขึ้นดังนี้
2
4 × 18 × 18 (นํา 9 หาร 18 ที่ตัวเศษ และ นํา 9 หาร 9 ที่ตัวส่วน)
= 94 ×
1 9 25 25
= 258

(4) การคูณเศษส่วนด้วยจํานวนคละ
การคูณเศษส่วนด้วยจํานวนคละ ทําได้โดยเปลี่ยนจํานวนคละให้อยู่ในรูปเศษเกินแล้ว
นําไปคูณกับเศษส่วนตามหลักการที่กล่าวแล้ว
ตัวอย่าง นายสังคมทํางาน 6 65 ชั่วโมงในวันเสาร์ และ 83 ของเวลาที่ทํางานในวันนั้น ใช้สําหรับส่งของให้
ลูกค้า เขาใช้เวลาส่งของให้ลกู ค้ากี่ชั่วโมง
วิธีทํา เขียนประโยคสัญลักษณ์ได้ 83 × 6 65 =
ในการหาผลคูณทําได้ดังนี้ 3 × 6 5 = 13 × 41
8 6 8 62
= 1641

= 2 169
ตอบ นายสังคมใช้เวลา ๒ ๑๖ ๙ ชั่วโมง ในการส่งของให้ลูกค้า

การคูณจํานวนคละด้วยจํานวนคละทําได้โดย เปลี่ยนจํานวนคละแต่ละจํานวนให้เป็นเศษเกินแล้ว
จึงนําเศษเกินทั้งสองจํานวนที่ได้นั้นคูณกันโดยใช้หลักการคูณของเศษส่วน
ตัวอย่าง หมึกแดงทําขนมชั้นหนึ่งถาด ต้องใช้น้ําตาล 3 12 ถ้วย ถ้าหมึกแดงทําขนมชั้น 6 43 ถาด จะต้อง
ใช้น้ําตาลกี่ถ้วย
วิธีทํา เขียนประโยคสัญลักษณ์ได้ 6 43 × 3 12 =
ในการหาผลคูณทําได้ดังนี้ 6 43 × 3 12 = 27 × 7
4 2
= 189
8
= 23 85
ดังนั้น หมึกแดงต้องใช้น้ําตาล 23 85 ถ้วย
ตอบ หมึกแดงต้องใช้น้ําตาล ๒๓ ๕๘ ถ้วย

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 23
 สาขาคณิตศาสตร์ประถมศึกษา สสวท.

(5) การคูณเศษส่วนด้วยเศษส่วนทีผ่ ลคูณเท่ากับ 1

พิจารณาผลคูณในแต่ละข้อต่อไปนี้
(1) 14 × 41 (2) 23 × 23 (3) 67 × 76 (4) 125 × 125
แต่ละข้อมีผลคูณดังนี้
(1) 14 × 41 = 44 = 1 (2) 23 × 23 = 66 = 1
(3) 67 × 76 = 42 42 = 1 (4) 125 × 125 = 60
60 = 1
จะเห็นได้ว่าผลคูณของแต่ละข้อเท่ากับ 1

จํานวนหนึ่งเป็นส่วนกลับของอีกจํานวนหนึ่ง เมื่อผลคูณของจํานวนสองจํานวนนั้น
เท่ากับ 1 เช่น 14 เป็นส่วนกลับของ 41 หรือ 4 และ 4 เป็นส่วนกลับของ 14

ตัวอย่าง จงหาส่วนกลับของ (1) 73 (2) 8 (3) 4 25

วิธีทํา (1) เนื่องจาก 73 × 73 = 1
ดังนั้น ส่วนกลับของ 73 คือ 73
(2) เนื่องจาก 8 × 18 = 1
ดังนั้น ส่วนกลับของ 8 คือ 18
(3) เนื่องจาก 4 25 = 225 และ 225 × 225 = 1
ดังนั้น ส่วนกลับของ 4 25 หรือส่วนกลับของ 225 คือ 225
หมายเหตุ สังเกตว่า ส่วนกลับของเศษส่วนใด ๆ คือเศษส่วนที่ได้จากการสลับตัวเศษและตัวส่วน
ของเศษส่วนนั้น

24 การอบรมครูด้วยระบบทางไกล หลักสูตรมาตรฐานการอบรมครู ปีที่ 2 (ฉบับปรับปรุง)

กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ ระดับประถมศึกษา
3. การคูณ การหารเศษส่วน คณิตศาสตร์ประถมศึกษา

การหารเศษส่วน

พิจารณาการหาร 43 ÷ 83 จากภาพ

3 หารด้วย 3 ต้องแบ่งส่วนที่ 6 หารด้วย 3

3 4 8 8 8
4 แรเงาออกเป็นส่วนละเท่า ๆ กัน 3
แบ่งครั้งละ 8 ได้ 2 ครั้งพอดี
โดยแต่ละส่วนที่แบ่งมีขนาด
3 ของรูป
8
มีส่วนที่แรเงา 43 ของรูปวงกลม แบ่งส่วนทีแ่ รเงาออกเป็นส่วนละเท่า ๆ กัน โดยแต่ละส่วนที่แบ่ง
มีขนาด 83 ของรูปวงกลม แบ่งส่วนที่แรเงาได้ 2 ส่วน
3 3
4 ÷ 8 อาจพิจารณาหาผลหาร ดังนี้
จากความคิดรวบยอดเกี่ยวกับการหาร ตัวหารคูณกับผลหารเท่ากับตัวตั้ง
เช่น 6 ÷ 3 = …
3 ׅ = 6
ดังนั้น 43 ÷ 83 = เขียนใหม่เป็น
3 = 43
8×
1
3 × 8 ×1 3 = 3
18 3 1 4 4
ดังนั้น 43 ÷ 83 = 83 × 43
หรือ 43 ÷ 83 = 43 × 83 เนื่องจากการคูณมีสมบัติการสลับที่
1 2
1 1
= 2
การหารเศษส่วนด้วยเศษส่วน อาจคิดได้จากการคูณเศษส่วนทีเ่ ป็นตัวตั้งกับส่วนกลับของ
เศษส่วนทีเ่ ป็นตัวหาร

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 25
 สาขาคณิตศาสตร์ประถมศึกษา สสวท.

พิจารณาการหารจากโจทย์ต่อไปนี้
ไม้ท่อนหนึ่งยาว 13 12 หน่วย ตัดออกเป็นท่อน ยาวท่อนละ 43 หน่วย จะตัดได้กี่ท่อน

0 2 4 6 8 10 12 14
เราอาจหาคําตอบได้จากรูป จะได้
13 12 ÷ 43 = 27 3
2 ÷ 4 = 18 ท่อน
หรือจากข้อสรุปข้างต้น 13 12 ÷ 43 = 13 12 × 43
หรือ 27 3 27 4
2 ÷ 4 = 2 × 3 = 18
ดังนั้น จะตัดได้ 18 ท่อน

การหารเศษส่วนด้วยจํานวนนับ หรือ การหารจํานวนนับด้วยเศษส่วน ทําได้โดยเขียนจํานวน

นับให้อยูใ่ นรูปเศษส่วน แล้วใช้หลักการหารเศษส่วนด้วยเศษส่วน

ตัวอย่าง 1 จงทําให้เป็นผลสําเร็จ 67 ÷ 12
วิธีทํา 67 ÷ 12 = 67 ÷ 121
= 67 × 121
= 141
ตอบ ๑๔ ๑

ตัวอย่าง 2 จงทําให้เป็นผลสําเร็จ 12 ÷ 67
วิธีทํา 12 ÷ 67 = 121 ÷ 67
= 121 × 76
= 14
ตอบ ๑๔

การหารจํานวนคละด้วยเศษส่วนหรือการหารจํานวนคละด้วยจํานวนคละ ทําได้โดยเปลี่ยน
จํานวนคละให้อยู่ในรูปเศษส่วน แล้วจึงหาผลลัพธ์โดยใช้เศษส่วนที่เป็นตัวตั้งคูณกับส่วนกลับของเศษส่วน
ที่เป็นตัวหาร

26 การอบรมครูด้วยระบบทางไกล หลักสูตรมาตรฐานการอบรมครู ปีที่ 2 (ฉบับปรับปรุง)

กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ ระดับประถมศึกษา
3. การคูณ การหารเศษส่วน คณิตศาสตร์ประถมศึกษา

ตัวอย่าง 1 จงทําให้เป็นผลสําเร็จ 12 14 ÷ 43
วิธีทํา 12 14 ÷ 43 = 49 ÷3
4 4 1
= 149 4 × 3
4

= 49
3
= 16 13
ตอบ ๑๖ ๓๑

ตัวอย่าง 2 15 43 ÷ 3 14
วิธีทํา 15 43 ÷ 3 14 = 63 13
4 ÷ 41
= 63 × 4
1 4 13
= 1363
11
= 4 13
๑๑
ตอบ ๔ ๑๓

การบวก ลบ คูณ และหารเศษส่วนระคน

สําหรับหัวข้อนีจ้ ะได้นําความรูใ้ นเรือ่ งการบวก การลบ การคูณ และ การหารเศษส่วนมาใช้ในการหา
คําตอบและการแก้ปัญหาต่าง ๆ
ตัวอย่าง จงทําให้เป็นผลสําเร็จ ( 4 16 + 5 23 ) ÷ { 6 87 ÷ ( 5 65 × 2 12 )}
วิธีทํา ( 4 16 + 5 23 ) ÷ { 6 87 ÷ ( 5 65 × 2 12 )}
= ( 25 17 55 35 5
6 + 3 ) ÷ { 8 ÷ ( 6 × 2 )}
= ( 25 34 55 175
6 + 11 6 ) ÷ 3( 8 ÷ 12 )
= 596 ÷ ( 55 8 × 12 )
17535
2
59
= 6 ÷ 70 33

= 596 × 70
35
3 33
= 2065 99
= 20 85 99
ตอบ ๒๐ ๙๙ ๘๕

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 27
 สาขาคณิตศาสตร์ประถมศึกษา สสวท.

โจทย์ปัญหาเศษส่วน
ในชีวิตจริงเราจะเกี่ยวข้องกับปัญหาต่าง ๆ มากมายที่ใช้ความรู้ในเรื่องเศษส่วนในการแก้ปัญหา
ตัวอย่าง 1 ถังน้ําใบหนึ่งมีน้ําอยู่ 65 ของถัง หลังจากใช้นา้ํ ไป 760 ลิตร ยังเหลือน้ําอยู่ 125 ของถัง
จงหาว่าถังใบนี้จุน้ํากี่ลิตร
วิธีทํา ถังมีน้ําอยู่ 5 ของถัง
6
เมื่อใช้น้ําไป แล้วยังเหลือน้ําอยู่ 125 ของถัง
ดังนั้นใช้น้ําไป 65 - 125 = 10 5
12 - 12 ของถัง
= 125 ของถัง
เนื่องจากใช้น้ําไป 760 ลิตร
น้ํา 125 ของถัง เป็นน้ํา 760 ลิตร
น้ํา 5 ส่วน เป็นน้ํา 760 ลิตร
น้ํา 1 ส่วน เป็นน้ํา 760 ลิตร
5
760
น้ํา 12 ส่วน เป็นน้ํา 5 × 12 = 1,824 ลิตร
ตอบ ถังใบนี้จุน้ํา ๑,๘๒๔ ลิตร

ตัวอย่าง 2 สนามรูปสี่เหลีย่ มผืนผ้ามีด้านกว้าง 31 12 เมตร มีด้านยาวยาวกว่า 2 23 เท่าของด้านกว้างอยู่

10 เมตร สนามรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามีเส้นรอบรูปยาวเท่าไร
วิธีทํา สนามรูปสี่เหลีย่ มผืนผ้ากว้าง 31 12 = 63 2 เมตร
ด้านยาวยาวกว่า 2 23 เท่าของด้านกว้างอยู่ 10 เมตร
ดังนั้นด้านยาวยาว ( 2 23 × 31 12 ) + 10 = ( 83 × 63 2 ) + 10 เมตร
= 84 + 10 เมตร
= 94 เมตร
สูตร ความยาวเส้นรอบรูป = 2 (ความกว้าง + ความยาว)
ดังนั้นสนามมีความยาวรอบรูป 2 (31 12 + 94) = 2 ( 125 12 ) เมตร
= 251 เมตร
ตอบ สนามรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามีเส้นรอบรูปยาว ๒๕๑ เมตร

28 การอบรมครูด้วยระบบทางไกล หลักสูตรมาตรฐานการอบรมครู ปีที่ 2 (ฉบับปรับปรุง)

กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ ระดับประถมศึกษา
3. การคูณ การหารเศษส่วน คณิตศาสตร์ประถมศึกษา

ตัวอย่าง 3 โรงเรียนแห่งหนึ่งมีนักเรียนหญิง 116 ของนักเรียนทั้งหมด โดยในวันศุกร์มีนกั เรียนหญิงไม่มา

โรงเรียน 16 ของจํานวนนักเรียนหญิงทั้งหมด นักเรียนชายไม่มาโรงเรียน 101 ของจํานวน
นักเรียนชายทั้งหมด ถ้าในวันศุกร์นี้มีนักเรียนมาโรงเรียน 760 คน โรงเรียนมีนักเรียนทั้งหมด
กี่คน
วิธีทํา โรงเรียนมีนักเรียนหญิง 116 ของนักเรียนทั้งหมด
นักเรียนหญิงไม่มาโรงเรียนในวันศุกร์ 16 ของจํานวนนักเรียนหญิง
ดังนั้นมีนักเรียนหญิงมาโรงเรียน 66 - 16 = 65 ของจํานวนนักเรียนหญิงทั้งหมด
นักเรียนหญิงทัง้ หมด = 65 × 116 ของนักเรียนทั้งหมด
= 115 ของนักเรียนทั้งหมด
โรงเรียนมีนักเรียนชาย 11 - 6 = 5 ของนักเรียนทั้งหมด
11 11 11
นักเรียนชายไม่มาโรงเรียนในวันศุกร์ 1 ของจํานวนนักเรียนชายทั้งหมด
10
ดังนั้นมีนักเรียนชายมาโรงเรียน 10 1 9
10 - 10 = 10 ของจํานวนนักเรียนชายทั้งหมด
จํานวนนักเรียนชายทั้งหมด = 109 × 115 ของนักเรียนทั้งหมด
= 229 ของนักเรียนทั้งหมด
เนื่องจากในวันศุกร์นี้มีนักเรียนมาโรงเรียน 760 คน
มีนักเรียนที่มาเรียนทั้งหมด 115 + 229 = 19 22 คิดเป็นนักเรียน 760 คน
นักเรียน 22 22 = 1 ของนักเรียนทั้งหมด เป็นนักเรียน 760 ÷ 22
19 คน
22
= 760 × 19 คน
= 40 × 22 คน
= 880 คน
ตอบ โรงเรียนนี้มีนักเรียนทัง้ หมด ๘๘๐ คน

หมายเหตุ สําหรับตัวอย่างที่ 3 ในการอธิบายอาจใช้รูปประกอบการอธิบายและเทียบส่วนก็ได้ เช่น

1
นักเรียนชาย 10 ของนักเรียนชายที่ไม่มาโรงเรียน

นักเรียนหญิง
1 ของนักเรียนหญิงที่ไม่มาโรงเรียน
6

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 29
 สาขาคณิตศาสตร์ประถมศึกษา สสวท.

จากรูป นักเรียน 9 12 = 192 ส่วน เป็นนักเรียน 760 คน

นักเรียน 1 ส่วน เป็นนักเรียน 760 ÷ 192
นักเรียน 11 ส่วน เป็นนักเรียน 760 ×192 ×11 = 880 คน

30 การอบรมครูด้วยระบบทางไกล หลักสูตรมาตรฐานการอบรมครู ปีที่ 2 (ฉบับปรับปรุง)

กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ ระดับประถมศึกษา