‫‪Publié par‬‬ ‫‡ˆ‪¯Ú„ ÔÂÙÿ ÚÈ‬‬

‫‡ ‪à ˜ÈÏ·Ât‬‬
‫‪Ã‬‬
‫‪l'Association pour‬‬
‫‡¯‪Ô‬‬
‫‡‪Ã Ùÿ ËÙÿ‬‬
‫‚‪à ˘ÏÚÊÚ‬‬
‫‪l'Etude et la Diffusion‬‬
‫‪de la Culture Yiddish‬‬ ‫‪¯Ú„ ÔÂÙÿ Ô‡ „ÂÓÏ≠˘È„ÈœÈ‬‬
‫‪et la Bibliothèque‬‬ ‫‡‪˜ÚË‬‬
‫‪À ÈÏ·È·–ÌÚ„ÚÓ‬‬
‫‪Medem‬‬ ‫ּפעריאדיש בלעטל פֿאַר ייִדיש‪-‬לערנערס‬
‫ָ‬ ‫ַא‬
‫ּתישרי ּתשנ''ח‪/‬סעּפט' ‪1997‬‬ ‫יאר ‪ , 3‬נומער ‪(11) 1‬‬
‫ָ‬

‫‪Íů˜ǯÿÙ Ôȇ ËÀ‡‚ ÈÂÂ‬‬ ‫וועגן ּפרץ הירשביין‬

‫יאריקער ּפאַריזער‬ ‫דער הייַ ָ‬
‫דעם זומער זענען מיר אין ּפאַריז געווען ‪ -‬ווי עס זאָגט דאָס אַלטע‬ ‫זומערקורס פֿאַר ייִדיש איז געווען‬
‫ֿראנקרַײך‪ ,‬רעדנדיק און זינגענדיק‬
‫ווערטל ‪ -‬גליקלעך ווי גאָט אין פ ַ‬ ‫געווידמעט‪ 1‬דער טעמע „ייִדישע‬
‫און שּפילנדיק אויף מאַמע‪-‬לשון‪ .‬דאָס איז געווען בשעת דעם‬
‫צווייטן ּפאַריזער אינטענסיוון זומערקורס וואָס איז פֿאָרגעקומען‬
‫‪2‬‬
‫קינדער‪-‬ליטעראטור“‪ ,‬ד''ה‬
‫ַ‬
‫פֿון ‪7‬טן ביז ‪25‬סטן יולי‪.‬‬ ‫ליטעראטור פֿאַר קינדער‪ ,‬אָדער‬ ‫ַ‬
‫דער דאָזיקער סּפעציעלער נומער פֿונעם ייִדישן טעם‪-‬טעם איז‬ ‫פֿאַר גרויסע מיט קינדער אַלס‬
‫אין גאַנצן געשריבן געוואָרן פֿון די ּתלמידים פֿונעם זומערקורס‪.‬‬ ‫העלדן‪ .‬אין פֿאַרלויף פֿון קורס‬
‫די מערהייט פֿון די טעקסטן שטאַמט פֿונעם זשורנאַליזם‪-‬‬ ‫האבן מיר זיך באַקענט מיט אַ סך‬ ‫ָ‬
‫רשטאט אָנגעפֿירט פֿון אָדם גרוזמאַן‪ ,‬וואָס אַרבעט אויף די‬‫ַ‬ ‫ַ‬ ‫ווא‬ ‫בארימטע ייִדישע שרייַבער און‬ ‫ַ‬
‫דיא קול יׂשראל‪.‬‬
‫גראמען פֿון דער יׂשראלדיקער ראַ ָ‬ ‫דיש‪ּ-‬פרא ַ‬
‫ָ‬ ‫ִ‬ ‫יי‬ ‫דיכטער‪ ,‬צווישן זיי אויך מיט ּפרץ‬
‫הירשביין וועגן וועמען איך וועל‬
‫זענען אויפֿגעפֿירט געוואָרן אין‬ ‫שרייבן אייניקע שורות‪.3‬‬ ‫ַ‬
‫‪1‬‬ ‫טעאטער צווישן אַנדערע דורך‬ ‫ַ‬ ‫ּפרץ הירשביין איז געבוירן‬
‫מאריס שוואַרץ‪ .‬זיי זענען דער‬ ‫ָ‬ ‫געווארן אין דער גראָדנער געגנט‬ ‫ָ‬
‫ָאנהייב פֿון ייִדישן קינסטלערישן‬ ‫)רוסלאנד( בייַ ַא משּפחה וואָס‬ ‫ַ‬
‫טעאטער אין אַמעריקע‪ .‬הירשביין‬ ‫ַ‬ ‫וואסערמיל‪ .‬ער‬ ‫האט געלעבט אין אַ ַ‬ ‫ָ‬
‫האט צוזאַמען מיט זייַן פֿרוי‬ ‫ָ‬ ‫האט זייער יונג אָנגעהויבן שרייַבן‬ ‫ָ‬
‫געמאכט צוויי וועלטרייַזעס איבער‬ ‫ַ‬ ‫לידער אויף העברעיִש אָבער ער‬
‫דאנק דעם אינסטיטוט שאַרל ‪5‬‬ ‫ַא ַ‬ ‫איז גאָר גיך אַריבער אויף ייִדיש‬
‫פֿאַר דער שיינער מוזיק‪ ,‬די‬ ‫ַאלע קאָנטינענטן וואָס ער האָט‬
‫שּפעטער ברייט באַשריבן‪.‬‬ ‫און אָנגעהויבן שרייַבן‬
‫ווארעמע קלאַנגען פֿון מאַמע‪-‬לשון‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫רעאליסטישע דראַמעס פֿאַרן‬ ‫ַ‬
‫דער פֿראַנצייזישער קעניג שאַרל ‪5‬‬ ‫הירשביין איז געשטאָרבן אין לאָס‬
‫ַאנדזשעלעס אין ‪ 1948‬אין עלטער‬ ‫טעאטער‪ .‬זייַן ערשטע דראַמע‬ ‫ַ‬
‫איז באַווּוסט ווי אַ גרינדער פֿון אַ‬ ‫געדרוקט אויף ייִדיש אין ‪1906‬‬
‫ביבליאטעק‪ .‬דאָס אייניקל פֿון דער‬‫ָ‬ ‫פֿון ‪ 67‬יאָר‪ .‬צווישן די ‪ּ 38‬פיעסעס‬
‫וואס ער האָט איבערגעלאָזט‬ ‫ָ‬ ‫האט געטראָגן דעם נאָמען אויף‬ ‫ָ‬
‫קעניגלעכער ביבליאָטעק האָט איצט‬ ‫יענער זַײט טַײך‪.‬‬
‫מאדערנעם בנין‪ .‬דער‬ ‫ַא נַײ אָרט‪ ,‬אַ ָ‬ ‫דערמאנען מיר די ּפוסטע‬
‫ָ‬
‫קרעטשמע ‪ ,‬דעם שמידס טעכטער‬ ‫הירשביין האָט געוווינט אין אַ סך‬
‫נאמען וולאַדימיר מעדעם איז אויך‬ ‫ָ‬ ‫ערטער‪ .‬אין וואַרשע האָט ער זיך‬
‫ּפאריזער‬
‫פֿאַרבונדן מיט אַ ַ‬ ‫וואס האָבן‬
‫און גרינע פֿעלדער‪ָ ,‬‬
‫ביים עולם ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫זייער אויסגענומען‪ַ 5‬‬ ‫באקענט מיט י‪ .‬ל‪ּ .‬פרץ‪ .‬אין אָדעס‬ ‫ַ‬
‫ביבליאטעק‪ .‬לאָמיר האָפֿן אַז די‬
‫ָ‬ ‫האט ער געגרינדעט און אָנגעפֿירט‬
‫‪4‬‬
‫ָ‬
‫מעדעם‪-‬ביבליאטעק זאָל אויך‬
‫ָ‬ ‫כענראט‬
‫ַ‬ ‫רלאט קאָ‬
‫שא ָ‬
‫ַ‬ ‫מאטישע טרוּפע‪ .‬די דאָזיקע‬ ‫דרא ַ‬ ‫ַא ַ‬
‫קאל פֿאַר‬‫באקומען אַ גרעסערן לאָ ַ‬ ‫ַ‬ ‫טרוּפע האָט געשּפילט ּפיעסעס פֿון‬
‫מער און מער לייענערס‪.‬‬ ‫דאס הייסט ‪1. consacré à/devoted to ; 2.‬‬
‫; ָ‬
‫; ‪3. ShURES lignes/lines ; 4. fondé/founded‬‬ ‫ַא העכערן קינסטלערישן ניווא‪ָ.‬‬
‫טאף‬
‫גאלדע נאַ ַ‬
‫ָ‬
‫; ‪5. remporté un succès/were successful‬‬
‫‪6. OYLEM public.‬‬ ‫הירשביין איז געקומען אין‬
‫ַאמעריקע אין ‪ .1911‬זַײנע ּפיעסעס‬
 ‫‪Ô‡„‬‬
‫‪À À‡Ï Ôȇ Ô¯À‡È¯Ú„Ș ÚÅÓ‬‬
‫ַארויסגעגעבן אַ העלע נעּפלדיקע ליכט‪.‬‬ ‫האלטן‬
‫געקענט זען ‪ :‬זיי האָבן זיך באַ ַ‬
‫מאל איז פֿאַרבַײ אין גאַס אַ פֿערד מיט‬ ‫ַא ָ‬ ‫הינטער אַ מויער‪ .‬אָבער מען האָט‬
‫נגעלאדן מיט קוילן‪ָ 14‬‬
‫וואס פֿון‬ ‫ָ‬ ‫ַא פֿור אָ‬ ‫געהערט דאָס בורטשען און ברומען און‬
‫שטארקער‪,‬‬ ‫ַ‬ ‫אים האָט זיך געפֿילט אַ‬ ‫קנאקן פֿון די רעדער‪ .‬צווישן מויער און‬ ‫ַ‬
‫זויערער ריח‪.15‬‬ ‫שּפאלט און אַ‬
‫ַ‬ ‫רעלסן איז געווען אַ‬
‫‪8‬‬

‫אין אָוונט ווען די זשאַלוזיעס זַײנען‬

‫‪16‬‬
‫ראּפגעצויגן‪ ,‬האָט מען‬
‫געווען אַ ָ‬
‫דערהערט‪ ,‬אַזוי ווי אין אַ חלום ‪ ,‬פֿון‬
‫‪17‬‬
‫דער ווַײטנס‪ ,‬דאָס קלאַּפן פֿון גרויסע‬
‫האריקע פֿיס ‪ :‬די פֿערד פֿון ברויז וואָס‬
‫שלעּפן אַ פֿור מיט הילצערנע פֿעסער‬
‫ביר‪ .‬די געגנט איז געוואָרן פֿול מיטן‬
‫באן איז דאָרטן‬‫מאל‪ ,‬ווען אַ ַ‬ ‫ָ‬
‫אומגעלומּפערט דורכגעפֿאָרן‪ ,‬האָט מען‬
‫דערזען‪ ,‬פֿלינק ווי פַֿײל פֿון בויגן‪ ,9‬אַ‬
‫שטראל זון אויף די רעלסן‪ .‬מיר קינדער‬ ‫ַ‬
‫ָ‬ ‫האבן ניט דערציילט וועגן דעם ווַײל מיר‬ ‫ָ‬
‫זַײנען טאַקע געווען זיכער אַז די‬ ‫מיר האָבן געוווינט אין אַ קליין שמאָל‬
‫וואס שּפילן זיך‬ ‫ָ‬ ‫‪10‬‬
‫שטראלן זַײנען פֿעעס‬
‫ַ‬ ‫געסעלע אין שאָטן פֿון אַ ריזיקער ברויז ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫מאדנעם זיסן שמוכט‪ 18‬פֿון ביר וואָס מע‬ ‫ָ‬
‫ברענגט דעם וועכטער אויפֿן ראָג גאַס‪.‬‬
‫גאס איז די הַײזער זַײנען געווען קליין‪ ,‬נידעריק‪,‬‬
‫בלאנש לויִס‬
‫ַ‬
‫‪1. brasserie (où on fabrique la bière)/‬‬
‫‪brewery ; 2. coin/corner ; 3. sentinelle/‬‬
‫; ‪watchman ; 4. MIES... laid/ugly‬‬
‫‪5. carreaux/tiles ; 6. aigle/eagle ; 7. OYSYES‬‬
‫‪lettres/letters ; 8. rails ; 9. exp. lit. rapide‬‬
‫‪comme une flèche d'un arc/fleet as an‬‬
‫; ‪arrow from a bow ; 10. fées/fairies‬‬
‫‪11. trottoirs/pavement ; 12. réverbère/‬‬
‫‪lamppost 13. casque/helmet ; 14. charbon/‬‬
‫; ‪coal ; 15. REYEKh odeur/smell‬‬
‫‪16. "jalousies"- stores/blinds ; 17. KhOLEM‬‬
‫‪rêve/dream ; 18. odeur/smell.‬‬
‫דארטן‪ .‬פֿרעגט מען ניט‪ ,‬אַנטּפלעקט מען‬ ‫ָ‬ ‫עס איז געווען אַ געגנט פֿול מיט פֿרומע‬
‫ִיידן וואַָס האָבן שטענדיק געבענקט נאָך ניט‪...‬‬
‫„דער אַלטער היים‪ “.‬אויפֿן ראָג‪ַ 2‬‬
‫געשטאנען אַ שענק אַזוי ווי ַא וועכטער ‪ .‬אַײנגעבויגן‪ ,‬די פֿענצטער אָּפגעּפוצט‪ ,‬די‬
‫‪3‬‬
‫ַ‬
‫טרעטארן פֿאַר די טירעלעך‬
‫‪11‬‬
‫ַ‬ ‫אירע ווענט זַײנען געווען אויסגעּפוצט‬
‫אויסגעשַײערט‪ .‬די הילצערנע לאָדנס‬ ‫קאכלען‪ .5‬פֿאַר‬‫גלאנציקע ַ‬‫מיט מיאוסע‪ַ 4‬‬
‫רמאכן בַײ נאַכט און אַלץ‬ ‫פֿלעגט מען פֿאַ ַ‬ ‫דער טיר איז געהאָנגען אויף אַן‬
‫פֿלעגט ווערן שאַ שטיל‪.‬‬ ‫‪6‬‬
‫אַײזערנער קייט אַ בילד פֿון אַן אָדלער‬
‫ּכמעט אין מיטן גאַס איז געשטאַנען אַ‬ ‫ווּו ס'איז געווען אָנגעשריבן מיט‬
‫לאמטערן‪-‬סלוּפ‪ ,12‬אַ קליינער‪ ,‬גרינער‪,‬‬ ‫זילבערנע אותיות‪„ 7‬דער גרויער אָדלער“‪ַ .‬‬
‫קאּפ ווי אַ‬‫מעטאלענער זעלנער מיט אַ ָ‬ ‫ַ‬ ‫רעכטס איז געווען די שווערע בריק פֿון‬
‫גלעזערנער קיווער ‪ .‬בַײ נאַכט האָט ער‬
‫‪13‬‬ ‫‪ 2‬דער אַײזנבאַן‪ .‬די באַנען האָבן מיר ניט‬

‫ִיידיש אין טעקסאַס‬

‫ִיידישן שטייגער לעבן און גלייבן; און ייִדישע „פֿרעטבויס“‪ ,‬בחורים פֿון‬ ‫וטשאס‪ .‬צי וווינען אין‬
‫ָ‬ ‫ווי אַלע ווייסן‪ ,‬האָט אַרגענטינע אירע ייִדישע גאַ‬
‫לעבאטישע היימען וואָס פֿירן זיך ווי ווַײסע‪-‬חבֿרהניקעס‪ 8‬ווַײל אַזוי‬ ‫ַ‬ ‫ַ‬ ‫בא‬ ‫דן‪-‬קאובויס ?‬
‫ַ‬ ‫טעקסאס ייִ‬
‫ַ‬
‫טוט מען יונגערהייט‪.‬‬ ‫לאס אין דער ערשטער העלפֿט פֿון‬ ‫געווען אַרבעטער‪-‬רינג‪-‬שולעס אין דאַ ַ‬
‫ַא סך רעקלאַמע האָב איך געמאַכט פֿאַר אָסטין אָבער אַני‪-‬הקטן‪ 9‬לערן‬ ‫ראט‬
‫קטא ַ‬ ‫דא ָ‬‫אונדזער יאָרהונדערט; הַײנטיקע צַײטן קען מען באַקומען אַ ָ‬
‫אין אַן אַנדער טעקסאַנער אוניווערסיטעט‪ ,‬אַ קלענערן אָבער גאָר אַ‬ ‫אין ייִדיש אינעם גרויסן שטאַטישן אוניווערסיטעט )מיט ‪50 000‬‬
‫ניא )‪ 2500‬סטודענטן(‪ .‬ניט‬ ‫נטא ָ‬
‫ן‪-‬א ָ‬‫וווילן‪ ,‬מיטן נאָמען טריניטי‪ ,‬אין סאַ ַ‬ ‫סטודענטן( וואָס געפֿינט זיך אין דער טעקסאַנער הויּפטשטאָט אָסטין‪.‬‬
‫געקוקט אויף די נעמען פֿון שטאָט און פֿון אוניווערסיטעט וואַָס שמעקן‬ ‫ראן דרַײ גרויסע קענערס פֿון‬ ‫צווישן די דאָרטיקע ּפראָפֿעסאָרן זַײנען פֿאַ ַ‬
‫גאר ניט ייִדיש‪ ,‬קומען פֿון יאָר צו יאָר אַ צענדלינג בני‪ -‬און בנות‪-‬‬ ‫ָ‬ ‫ִיידיש ‪ :‬ד''ר ראָבערט קינג‪ ,‬אַ‬
‫ּפראפֿעסאָר פֿון פֿראַנצייזיש און‬
‫ָ‬ ‫יׂשראל‪ .10‬און כאָטש אָפֿיציעל בין איך אַ‬ ‫גערמאניסט און געוועזענער‬ ‫ַ‬
‫שּפאניש‪ ,‬איז מיר אויסגעקומען צו לערנען ייִדיש‪ .‬נאָך דערצו זַײנען דאָ‬ ‫ַ‬ ‫טעקסאס‬
‫ַ‬ ‫דעקאן‪ 1‬פֿון דער הומאַניסטיק‪,‬‬ ‫ַ‬
‫אין דער דאָרטיקער ייִדישער קהילה עלטערע ייִדן וואָס קומען זיך‬
‫‪11‬‬ ‫וואס פֿאָרשט די היסטאָרישע‬ ‫ָ‬
‫צונויף איין מאָל אין חודש‪ 12‬בפֿירוש‪ּ 13‬כדי צו רעדן מאַמע‪-‬לשון‪.‬‬ ‫שַײכות‪ 2‬צווישן ייִדיש און‬
‫שטאט ווי טעקסאַס )אַ פֿינפֿטל גרעסער‬ ‫ַ‬ ‫נישט קיין חידוש‪ַ 14‬אז אין אַ ַ‬
‫זא‬ ‫דַײטשע דיאַלעקטן; ד''ר‬
‫ווי פֿראַנקרַײך( קען מען הערן אַ ִיידיש וואָרט‪.‬‬ ‫אסטין‬ ‫ָ‬ ‫‪:‬‬ ‫ענגליש‬ ‫שמואל‪-‬אליעזר )אויף‬
‫ַאבֿרהם‪-‬מיכל אַסטראָ‬ ‫סעטה( וואָליץ‪ּ ,‬פראָפֿעסאָר פֿון‬
‫; ‪1. doyen/dean ; 2. ShAYKhES relations ; 3. LIMUDIM études/studies‬‬
‫נטא ָ‬
‫ניא‬ ‫ָ‬ ‫סא ַ‬
‫ן‪-‬א‬‫ַ‬ ‫ִיידישע לימודים‪ 3‬און אַ בעל‪-‬‬
‫‪4. BAL KAME VEKAME LESh OYNES lit: maître d'un grand nombre de‬‬ ‫)יידיש‪,‬‬
‫ּכמה‪-‬וּכמה‪-‬לשונות‪ִ 4‬‬
‫‪langues/master of a great many languages ; 5. MEKhAYE plaisir/‬‬ ‫נסאל‪ ,‬רוסיש(‪ ,‬וואָס פֿאַרנעמט זיך צווישן‬ ‫ווא ַ‬
‫פֿראַנצייזיש‪ ,‬שּפאַניש‪ּ ,‬פראָ ַ‬
‫; ‪pleasure ; 6. KOL MINI toutes sortes/all kinds ; 7. curieux/curious‬‬ ‫ַאנדערע טעמעס מיט ייִדישער ליטעראַטור און ייִדישער אידענטיטעט;‬
‫‪8. ... KhEVRE... petits voyous/mischief-makers ; 9. ANI-HAKOTN votre‬‬
‫‪serviteur/my humble self ; 10. BNEY... BNOS... garçons et filles juifs /‬‬ ‫לקלאריסטיק סַײ ייִדישע‬
‫ָ‬ ‫טעסמאן‪ ,‬וואָס לערנט סַײ פֿאָ‬
‫ַ‬ ‫ד''ר איציק גאָ‬
‫; ‪Jewish boys and girls ; 11. KEHILE communauté/community‬‬ ‫שּפראך‪ .‬ס'איז אַ מחיה צו הערן ווי בַײ אים רעדן א לַײטיש מאַמע‪-‬לשון‬
‫‪5‬‬
‫ַ‬
‫; ‪12. KhOYDESh mois/month ; 13. BEFEYRESh exprès/specifically‬‬ ‫טעקסאנער ‪ :‬פֿרומע באַּּפטיסטן וואָס זַײנען טשיקאַווע‪ 7‬אויפֿן‬ ‫ַ‬ ‫‪6‬‬
‫ּכל‪-‬מיני‬
‫‪14. ...KhIDESh pas étonnant/not surprising.‬‬
 ‫ִיידישע קולטור אין איטאַליע‬
‫קאדעמישן ניוואָ איז אויך דאָ ַא גרויסער אינטערעס‪ .‬אין‬ ‫כאטש די קולטור פֿון ייִדן אין איטאַליע איז נישט קיין אַשּכנזישע‪ 1‬אויפֿן אַ ַ‬ ‫ָ‬
‫מאל‪ ,‬סַײ הַײנט‪ .‬אין דעם ‪15‬טן די זעכציקער יא ָרן הא ָט ּפרא ָפ ֿעסא ָר קלא ַודיא ָ מא ַגריס‬ ‫איז זי געווען אַ וויכטיקע‪ ,‬סַײ אַ ָ‬
‫און ‪16‬טן יאָרהונדערט האָט מען גערעדט מערבֿ‪-‬ייִדיש אין דער ַארויסגעגעבן אַ בוך וועגן מיזרח‪-‬ייִדן מיטן טיטל „אַוועק פֿון‬
‫‪11‬‬ ‫‪2‬‬

‫דא פֿינק האָבן געאַרבעט‬ ‫וואנען ?“‪ .‬פֿאָרשערס ווי למשל גויִ ָ‬ ‫ַ‬ ‫נא און טריעסט‪ .‬די ייִדישע‬ ‫דוא‪ ,‬מילאַ ָ‬‫געגנט אַרום ווענעציע‪ּ ,‬פאַ ַ‬
‫שטאט באַרי‪,‬‬
‫ָ‬ ‫מעריקאנער קולטור‪ .‬אין מַײן‬
‫ַ‬ ‫איבער דער ִיידישער אַ‬ ‫שרַײבער‬ ‫דער‬ ‫)למשל‬ ‫ניזם‬ ‫הומא‬
‫ַ‬ ‫מיט‬ ‫שּפראך איז אויך פֿאַרבונדן‬
‫ַ‬
‫אין דרום‪-‬איטא ַליע ‪ ,‬א ַרבעט ּפרא ָפ ֿעסא ָר‬
‫‪12‬‬ ‫לעוויטא‪ ,‬וואָס הייסט אויף‬
‫ַ‬ ‫לאג עליאַ‬‫און פֿילאָ ָ‬
‫דזשוזעּפע פֿאַרעזע‪ ,‬אַ סּפעציאַליסט פֿון אַרטור‬ ‫ִיידיש אליה בחור( און מיטן אָנהייב פֿון דער‬
‫מיטל‪-‬אייראּפעישער ליטעראַטור‪.‬‬
‫ָ‬ ‫שניצלער און פֿון‬ ‫יע‬ ‫ּפרעסע )דַײטשישע יי ִדן זַײנען געווען די‬
‫באשעפֿטיקט ער זיך מיט ַאזעלכע‬ ‫יאר ַ‬ ‫זינט פֿערציק ָ‬ ‫ל‬‫טאַ‬ ‫די‬ ‫טיקאן(‪ .‬שּפעטער איז‬ ‫ַ‬ ‫פֿאַרלעגערס פֿון וואַ‬
‫שרַײבערס ווי קא ַפ ֿקא ַ‪ ,‬יא ָזעף רא ָט‪ ,‬עלזא ַ‬ ‫אי‬ ‫דַײטשלאנד‪.‬‬
‫ַ‬ ‫שּפראך פ ַֿארשווּונדן‪ ,‬ווי אין‬
‫ַ‬ ‫ִיידישע‬
‫זא אויסלענדער‪ .‬איצט וויל‬ ‫לאסקער‪-‬שילער און ראָ ַ‬ ‫ַ‬ ‫באנַײטער אינטערעס פֿאַר‬ ‫הַײנט איז דאָ ַא ַ‬
‫ער שטודירן די מיזרח‪-‬מקורים פֿון זייערע ָאבֿות ‪.‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪13‬‬ ‫ִיידישער קולטור וואָס האָט אָנגעהויבן מיט דער‬
‫קומענדיק יאָר וועט זַײן קורס הייסן „דער ייִד‬ ‫וואס שּפילן‬‫גרויסער הצלחה‪ 3‬פֿון מוזיק‪-‬גרוּפעס ָ‬
‫ַאמשל קאַפֿקאַ“ און מע וועט דאָרט שטודירן די‬ ‫ּכלי‪-‬זמר‪-4‬מוזיק און אַנדערע ייִדישע לידער‪.‬‬
‫סימּפאזיום‪,‬‬
‫ָ‬ ‫קוואלן פֿון פֿראַנץ קאַפֿקאַ‪ .‬ס'וועט אויך זַײן אַ‬‫ַ‬ ‫דיא‪ִ ,‬יידישע‬ ‫ווא ַ‬
‫קטיאר מאָני אָ ַ‬
‫ַאזוי האָט אויך אָנגעהויבן דער זינגער און ַא ָ‬
‫טא‪-‬אויסשטעלונג און אַ‬ ‫דיא‪ ,‬אַ פֿאָ ָ‬ ‫ַא ספֿרדישער‪ִ 5‬ייד פֿון בולגאַריע וואָס רעדט ּכמעט ‪ 20‬שּפראַכן‪ַ ,‬א פֿאָרשטעלונג פֿון מאָני אָ ַ‬
‫ווא ַ‬ ‫‪6‬‬

‫ּפאר לעקציעס וועגן דער געשיכטע פֿון דער ייִדישער שּפראַך‬ ‫ָ‬ ‫צווישן זיי ייִדיש‪ .‬ער האָט אויפֿגעפֿירט אויף דער בינע עטלעכע‬
‫טעאטער‪ּ-‬פיעסעס אינסּפירירט פֿון די ייִדישע קלאַסיקערס און און קולטור וואָס‪ ,‬אם‪-‬ירצה‪-‬השם וועל איך זיי געבן‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫ַ‬
‫ווידערשטאנד אין דער צווייטער וועלט‪-‬מלחמה‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫ַ‬ ‫ּפאעטן פֿון‬
‫פֿון די ָ‬
‫מא ָ‬
‫נא‬‫ריסא )הדסה( ראָ ַ‬ ‫ַ‬ ‫ַ‬ ‫מא‬ ‫בארעט“ ווּו ער זינגט און רעציטירט אויף‬ ‫„יידיש קאַ ַ‬ ‫ער פֿירט אַ ִ‬
‫‪1. AShKENAZ... ; 2. MAYREV... occidental/western ; 3. HATsLOKhE réus-‬‬
‫; ‪site/success ; 4. KLEZMER ; 5. SFARD... ; 6. KIMAT presque/nearly‬‬
‫רשטייט‬ ‫ֿא‬
‫ַ‬ ‫פ‬ ‫ּפובליקום‬ ‫זַײן‬ ‫ס‬ ‫ווא‬
‫ָ‬ ‫דעם‬ ‫אויף‬ ‫‪8‬‬
‫געקוקט‬ ‫ִיידיש‪ .‬נישט‬
‫‪7. Résistance ; 8. malgré/despite ; 9. TOMID toujours/always ; 10. com-‬‬
‫‪9‬‬
‫נישט קיין יי ִדיש‪ ,‬זַײנען זַײנע פ ֿא ָרשטעלונגען ּתמיד‬
‫‪plet/sold out ; 11. MIZREKh... oriental/eastern ; 12. DOREM... du sud/‬‬
‫‪southern ; 13. MEKOYRIM sources sing. MOKER ; 14. OVES ancêtres/‬‬
‫‪10‬‬
‫אויספֿאַרקויפֿט‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ancestors ; 15. MIRTsAShEM si Dieu le veut/God willing.‬‬

‫צום געדענקען‬
‫די אָנהייבער פֿונעם ערשטן און צווייטן קלאַס האָט מען געשטעלט די פֿראַגע ‪ :‬וואָס ווילט איר געדענקען פֿון‬
‫זומערקורס ? מיר גיבן דאָ איבער זייערע ענטפֿערס‪.‬‬

‫איך וועל‬ ‫ַאלע מענטשן וואָס האָבן זיך‬ ‫א י ך ו ו יל נ י ט ג ע דע נ ק ען ד י‬

‫איך וועל געדענקען די‬
‫ּתמיד‬ ‫פֿאַרנומען מיט מיר‪.‬‬ ‫היימַארבעט‪ָ ,‬אבער איך וועל זי‬‫אינטערעסאנטע און סּפעציעלע‬
‫ַ‬
‫געדענקען‬ ‫סא ַ‬
‫שא‬ ‫ַ‬ ‫מענטשן‪ ,‬לערערס און ּתלמידים‪,‬‬
‫יָא געדענקען ! איך הָאב זיך‬ ‫די לא ַנגע נעכט מיט א ַ סך‬
‫רבעט‪ ,‬די‬ ‫סאניעס געלעכטער‪ ,‬די היימאַ‬
‫מַײנע נַײע פֿרַײנד‪ ,‬דעם אלף‪-‬בית‪,‬‬
‫ָ‬
‫בַאקענט מיט ֿפַײנע מענטשן‪ .‬איך‬
‫היימארבעט‪ ,‬די מעׂשיות וואָס‬
‫ַ‬
‫„באז“‪ ,‬און די מוזיק פֿון דער ייִדישער ׂשימחה‬‫ַ‬ ‫הָאב זיך געלערנט ַא סך וועגן‬ ‫מיר האָבן געלייענט‪.‬‬
‫פֿון‬ ‫ַ‬ ‫נינא‬
‫שּפראך‪.‬‬
‫ַ‬ ‫יִידישער גרַאמַאטיק און איך הָאב‬
‫סאניען‬
‫ָ‬ ‫ׂשרה‬ ‫געזען אַז איך קען לייענען ַא‬ ‫„‪Ûȇ Ôү˜¯ÚÓÂÊ È‬‬
‫ווען זי‬ ‫קינדערלעך‪ ,‬ביכעלעך און אַ סך‬
‫‪Ç ¯ÈÓ ¯Ã‡ÿÙ ÔÚÅÊ ˘È„ÈÈ‬‬
‫מעׂשה און זי ֿפַארשטיין‪.‬‬
‫‚¯‪ÒÚ ÆËÚÓÀ‡Ó ¯ÚÒÈÂ‬‬
‫‪œ‬‬
‫זאכעלעך‪ ,‬דעם בוים פֿון ּפוילן און געווינט די‬ ‫ַ‬ ‫לָאר‬ ‫‪ÍÒ Ã‡ ÍÈÊ ÔÿÙÚ¯Ë‬‬
‫„באז“‪-‬‬
‫ַ‬ ‫אייביקע כוואַליעס‪ ,‬דעם שוים‪ .‬מיר‬ ‫‪ÔÂÿÙ ÔÚÓ˜ ÒÀ‡Â ԢËÚÓ‬‬
‫בולבעס‪ .‬שּפיל‪.‬‬ ‫האבן געהאַט מאָנטיק בולבעס‪,‬‬ ‫ָ‬ ‫„‪ ÔÚÓ ÆËÏÚ ¯ÚˆÇ‚ ¯Ú‬איך וויל געדענקען ַא ליכט איבער‬
‫דינסטיק בולבעס‪ ,‬אַלע טאָג‬ ‫‪ Ô‡ ËÎÃ‡Ï ÔÚÓ ¨Ë¯ÚÏ‬ווָארצלען‪ַ ,‬אן „אוי“ און ַא ֿפרייד‪.‬‬
‫מיר שּפאַצירן אויף די דעכער פֿון דניאל‬ ‫אנדער‬ ‫אלעקס ַ‬ ‫ַ‬ ‫‪ÆÔÚÓÇʈ Ë‚ÈÊ‬‬
‫ּפאַריז מיט אַ בלויער פֿידל‪.‬‬ ‫‪χÂÓÚ‬‬
‫מא‪U‬זשָאלען‬
‫די רעדַאקציע שטעלט ַא וויכטיקע ֿפרַאגע ‪ :‬ווער קען דערקלערן ווָאס איז „בַאז“ ?‬
 ‫רובי‪ ,‬אַן אוצר‪ ,‬העלפֿט מיט אַלץ‪,‬‬
‫ַאן איידלשטיין איז זי‪,‬‬
‫צו דערליידיקן טויזנט ּפרטים‬
‫אין ּפרעסטאָ‪ ,‬מַײסטער זשאַק גראָבער‬
‫שטייט זי אויף שרעקלעך פֿרי‪.‬‬
‫מאן‬
‫לא ָ‬‫סא ָ‬
‫חנעוודיקע וועראַ ָ‬
‫כאטש יעדער ציטערט גלַײך‪,‬‬ ‫ָ‬
‫הינטער דעם שאַרף קריטישן בליק‬
‫איר האַרץ איז ממש ווייך‪.‬‬
‫ַאחרון חבֿיבֿ פֿרַײנד ניבאָרסקי‪,‬‬
‫זַײן שמייכל פֿאַרפֿירט אונדז ניט‪.‬‬
‫ער בענקט און חלומט אָן אַ סוף‬
‫נאך אַ שטיק יום‪-‬טובֿ פֿאַר זיך‪.‬‬
‫טיף פֿלייצט דער טַײך חבֿר גאָלדוואַסער‪,‬‬
‫זַײן ּכוח ‪ -‬אַן אמתער נס‪.‬‬
‫זא ָאנשטרענגונג‬ ‫ער טראַכט‪ :‬נאָך אַ ַ‬
‫שנאּפס ניט שלעכט‪.‬‬ ‫ַ‬ ‫וואלט געווען אַ‬
‫ָ‬
‫און איצט ? אויף אייביק‪ ,‬פֿאַרטיק‪ ,‬אויס ?‬
‫זא טרויעריקער געדאַנק‪,‬‬ ‫ַא ַ‬
‫אפֿשר אין יולי‪ ,‬ס’קומענדיקע יאָר‬
‫הייבט זיך אָן ווידער אַלץ ‪.‬‬
‫לייענען‪ ,‬לערנען‪ ...‬לאַכן אויך‬
‫מיר זַײנען ניט אַזוי פֿרום‪,‬‬
‫ַא ּפינטל‪ ,‬און פֿאַרטיק איז דאָס ליד‪,‬‬
‫זַײט געזונט‪ ...‬און שטרום‪ ,‬שטרום‪ ,‬שטרום‪.‬‬
‫כאר‪,‬‬
‫זא ָ‬
‫שאפֿט מיט אונדז אַ ַ‬
‫ַ‬
‫מיר ווילן זינגען מיט קול‪ׂ-‬שימחה‬
‫שטיפֿעריש‬
‫דאס ליד האָט געשריבן שלמה‬ ‫ָ‬
‫זַײנע שירים לדור‪-‬ודור‪.‬‬ ‫מאן( ראָס‪ ,‬אויפֿן ניגון פֿון‬
‫לא ָ‬
‫)סא ָ‬
‫ָ‬
‫„הוליעט‪ ,‬הוליעט‪ ,‬קינדערלעך“‪.‬‬
‫וויינט זשע‪ ,‬וויינט זשע ּתלמידים‬
‫וואס טוט מען אָן אַ לערער ?‬ ‫ָ‬
‫מיר האָבן ליב אַ הילף‪ ,‬אַ שטוּפ‪,‬‬
‫היימארבעט‪ ,‬נאָר ניט אַזוי שווער‪.‬‬ ‫ַ‬
‫למשל רענע קאַלושינסקי‬
‫נגזאם‪ ,‬וויסנדיק‪,‬‬‫שאפֿט לאַ ַ‬‫ַ‬
‫ָ‬ ‫בַײ איר אַ ּפשוטער אָנהייבער‬
‫קען ווערן אַ חכם גיך‪.‬‬
‫מאטיק‬‫מיר קעמפֿן מיט דער גראַ ַ‬
‫ניא לערנט אונדז‪.‬‬ ‫וואס סאָ ַ‬ ‫ָ‬
‫ּפינקוסאוויטש ברענגט אַרויס‬
‫ָ‬
‫פֿון כאַָאס אָרדענונג‪.‬‬
‫און רעציטירן אַזוי ווי בערל‬ ‫געדולדיקער פֿרַײנד זשיל ראָזיע‬
‫ווַײסבראט‪ ,‬ווייס גאָט‪ ,‬ווייס איך‪,‬‬
‫ָ‬ ‫איז פֿאַר אונדז ּתמיד דאָ‪,‬‬
‫מיר אַלע‪ ,‬אַלע באַווּונדערן אים‪,‬‬ ‫פֿראַגעס‪ ,‬פֿראַגעס‪ ,‬טאָג אַײן‪ ,‬טאָג אויס‪,‬‬
‫עס שַײנט דאָ ַא גרויס ליכט‪.‬‬ ‫קען זיך ניט אָּפרוען אַ שעה‪.‬‬
‫סעניאר גרוזמאַן דער קיביצער‪,‬‬
‫ָ‬ ‫בתיה‪ ,‬בתיה‪ ,‬אַ שיינעם דאַנק‪,‬‬
‫ַא שרַײבער און אַ לערער‪,‬‬ ‫פֿאַר אונדז אַ מּתנה‪,‬‬
‫די ּפינטעלעך זַײנען זַײן מעטיע‪,‬‬ ‫זי פֿאַרריכט די פֿעלערן לערנענדיק‪,‬‬
‫מיר שאַצן אים טאַקע זייער‪.‬‬ ‫ס’וועט זַײן אַ הצלחה‪.‬‬

‫פֿאַרווַײלונג‬
‫ָאט האָט איר ‪ 19‬ווערטער וואָס האָבן צו טאָן מיטן זומערקורס‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫נטאל‪,‬‬
‫ריזא ַ‬
‫איר קענט זיי אַלע געפֿינען אין די קעסטעלעך דאָ אונטן אויב איר זוכט אין אַלע ריכטונגען ‪ -‬האָ ָ‬
‫נאל‪.‬‬
‫גא ַ‬
‫ווערטיקאל און דיאַ ָ‬
‫ַ‬
‫רעדן‬ ‫ּפאריז‬
‫ַ‬ ‫זומערקורס‬ ‫ּפ‬ ‫א‬ ‫ר‬ ‫י‬ ‫ז‬ ‫‪5‬‬ ‫ל‬ ‫ר‬ ‫א‬ ‫ש‬
‫לאכן‬‫ַ‬ ‫ליטעראטור ביכער‬
‫ַ‬
‫קאווע‬
‫ַ‬ ‫זשורנאל לידער‬
‫ַ‬ ‫י‬ ‫ר‬ ‫י‬ ‫ר‬ ‫ע‬ ‫כ‬ ‫י‬ ‫ב‬ ‫ז‬ ‫מ‬
‫טיי‬ ‫ָ‬ ‫מעטרא‬ ‫ַאלף‪-‬בית‬ ‫ט‬ ‫ט‬ ‫ו‬ ‫נ‬ ‫ע‬ ‫ג‬ ‫נ‬ ‫י‬ ‫ז‬ ‫ע‬
‫זאל‬ ‫ַ‬ ‫מעׂשה‬ ‫טעאטער‬ ‫ַ‬
‫לשון‬ ‫זינגען‬ ‫ת‬ ‫ע‬ ‫ש‬ ‫ט‬ ‫ו‬ ‫ל‬ ‫ש‬ ‫ש‬ ‫ז‬ ‫ׂש‬
‫מיט די איבעריקע‬
‫אותיות וועט איר‬ ‫שטול‬ ‫שארל ‪5‬‬ ‫ַ‬ ‫י‬ ‫מ‬ ‫נ‬ ‫כ‬ ‫א‬ ‫ל‬ ‫ו‬ ‫ג‬ ‫ע‬ ‫ה‬
‫קענען שאַפֿן אַ זאַץ !‬
‫○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○‬
‫ב‬ ‫ס‬ ‫ר‬ ‫ו‬ ‫ק‬ ‫ר‬ ‫ע‬ ‫מ‬ ‫ו‬ ‫ז‬
‫דער ייִדישער טעם‪-‬טעם‬
‫אויף אינטערנעט‪: ‬‬
‫‪-‬‬ ‫נ‬ ‫ז‬ ‫ע‬ ‫נ‬ ‫ר‬ ‫ע‬ ‫ד‬ ‫י‬ ‫ל‬
‫‪http://www.yiddishweb.com/tamtam.htm‬‬
‫פ‬ ‫ד‬ ‫ק‬ ‫א‬ ‫ו‬ ‫ו‬ ‫ע‬ ‫ט‬ ‫י‬ ‫ז‬
‫‪Bibliothèque Medem‬‬
‫‪AEDCY‬‬
‫‪Der Yidisher Tamtam‬‬ ‫ל‬ ‫ע‬ ‫ל‬ ‫ש‬ ‫ו‬ ‫נ‬ ‫ו‬ ‫י‬ ‫י‬ ‫א‬
‫א‬ ‫ר‬ ‫א‬ ‫ל‬
‫‪52, rue René-Boulanger‬‬
‫‪75010 Paris‬‬
‫‪E-mail : medem@club-internet.fr‬‬
‫‪B.P. 3256‬‬
‫‪75122 Paris CEDEX 03‬‬ ‫ע‬ ‫ט‬ ‫ע‬ ‫ט‬ ‫ט‬ ‫נ‬